સ્પંદન-21

નદી દોડે, રાહ મિલનની
સાગર તો સત્કારે રે
ઊગે ઓતરાદે આભ ભાનુ
ઝળહળે ધરા સારીય રે
રાતે રૂપ રેલાવે શશી
શીતળ ચાંદની સોહાય રે
રંગબિરંગી ફૂલ ખીલે
પૃથ્વી કેરો શણગાર રે
જીવન જંગ જીતી જાશું
મળે એકમેકનો સથવારો રે.

સાથ , સથવારો , સંગાથ સુરમયી સંગત તો ધરાવે જ છે પણ સાથે જ પરસ્પર સહૃદયતા, પ્રેમ અને લાગણીના આકાશને આપણી સમક્ષ ખુલ્લું કરી દે છે. સાથ કોને નથી? ધરતી અને આસમાન દેખાય જુદાં પણ ક્ષિતિજ ઉપર દૃષ્ટિ પડે તો લાગે કે હંમેશાં સાથે ને સાથે.  સવારમાં આંખો ખુલે અને રાત્રે બંધ થાય તો લાગે કે સૂર્ય અને ચંદ્રનો સથવારો પણ આપણી સાથે છે જ. રંગબેરંગી ફૂલોની શાન જુઓ કે સાંભળો પંખીઓનું ગાન  લાગે કે પૃથ્વીનું સૌન્દર્ય પણ આપણી સાથે જ છે. હિમાલયના ગિરિશિખરોના સાંનિધ્ય પામતી ગંગાના  જલબિંદુઓને કોઈ પૂછે  કે એકમેકના સાથ વિના ગંગોત્રીમાંથી ગંગા પ્રગટી શકે ખરી? તો ગંગોત્રીથી નીકળતી ગંગાને સાગરનો સથવારો પામવા દોટ મૂકતી જોઈએ તો લાગે કે સાથની ઉત્કટતા કદાચ આપણને માનવ તરીકે જ છે એમ નથી પ્રકૃતિને પણ સાથ વિના ચાલતું નથી. મહાસાગરો પણ નદીઓના સાથ અને યોગદાન વગર મહાસાગર બની શકે ખરા? સાથ છે એવી કહાણી જે હર પળ હર દિલમાં સમાણી.

ઉત્ક્રાંતિના અંતિમ બિંદુ પરનો છેલ્લો મણકો એટલે માણસ – આપણે સહુ.  યાદ કરીએ  જીવનની પ્રથમ ક્ષણ – બાળકના જન્મની પ્રતિક્ષા સાથે બધાં જ અંગત માણસો – માતા પિતા કહો કે નિકટના કુટુંબીજનોનો સાથ અને જીવનની ભવ્ય શરૂઆત. જીવનના ચક્રને આગળ વધારતી ઘડિયાળની ટિક ટિક સાંભળીએ તો લાગે કે પ્રતિ ક્ષણ એક ક્ષણને બીજી ક્ષણનો સાથ હોય છે. સાથ એ સેતુ છે જે ક્ષણોને ક્ષણો સાથે જોડે છે, માનવને માનવ સાથે અને માનવને પ્રકૃતિ સાથે જોડે છે. પૃથ્વી ભલે એકલી લાગતી હોય પણ સૂર્યમંડળમાં ગ્રહોના સાથ વગર ફરી શકતી નથી.  ગ્રહોનું ગુરુત્વાકર્ષણ પૃથ્વીને અસર કરે છે તેવું ખગોળ વિજ્ઞાન કહે છે. ગ્રહોને પણ એકબીજાનો સાથ હોય છે.  બે ગ્રહો નજીક આવે અને સાથે દેખાય તેને યુતિ કહે છે અને આ યુતિને જોવા – યુતિના સૌન્દર્યને માણવા ખગોળપ્રેમીઓ એકત્ર થતા હોય છે. તો બીજા પક્ષે ગ્રહોને એકબીજા સાથે ભેગા થવાથી શું અસરો થાય તેના અનુમાનો કરવા જ્યોતિષશાસ્ત્રીઓ પણ એકત્ર થતા હોય છે. માનવસંબંધો એક બીજાના સાથ અને સહકાર વિના શક્ય જ નથી. માનવજીવનનાં કોઈ પણ ક્ષેત્રો જુઓ -સાથ અનિવાર્ય છે.  કોર્પોરેટ જગત પણ મીટિંગ કર્યા વિના કોઈ કાર્ય કરી શકતું નથી. સફળતા મળ્યા પછી મળેલો નફો પણ શેરધારકોની મીટીંગની પ્રતીક્ષા કરતો હોય છે.

સંબંધો કોઈપણ હોય તે સાથ વિના શક્ય હોતા નથી. સંબંધો ચિરસ્થાયી પણ ત્યારે જ બને જ્યારે સાથ ચિરસ્થાયી હોય. સમયનો સાથ દરેકને અનિવાર્ય હોય છે. પણ માનવજીવનની મઝા સંબંધોના સાથમાં હોય છે. કપરા સમયમાં પરિવારનો સાથ અને હૂંફ માનવની હિંમત ટકાવી રાખે છે.  મિત્રો અને સાથીઓની સ્મૃતિ માનસપટ પરથી ક્યારેય ભૂલી શકાતી નથી એ સહુનો અનુભવ છે.  બાળપણના મિત્રો હોય કે શાળા – કોલેજના, જીવનના ગુલદસ્તાની  ખુશ્બુ આ મિત્રો થકી જ છે.

પ્રકૃતિ પરસ્પરાવલંબન પર આધારિત છે. એમાં સંપૂર્ણ જીવસૃષ્ટિનો સમાવેશ થઈ જાય. વનસ્પતિ, પશુ, પંખી, માનવી – બધાજ એકબીજા પર અવલંબે છે. વિચારોને, આ જે રસ્તા પર તમે ચાલો છો એ રસ્તો તમે બનાવ્યો નથી ..જે એક કોળિયો તમે ખાવ છો એમાં કેટકેટલાંયનું યોગદાન છે. ખેડૂતે બળદનું મદદથી ખેતર ખેડ્યું, ધરતીમાં બીજ રોપ્યાં, તેને ખાતર, હવા, પાણી, સૂર્યપ્રકાશ મળ્યા, પાક તૈયાર થયો, વેપારીએ વેચ્યો, રસોઈ બની પછી આપણી થાળીમાં ભોજન આવ્યું. તો આપણે એ બધાનો આભાર માનવો જોઈએ.

એક સરસ વાત વાંચેલી યાદ આવે છે. સૂર્યમુખીના ફૂલ સૂર્યની દિશામાં પોતાની પોઝિશન બદલે છે. જે દિશામાં સૂર્ય તે દિશામાં આ ફૂલ.  પણ જ્યારે વાદળીયો દિવસ હોય ત્યારે શું થતું હશે એવો પ્રશ્ન અચૂક થાય. કોઈ એમ કહે કે તે જમીન તરફ દિશા રાખતા હશે તો એ વાત ખોટી છે. હકીકત એ છે કે સૂર્યના અભાવમાં  તેઓ એકબીજાની સામે રહી શક્તિનું આદાનપ્રદાન કરે છે. કુદરત કેવી અદ્ભુત છે!  પ્રકૃતિ આ સુંદર સૂર્યમુખીના ફૂલો દ્વારા કેવી સુંદર શીખ આપે છે. આ જ સિદ્ધાંતને આપણા જીવનમાં ન અપનાવી શકાય? કોરોનાના આ કપરા કાળમાં ઘણા લોકો થાકી , હારી ગયા છે…ત્યારે એકમેકના સાથ અને સહકાર દ્વારા એ કાળને કેમ હરાવી ન શકાય? જરૂર હરાવી શકાય જો આપણે એકબીજાનો આધાર બનીએ, સહારો આપીએ, શક્તિ અને હિંમત આપીએ….જો લોકોમાં કવિ કરસનદાસ માણેક કહે છે એવો ભાવ આવે, એવા સ્પંદન જાગે…
“જીવન અંજલિ થાજો
મારું જીવન અંજલિ થાજો
ભૂખ્યા કાજે ભોજન બનજો, તરસ્યાનું જળ થાજો
દીન દુઃખીયાના આંસુ લ્હોતાં  અંતર કદી ન ધરાજો!”

આપણી ફરજ એ બની રહે છે કે  યથાશક્તિ આપણું યોગદાન – ધન, સમય, શક્તિ, જ્ઞાન, સમય, ભોજન, સાથ, સહકાર સ્વરૂપે આપતાં રહી  વસુધૈવ કુટુમ્બકમની ભાવનાને ચરિતાર્થ કરીએ. સફળતા  આવશે હાથ, જો સૌનો મળશે સાથ….

રીટા જાની
11/06/2021

સ્પંદન-7

ચાલ્યા કરું,  ચાલ્યા કરું કે રાહ ત્યાં હશે
આંખો રહી છે શોધમાં કે મંઝિલ ત્યાં હશે
પરવા નથી કઠિનાઈની કે મિલન ત્યાં હશે
આશ છે બસ એટલી કે વિશ્વાસ ત્યાં હશે.

શું આ કોઈ કાવ્ય છે? ના.
આ છે સહુ ના મનની આશ, આ છે હર મનનો વિશ્વાસ, આ છે હર હૈયાની હોંશ, એ ભરશે મનમાં જોશ….સમયનો પ્રવાહ …અને એમાં આપણે સહુ..આપણે સહુ એમ માનતા આવ્યા છીએ કે સમય કે કાલ એ વિભાજિત છે અને આપણું સાતત્ય છે. આપણે સમયને વર્તમાન, ભૂત કે ભવિષ્યમાં વહેંચીએ છીએ. પણ હકીકત એ છે કે સમય તો એક પ્રવાહ છે અને આપણે એમાં તરવૈયા તરીકે બાથ ભીડતા રહેવાનું છે. આપણે તેના સાથે ચાલતા રહેવાનું છે. દરેક વર્ષ તેમાં એક માઈલ સ્ટોન છે. વિક્રમ સંવત કહો કે ઇસ્વી સન, તે તો માત્ર એક સમયનું બિંદુ છે.  બાકી આપણી પાસે એક ભવ્ય ભૂતકાળ છે. આ ભૂતકાળના ગર્ભમાં ક્યાંક ડાયનોસોર છે, તો ક્યાંક વાઇરસ પણ. ક્યાંક હિમાલયની જગ્યાએ ઘૂઘવતો ટેથીસ સમુદ્ર છે, તો ક્યાંક એટલાન્ટિસ જેવા તથાકથિત ખંડ પણ. ક્યાંક છે સોનાની લંકા, તો ક્યાંક છે દ્વારિકાનગરીની સુવર્ણમય જાહોજલાલી. ભૂતકાળમાં ક્યાંક ભૂતાવળ છે, તો ક્યાંક ભવ્યતા પણ. ક્યારેક આ બધી વસ્તુઓ આપણા ઇતિહાસ તરીકે પ્રગટ થાય છે, તો ક્યાંક સાહિત્ય બનીને. ક્યાંક 2019માં દોડતી દુનિયા જોઈએ છીએ તો ક્યાંક 2020ના વિષમય વાસ્તવની વચ્ચે સ્થિર થયેલી દુનિયાનો સીન જોવા મળે છે તો ક્યાંક નવા સીન સાથે હવે આશાના તંતુમાં લટકતી વેક્સીન પણ છે.  તો પછી સાતત્ય ક્યાં છે?

