હેલીના માણસ – 28 | પરપોટામાં ગોબો | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-28 ‘પરપોટામાં ગોબો’ એની 27મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

ગઝલ –

ચાલ પર્વત પર ચડીને ખૂબ ચીસો પાડીએ,

જો આ સન્નાટો ન તૂટે તો તિરાડો પાડીએ.

 

એક ચાંદો આભમાં બીજો અગાશીમાં ઊગ્યો,

બેઉમાંથી કોને સાચો, કોને ખોટો પાડીએ.

 

બાળપણ, યૌવન, બૂઢાપો, વેશ સૌ ભજવી ચૂક્યા,

થૈ ગયું પૂરું આ નાટક, ચાલ પડદો પાડીએ.

 

ભૈ આ મારી નામના છે શી રીતે વહેચું તને,

બાપની મિલકત નથી કે ભાગ અડધો પાડીએ.

 

હા,ખલીલ એવું કશું કરીએ સૌ ચોંકી ઊઠે,

થઇ શકે તો ચાલ પરપોટામાં ગોબો પાડીએ.

– ખલીલ ધનતેજવી

 

રસાસ્વાદ 

ઘણીવાર એકલતા માણસને એટલી હદે સતાવે છે કે, સહન નથી કરી શકાતી. એક જાતનો કારમો ખાલીપો મનમાં સર્જાય છે. સાવ એકલી રહેતી વ્યક્તિ તો આવું અનુભવે તે સ્વાભાવિક છે. આવી વ્યક્તિઓ સ્હેજ બહાર નીકળીને માનવહુંફ મેળવી શકે. પણ ભર્યા ઘરમાં રહેવા છતાં જ્યારે કોઈ પોતાનું નથી એવો અહેસાસ જેને થતો હોય ને એકલતા પીડતી હોય તેને હુંફ ક્યાંથી મળે? તેનું હૈયું તો ચિત્કાર પાડી ઉઠે, જે બહાર કોઈને ન સંભળાય! 

ચાલ પર્વત પર ચડીને ખૂબ ચીસો પાડીએ,

જો આ સન્નાટો ન તૂટે તો તિરાડો પાડીએ.

મસ્ત મુગ્ધાના રૂપને હંમેશા ચંદ્ર સાથે સરખાવી દેવાય છે. એમાં ય પહેલી મુલાકાતમાં મનમાં વસી ગયેલી કોઈ મુગ્ધાને પ્રેમી દુરથી અગાશીમાં ઊભેલી જુએ ત્યારે એવું પણ બને કે આકાશમાં ચંદ્ર પણ ઉગ્યો હોય. આ તો બે ચાંદ થયા, એક ઉપર, એક નીચે, અને પ્રેમી મુંજાઈને વિચારે એ બેમાંથી સાચો કોને માનવો? 

એક ચાંદો આભમાં બીજો અગાશીમાં ઊગ્યો,

બેઉમાંથી કોને સાચો, કોને ખોટો પાડીએ.

ખરેખર જોઈએ તો જન્મ લેનાર દરેક વ્યક્તિ અહીં એક પાત્ર તરીકે આવે છે. જીવનનાં એક નહીં અનેક પાત્રો ભજવવા પડે છે. પુત્ર, પિતા, પતિ, ભાઈ, કે દાદા અથવા પુત્રી, માતા, પત્ની, ભાભી કે દાદી આ બધા રોલ તો સગપણ અને સબંધો સાથે આવી મળતા હોય છે. એટલું જ નહીં, પોતાના જીવનમાં પણ આપણે વિવિધ પાત્રો ભજવવા પડે છે. અને વિવિધ તબક્કાઓમાંથી પસાર થવું પડે છે. પહેલાં બાળપણ, પછી યુવાની અને ધડપણ. આ છેલ્લો રોલ ઘડપણનો હોય છે. હવે બીજો કોઈ રોલ નથી. પણ એ રોલ ક્યાં સુધી ભજવ્યા કરવાનો છે? તેની કોઈને ખબર નથી. આ જીવનનું નાટક પુરૂં કરવા માટે પડદો પાડવાનું ક્યાં આપણાં હાથમાં છે? 

બાળપણ, યૌવન, બૂઢાપો, વેશ સૌ ભજવી ચૂક્યા,

થૈ ગયું પૂરું આ નાટક, ચાલ પડદો પાડીએ.

વારસાગત મિલ્કત હોય તેના ભાગ પાડીને સૌ સંતાનો સરખા ભાગે વહેંચી લેતાં હોય છે. કેટલીકવાર તો વડીલોની મિલ્કત ન હોય તેમ છતાં મોટો ભાઈ ખમતીધર હોય અને દિલનો ઉદાર હોય તો નાના ભાઈ ભાંડુઓને પોતાની મિલકતમાંથી પણ ભાગ આપતો હોય છે. પણ જ્યારે વાત તેણે પોતે કમાયેલી નામનાની આવે ત્યારે તેના ભાગ તો ન પાડી શકાય કે, ન વહેંચી શકાય ને?

ભૈ આ મારી નામના છે શી રીતે વહેચું તને,

બાપની મિલકત નથી કે ભાગ અડધો પાડીએ.

જગતમાં પ્રસિધ્ધિ મેળવવી સહેલી નથી. એને માટે કંઈ એવું કરવું પડે જે કોઈએ પહેલાં કર્યું ના હોય. અશક્ય લાગે તેવું કશું કામ કરીએ તો રાતો રાત પ્રસિધ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ જાય. આજે પણ આપણે વિજ્ઞાનની અનેક શોધો કરનાર વૈજ્ઞાનિકોને આદરપુર્વક યાદ કરીએ છીએ. પણ આ તો કવિ, તેઓ તો કોઈ ચોંકી ઊઠે તેવું કરવાની કલ્પના કરે છે. અને કહી દે છે, ચાલ પરપોટામાં ગોબો પાડીએ. ધાતુનાં કોઈ વાસણમાં ગોબો પાડવો સહેલો પણ પરપોટામાં? એ કામ તો ખલીલ સાહેબનું જ. 

હા,ખલીલ એવું કશું કરીએ સૌ ચોંકી ઊઠે,

થઇ શકે તો ચાલ પરપોટામાં ગોબો પાડીએ.

મિત્રો, મનમાં ખાલીપાનો અહેસાસ થાય તે કારમો અનુભવ છે. આવામાં શું કરવું તે સમજાતું નથી. ખલીલ સાહેબ જુદાજુદા શેરમાં સાવ જુદી જ લાગણીને રજુ કરીને આપણને વિવિધતા ભર્યો રસથાળ એક જ ગઝલમાં પિરસી દે છે. આવી જ બીજી એક ગઝલ લઈને મળીએ આવતા એપિસોડમાં ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો. 

નમસ્કાર

રશ્મિ જાગીરદાર

હેલીના માણસ – 27 | જિંદગી એક સમરાંગણ | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-27 ‘જિંદગી એક સમરાંગણ’ એની 26મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

 

ગઝલ –

જિંદગીને કાચનું વાસણ મળ્યું, 

મોતને કારણમાંથી કારણ મળ્યું! 

 

પાનખર તોડી ગઈ છે પાંદડાં, 

શુભપ્રસંગોને ય ક્યાં તોરણ મળ્યું! 

 

કંકુ પગલાં કોણ આ પાડી ગયું, 

સાથિયા શોભાવતું આંગણ મળ્યું! 

 

શક્તિશાળી દરિયાનું દુર્ભાગ્ય જો, 

એને પાડોશી સ્વરૂપે રણ મળ્યું! 

 

ક્યારે હું તલવાર રાખું મ્યાનમાં, 

જિંદગી કાયમનું સમરાંગણ મળ્યું! 