સાતત્ય એ માનવીના જોમ અને જોશમાં છે, હૈયાની હામમાં છે, સતત પડકાર વચ્ચે જીવતા અને તેનાથી પર રહી લક્ષ્ય સાધતા માનવ મનની ઊંડાઈ કોણ માપી શકે? આ પંક્તિઓ હકારનો જયઘોષ છે. તેમાં પોઝિટિવિટી ભારોભાર ભરેલી છે. આપણી આસપાસ નજર કરીએ તો આપણને બે પ્રકારના માનવીઓ નજરે પડશે- આશાવાદી અને નિરાશાવાદી. એક જ પરિસ્થિતિમાં બંનેનાં વિચારો, બંનેનાં અનુમાન અલગ હશે. જે બહુ બોલે છે એ કામ ઓછું કરે છે. જે લોકો હમેશા ભૂતકાળની વાતો કરતાં હોય, તે હારી ચૂકેલા હોય છે. કેટલાંકને ભવિષ્ય કાયમ ધૂંધળું જ દેખાતું હોય છે. તો કેટલાંક દરેક પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરી પ્રયત્ન કરવાનું છોડીને પહેલેથી જ હથિયાર હેઠાં મૂકી દે છે. સૌથી મહત્વની વાત તો એ છે કે જેમ બીજમાં વૃક્ષ બનવાની તાકાત છે એમ વ્યક્તિમાં પણ પ્રતિભાબીજ છુપાયેલું હોય છે. જરૂર છે એ બીજને ખીલવવાની, ભીતરના એ ખજાનાને શોધવાની, એ માટે ચાલવાની. ત્યારે એ નિ:શંક છે કે તમને જરૂર રાહ મળશે. આપણે એવા પણ લોકો જોયા છે જેમણે પોતાનો રાહ જાતે જ કંડાર્યો હોય. નેલ્સન મંડેલાની વાત આપણે જાણીએ છીએ. તેમણે પોતાની આત્મકથા – “ધ લોંગ વોક ટુ ફ્રીડમ” – માં લખ્યું છે કે” હું એક આશાવાદી વ્યક્તિ છું. હું સૂર્યને જોઈને ચાલનારો માણસ છું.”
જેની આંખો મંઝિલને શોધતી હોય તે મંઝિલ મેળવીને જ રહે છે, ભલે તે સરળ ના હોય. નીલિમા પાઇ એવું માનતી કે મારું શરીર જ મારું મંદિર છે, મારું કહ્યું બધુ એ કરશે. તેની મંઝિલ હતી કે માયામી મેરેથોન સાડી પહેરીને, ખુલ્લા પગે પૂરી કરવી. આપણે જોઈએ છીએ કે સમાન્ય રીતે મેરેથોન દોડનારા ખાસ ટૂંકો ડ્રેસ અને સારી જાતના બ્રાંડેડ શૂઝ પસંદ કરે છે. ત્યારે નીલિમાએ પોતાની મંઝિલ 2018માં માયામી મેરેથોન પૂરી કરીને મેળવી. આ મંઝિલ આસન તો ન હતી. હાફ મેરેથોન પછી એ પોતાની જાતને કહેતી રહી,’You are not a quitter, keep going, one step at a time. I will, I can, I will.” મિત્રો, જ્યાં શ્રદ્ધા હોય સ્વમાં, મંઝિલ સામે જ હોય છે. દરિયામાં મરજીવા બનીને ડૂબકી મારશો, તો મોતી જરૂર મળશે. જ્યાં કઠિનાઈની પરવા કર્યા વગર આગળ વધીએ તો પરમાત્માનું પણ મિલન શક્ય બને છે. મીરાંબાઈની વાત તો સર્વવિદિત છે. તેમનું જીવન તો સતત કઠિનાઇઓથી ભરપૂર હતું. એટલે સુધી કે રાણાએ તેમને ઝેરના કટોરા મોકલ્યા. છતાં મીરાં પોતાની ભક્તિમાંથી ચલિત ન થયા અને શ્રીકૃષ્ણને પામ્યા.

આપણે ત્યાં ખૂબ જાણીતી કહેવત છે કે ‘વાવો તેવું લણો.’ મનમાં આપણે જે ભરીએ તે જ બહાર આવવાનું છે. જેવુ વિચારીએ તેવો આપણો સ્વભાવ બને. મનનો પોતાનો પણ એક ખોરાક હોય છે. મનના આહાર દ્વારા આપણું વ્યક્તિત્વ બનતું હોય છે .આપણાં મનમાં સકારાત્મક કલ્પનાચિત્ર હશે તો તમારી સફળતાની શક્યતાઓ વધુ છે. જો નકારાત્મક કલ્પનાચિત્ર હશે તો નિષ્ફળતાની શક્યતાઓ વધુ રહેશે. જો તમને એવી આશા હોય કે ત્યાં વિશ્વાસ હશે તો એ વાત જ અશક્યને શક્ય બનાવી શકે છે. મૂળ બગસરાનો પણ કલકત્તામાં રહેતો એક તરવરિયો ગુજરાતી યુવાન….અંતરમાં અનેરા અરમાનો …ધગશ આભને આંબવાની…થાય કે કશુંક કરવું છે….પણ કાંઈ સામાન્ય નહીં….બસ છવાઈ જવું છે….એ આશ…એ વિશ્વાસ…અને કાંતિલાલ બન્યા કે.લાલ. અને તેની જાદુઇ માયાજાળ. લોખંડનો ટુકડો એક પીંછાને પણ ઊંચકી શકતો નથી. પણ મેગ્નેટ ધરાવતો લોખંડનો ટુકડો પોતાના કરતાં 12 ગણું વધુ વજન ઊંચકી શકે છે. ચાલો…આપણે પણ આશાનું આવું એક મેગ્નેટ લગાવીએ… પ્રેરણા અને પરિશ્રમની પાંખે ઉડી સુખમય સ્પંદનોથી મંઝિલ પ્રાપ્ત કરીએ….જીવન સંગીત જગાવીએ…આશાના અરુણને અર્ઘ્ય અર્પીએ …

રીટા જાની.
26/02/2021

કલમના કસબી : કનૈયાલાલ મુનશી – 07

વ્હાલા વાચકો,
‘પૃથિવીવલ્લભ’ નવલકથાની પશ્ચાદભૂની વાત કરીએ તો પૃથિવીવલ્લભ એટલે પ્રતાપી દેશ માળવાનો મહારાજા મુંજ, સરસ્વતીનો લાડીલો, કાવ્યરસિક, માળવાની ચારે દિશા ધ્રુજાવતો દિગ્વિજયી, જેની ખ્યાતિ અત્યાર સુધી ઊતરી આવી છે. તેણે સોળ વખત તૈલપને હરાવેલો એ ઐતિહાસિક હકીકત છે. એનું બિરુદ એના પ્રભાવનું પ્રતિબિંબ પાડે છે, અને સમકાલીન કવિઓની પ્રશંસા પણ તેની સાક્ષી પૂરે છે. અનેક લેખકો મુંજની કીર્તિ તરફ ખેંચાઈને તેને વિશે લખવા પ્રેરાયા. મુનશીજી કહે છે કે તેઓ પણ અનેક નવલકથાકારોની માફક મુંજ તરફ આકર્ષાયા અને આ વાર્તાનો આરંભ કર્યો. વિવેચકોના મતે શ્રેષ્ઠ ગણાતી આ નવલકથા  ‘પૃથિવીવલ્લભ’ ધાર્યા કરતાં વધુ ચર્ચાસ્પદ રહી.

આ નવલકથાનો સમય છે વિક્રમની અગિયારમી સદીનો. હિન્દુ રાજાઓ અંદર અંદર લડતાં રહેતા. રાજ્યોની સ્થાપના ને વિનાશ ચાલ્યા કરતા. સમૃદ્ધ અને સંસ્કારી આર્યાવર્ત સ્વાતંત્ર્યનો આનંદ અનુભવતું હતું.  મહંમદ ગઝનવીએ દેશનાં બારણાં તોડવાનો આરંભ નહોતો કર્યો. પરતંત્રતા નજરે ચડતી, તે માત્ર પોતાની પુરાણી સંસ્કૃતિની જ.

આ સદીમાં થઈ ગયેલા પ્રતાપી રાજાઓમાં તૈલાંગણનો ચાલુક્ય વંશનો રાજા તૈલપ પણ હતો. તે રાષ્ટ્રકૂટ રાજાઓને એક કરી દક્ષિણમાં એકચક્ર રાજ કરવાં લાગ્યો. તે ગુજરાતમાં પોતાની આણ વર્તાવી ભારતખંડમાં ચક્રવર્તી થવાની હોશ ધરાવવાં લાગ્યો. આ ચાલુક્યરાજની કીર્તિ પર એક મોટું કલંક હતું કે માળવાના મુંજરાજે તેને અનેક વાર હરાવી, પકડી, અવંતી લઈ જઈ સામાન્ય સામંતની માફક તેની પાસે સેવા કરાવી હતી. તૈલપ જ્યારે દક્ષિણમાં સામ્રાજ્ય સ્થાપવાના પ્રયત્નો કરતો હતો ત્યારે આર્ય સંસ્કારોના તે વખતના કેન્દ્રસ્થાન અવંતીના ધણી મુંજરાજે ઉત્તર હિન્દુસ્તાનમાં સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું હતું. અનેક વર્ષો થયાં તે આખા ભારતખંડમાં પોતાની હાક વગાડતો હતો. પોતાની પ્રશંસા કરાવી કવિઓની શક્તિને કસોટી પર ચઢાવતો હતો. રૂપમાં તેની તુલના કામદેવ સાથે થતી. કવિઓ તેના રસવાક્યો સાંભળીને સુંદર કાવ્યરચનાઓ લખવાં પ્રેરાતા. ગણિતશાસ્ત્રીઓ તેની સહાયથી તે શાસ્ત્રને પૂર્ણ કરવાં મથતા. તે વિદ્યાવિલાસી હતો. ખુની અને જુલ્મી મનાતો. તેને વિશે અનેક દંતકથાઓ ઊડતી અને તૈલાંગણમાં તે બધી જ મનાતી. તેનું નામ સાંભળતાં આખા દેશમાં લોકો કાંપતા.

આ પૂર્વભૂમિકા પછી રખે એમ માનતા કે હું અહી ‘પૃથિવીવલ્લભ’ નવલકથાની પૂરી વાત કરવાની છું. એ તો પુસ્તકમાં લખેલી જ છે. પણ એ નવલકથા વાંચી મેં જે અનુભવ્યું, મને જે વિચારો આવ્યા, પાત્રોનું મારા મનમાં જે રેખાચિત્ર ઊપસ્યું તેની આજના સંદર્ભમાં વાત  કરવી છે. આ નવલકથા આજથી એક શતાબ્દી પહેલા લખાઈ અને એમાં લગભગ એક સહત્રાબ્દી પૂર્વેની વાત છે છતાં એમાં એવું શું છે કે આજે પણ વાંચવાની ગમે છે?

મુંજ અને મૃણાલવતી,  વિલાસ અને રસનિધી, તૈલપ અને ભિલ્લમરાજ જેવાં પાત્રોને લેખકે શબ્દદેહ આપી વાચક સામે એવી સચોટતાથી રજૂ કર્યા છે કે વાચક પણ જાણે એ સમયખંડનો ભાગ હોય એમ તેમાં ખોવાઈ જાય છે. મુનશીજીના  પ્રભાવશાળી પાત્રો, પાત્રોના ભાવ ભંગીમાનું વર્ણન, તેની આસપાસની પરિસ્થિતિનો તાદૃશ ચિતાર, ઐતિહાસિક સંદર્ભ અને ધારદાર સંવાદો વાચકોની રસવૃત્તિને વશ કરવાં માટે પૂરતાં છે. આ નવલકથાનાં કેટલાક પાત્રો અને પ્રસંગોથી આ વાત વધુ સ્પષ્ટ થશે.

પૃથિવીવલ્લભ મુંજ : પ્રચંડ કદ, અપૂર્વ ઘાટ, મોહક મુખ, સુરસરિતાનાં જળ સમા લાંબા કાળા વાળ, શંકર શા વિશાળ ખભા, ફણીધર જેવી લાંબી ડોક, વિશાળ છાતી, ઘાટીલી પાની પર ધરણી ધ્રુજાવતા પગ, મત્ત ગજેન્દ્ર સમાન બળવાન શરીર, વિશાળ ભાલની સ્ફટિક શી નિર્મળતા, મોટી તેજસ્વી આંખોમાંથી ઝરતી મધુરતા, દિવ્ય મુખમાં કાવ્યની મીઠાશ, હાસ્યમાં પુષ્પધનવાનું  સચોટ શરસંધાન અને બેપરવાઈ ભરેલું પ્રતાપી વ્યક્તિત્વ એટલે માલવપતિ મુંજ. આવા મુંજને જ્યારે કાષ્ટપિંજરમાં  લાવ્યા તો મુખ પર શાંતિ, ગૌરવ, હાસ્ય અને સ્વસ્થતા સાથે જેમ હોંશથી હાથીએ ચઢતો હોય તેમ તે પાંજરામાં કૂદીને આવ્યો ને એક સૈનિકને લાત મારી હવામાં ઉડાડ્યો ને પોતાના સ્નેહાળ અવાજ અને પ્રતાપી મુખથી લોકોને આકર્ષી રહ્યો. મુંજ ભલે કેદી હતો પણ આખું ગામ તેની પાછળ ઘેલું થઈ ગયું. દરેક નરનારી તૈલપને શાપ આપવા લાગ્યાં. દરેક જણ મુંજ બચે તેવી બાધા લેવાં બેઠું. મરતાં મરતાં પણ મુંજ પોતાનો વિજયધ્વજ  ફરકાવી ગયો.

તૈલપ :  માન્યખેટના ચાલુક્ય વંશનો રાજા તૈલપ પોતે મહાન વિજેતા હતો. તે રાષ્ટ્રકૂટ રાજા ભમ્મહની પુત્રી જક્કલાદેવી સાથે પરણ્યો હતો. સોળ વખત માળવાના રાજા મુંજના હાથે પરાજિત થયા બાદ આખરે તેણે મુંજને હરાવી માળવા પર વિજયપતાકા ફરફરાવી હતી. તે કઠણ હૃદયનો, ગણતરીબાજ અને પહોંચેલ હતો. બહેન મૃણાલે આપેલ કેળવણીના પ્રતાપે આર્દ્રતાનો અંશમાત્ર પણ રહ્યો ન હતો. કેદ કરેલા રાજાનો વધ ન કરાય એવી એ સમયની રીત હતી. તેથી તેને રીબાવી, ગર્વ ગાળી, મહેરબાની યાચતો કરી સોળ વખતની હારનો બદલો લેવાનું નક્કી કર્યું. આથી તૈલપે મૂંજને કાષ્ટપિંજરમાં પૂરવાનો હુકમ કર્યો.  અવારનવાર કઈક નરેશો તૈલપરાજના બાહુની પ્રબળતાથી નિરાધાર બની આ પિંજરમાં પોતાનો પશ્ચાતાપ કરવા આવતા. જાહેરમાં, તિરસ્કારથી હસતા પ્રજાજનો સમક્ષ આખો દિવસ ગાળવો એ ગમે તેનો ગર્વ ગાળે તેવો અનુભવ થઈ પડતો. અધમતાના આવા અનુભવે કેદી લાચાર બનતો અને તૈલપરાજની કીર્તિ દશે દિશામાં પ્રસરતી. તૈલપે ઢંઢેરો પીટી જાહેર કર્યું કે પાપાચારી મુંજને સાત દિવસ નગરમાં ભિક્ષા મગાવી છેલ્લે મૃણાલવતી પાસે ભિક્ષા મંગાવી રહ્યા પછી, હાથીના પગ તળે કચરવામાં આવશે. નીતિ છોડીને તેણે રાજહત્યા કરવાનો નિર્ણય લીધો.

પ્રિય વાચકો, આ નવલકથાના મુખ્ય પાત્રો ભલે મુંજ અને તૈલપ દેખાતા હોય, પણ તેનો પ્રાણ છે મુંજ અને મૃણાલવતીના સંબંધોની કશ્મકશ. તમે જ કહો કે જો પુષ્પમાં પરાગ ન હોય, ગીતમાં લય ન હોય, સુરજમાં તેજ ન હોય અને ચંદ્રમાં શીતળતા ન હોય તો આ બધાનું એટલું મહત્વ હોઈ શકે? એવું જ મહત્વ ‘પૃથિવીવલ્લભ’માં મુંજ અને મૃણાલવતીનું છે તેની રસિક વાત કરીશું આવતા અંકે….

— રીટા જાની

બેઠક -૨૦૧૬ વિનુ મર્ચન્ટ વાર્તા સ્પર્ધા -(16)’આન્યા-પ્રકાશ

‘આન્યા

******

આજે ધમ ધમ કરતી આન્યા ચાલી રહી હતી. બિલ્લી પગે ચાલનારની ચાલમાં ફરક આંખે ઉડીને વળગે. બોલવે વહાલી તેમજ ચતુર આન્યાના દિમાગમાં વિચારોનું પૂર ઉમટ્યું હતું. તેના મોઢા પરની રેખામાં કોઈ ફરક ન જણાયો. વસંતી વિચારી રહી, ‘આ મારી લાડલીને ઓળખવા હું શક્તિમાન નથી’.  કાંઈ બોલતી નથી. કોની તાકાત છે, સિંહની બોડમાં હાથ ઘાલે? આન્યા જેટલી સ્વભાવે સુંદર અને પ્રેમાળ હતી તેનાથી દસ ઘણી ગરમ તેલના તવા જેવી હતી. તેને ન બોલાવવામાં જ માલ સહુને જણાયો. એની મેળે દિમાગ ઠંડુ થશે એટલે બોલશે. ત્યાં સુધી કોઈ ચું કે ચા નહી કરે.

વિમલની ખૂબ લાડકી જે અત્યારે ઓફિસે હતો. રસોડામાં મહારાજ રાતની રસોઈની તૈયારી કરી રહ્યા હતા. મદદ કરવાને બહાને વસંતી રસોડામાં પહોંચી ગઈ.

ગાગા, એક કપ આદુવાળી ચા મહારાજને કહે બનાવે. સાથે ગ્લુકૉઝ બિસ્કિટ પણ લાવજે’.

વસંતીને થયું દિમાગનો પારો નીચે ઉતરી રહ્યાની આ નિશાની છે.

‘મહારાજ, મારી પણ ચા બનાવજો. થોડી વધારે મૂકજો, શેઠ પણ કદાચ હવે આવતા જ હશે.’ આન્યાનું મૌન ટૂટશે અને વાણી વહાવશે ત્યારે ખબર પડશે આ ગુસ્સાનું કારણ, એવી આશા વસંતીને બંધાઈ. તેને ક્યાં ખબર હતી આ આશા ઠગારી છે?

પાણી માગતા દુધ મળતું. ખૂબ સંસ્કારી આન્યા ગુસ્સે બહુ થતી નહી. તેનો પ્રેમાળ સ્વભાવ અને અન્ય પ્રત્યે હમદર્દી તેની સ્વભાવની ખાસિયત હતી. જેને કારણે મિત્ર મંડળ અને શિક્ષકોને તે ખૂબ વહાલી. ભણવામાં કુશળ હોવાથી બીજાને સમજાવવાની પ્રવીણતા તેને વરી હતી. જોવા જઈએ તો કશી કમી હતી નહી. નાનો ભાઈ અનુજ આન્યાને ખૂબ વહાલો. શાળાએથી આવે એટલે તેની સાથે રમવામાં મશગુલ. ઘણીવાર ભણવાનું પણ ભૂલી જાય. અનુજ અને આન્યાને એકબીજા સાથે રમતા અને મસ્તી તોફાન કરતાં નિહાળવાની વસંતી અને વિમલને ખૂબ મઝા પડતી.

રહેતાં ભલે અમેરિકામાં હોઈએ.  ડૉલર ખર્ચો તો બધી સગવડ હવે અંહી પ્રાપ્ત થાય છે. વિમલ હીરાનો વેપારી. ઘરમાં ભારતની જેમ રસોઈઓ અને કામ કરવા માટે મેક્સિકન બાઈ દસેક વર્ષથી હતી. અડધી ઈંડિયન થઈ ગઈ હતી. વિમલ અને વસંતીનો આગ્રહ હતો ઘરમાં શુદ્ધ ગુજરાતી બોલવું. ગાગાને પણ થોડા ઘણા ગુજરાતી શબ્દો આવડતા. સમજી સારું એવું શકતી.

ચા તૈયાર થઈને ટેબલ પર આવી. સાથે બિસ્કિટ પણ આવ્યા. આન્યા ગોઠવાઈ એકદમ, ‘મહારાજ યુ આર ટેરિબલ. નો સુગર ઈન ટી.’પગ પછાડતી ઉભી થઈ ગઈ. મહારાજ રડવા જેવા થઈ ગયા. કાયમ આન્યાની પસંદગીની બધી વસ્તુ બનાવતા. સૉરી કહીને કરગર્યા અને આન્યાને પ્રેમથી પાછી ટેબલ પર બેસાડી. સાથે મસાલાની બે ગરમા ગરમ પૂરી આપી. આન્યાની નબળાઈ મહારાજ જાણતા.  મસાલાની ગરમ પૂરી ખૂબ ભાવે. મમ્મીએ તેની સામે આંખ મિલાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ નિષ્ફળતા મળી.

આન્યા બેટા, ‘હાઉ આર યુ?’ પાપાને આન્યાનો મિજાજ સાતમે આસમાને છે તેની ખબર ન હતી.  આન્યા એ પપ્પા પર ગુસ્સો તો ન કર્યો પણ   છણકો જરૂર કર્યો. પપ્પા માટે આટલું પુરતું હતું. કાંઈ પણ બોલ્યા વગર ચા પીવા લાગ્યા.

ગરમ ચા અંદર ગઈ અને દિમાગને શાતા વળી. ભૂખનું દુઃખ ભલભલાને ગાંડા કરી મૂકે છે. આન્યાને કૉલેજ દરમ્યાન ડૉર્મમાં રહેવા જવું હતું. જુવાન છોકરાં કે છોકરી હાઈ સ્કૂલ ગ્રેજ્યુએટ થાય એટલે ઘરમાં રહેવું ન ગમે. પાપાએ કહ્યું ઘરે રહે તો બ્રાન્ડ ન્યુ બી. એમ. ડબલ્યુ. અપાવીશ. આન્યા ગાડીના લોભે ઘરે રહી. સુંદરતા અને સરળતાનો મેળ હોવાથી ઘણા મિત્રો મધમાખી માફક બણબણતા. કૉલેજના ત્રીજા વર્ષ દરમ્યાન આન્યાને અમોલ ગમી ગયો હતો. એને મેડિકલમાં જવું હતું. આન્યાને ફારમસિસ્ટ થવું હતું. બન્ને પાસે ધીરજ અને સમય હતા. સ્લો એન્ડ સ્ટેડી વિન્સ ધ રેસની જેમ મૈત્રી  ચાલતી હતી. ફર્સ્ટ પ્રાયોરિટી સ્ટડિઝ હોય તેમાં નવાઈ નથી. હા, નવી બ્યુટીફુલ કાર ને કારણે આન્યા ઘરમાં રહીને કૉલેજ જતી હતી. શું એ તેની સમઝણ નહી તો બીજું શું ? તેને ખબર હતી  કૉલેજમાંછોકરીઓ ભણવા જાય છે તે માતા અને પિતાની ઉંઘ હરામ થઈ જાય છે. રોજ શુટીંગના બનતા કિસ્સા સાંભળી માતા અને પિતા ચિંતિત રહે તેમાં શી નવાઈ. ઉમર અને શિક્ષાના સુંદર સંગમ પર વર્તન નિર્ભર છે. માત્ર પોતાના બાળકો પર વિશ્વાસ હોવો આવશ્યક છે.

આન્યાનો મિજાજ ઠેકાણે ન હતો તેના અનેક કારણ હતા. આજે તેનો લવર બૉય કૉલેજ આવ્યો ન હતો. આન્યાને ફૉન કરી જણાવ્યું ન હતું. તેનું મન લેક્ચરમાં ન લાગ્યું. ઘરે આવતા રસ્તામાં બંપ ન જોયો તેથી ગાડી ઉછળી અને ટાયરમાં પંક્ચર થયું. ‘ટ્રીપલ એ ‘વાળાને આવતાં કલાક થઈ ગયો. આવો દિવસ જાય ત્યારે સામાન્ય રીતે કોઈ પણ અપસેટ થાય. તેમા જુવાન લોહી.  આ બધી વાત કોઈને કરવાની તેને જરૂર ન જણાઈ. અમોલનો ફૉન આવ્યો હોત તો જરા નરમ થાત. હવે આ અમોલ પણ એક નમૂનો છે એમ આન્યાને લાગતું. હમેશા મધ્ય બિંદુ પોતે હોવી જોઈએ એવી જુવાન છોકરીઓની માન્યતા બદલવી લગભગ અશક્ય છે.

આખા દિવસના  બે બેકાર એક્સપિરિયન્સ અને ઉપરથી લંચમાં કાંઈ ખાધું ન હતું. ગુસ્સો ન આવે તો શું પ્યાર આવે? એમાં આન્યાનો શું વાંક ? આમ પણ યુવાનોના વાંક જોવા નહી. જો પાગલ કુતરાએ કરડી ખાધું હોય તો તેમનો વાંક બતાવવો. બેચાર સામે સાંભળવાની તૈયારી રાખવી. માની લીધું ‘જનરેશન ગેપ’ રહેવાનો. પણ સામે કોણ છે તેની જરા પણ પરવા નહી !

અમોલનો ફોન ન આવ્યો તે ન જ આવ્યો. આન્યા પણ જીદે ચડી હતી. તેણે ફૉન કરી જાણવાનો પ્રયત્ન પણ ન કર્યો.વિમલ આજે વિચારે ચડી ગયો. તેણે અને વસંતીએ ઉછેરમાં ક્યાં ભૂલ કરી ? તેના લાડ પોષ્યા એ શું ગુન્હો હતો ? બાળકોને જીવવાની સ્વતંત્રતા આપી તે શું યોગ્ય ન હતું ? આને સ્વતંત્રતા કહેવી કે સ્વચ્છંદતા તે નક્કી ન કરી શક્યો. વસંતી તેના મુખભાવ કળી ગઈ. છોકરું છે કહી મન મનાવ્યું. દિલમાં જાણતી હતી, માતા અને પિતા તેમના બાલકોથી ગભરાય! એક પળ વિચાર ઝબકી ગયો,’આ દીકરી પરણશે ત્યારે સાસરીમાં કેવું વર્તન કરશે?’ તે જાણતી ‘સોનાની કટારી કેડે શોભે , પેટમાં ન ખોસાય’.

આજે પૂનમની રાત ખીલી હતી. આન્યાને અણગમતી લાગી. બેડ પર પડખાં ઘસતી હતી. ઉભી થઈ બધી વિન્ડોઝ બંધ કરી પડદા ખોલી નાખ્યા. રૂમમાં અમાસનું અંધારું છઈ ગયું. રાતના જમી પણ ન હતી. સારું હતું કે ચા સાથે ગરમ પૂરી ખાધી હતી. અનુજ સ્કૂલેથી આવ્યો. દીદી સાથે વાત કરવી હતી આજે દીદીને કારણે મેથમાં ૧૦૦/૧૦૦ મળ્યા હતા. બધી વાત મમ્મી અને પપ્પાને કરી. ગુપચૂપ રૂમમાં જઈ હોમવર્ક કરવા લાગ્યો. દીદીને શું થયું તેની તેને ખબર ન હતી .’કાલે વાત’ કહી સૂઈ ગયો.