 

જોઈતું’તું એ મળ્યું એવું નથી, 

જે નહોતું જોઈતું એ પણ મળ્યું! 

 

ઝેર ઉપરાછાપરી પીધું ખલીલ, 

ઝેરને ખુદ ઝેરનું મારણ મળ્યું! 

– ખલીલ ધનતેજવી 

 

રસાસ્વાદ –

કોઈને ગંભીર બિમારી હોય ત્યારે તે ખાસ સારવાર અને કાળજી માંગી લે છે. એમાં થોડી પણ ગફલત કે બેદરકારીને અવકાશ નથી હોતો. કાચની બરણીની જેમ એને સાચવવો પડે! ખરેખર તો જિંદગી પોતે કાચના વાસણ જેવી અને જેટલી જ જોખમી છે ને? ક્યારે એમાં તિરાડ પડશે ને ક્યારે એ તુટી જશે? કેટલું અનિશ્ચિત છે! ખાસ વાત તો એ છે કે, જિંદગીનું કાચ જેવું હોવાપણું જ એના અંતનું પણ કારણ બને છે આખરે. 

જિંદગીને કાચનું વાસણ મળ્યું, 

મોતને કારણમાંથી કારણ મળ્યું! 

શુભપ્રસંગે આપણાં બારણે આસોપાલવનાં તોરણ બાંધવાની પ્રણાલી વર્ષોથી ચાલી આવે છે. એમાં ભાગ્યશાળી આસોપાલવને માનવો કે પછી બારણાને? કે પછી બન્નેને ને સાથે સાથે બાંધનારને પણ? એ બધું તો ખરૂં પણ જે તહેવાર કે અવસર પાનખરમાં આવે તેનું શું? ત્યારે તો પાંદડાંને પાનખર ખાઈ ચુકી હોય છે! બધાં પાંદડાં ખરી પડ્યાં હોય છે. ત્યારે પછી આવામાં આપણે આંગણામાં સાથિયા પુરીને અને ઉમરે કંકુનાં સ્વસ્તિક પુરીને અવસર ઉજવીએ છીએ. 

પાનખર તોડી ગઈ છે પાંદડાં, 

શુભપ્રસંગોને ય ક્યાં તોરણ મળ્યું! 

કોઈ અતિ ધનાઢ્ય વ્યક્તિના મહેલ જેવા આવાસની પાડોશમાં કોઈ કંગાળની નાની ઝુંપડી હોય તે કેવું? અને કોઈ મહા પ્રખર જ્ઞાની, બુધ્ધિશાળીની પાડોશમાં કોઈ મૂર્ખ વસતો હોય તો?ઝુપડીનું અને મૂર્ખનું તો સદ્ભાગ્ય પણ મહેલનું અને જ્ઞાનીનું તો દુર્ભાગ્ય જ ને? આ તો એવું થયું ને! જાણે અગાધ જળરાશિના સ્વામિ સમુદ્રની પાડોશમાં પાણીનાં ટીંપા માટે ય વલખાં મારતુ રણ! 

શક્તિશાળી દરિયાનું દુર્ભાગ્ય જો, 

એને પાડોશી સ્વરૂપે રણ મળ્યું! 

જિંદગીની પોતાની તાસિર જોઈ છે? એમાં નસીબદાર હોય તેને જોઈતું બધું મળે એતો ગમે, સારું લાગે પણ ના જોઈતું પણ એટલું જ મળતું હોય છે. અને એટલે હર પળે સામે એક પડકાર હોય છે એને ઝેલતા રહેવું પડે છે, સજ્જ થઈને સામનો કરવો પડે છે, લડવું પડે છે. અને સતત ચાલતી આ લડત માટે શસ્ત્રો તો હાથવગાં જ રાખવાં પડે! એટલે આવામાં બિચારી તલવારને તો મ્યાન નસીબ ક્યાંથી થાય! 