અમોલનો ફોન ન આવ્યો તે ન જ આવ્યો. આન્યા પણ જીદે ચડી હતી. તેણે ફૉન કરી જાણવાનો પ્રયત્ન પણ ન કર્યો. વિમલ આજે વિચારે ચડી ગયો. શું તેણે અને વસંતીએ ઉછેરમાં ક્યાં ભૂલ કરી ? તેના લાડ પોષ્યા એ શું ગુન્હો હતો ? બાળકોને જીવવાની સ્વતંત્રતા આપી તે શું યોગ્ય ન હતું ? આને સ્વતંત્રતા કહેવી કે સ્વચ્છંદતા તે નક્કી ન કરી શક્યો.  વસંતી તેના મુખભાવ કળી ગઈ. છોકરું છે કહી મન મનાવ્યું. દિલમાં જાણતી હતી, માતા અને પિતા તેમના બાલકોથી ગભરાય! એક પળ વિચાર ઝબકી ગયો,’આ દીકરી પરણશે ત્યારે સાસરીમાં કેવું વર્તન કરશે?’ તે જાણતી ‘સોનાની કટારી કેડે શોભે , પેટમાં ન ખોસાય’.
સવારે આન્યા જરા શાંત લાગી. મમ્મીએ પ્રેમથી બોલાવી. ત્યાં ફૉન રણક્યો. મમ્મી એક મિનિટમાં આવું છું. કહી ભાગી.ફોન ના  બીજે છેડે અમોલનો અવાજ સંભળાયો.
‘ આન્યા, તું કાંઈ પણ બોલે તે પહેલાં મને ધીરજથી સાંભળ’.
‘અવાક થઈ ગઈ’.
‘અમોલનો અવાજ ખૂબ ધીરો અને દર્દથી ભરપૂર જણાયો’.
‘વૉટ હેપન્ડ’.
‘માય મૉમ ઈઝ ઈનવોલ્વડ ઈન ધ અક્સિડન્ટ . આઈ એમ વિથ હર’ .
‘વેર ઈઝ યોર ડેડ, યુ નીડ અની હેલ્પ’?
‘માય ડેડ ઈઝ ઓન ધ બિઝનેસ ટ્રિપ’.
‘ટેલ મી વ્હેર યુ આર , આઈ એમ ઓન માય વે’.

વસંતી અને વિમલે આન્યામાં થયેલો ધરખમ ફેર નોંધ્યો ! ક્યાં ગઈકાલની બે જવાબદાર આન્યા. ક્યાં અત્યારે વાત કરી રહેલી પ્રેમ છલકતી તેની વાણી. બન્ને જણા એક પણ અક્ષર બોલ્યા નહી. કોઈ પ્રશ્ન નહી. કાન અને આંખ કામ કરતા હતા. જ્બાન જાણે સિવાઈ ન ગઈ હોય.
‘અમોલ, તું જરાય ચિંતા ન કર. હું છું ને?’
‘આન્યા , મને ખબર છે’.
‘સાંભળ જરૂર હશે તો મારા મામ્મી અને પાપા પણ ત્યાં આવી તને હેલ્પ કરશે’.
‘સારું હું ફોન મુકું છું. આઈ એમ ઓન માય વે’.
આન્યા નિકળતા બોલી,’ પાપા, હું અમોલ પાસે જાંઉ છું. તેના મમ્માનો એક્સિડન્ટ થયો છે. અમોલના પપ્પા લંડન કામે ગયા છે.
જરૂર પડે તમને ફૉન કરીશ’. બોલીને પગમાં સેંડલ પહેરી નિકળી ગઈ. ઉઠીને હજુ ચા કે બ્રેકફાસ્ટ કર્યા ન હતા. સારું હતું કે આજે
શનિવાર હતો. કૉલેજ જવાની ચિંતા ન હતી.
જે રીતે આન્યાએ પરિસ્થિતિ સંભાળી. અમોલને ધીરજ બંધાવી. ચિંતા ન કરવાની સલાહ આપી. તે બન્ને જણાએ નિહાળ્યું. વિમલ ચા પીતા બોલ્યો, ‘હની તું અને હું આન્યાની ચિંતા કરતા હતા કે આ છોકરીના ગુસ્સાનું શું કરીશું.’

‘ હા પણ તેણે કેવી સરસ રીતે અમોલને સમજાવી હિમત આપી. ‘મમ્મીએ ટાપશી પૂરી.
વિમલ હીરાનો વેપારી હતો. હીરા તરાશવામાં એક્કો. જેને કારણે હીરાના માર્કેટમાં તેની શાખ હતી. આજે હીરા જેવી પોતાની દીકરી જોઈને તેનું મસ્તક ગર્વથી ઉન્નત થયું. વસંતીના મુખ પર મલકાટ છવાયો કે દીકરી સાસરે વળાવશે ત્યારે સંસ્કાર ઉજાળશે.ભલે ને ૨૧મી સદી હોય બાળકોનું સાચું શિક્ષણ કદી વ્યર્થ જતું નથી. સહુએ પોતાના લોહી પર ભરોસો રાખવો જરૂરી છે. જુવાનીમાં માતા અને પિતાની શીળી છાયામાં બાળકો ભલે લાડ કરે. જ્યારે પગભર થાય ત્યારે તેમનો અંદાઝ અનેરો હોય છે.

આન્યા અને અમોલ બન્ને કુટુંબની એરણ પર ઘડાઈ આકાર પામ્યા છે. ‘માતાની કાળજી, પ્રિય પાત્રની પડખે’, આજના જુવાનિયાઓ પોતાની જવાબદારી સમજતા હોય છે. ખાસ કરીને અમેરિકામાં જ્યાં દરેકને પોતાની કાબેલિયત પ્રમાણે આગળ આવવાની તક છે.  તેમની આવડતની કદર થાય છે. પરિણામ મનભાવન મળે છે.

-પ્રકાશ-
*****

જીવનમુલ્યો–પી.કે.દાવડા

મિત્રો ,

 

આજે દાવડા સાહેબ એક નગ્ન વાસ્તવિકતા લઈને આવ્યા છે,જે સત્ય છે અને સત્ય કડવું હોય છે. પરંતુ આ વાત જો સ્વીકારાય તો પ્રગતી દુર નથી,દાવડા સાહેબ ભારતને પ્રેમ કરે છે, માટે જ લખે છે કે સામાન્‍ય લોકોની ભાગીદારી હશે તો આ દેશ પ્રગતિ પામશેઃ વાત સામાન્ય છે પણ ખુબ મોટી,અધ્યાત્મિક વારસો  ને ભૌતિક પ્રગતિ વચ્ચે જોલા ખાતા આપણે એવી કફોડી હાલતમાં છીએ કે કયાંય નથી.બીજી દાવડા સાહેબે સરસ વાત કરી છે. કે આપણે જો પ્રગતિ કરવી હોય તો આ માનસિકતા બદલવી પડશે,માનસિકતા કરોડરજ્જુ સમાન છે,આધુનિક વિચારસરણી સાથે સંકલન કરી આપણી સંસ્કૃતિ જાળવી સમાજને કર્મશીલ, ગતિશીલ બનાવવો એ બધાનું સહિયારું કામ છે.જવાબદારી લેવી,પશ્ચિમ નું અનુકરણ યોગ્ય રીતે થાય તો પરિણામ દેખાશે હું પણ આવું જ માનું છું. પણ  દાવડા સાહેબની વાત તો સાંભળો। ……

 

 

જીવનમુલ્યો

સમાજની પ્રગતિ માટે જીવનમુલ્યો જરૂરી છે. મનુષ્ય એકલો જીવતો રહી શકે પણ સમાજમાં એકલો ન જીવી શકે. સમાજમા રહેવા  માટે સ્વાર્થ અને પર્માથ વચ્ચેસમન્વય સાધવો જરૂરી છે. આ સમન્વય જીવનમુલ્યો લાવી શકે. સમાજના ભલા માટે થોડા ત્યાગની વૃતિ જરૂરી છે.આ જીવનમુલ્યો એટલે સમાજ પ્રત્યેનું વર્તન, વિશ્વાસ અને સમાજ માટે કંઈક કરી છૂટવાની ઈચ્છા.  સમાજ માટે થોડો સ્વાર્થ જતો કરવાની તૈયારી જ સમાજનીપ્રગતિ શક્ય બનાવે છે.

જીવનમુલ્યોના બે મુખ્ય આધાર છે કુટુંબ અને સમાજ. માત્ર એક ઉપર જ ધ્યાન આપવું એ પુરતું નથી. જે સમાજના લોકો આ બન્ને ઉપર લક્ષ આપે છે, એ સમાજપ્રગતિ કરે છે.આપણે ત્યાં કુટુંબ પ્રત્યેની વફાદારી તો ખૂબ જોવા મળે છે.  મા-બાપ પોતાના બાળકો માટે બહુ મોટા ત્યાગ આપે છે, બાળકો પગભેર થાય ત્યાં સુધીની જવાબદારી મા-બાપ સંભાળે છે. બાળકો પણ મોટા થયા પછી મા-બાપની સંભાળ રાખવી એને પોતાની ફરજ સમજે છે. ભાઈ બહેન પણ એકબીજા માટે બધું જ કરી છૂટે છે. લગ્નને તોપવિત્ર સમજવામા આવે છે, પતિ-પત્ની જીવનભર એકબીજાના થઈને રહે છે. સંયુક્ત કુટુંબ, કુટુંબની ભલાઈ માટે એકઝુટ થઈ કામ કરે છે. આ કુટુંબ ભાવના એઆપણી એક મોટી તાકાત છે.

 કમનશીબે આપણી સમાજ પ્રત્યેની ભાવના આપણી કુટુંબ ભાવના જેવી નથી.આપણે ગમેત્યાં કચરો ફેંકીએ છીએ, રસ્તાની વચ્ચોવચ્ચ ચાલીએ છીએ, કરેલા વાયદામાથી ફરી જઈએ છીએ. ટુંકમા સમાજ પ્રત્યે બેદરકાર છીએ.પશ્ચિમના લોકો આપણા કરતાં સમાજ પ્રત્યે વધારે જવાબદાર છે. ત્યાં લોકો બીજાની સગવડ અગવડ પ્રત્યે પૂરતું ધ્યાન આપે છે. રસ્તા, બાગ બગીચા વગેરેમા કચરોફેંકતા નથી. પબ્લીક ટોઈલેટ્સ પણ સ્વચ્છ હોય છે, એમા ગંદા લખાણો લખતા નથી. નાની નાની વાતોમા પણ આપણે લાંચ રૂશ્વતનો સહારો લઈએ છીએ, દા.ત.સિગ્નલ તોડી હવાલદારને દસ રૂપિયા આપી છટકી જઈએ છીએ, પશ્ચિમમા આવું શક્ય નથી, કારણ કે ત્યાંની પોલીસ સમાજના ભલાને વધારે મહત્વ આપે છે. આવીજ રીતે ત્યાં બધા સરકારી ખાતાઓમા લાંચ આપ્યા વગર જ, તમારૂં કામ, જો કાયદેસરનું હોય તો, થઈ જાય છે.

રૂશ્વતખોરીએ ભારતના આત્માને શૂન કરી દીધું છે. ટેક્ષ ચોરી, છેતરપીંડી, રૂશ્વતખોરી વગેરે હવે આપણા માટે સામાન્ય થઈ ગયા છે. પૂરા પૈસા લઈને પણ કોંટ્રેકટરોરસ્તા, પૂલો, મકાનો વગેરેમા હલકું કામ કરી, સમાજના પૈસા ઘર ભેગા કરે છે. લોકો આ ચલાવી લે છે. પૈસા લઈ ઓછી પાત્રતાવાળા લોકોને નોકરી આપવામા આવેછે, પૈસા આપી ડીગ્રી સર્ટિફીકેટ્સ ખરીદવા આવે છે. પરિણામે સમાજની પડતી થાય છે.સામાજીક પ્રશ્નોની ઉપેક્ષાને લીધે સમાજની પ્રગતિ ધીમી ગતિથી થઈ રહી છે. આપણને સમસ્યાઓની જાણ છે, પણ એના ઉકેલ માટે આપણે સમય કે ધન ખર્ચ કરતાનથી. પશ્ચિમના લોકો સામાજીક સમસ્યાઓ પર ધ્યાન આપી, એમને સમય રહેતા દુર કરે છે. આપણે જો પ્રગતિ કરવી હોય તો આ માનસિકતા બદલવી પડસે. જેમણેપ્રગતિ કરી છે તેમની પાસેથી શિખવું પડસે.