ક્યારે હું તલવાર રાખું મ્યાનમાં, 

જિંદગી કાયમનું સમરાંગણ મળ્યું! 

કયો રોગ કઈ દવાથી મટશે? કઈ તકલીફ શું કરવાથી દુર થશે? આના જવાબ તો મળી જાય. આજકાલ તો બધું જ આંગળીના ટેરવે, સાવ હાથવગું. પણ ઘણીવાર એક ઝેરનું મારણ બીજું ઝેર જ હોય ને ક્યારેક તો એ જ ઝેર પર ફરી એનું એ ઝેર મારણ બનતું હોય છે. સખત માથું દુખતું હોય ત્યારે ટાઈગર બામ લગાવીએ તો દુખાવાથી બમણી લાય બળે ને દુખાવાનો અહેસાસ નહીંવત્ થઈ જાય. 

ઝેર ઉપરાછાપરી પીધું ખલીલ, 

ઝેરને ખુદ ઝેરનું મારણ મળ્યું! 

આ બધી જ વાતો દિલો દિમાગ પર છવાઈ જાય એવી છે. જિંદગી વિશેની ઝીણવટભરી સમજ આપતી આ મઝાની ગઝલ આપ સૌનૈ પણ ગમી હશે. ફરીથી ખલીલ સાહેબની એક બીજી ગઝલને માણીશું આવતા એપિસોડમાં ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો. નમસ્કાર 

રશ્મિ જાગીરદાર

હેલીના માણસ – 26 | અફવા | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-26 ‘અફવા’ એની 25મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

ગઝલ –

જીભ મુંજવણમાં પડી છે તારી! 

આંખ વાચાળ બની છે તારી! 

 

તનબદનમાં છે ગજબ ચટકારા, 

મુગ્ધતા માથે ચડી છે તારી, 

 

યાદ ને સ્વપ્નની ટક્કર વચ્ચે, 

ઊંઘ ચૂંથાઈ ગઈ છે તારી! 

 

એક બે વાર હવાઓ દ્વારા, 

ક્યાંકથી ભાળ મળી છે તારી! 

 

હસતાં રહેવાની તારી આદત છે, 

અમને એ ટેવ ગમી છે તારી! 

 

આ વિરહ રાત ખસેડી લેને,

આ વિરહ રાત સગી છે તારી? 

 

તુ ખલીલ એના ખુલાસા ના કર, 

એ બધી અફવા ઊડી છે તારી! 

 

ખલીલ ધનતેજવી 

 

રસાસ્વાદ –

આમ આપણને લાગે કે, બોલવું તો સહેલું. કોઈ મળે ત્યારે સહજતાથી આપણે ખબર પૂછી લઈએ કે, સામેથી થયેલા પ્રશ્નનો ઉત્તર આપી દઈએ. એમાં શું? પરંતુ તમે જોજો કેટલીકવાર આપણી બોલતી બંધ થઈ જતી હોય છે. કહેવાનું ઘણું હોય છે મનમાં વાક્યો ગોઠવાઈ ગયેલાં હોય છે પણ એને વાચા આપનારી જીભ મુંઝવણમાં પડી હોય એમ સલવાઈને, નિઃશબ્દ બનીને, ઉભી રહે છે. આવા સમયે આંખો તેની મદદમાં આવે છે અને જે વાત કહેવાની હોય તે લાગણીઓ બનીને આંખો દ્વારા સ્પષ્ટ કરી દે છે. સામેની વ્યક્તિ આંખોની ભાષા ઉકેલીને સંદેશ જાણી લે છે. જીભ ભલે મૌન ધારણ કરીને બેસી જાય પણ એનું સમગ્ર શરીર ગજબનું હલનચલન કરીને મનમાં ફૂટતી વાતોને છતી કરે છે. મુગ્ધતા જાણે માથે ચડી હોય તેમ દિલના ઊંડાણમાં ને મનના પડદે છવાઈ જતી ભાષા વગર કહ્યે જ કહેવાઈ જતી હોય છે અને સમજાઈ પણ જતી હોય છે. 