એક બીજી વાત પણ આપણે પશ્ચિમના દેશો પાસેથી શિખવાની છે, અને તે છે જવાબદારી. તમે ગમે એટલા મોટા માણસ હો તો પણ તમારી બેદરકારી માટે તમનેજવાબદાર ગણી તમને સજા થવી જ જોઈએ. આપણા દેશમા તમે જેટલા મોટા માણસ, તેટલી તમારી ભૂલ માટે સજા થવાની શક્યતા ઓછી.

પશ્ચિમના લોકો કામ કરવામા ગર્વ માને છે, પછી ભલે એ કામ કોઈ પણ પ્રકારનું હોય. તેઓ મહેનતની કમાઈથી આત્મસંતોષ અનુભવે છે. ભારતમા અમુક કામ હલકુંઅને અમુક કામ ઊંચું એવી ગણત્રી ખૂબ સામાન્ય છે. ભારતમા લોકો એંજીનીઅર, ડોકટર અને વકીલોને સાહેબ માને છે. ખરેખર તો સમાજની પ્રત્યેક વ્યક્તિ મહત્વનીછે. એક કંપનીમા સી.ઈ.ઓ. પોતાનું કામ કરે છે તો સ્ટાફને ચા આપતો પટાવાળો પણ પોતાનું કામ કરે છે. બન્ને જો પોત પોતાનું કામ ઈમાનદારીથી કરે તો જકંપનીની પ્રગતિ થાય.

ભારતમા ઓળખાણ લાગવગને બહુ મહત્વ આપવામા આવે છે. સિફારસવાળાનું કામ જલ્દી નિપટાવવામા આવે છે, ભલે એનાથી આગળના બધા વાટ જોતા હોય !!ભારતમા ઓળખીતાની ભૂલ ચલાવી લેવામા આવે છે જ્યારે વગર ઓળખીતાને સજા કરવામા આવે છે. પશ્ચિમમા એવું નથી, ઓળખીતાને પણ એની ભૂલની સજાઆપવામા આવે છે.સમય સાચવવામા પણ આપણે કાચા છીએ. સામો માણસ આપણી વાટ જોતો હશે એની આપણે ઓછી ચિંતા કરીએ છીએ. સામા માણસના સમયની આપણે કોઈકીમત કરતા નથી. આપણા મોટા ભાગના કામો પણ સમયસર પૂરા થતા નથી. આપણે આ બધું ચલાવી લઈએ છીએ.

કાયદાનું પાલન કરવામા આપણે પછાત છીએ. આપણું ધ્યાન પકડાઈ ન જઈએ એ રીતે કાયદો તોડવા પાછળ વધારે હોય છે.

એકવાર ગાંધીજીએ કહ્યું હતું, “આપણી પાસે બધાને પુરૂં થાય એવું બધું જ છે, માત્ર બધાની લોભી વૃતિને પુરૂં થાય એટલું નથી.

-પી.કે.દાવડા

(શ્રી નારાણમૂર્તિના પ્રવચન ઉપર આધારિત)

 

 

 

” તો સારુ…” -ફૂલવતી શાહ.

મિત્રો ગઈ કાલની બેઠક ખુબ સરસ રહી  …..35થી વધુ લોકોની હાજરી રહી,  એ કરતા પણ વધુ, ઘણાએ પોતાની કલમ ઉપાડી અને અંદરના લેખકને જગાડ્યો ,ઘણા હાજર ન રહી શક્યા  તો લખી મોકલ્યું ,ફુલવતીબેને પણ ઉમરા ઓળંગી પોતાના વિચારોને શબ્દ્સ્વરૂપ આપ્યું ,આજે પહેલીવાર એમના લખાણ ને આપની સમક્ષ રજુ કરું છું ,તો પ્રોત્સાહન આપી આવકારજો ,ફુલવતી બેન આપનું સ્વાગત છે, 

 

મારા પ્રિય ભાઈ બહેનો,

આજે હુ તમારી સમક્ષ પ્રત્યક્ષ હાજર નથી રહી શકતી  પરન્તુ  મારા શબ્દો  દ્વારા  આજ ની  “બેઠક’ માં હાજરી આપુ છુ. સૌને મારા સ્નેહ વંદન.

આજની બેઠક નો વિષય છે ” તો સારુ…” એક જ અક્ષરનો કા’નો અને માત્રા  વાળો શબ્દ ” તો “નું કેટલું મહત્વ છે એ વિચારશો તો સમજાશે. આપણી ગુજરાતી ભાષા માં એક જુની કહેવત માં ” તો ” ને તોતેર  (૭૩) મણ નો “તો” આવુ કહેવા માં આવતું. જો આ “તો ” વ્યક્તિથી જીતાય તો જ ધાર્યુ કાર્ય સંપુર્ણ થઈ શકે. જો તે કાર્ય કરવાનુ હોય તો કરીને,અથવા ન કરવા જેવુ કાર્ય હોય તો અટકાવી ને સફળતાને આરે પહોંચી શકાય.આજે હું આ “તો” શબ્દ વ્યક્તિગત, કૌટુમ્બીક, સામાજીક કે રાજકીય ક્ષેત્રે ક્યાંઅને કેવી રીતે સ્પર્ષે છે તેનો વિચાર રજુ કરીશ.

વ્યક્તીથી  કુટુંબ બનેલુ છે અને કુટુંબથી સમાજ રચાયો છે. એજ રીતે સમાજ થી રાષ્ટ્રો અને વિશ્વ રચાયું છે. આમ વિશ્વ નો એકમ વ્યક્તિ પોતે છે. અને માટે જ દરેક વ્યકતિ પોતાના વર્તન અને ગુણદોષને નિહાળે “તો સારુ…”પરીણામે કૌટુંબિક , સામાજિક,રાજકીય અને  વિશ્વ માં શાંતિ  ફેલાય. દરેક વ્યક્તિ પોતે પહેલા પોતાના વર્તન માં  સુધારો કરે.પોતાનાં વિચારો અને વર્તન બીજાને દુઃખ દાયક નહીં થાય એનો વિચાર કરી અમલ કરે. જીવનમાં  નીતિ નિયમોનું પાલન કરે અને સાત્વીક વ્રુત્તિથી જીવન જીવે.અને  પછી”તોસારુ” જ પરિણામ મળશે. આજે આપણે સૌ મળી સંકલ્પ કરીએ  અને એના પરિણામે …” તો સારુ …’  ફળ મેળવીએ.વ્યક્તિઓના અરસપરસના સબંધોએ કુટુંબો રચ્યાં. માતા પિતા ઇછ્છે કે આપણા બાળકો સારો અભ્યાસ કરી ઉજ્જવલ કારકિરર્દી બનાવે.અને તે જ બાળકો યુવાન વયે પુત્ર, પુત્રી, પુત્રવધુ કે જમાઈ ના રુપે વૃધ્ધ માતા પિતાની  ખુટતી  શક્તિ ના પુરક બને. આવા કુટુંબો પરોપકારી  ભાવના  પ્રગટાવી સમાજ સેવા કરી સામાજિક રુણ પણ અદા કરી શકે. આવુ થાય તો કેવુ સારુ!

નિઃસ્વાર્થ ભાવે નિષ્ઠાવાન નાગરિકો રાજકારણમાં ભાગ લઈ સમાજ અને દેશની ઉન્નતિ અને પ્રગતિ ના કાર્યોમાં સહાય રુપ થાય.યોગ્ય વ્યક્તિ લોક સેવા અને સ્વદેશપ્રેમની ભાવનાં પુર્વક રાજકારણમાં પ્રવેશે. લાંચ અને રુશવત જેવા શબ્દો સદન્તર ભુંસાઈ જાય અને ચોરી, લૂંટફાટ, અપહરણ, બળાત્કાર અને ખુન જેવા શબ્દો સમાચાર પત્રો માંથી  બાકાત થઈ જાય. અને ફરી ” રામ રાજ્ય”ની સ્થાપના થાય

તો કેવું સારુ!

.

ફૂલવતી શાહ.                                        

 

કાપ્યો છે…..કાપ્યો છે…!!!-પ્રમીલાબેન મહેતા

 

મિત્રો 

આજે બે એરિયાના નવા લેખિકાને ઉત્તરાયણના દિવસે લઇ આવી છુ ..પ્રમીલાબેન મહેતા બે એરિયામાં રહે છે અને જૈન દેરાસરની સીનીયર ની પ્રવુતિ માં સંકળાયેલા છે ,જૈન ધર્મના સિધાંત ને અનુસરી પોતાનું જીવન ગાળે છે તો ચાલો આજે એમના સંકલન કરેલા  લેખન નો લાભ લઈએ …..

પ્રસંગ છે ,મોકો છે તો તલના લાડુ ખાઈ એમની સાથે  પતંગ ચગાવી લઈએ ……

 કાપ્યો છે…..કાપ્યો છે…!!!

આપણે ત્યાં તો ઉત્તરાયણ બોલે પતંગ, તલસાંકળી, ઊંધીયું….ને કાપ્યો છે…..કાપ્યો છે…!!!ઉત્તરાયણ એટલે મકરસંક્રાંતિ-સંક્રાંતિનો ઉત્સવ એટલે નિસર્ગનો ઉત્સવ ,આ ઉપરાંત ઉત્તરાયણને મકરસંક્રાંતિ પણ કહે છે.હિંદુ ધર્મમાં એક માસને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યો છે. એક છે સુદ પક્ષ અને બીજો છે વદ પક્ષ. એ જ રીતે વર્ષના પણ બે ભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. પહેલો છે ઉત્તરાયણ અને બીજો છે દક્ષિણાયન. આ બંને અયન મળીને એક વર્ષ થાય છે આ દિવસે સૂર્ય ઉત્તરની સાથે સાથે એક રાશિમાંથી બીજી રાશિમાં સ્થાનાંતર કરે છે. સૂર્યની આ ક્રિયાને સંક્રાંતિ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે બાર રાશિ પ્રમાણે વર્ષમાં કુલ બાર સંક્રાંતિઓ થાય છે. 14 જાન્યુઆરીએ સૂર્ય ધન રાશિમાંથી પોષ મહિનામાં સૂર્ય મકર રાશિમાં પ્રવેશે છે અને માટે જ એને મકરસંક્રાંતિ કહેવામાં આવે છે,ઉત્તરાયણ શબ્દની ઉત્પત્તિ સમજવા જેવી છે. આ શબ્દનો સંસ્કૃત અર્થ એટલે ‘ઉત્તરાયન’. ઉત્તર + અયન = ઉત્તરાયન અર્થાત્ ઉત્તરાયણ એટલે સૂર્યનું ઉત્તર તરફનું પ્રયાણ…સૂર્ય એની પૃથ્વી આસપાસની પરિભ્રમણ દિશા બદલી સહેજ ઉત્તર તરફ ખસતો જાય છે તેથી ઉત્તરાયણ પણ કહેવાય છે સૂર્યના આ પરિવર્તનથી આ દિવસે રાત-દિવસ સરખા એટલે કે 12-12 કલાકના હોય છે અને બીજા દિવસથી શિયાળાની લાંબી રાત ટૂંકી બને છે. એટલે કે ઉત્તરાયણ પછી દિવસ લાંબો અને રાત ટૂંકી બની જાય છે. ,આ દિવસે અંધારું ધીરે ધીરે ઘટતું જાય છે ,દેવો ઊંઘમાંથી જાગે છે સારા કામો કરવા માટેના શુભ દિવસોની શરૂઆત થાય છે.

 સંક્રાંતિ એટલે સંગક્રાંતિ ,માણસોએ આ દિવસે સંગમુક્ત થવાનો સંકલ્પ કરવો જોઈએ ,કામ ક્રોધ ,લોભ ,મોહ ,માયા ,મદ ,મત્સર ,ઈત્યાદી વિકારોની અસરમાંથી શક્ય તેટલા મુક્ત થઇ છુટવાનો પ્રયતન કરવો જોઈએ ,સારા માણસોના સંગકરી અધોગતિથી બચવું જોઈએ,કર્ણ ધુતરાષ્ટ્ર ,શકુની ,દુર્યોધન અને દુ:સાસન કુસંગથી અધોગતિ પામ્યા  .

 

આ દિવસે તલ અને ગોળમાંથી બનેલી વાનગીઓ ખાવામાં આવે છે. તલ અને ગોળ આયુર્વેદ અને સ્વાસ્થ્યની દૃષ્ટિએ ખૂબ જ ગુણકારી હોય છે. આ ઋતુમાં તેમાંથી બનેલી વાનગીઓ ખાવાથી શરીરને પોષણ મળે છે અને અનેક પ્રકારના રોગ સામે રક્ષણ મળે છે.આ દિવસે લોકો તલગોળના લાડુ એકબીજાને ખવડાવી રૂક્ષ થયેલા આપણા સંબંધોમાં સિનગ્ધતા તલ લાવે છે કારણ તલમાં  સિનગ્ધતા  છે ગોળ ની મીઠાસ મનની કડવાસ દુર કરી સંબધોને વધુ મજબુત બનાવે છે 

આ જ એક એવું પર્વ છે જેને એક જ ધર્મ સાથે કોઈ લેવા-દેવા નથી…પણ બધા ધર્મોમાં તેનું મહત્વ બતાવ્યું છે. ઉત્તરાયણ એટલે મકરસંક્રાંતિ અને પતંગનું ઋતુવિજ્ઞાન છે. એવી સાદી સમજ છે. મકરસંક્રાંતિનો વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિકોણ પણ સમજવો જરૂરી છે.સૂર્ય પૂર્વથી દક્ષિણ તરફ ગમન કરે છે ત્યારે તેનાં કિરણોને ખરાબ માનવામાં આવે છે, પરંતુ જ્યારે તે પૂર્વથી ઉત્તરની તરફ ગમન કરવા લાગે છે ત્યારે તેનાં કિરણો સ્વાસ્થ્ય અને શાંતિ વધારે છે. બધું જ પ્રકૃતિના નિયમ પ્રમાણે થાય છે. છોડ પ્રકાશમાં સારો ખીલે છે, જ્યારે અંધકારમાં મૂરઝાઈ જાય છે.