જીભ મુંજવણમાં પડી છે તારી! 

આંખ વાચાળ બની છે તારી! 

કોઈ આવી મુગ્ધાનો ભેટો જેને થયો હોય તેની તો પથારી ફરી જાય! દિવસ આખો અજંપામાં તો જાય જ. રાત્રે તો વળી એથી ભૂડી દશા થાય. ઘડીભર એની યાદ આવે ને  જ્યાં આંખ મીંચાય ત્યાં સ્વપ્નમાં દર્શન દે! આમ બીજી બાજુ મુગ્ધા પણ મુંઝવણમાં ઘેરાયેલી હોય અને યાદો અને સ્વપ્નની વચ્ચે આવન જાવન કરવામાં પૂરી રાત ઉંઘ અને આરામ વગરની પસાર થાય. સુખચેન જાણે હરાઈ જાય. આ બધું તો એકવાર અચાનક મળવાનું થાય ત્યારે બની ગયું હોય પછી તો દિદાર કેવા ને વાત કેવી? કોઈ વાવડ તો મળે જ શાનાં! આવામાં એ મિલન સ્થળેથી આવતી હવા પણ જાણે પોતાની લાગે. એ હવા ભાળ આપતી હોય તો! બાકી તો ન ભાળ ન સમાચાર! 

યાદ ને સ્વપ્નની ટક્કર વચ્ચે, 

ઊંઘ ચૂંથાઈ ગઈ છે તારી! 

આટલા ઓછા સમયમાં એકબીજાની ટેવની ખબર તો કેવીરીતે પડે? પણ મોં પર અનાયાસ અંદરની ખુશીને બયાન કરતું હાસ્ય તો પ્રગટી જ ગયું હોય અને દિલમાં એવું તો કંડારાઈ જાય કે, વારંવાર આંખો સમક્ષ ઉપસ્થિત થાય, કેમે ય ભૂલ્યું ના ભૂલાય! પણ આવતી બધી રાતો તો વિરહ રાતો જ બનીને આવતી હોય જેનો જાણે કોઈ અંત જ ન હોય! એ રાતને વચ્ચેથી કોણ ખસેડી શકે! 

આ વિરહ રાત ખસેડી લેને,

આ વિરહ રાત સગી છે તારી? 

વાત કંઈ હોય કે ના હોય પણ એક અચાનક મળવાની ઘટના ઘટે તેના વિશે અફવાઓ જરૂર ફેલાવા લાગે છે. પેલી કહેવત છે ને કે, વા વાયા ને નળિયું ખસ્યું, તે દેખીને કુતરૂં ભસ્યું. અને કોઈને લાગે ચોર આવ્યા! પછી અફવા એવી ફેલાય કે, ગામ આખું ચોરનો સામનો કરવા સજ્જ થઈ જાય, એના જેવું થાય! અને એ અછડતી મુલાકાત વિશે અનેક અનેક અફવાઓ વહેતી થઈ જાય! આની ખબર મુગ્ધાને પડે એટલે સાવ અજાણ એવી એ, દરેક અફવાના ખુલાસા આપવા બેસી જાય! હવે માંડ બીજીવાર મળવાનું થયું હોય એમાં આવા ખુલાસા કરવા બેસવાનું? 

તુ ખલીલ એના ખુલાસા ના કર, 

એ બધી અફવા ઊડી છે તારી! 

આમ સૌ કહેતાં હોય છે કે, સમય જ નથી મળતો! પણ કોઈ બનાવ બન્યાની જાણ થાય તો તો બસ! બધું પડતું મુકીને તપાસ કરવા બેસી જવાનું. વારાફરતી ફોન પર ફોન કરીને વાત વહેતી કર્યે જ રાખવાની. એમાં સચ્ચાઈ ઓછી ને અફવા વધારે હોય! ખરુંને મિત્રો, મઝા આવી ને?