તિલ ગુળ ધ્યા આણિ ગોડ ગોડ બોલા…

મકરસંક્રાંતિના દિવસે મહારાષ્ટ્રમાં ‘તિલ ગુળ ધ્યા આણિ ગોડ ગોડ બોલા’ વાક્ય સૌનાં મોઢે સાંભળવા મળે છે. આ દિવસે આ વાક્ય બોલવાની સાથે એકબીજાને ઉપહાર કે ભેટ આપવામાં આવે છે. સૌભાગ્યવતી સ્ત્રીઓ આ દિવસે બીજી સ્ત્રીઓને પોતાના ઘરે આવવાનું આમંત્રણ આપે છે અને તેમને હળદર-કંકુ લગાવીને તલ-ગોળની સાથે ઉપહારોની પૂજા કરીને તેમને ભેટ આપે છે.

મકરસંક્રાંતિ એટલે કે ઉત્તરાયણના દિવસે પતંગ ઉડાડવાની વિશેષ પરંપરા ભારતમાં અને ખાસ કરીને ગુજરાતમાં જોવા મળે છે.પતંગ ઉડાડવાની પરંપરાનો ઉલ્લેખ શ્રીરામચરિતમાનસમાં તુલસીદાસે પણ કર્યો છે. તેમાં બાલ કાંડમાં ઉલ્લેખ છે કે, ‘રામ ઈક દિન ચંગ ઉડાઈ, ઈંદ્રલોક મેં પહૂંચી ગઈ.’ ત્રેતાયુગમાં એવા ઘણાં પ્રસંગ છે જ્યારે ભગવાન શ્રીરામે પોતાના ભાઈઓ અને હનુમાનજી સાથે પતંગ ઉડાડી હતી

આપણા જીવનની પતંગની દોર પણ વિશ્વની પાછળ રહેલી કોઈ અદ્રષ્ટ શક્તિ જ્ઞાન દ્વારા ચગાવે છે ,માટે પ્રભુ પાસે પ્રાર્થના કરવાની કે મને જ્ઞાનવડે પ્રકાશ ભણી  (ઉત્તરાયણ)…લઇ જાઓ જેથી મારો જીવન પતંગ ઝોલે ન ચડે ,

આ પ્રસંગે સૂર્યનો પ્રકાશ ,તલગોળની મીઠાશ ,આપણા જીવનમાં સાકાર થાય તો આપણા જીવનનું યોગ્ય સંક્રમણ ગણાય  ​

પ્રમીલાબેન મહેતા

મિત્રો તલગોળ ખાઈ ને અભિપ્રાય જરૂર લખજો અને હા સંક્રાંતિની ઉપાધ્યાય સાહેબની કવિતા પણ લઈને આવું છુ તે વાંચવાનું ચુકતા નહિ …  ​

 

 

— 

 

કુટુંબ-– પી. કે. દાવડા

મિત્રો ,

દાવડા સાહેબ ફરી એકવાર   સંવેગાત્મક સ્વીકાર  ની વાત લઈને આવ્યા છે ,આમ જોઈએ તો સંબંધને લગતો જ વિષય છે સ્વીકાર પહેલા નો ભાવાત્મક સંઘર્ષ બધાજ અનુભવે છે અને ખાસ અહી પરદેશમાં પરંતુ એ સાથે હું કુટુંબ નું મહત્વ છે એ જરૂર કહીશ…..ભૌતિકવાદના પ્રલોભનો અને પશ્ચિમી સંસ્કૃતિના આક્રમણને કારણે સ્પર્ધાના આ યુગમાં લોકો સ્વતંત્ર કુટુંબ તરફ વળ્યા છે પણ સંયુક્ત કુટુંબમાંથી મળતી હૂંફ, પ્રેમ અને લાગણીની સુગંધ તમારા જીવનને તરબર કરી નાખશે. જિંદગી તમને જીવવા જેવી લાગશે ગેરેંટીથી.પશ્ચિમી સંસ્કૃતિના ગાડરીયા પ્રવાહમાં અપનાવાતી અલગતા, એકલતા આપે છે…… અત્યારે નવી પેઢી ની આંખોમાં સપનાઓ છે ……પરંતુ ભાગદોડ અને સ્ટ્રેસની વચ્ચે સેન્ડવીચ થયેલ માનવીને અંતે શાંતિ અને પ્રેરણા તો ઘરેથી જ મળે. તો મિત્રો આપના પણ અભિપ્રાય આપો અથવા લખી મોકલો  હું જરૂરથી મુકીશ। ..

કુટુંબ-ત્રીજી આવ્રુત્તિ

ઉચ્ચ અભ્યાસને બહાને અથવા નોકરીને બહાને, યુવાનો ઘર છોડી સ્વતંત્ર રહેવા જતાં રહે છે. મા-બાપ વિચારે છે, “ શું આપણે છોકરાંઓને આટલા માટે જન્મ આપીએ છીએ? આટલા માટે ઉછેરીને મોટાં કરીએ છીએ કે, તેઓ આપણને સૂનાં મૂકીને જતાં રહે?”આજે બધાં મા-બાપના જીવનમાં આવું બને છે. બધાંનાં સંતાનો દૂર જાય છે. આજના વાતાવરણમાં આ બધું સ્વાભાવિક છે, સ્વતંત્ર જીવન જીવવાની ઈચ્છા યુવાનોમાં ઘર કરી રહી છે. આજે સારો રસ્તો તો એ છે કે  આપણેખુશ થવાનું કે આપણાં સંતાનો પરિપક્વ થતાં જાય છે, સ્વતંત્ર રીતે જીવવા કાબેલ બન્યા છે. છોકરાંઓ ખોટા માર્ગે જશે એનો ડર રાખવાની જરૂર નથી. આજ સુધી એમણે આપણું સાંભળ્યુ છે ને ભવિષ્યમાં પણ સાંભળશે, આપણી સલાહ માનશે એની ખાતરી રાખવી જરૂરી છે.

અલબત જે રીતે આ યુવાનો ઘર છોડવા થનગની રહ્યાં છે; જાણે કે આપણે  એમને બાંધી રાખ્યાં હોય અને એમનો છૂટકારો થવાનો હોય એમ રોમાંચ અનુભવે છે, તે આપણને ખુંચે છે. તેઓ એક પળ માટેય એવું નથી વિચારતાં કે મમ્મી-પપ્પા સૂનાં પડી જશે. આપણાં વગર મમ્મી-પપ્પા શું કરશે?  યુવાનો એમના વિચારોમાં જ મસ્ત છે. આપણા માટે. હવે સંતાનોની પ્રગતિ દૂરથી જોઈ અને ખુશ થવાનું જ સારૂં છે. હવે આ પ્રશ્ન લાગણીનો નથી, પ્રશ્ન આજની પરિસ્થિતિ નો છે. આજના સમયકાળનો છે. આપણે જો આધુનિક યુગમાં જીવવું હોય, સુખથી રહેવું હોય, તો પ્રેક્ટીકલ થવું પડે, સમયની માંગ સમજવી પડે.

આપણે જો સંતાનોને બાંધી રાખીએ તો એમનો વિકાસ રૂંધાઇ જાય. છોકરાંઓ દૂર રહીને વિકાસ સાધે એ જ ઉત્તમ છે, સંતાનોના હિતમાં છે.આજની વિચારસરણી જ એ જાતની છે. આપણાં સંતાનો આ વાતાવરણમાં મોટાં થયાં છે. આજના જીવનની આ વાસ્તવિકતા છે. આપણાં સંતાનો આપણી સાથે નથી રહેવાનાં એ આપણે પહેલેથી જ જાણતાં હતા પછી આ હાયવોય શું કામ?

સંતાનો આપણાં જીવનનાં કેન્દ્ર સ્થાનેથી દૂર જાય છે એટલે આપણું જીવન પૂરું નથી થઇ જતું નથી. જીવન એની મેળે માર્ગ કરી લે છે. મન એની મેળે શોક, સંતાપ, ગૂંગળામણથી ઉપર ઉઠે છે. જીવન સમસ્યા નથી, જીવન તો અણમોલ લ્હાવો છે.

– પી. કે. દાવડા

 

કેવા રે મળેલા મનના મેળ

અમારા મિત્ર દાવડા સાહેબની એક કોમેન્ટે મને વિચાર કરવા પ્રેરી,કે “ગુજરાતી ભાષાની બેઠકમાં અજાણતા જ આપણા સૌનો પરિવાર જેવો સંબંધ બંધાઈ ગયો છે”.

આ લોહીના સબંધની  માત્રની  વાત નથી.સંબંધ જેના થાકી આપણું સમગ્ર જીવન વણાયેલું છે તો એ વશે વિચાર કરવા જેવો ખરો.સંબંધમાં જે કંઈ બને છે તે અનુભવ નથી, પરંતુ જે કંઇ બને છે તે સમયે તમે જે રીતે વર્તો છો એ સાચો સંબધનો અનુભવ છે. હું હકારત્મતામાં માનનારી છુ કોઈકવાર હું કોઈ વ્યક્તિ સાથે હું વિચારોમાં સંમત ન થવું એનો અર્થ એવો નથી કે મારા સંબંધ કાપી નાખું ભગવાનની કૃપાથી એના સારા ગુણ જોઈ શકું છું.અને સંબંધોમાં  તિરાડ આવતી નથી. ગુચવાડો સારો કે ખરાબ અભિપ્રાય થકી જ થાય છે.એને સંબધ સાથે જોડી ન દેવાય. સંબંધો એક નથી હોતા. સંબંધો અનેક હોય છે. એક જીવનો બીજા જીવ સાથેનો સંબંધ, પછી તે માનવ હોય, પશુ હોય કે પક્ષી સાથેનો. કોઈ સંબધ જીવનમાં અનેક રંગો પૂરે છે તો કોઈ સંબધ જીવવાનું બળ આપે છે.કોઈ સંબધમાં આંખો તરસતી હોય છે તો કોઈ આંખો વરસતી હોય છે.કોઈ સંબધ ઠાઠડીમાં ગયા પછી પણ જીવે છે અને યાદોમાં આપણામાં જીવંત હોય છે.આપમેળે બંધાય તે સંબધ. એક ખુબ જીવનનું મહત્વનું પાસું છે.એ કરતા પણ વાસ્તવિકતા છે. અમે કહું તો વધુ યોગ્ય લાગશે  સંબધ એટલે આપ્તભાવ. એક મારાપણાનો અનુભવ છે.અહેસાસ છે. પોતીકી લાગણી એજ તો સંબધ છે, એક સંયોગ જે આપણને વિચાર કરતા મુકે છે,આપણા વર્તુળની અંદર બીજાં અનેક નાનાંમોટાં વર્તુળો હોય અને સંવેદના અને અનુભવો પછી આ વર્તુળો સંકોચાતાં અથવા તો વિસ્તરતાં જતાં હોય છે,માનવી નો સ્વભાવ ટોળું છે એકલતા તેના સ્વભાવમાં છે જ નહિ કોઈ પણ વ્યક્તિ,વસ્તુ કે જીવન સાથે કોઈપણ કારણ થી જોડાવું એટલે જ સંબધ.એક પક્ષી જેમ ઝાડ સાથે જોડાઇ જાય છે ને ?

મને યાદ આવે છે એક સુંદર ગીત “કેવા રે મળેલા મનના મેળ”

 આ મનના મેળ એટલે શું ?પ્રેમ,ત્યાગ,સમપર્ણ,સ્પર્શ,વેદના,સંવેદના,આનંદ,વિરહ આ સંબધની પરિભાષા છે. સંબધમાં તરવરતા છે. સંબંધ માપવા કરતા માણવાની વાત છે. દરેક સંબધનું એક મહત્વ અને એક માહાત્મ્ય હોય છે.કળીની મૃદુતામાં તો પાનખરમાં પણ સંબધો નો અહેસાસ છે અને સત્યે છે કે માનવી સંબધો થકી લીલોછમ્મ છે…કોઈ સાથ અને એકાદ હાથ આપણને હૂંફ આપતો હોય છે. વળી કોઈ સંબંધ બંધાતા શીતળતા મહેસૂસ થાય છે.માનવી જન્મતાની સાથે સંબંધોમાં અજાણતા જ બંધાઈ જતો હોય છે અને ત્યાર પછી સંજોગો, સમય, વિચારો અને વ્યક્તિના જીવનમાં જેમ પરિવર્તન આવે તેમ સંબંધ પર અસર થાય.ક્યારેક અજાણતા તોડી નાખતો માનવી આખી જંદગી વણઉકેલી ગુંચમાં અટવાય છે,તો કયારેક દુઃખી કે સુખી પણ થાય છે પરંતુ સત્ય એ છે કે એ  સંબંધ જ માનવીને જીવનતા બક્ષે છે.સંબધો વિણ તો માનવી જાણે અધુરો ..સંબધ માણસ નું વ્યક્તિત્વ સર્જે છે.

 

માણસ સંબંધો વગર જીવી ન શકે.દરેકની જિંદગીમાં એવા સંબંધો હોય છે જેના માટે માનવીને જીવવાનું મન થાય છે.પછી એ પ્રભુ સાથે નો નાતો કેમ ન હોય.મારી કોઈ રાહ જોવે છે એ સંબંધોનો કેટલો મોટો અહેસાસ છે,મિત્રોને કે સ્વજનને તમારા વગર પ્રસંગ  અધૂરો  લાગતો  હોય માનજો કે તમે સંબધોને જાળવ્યા છે.ફિલ્મમાં કે નાટકમાં જતી વખતે એક જ નહીં પણ બે ટિકિટ લેવાની હોય તો માનજો કે તમે સંબધોથી જોડાયેલા છો.​કંઈક અંગત વાત કરવી હોય અને તમારી પાસે વાત કરી શકાય એવી વ્યક્તિ હોય તો ​માનજો કે તમને સંબધોનું મુલ્ય છે,તમે સંબધોને સાચવ્યાં છે.રડવાનું મન થાય ત્યારે કોઈ ખભો હોય તો માનજો કે તમને સંબધોમાં મારાપણાનો અહેસાસ છે.કોઈ તમારા આલિંગનને તરસતું હોય તો માનજો કે તમે સંબધોના દરેક અર્થ જાણો છો.એકલા કોળીયો ગળે ના ઉતરતો હોય તો સમજજો કે સંબધથી તમે બંધાયેલા છો.કોઈનું હૃદય તમારા માટે ધડકે છે તો તમારો એક અનોખો સંબંધ છે.ક્યારેક કોઇ સંબંધો વિશે કોઇ શબ્દો જ નથી હોતા કે તેને વિશે વિચારવુ શક્ય નથી હોતું, શાંત ચિત્ત અશાંત બની જાય છે. તેને વિશે વિચારવાને બદલે તેની લાગણીઓને મહેસૂસ કરવી જોઇએ.કોઈની હાજરી માત્ર થી ઘણા સંબધો મઘમઘે છે,સંબંધની બાબતમાં તમે કોઇને ભ્રમમાં લાંબો સમય રાખી ના શકો. તમને કોણ ચાહે છે કે કોણ નથી ચાહતું એની ખબર આપોઆપ પડી જાય છે.હા,પણ ત્યાં નિશ્ચિતપણે બન્ને પક્ષે સમજદારી જ સંબંધને વિકસાવે છે.

 

સાચવવા પડે તે સંબંધ નહિ,સચવાય તે સંબંધ નહિ.​આવું ઘણા કહેતા આવ્યા છે.જરાક શાંતિથી તમારી આજુબાજુમાં નજર કરો અને વિચાર કરો કે, હું કેટલો સંબધો થી જોડાયેલો છું ​અને જો સંબધો નો ભાર લાગે તો અટક્જો અને વિચાર જો જરૂર.સમયના વહેણ માં કયારેક સંબધો બદલાય. ક્યારેક સુગંધ જેવો અનુભવાય પણ પકડી ન શકાય.. પરિભાષા પણ બદલાય છે અને ​સંબંધ નવા નામ નવા સ્વરૂપ જરૂર આવે પરંતુ તે સો ટચના સોનાં જેવા જ હોય છે.એકદમ કુદરતી. સંબંધમાં મોસમનાં પહેલાં વરસાદ પછીની માટીની સુગંધની જેમ બધું કુદરતી હોય છે. જે સંબંધોને કોઇ નામ કે ઓળખ નથી હોતી તેવાં સંબંધો દરેક સીમાઓ પાર કરીને પણ વિસ્તરે છે. સહજ,નામ અને ઓળખ વગરના સંબધોને આપણે ઋણાનુબંધ નામ આપીએ છીએ તો કયારેક સંજોગો વિચારો, સમય અને પરિવર્તન આવે તેમ સંબંધ પર અસર જરૂર થાય છે અને મેળવવાની ખેચ તાણમાં કયારેક તૂટે છે કારણ પામવાનું ભૂલી મેળવવામાં પડીએ છીએ., સંબધને માપીએ છીએ હું આ સંબંધ ને વહેવાર નું નામ આપીશ.માનવી વહેવાર ને સાચવવામા કયારેક પોતાનું સાચું સ્વરૂપ ભુલી જતો હોય છે,સંબધોની કયારેક થોડી ગુંચ ઉકેલાય તો એમ સમજે છે કે હું ડાહ્યો પરંતુ નિરાંતે વિચારે તો ખબર પડે છે કે આપણે સહુ માત્ર નિમ્મિત ,કોઈ વ્યક્તિ તમારા જીવનમાં આવે છે અને સંબંધો રચાય છે અને જશ પોતાને આપે છે  અને વ્યવસ્થિતને આધારે સમય થતા અચાનક જિંદગીમાંથી દુર પણ ચાલ્યા જાય છે,ત્યારે કયારેક આપણને અને વધારે બીજાને દોષિત ઠર્વીએ છીએ.કોઈને દોષિત ઠરાવવાથી  શું ફાયદો દોષ માત્ર અપેક્ષાનો છે.પ્રેમ,લાગણી,સ્નેહ,આત્મીયતા,સાથે માન,કદર, અહમ અને યશ આ બધું સંબધ સાથે જોડાઈ જાય છે.સંબંધ અને અપેક્ષા એવા વણાંયેલા છે કે એની પારદર્શક રેખા સામન્ય માનવીને કયારેય દેખાતી નથી.

 

 સંબંધો તો બગીચાનાં છોડ જેવા,વધુ કે ઓછુ પાણી ખપે નહી.ખોટ પડી ત્યાં મુરજાય જાય અને ફરીથી સિંચન કરો સ્નેહનું કદાચ ઝરણુ ફૂટી નીકળે.  સંબંધોમાં ક્યારેક એવું લાગે કે સાવ અલગ થઇ જવાયું છે કે બધું છીનવાઇ ગયું છે ત્યારે જ તે સંબંધ એકબીજાનો સાચો અંશ બને છે. દૂર રહેવાથી સંબંધનું સ્વરૂપ જરૂર બદલાય પણ બંનેને ગાઢ સંબંધની અનુભૂતિ થાય છે.આપણી લાગણીનો વિસ્તાર આપણને ઘણીવાર નડે છે.ઓછા પણ કિંમતી અને અમૂલ્ય સંબધ રાખો.કોઇ કહે કે આ સંબધ માં કોઈ અપેક્ષા નથી,એવુ હોતુ જ નથી.હા,વળતરમાં સ્નેહની અપેક્ષા હોય……..જે ચૂકવવી અઘરી હોતી નથી.બસ થોડો સ્નેહનો વરસાદ પૂરતો છે.

 

સંબંધ જ્યારે જન્મે છે ત્યારે આયુષ્ય લઈને આવતા નથી ક્યારેક સંબંધો તૂટે છે સંબધો ગાળાની ભીસ બને છે. ત્યારે માણસ મુક્ત થવા તરફડે છે.પણ સંબંધોમાં અળગા થવું સહેલું નથી, હૂફ આપતો હાથ અચાનક ગરમ થઈ જાય અને હૂંફની જગ્યા દાહ લઈ લે છે. રોમેરોમ બળવા લાગે છે. આપણી અપેક્ષા જ આપણને દુઃખી કરે છે જે સંબધ મુરઝાઈ ગયા છે,એમાં આપણે ક્યાંક તો આપણે જવાબદાર હોઈએ છીએ.ક્યારેક સંજોગો, સમય, વિચારો અને વ્યક્તિના જીવનમાં જેમ પરિવર્તન આવે તેમ સંબંધ પર અસર થાય. સંબંધની નિષ્ક્રિયતા થતા એક સમયે સાથે હોય તેવી વ્યક્તિ સામસામે છેડે મૂકાઇ જતા ઘણીવાર તૂટી ગયેલા સંબધો નો સામનો કરવો પડતો હોય છે પરંતુ યાદ રાખવાનું એ છે કે આપણે સંબંધોથી પરાસ્ત નથી થયા. સંબંધ ભલે ખતમ થાય ‘ગ્રેસ’ સહજતા ખતમ ન થવી જોઈએ,જે સરળતાથી સંબંધ શરૂ થાયા હતા અને એ જ સરળતાથી સંબંધ આગળ વધ્યા હતા ,અને એ જ સંબંધમાં જ પ્રેમની સુવાસ ભળી હતી તો સંબંધ પૂરો થાય ત્યારે કે કોઇ કારણસર અલગ થવું પડે આમાં માત્ર સરળતા સિવાય કશાનું મહત્વ જ ના હોવું જોઇએ.આજ સંબંધોનું તથ્ય છે અને સત્ય છે. સંબધને વહેવા દો….ઊડવા દો……અવકાશ આપો……લાગણી છે ત્યાં સંબધ છે.એને મુક્તપણે વિસ્તરવા દો.જો સંબંધો કુદરતી જ હોય તો એને નદીના વહેણ ની જેમ વહેવા દો….. બાંધશો તો તોફાન આવ્યા વગર નહિ રહે.

 

મહાન ફિલસૂફ  ,ખલિલ જિબ્રાનનું આ વાક્ય સંબંધ અને બંધન  વિષે સરસ સમજણ આપે છે. એકબીજાને પ્રેમ કરો, પરંતુ પ્રેમનું બંધન ન કરો: તમારા આત્માઓના કિનારે ચાલતા રહો. એકબીજાના કપ ભરો પરંતુ એક કપથી પીવું નહીં.

 

 જો સંબધના મુલ્યો યુગે યુગે બદલાય છે તો જે બદલાય એ શાશ્વત કેવી રીતે હોય શકે ? આધ્યાત્મ કહે છે સંબંધ બંધન કરતા છે જે વહેવારની અસર આપણે અનુભવીએ  તે બંધન નહિ તો બીજું શું ? ​જન્મતાની સાથે છારી જેવા આવરણો શુદ્ધતા ઉપર એવા ચડવા માંડે છે…દૂધ આપે એ મારી માં જે મારાપણા નો અહેસાસ દેવડાવે છે. હકીકતમાં આ માત્ર ભાસછે કે ખોટા અભિપ્રાય છે એ માનવી ભૂલી જાય છે અને પછી એ ભાસને સંબંધોના નવા સ્વરૂપે જોઇએ છીએ. કયારેક દુઃખી તો કયારેક સુખી થઇ મહાલતો રહે છે.આવા ખોટા અભિપ્રાય સાથે આપણે જીવીએ છીએ ત્યારે આધ્યાત્મ  કહે છે શુદ્ધતા જુવો હું,તું, તમે,મારું,તમારું,આપણું માત્ર વિવિધ નામો… તો પછી સંબંધ ના વિશેષણો ને ભૂસી કેમ ન નાખવા ?માનવીના સાચા સ્વરૂપને કેમ ન ઓળખવું ? દરેકમાં શુદ્ધ આત્મા કેમ ન જોવો ? નિશ્વાર્થ,શુદ્ધ સાત્વિક પરિપૂર્ણ સંબંધ કેમ ન બાંધવો ?અને સંબધોના ખોટા અભિપ્રાય થી મુક્ત થઇ કેમ ન વિહરવું !

 

 

Pragnaji
–

​

સંબંધોના સમીકરણો-કલ્પના રઘુ

મિત્રો,

 

કલ્પનાબેન એક ખુબ વાસ્તવિક વિષય સાથે આવ્યા છે જે આપણને વિચાર કરતા મુકે છે ,જન્મતાની સાથે સંબંધોમાં અજાણતા જ બંધાઈ જતો માનવી, અને કયારેક અજાણતા તોડી નાખતો માનવી આખી જંદગી વણઉકેલી ગુંચમાં એવો અટવાય છે કે ખબરજ પડતી નથી કે હું સાચો કે સંબધો?……..કયારેક થોડી ગુંચ ઉકેલાય તો એમ સમજે છે કે હું ડાહ્યો પરંતુ નિરાંતે વિચારે તો ખબર પડે છે કે આપણે સહુ માત્ર નિમ્મિત !…….કોઈ વ્યક્તિ તમારા જીવનમાં આવે છે અને સંબંધો રચાય છે અને વ્યવસ્થિતને આધારે અચાનક જિંદગીમાંથી દુર પણ ચાલ્યા જાય છે આપણે એને તૂટેલા સંબધોનું નામ આપીએ  છે, નિમ્મિત ને દોષિત ઠરાવવાથી શું ફાયદો?……. ,દોષ માત્ર અપેક્ષા નો છે,…તો પછી દરેકમાં  શુદ્ધ આત્મા કેમ ન જોવો ?

કલ્પનાબેને ખુબ સરસ વાત કરી છે,”સંબંધોનાં સમીકરણો અઘરાં છે. સંબંધોના સરવાળા હોય, ગુણાકાર હોય, બાદબાકી નહીં. જેને બાંધવાથી બંધાય અને તોડવાથી તૂટે તેનું નામ બંધન, પરંતુ જે આપમેળે બંધાય અને જીવનભર ના તૂટે તેનું નામ સંબંધ … !!!   

સંબંધોના સમીકરણો

 

એક અબોધ બાળકનો જન્મ થાય છે. પોતાની આસપાસનાં જગતને સમજે એ પહેલાંજ મા-બાપ, પરિવાર, સગાસંબંધીઓ અને સંસ્કૃતિના રખેવાળ ગણાતાં લોકો દ્વારા ઉછીના વિચાર, ઉછીની ઓળખ અને ઉછીની સમજ આપી દેવામાં આવે છે. સૌથી પહેલાં એની આસપાસ સંબંધોની જાળ બિછાવવામાં આવે છે. ધીમે ધીમે એને પોતાના અને પરાયાનો અહેસાસ સ્પર્શની, લાગણીની અને આત્મીયતાની ભાષા દ્વારા થાય છે. કોઇકનો સંબંધ અને સ્પર્શ એને ગમે છે. કોઇકનો નથી ગમતો. પરિવારની સાંકળ એને બાંધવા લાગે છે. સ્વયંની સમજ કશુંક સમજે એ પહેલાંજ બાળકની આસપાસ મા-બાપ અને પરિવાર દ્વારા આરોપિત સમજ અને ઓળખનું એક અભેદ્ય કવચ રચાય છે. મારું-તારું-આપણું અને પોતીકા-પરાયાનું પરંપરાગત અને ઉછીનું જ્ઞાન એને જીવનભર એ માળખામાં પૂરી રાખે છે. બાળક મોટું થાય અને વિચારતું થાય એ પહેલાંજ તેનાં અબોધ મન પર નવાં આવરણ અને ઓળખ-સમજનાં અનેક મહોરા ચઢાવી દેવામાં આવે છે. જેથી તે પરંપરાગત સંબંધોની જાળમાંથી છટકી ના શકે.

સંબંધોનાં સમીકરણો અઘરાં છે. સંબંધોના સરવાળા હોય, ગુણાકાર હોય, બાદબાકી નહીં. જેને બાંધવાથી બંધાય અને તોડવાથી તૂટે તેનું નામ બંધન, પરંતુ જે આપમેળે બંધાય અને જીવનભર ના તૂટે તેનું નામ સંબંધ … !!! પછી તે લોહીના હોય, લાગણીના હોય કે પછી સ્વાર્થના … “મનુષ્ય એક સામાજીક પ્રાણી છે” એ નિયમે કોઇ વ્યક્તિ એકલો ચાલી શકે એવો રસ્તો હજુ સુધી બની શક્યો નથી. એ સંબંધોનાં મિનારાનાં પાયામાં કેટલાંક સુવર્ણ નિયમોનું પાલન જરૂરી છે જેમ કે Theory of Social Exchange – અરસ-પરસની આપલે, Theory of Give and Take, Forgive and Forget, હકારાત્મક અભિગમ અને બીજા ઘણાં બધાં … સંબંધોમાં creativity, સમારકામ અને માવજત પણ જરૂરી છે અને તોજ સંબંધની ઇમારત મજબૂત બની રહેશે.

ક્યારેક એક વ્યક્તિનો બીજી વ્યક્તિ સાથેનો સંબંધ ભ્રમણાઓમાંજ પાંગરે છે અને વિલાય છે. ભ્રમણાજ સંબંધોને મારે છે અને સંબંધોને શણગારે છે. ભરમનાં વમળમાં ફસાયેલો માનવીજ સંસાર-સાગરને સારી રીતે તરી શકે છે. સારી કુટુંબ વ્યવસ્થા, સારી સમાજ વ્યવસ્થાના પાયામાં એ જરૂરી છે કે માનવી ભ્રમણાનો આંચળો ઓઢીને ફરે. એક વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિનું મન વાંચી શક્તી હોત તો ? એક વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિ માટે શું વિચારી રહી છે તે જાણી શક્તી હોત તો ? તો ધરતી પર કોઇને કોઇની સાથે સંબંધજ ના રહે. માનવ, માનવ મટીને પશુતા પર ઉતરી આવે, ખરુંને? આમ જીવન ભ્રમણાઓની વચ્ચે પસાર થતું હોય છે અને સંબંધોના ટોળાની વચ્ચે ખોવાયેલું હોય છે.

 આ સંબંધો શું હંમેશા સાચા જ હોય છે? કોને સાચા કહેવા? હમેશા સાચા હોવાનો અહેસાસ કરાવવો પડે, એ સંબંધો સાચા છે? તો એ સંબંધોનો મતલબ શું? કોણ તમારૂં છે? મારું-તમારુંમાંજ આ જીવ ગોથા ખાઇ રહ્યો છે. લોલકની જેમ અહીંથી તહીં ફાંફા મારે છે. ક્યારેક પારકુ તો ક્યારેક પોતાનું. આ સંબંધ સાચવવા માટે અટવાયા કરવું, એ જ આ ભવનું ભવાટમણ ? ક્યારેક લાગે કે સંબંધોની ખેતીમાં જેવું વાવો તેવું લણો. ગુલાબ વાવો તો ગુલાબ, અને બાવળ વાવો તો કાંટા… શું આ સાચુ છે? આ ખેતી તમે ગમે તેટલી કાળજીથી કરો, સારા ખાતર-પાણી નાંખો, ખેડો, ટ્રીમીંગ કરો. તડકો હોય કે વરસાદ કે ઠંડી, દરેક અનુકૂળ, પ્રતિકૂળ સંજોગોમાં તમે જે સંબંધોની ખેતીની તમારી જાતની પરવા કર્યા વગર તન, મન, ધન અને લાગણીથી કાળજી લીધી હોય અને ફૂલનાં બદલે કાંટા મળે. વ્રુક્ષને મોટું કરો અને તમારી ઉપર જ પડે, તમને નામશેષ કરી નાંખે, તમારું અસ્તિત્વ જ મિટાવી દે… લોહી સીંચીને ઉભા કરેલાં સંબંધોના ખેતરો પણ ફળ વગર નકામા જાય…જીંદગીભરની મહેનત…એજ વલખા…એજ વલોપાત. દોષ કોને દેવો? કહેવાય છે કે સમયથી પહેલાં અને નસીબથી વધારે ઇશ્વર ક્યારેય કોઇને આપતો નથી. સંબંધો તૂટે છે અને સચવાય છે ૠણાનુબંધથી. સંબંધોની પરાકાષ્ઠા તો ત્યારે આવે છે જ્યારે લોહીની સગાઇ હોય અને કુટુંબનાં પ્રસંગમાં મૃતાત્માનું આવાહન કરાય અને જીવતી વ્યક્તિને નામશેષ કરાય. કેટલીક સગાઇમાં મૃત્યુ પહેલાં સંબંધો મરી પરવારે છે. આ કરમની કઠિનાઇ નહીં તો બીજુ શું? સંબધોમાંથી પ્રેમની બાદબાકી થઇને પુર્ણવિરામ થાય છે ત્યારે તેનો ભાર અસહ્ય બની જાય છે.

તો ક્યારેક જીવનમાં એવાં સંબંધો પણ બંધાય છે અને સંધાય છે જે જીંદગીભર સંધાયેલા રહે છે. ન ધારેલી વ્યક્તિઓ જીવનમાં પ્રવેશીને તમારા અનેક સારા કાર્યોમાં નિમિત્ત બને છે તેમજ ખરાબ સમયે પડખે ઉભા રહીને પ્રેમ અને હૂંફ આપે છે. આ પણ એક ઋણાનુબંધ છે.

સંબંધો ખૂબ આંટીઘૂંટી વાળી બાબત છે. તે માણસના મન સાથે જોડયેલી છે અને મનને કોબી-કાંદાની જેમ કેટલાંય પડ હોય છે. આ દરેક પડ પોતાની જરૂરીયાત, માન્યતા, ભૂતકાળનાં અનુભવો અને પોતાની સગવડ અને સમજણ મળીને સંબંધની એક વ્યાખ્યા ઉભી કરે છે. મારી બારીમાંથી દેખાતું આકાશ, કદાચ તમારી બારીમાંથી દેખાતા આકાશ સાથે મેળ ખાતું ના હોય એમ બને પણ તેથી મને જે દેખાય છે એ અને એટલુંજ આકાશ અસ્તિત્વ ધરાવે છે એમ માનીને જીવ્યા કરવું એનાથી મોટી બેવકુફી અને અંધાપો બીજો કોઇ નથી.આ જગતમાં કોઇપણ પદ પર, કોઇ પણ વ્યક્તિની સાથે, કોઇપણ પરિસ્થિતિમાં ત્યાં સુધી રહેવું જોઇએ, જ્યાં સુધી આપણી જરૂરત હોય.

“જર્જરીત સંબંધોની યાદોનું પાનું ફાડવું સહેલું નથી. આપણું હોવાપણું ઓગાળવું સહેલું નથી.

મન ભલેને કહે હિમાલય જઇને તું કર સાધના. પણ સ્વજનને છોડીને ભાગવું સહેલું નથી.”

જીંદગીની સફર લાંબી હોય છે અને સફર(પ્રવાસ)નો સોનેરી નિયમ છે “Travel Light” ભાર ઓછો રાખો. એમ કહેવાય છે કે સૂટકેસમાં જેમ ઓછો સામાન તેમ મુસાફરી આસાન. જીવન-યાત્રા દરમ્યાન કંઇક નવા સંબંધો ઉભા થવાનાં, માટે આપણે બાંધેલાં અનેક પ્રકારનાં સંબંધો જે ખોટા વજનદાર અને છોડવા જેવા છે, તેને છોડી દેવાનું, ભૂલી જવાનું શીખવું જોઇએ તો મન ઉપર કોઇ બીનજરૂરી વજન રહેશે નહી. અને આપણે હળવાફૂલ રહીને આપણી જીવનયાત્રા નિર્વિઘ્ને પૂરી કરી શકીશું.

સંબંધોનાં આ તાણાવાણા ઇશ્વરે વણકર બનીને તેની કઇ હાથશાળામાં વણ્યાં હશે તે તો ઇશ્વરજ જાણે. સંબંધો બાંધતાં વર્ષો વીતી જાય છે અને તૂટી જાય છે એકજ ક્ષણમાં. માટે નવા સંબંધો બાંધતા વિચારો કારણકે લોહીનો સંબંધ ઇશ્વરીય દેન છે. પરંતુ અન્ય સંબંધો તમારા સર્જેલા હોય છે અને તે સંબંધો યોગ્યજ હોય તો તેને નિભાવી જાણો. એમાંજ સંબંધની સાર્થકતા હોય છે. આપણી જીંદગીમાં થયેલાં સારા-મીઠાં  બનાવો આપણે ભૂલવા માંગીએ નહીં, તો કદાચ ચાલે. કારણકે તેનું વજન હોતુ નથી. પણ કડવા સંબંધો અને ઘટનાઓની સ્મૃતિ એકદમ વજનદાર હોય છે. એનો બોજ ઉપાડીને જીવતા રહેવાથી પીઠ ઉપર કાપા પડી જાય છે. મતલબ કે શરીર અનેક રોગોનો શિકાર બને છે.

અને છેલ્લે, ઇશ્વર નિર્મિત્ત તમારી દરેક જવાબદારી નિભાવીને તમે જ્યારે જીવન સંધ્યામાં પ્રવેશ કરો છો ત્યારે દરેક વ્યક્તિએ વિચારવુ રહ્યું કે સાચો સંબંધ ક્યો? આ માયાવી સંસારનાં માયાનાં પડળો વટાવીને આત્માને સાધવાનો સમય આવી ચૂક્યો છે. જ્યાં પારકાને પોતાનાં અને પોતાનાંને પારકા બનતાં પળની પણ વાર નથી લાગતી, ત્યાં માત્ર ઇશ્વર સત્ય છે, કહેવાતા સ્વજનો મિથ્યા છે, એ ભૂલવું ના જોઇએ જેની સાથે સંબંધ તૂટે છે તેનો આભાર માનવોજ રહ્યો. તો જ તમે આત્મા સાથે સંબંધ બાંધી, પરમાત્મા તરફ પ્રયાણ કરી શકશો અને બાકીની જીંદગીમાં ક્ષણોને નહીં જીવનને ઉમેરીને જીવન સાર્થક કરી શકશો.

નમઃ શિવાય.

કલ્પના રઘુ