આવી જ મઝાની બીજી એક ગઝલ લઈને મળીશું આવતા એપિસોડમાં ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો. 

નમસ્કાર 

રશ્મિ જાગીરદાર

 

હેલીના માણસ – 25 | કટકે કટકે મરતો માણસ | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-25 ‘કટકે કટકે મરતો માણસ’ એની 24મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

 

ગઝલ –

ઘોર અંધારામાં મધરાતે જે ભટકાયો હતો,

ભરબપોરે ગૂમ થયેલો મારો પડછાયો હતો.

 

હાથ તેં ઊંચો કર્યો હતો આવજો કહેવા અને,

લાલ પાલવ કોઈનો અધવચ્ચે લહેરાયો હતો.

 

એ ખરો ખોટો હતો, એ તો પછી સાબિત થયું,

એક જણ મૃત્યુ પછી લોકોને સમજાયો હતો.

 

આ અજાણ્યા શહેરમાં પણ ઓળખે છે સૌ મને,

એ હદે ક્યારે વગોવાયો કે પંકાયો હતો !

 

જો પતંગિયું હોલવી દેતે તો દુઃખ થાતે મને,

મારો દીવો સીધો વાવાઝોડે ટકરાયો હતો.

 

ભીંત ફાડીને ઊગ્યો છું પીપળાની જેમ હું,

હું વળી ક્યાં કોઈના ક્યારામાં રોપાયો હતો ?

 

પર્વતો કૂદી જનારો સ્હેજમાં ભાંગી પડ્યો,

આ વખત એ કોઈની પાંપણથી પટકાયો હતો !

 

હું ખલીલ, આજે મર્યો છું, એ પ્રથમ ઘટના નથી,

જિન્દગીભર હપ્તે હપ્તે રોજ ચૂકવાયો હતો.

– ખલીલ ધનતેજવી 

 

રસાસ્વાદ –

કોઈ મિત્ર રોજ મળતો હોય, બન્ને સાથે ફરતા હોય જમતા પણ હોય. આ મિત્ર  અચાનક રસ્તામાં મળી જાય ત્યારે થોડી ઔપચારિક વાતો કરીને છૂટો પડે. એ આવજો કહીને છુટો પડતો હોય તે જ સમયે વચમાં લાલ દુપટ્ટાનો પાલવ લહેરાય! અને અદ્રશ્ય થઈ જાય! આ દ્રશ્ય મનપટલ પર એવું તો કંડારાય કે, જાણે કોઈ રીતે ડીલીટ ન થાય. અડધી રાતે ઘોર અંધકારમાં પણ એતો ચોખ્ખેચોખ્ખું દેખાય!અમુક દ્રશ્યો હોય છે જ એવાં! પણ એ દ્રશ્યને આટલું ઘારીને કોણ જુએ છે? એમ વિચારતા કવિને અહેસાસ થાય છે કે, બપોરે મિત્ર મળેલો તે સમયે ઊભેલો આ તો હું જ. મારો જ પડછાયો! આવી રીતે જ કોઈની સાથે આંખ મળી ગઈ હોય દિલમાં વસવાટ થઈ ગયો હોય અને જો કોઈ ગેરસમજ થાય કે ઈગો ટકરાય અને બ્રેકઅપ થઈ જાય તો એ પાંપણથી પટકાયેલો પ્રેમી તો સાવ હતાશ થઈ જાય. ભલેને પહેલાં તે ભલભલી ટક્કર કેમ ન લેતો હોય! 

પર્વતો કૂદી જનારો સ્હેજમાં ભાંગી પડ્યો,

આ વખત એ કોઈની પાંપણથી પટકાયો હતો !

કેટલીક વાર કોઈ વ્યક્તિ દ્વારા બોલાયેલી વાતો વિવાદનું સ્વરૂપ પકડી લે છે. હવે વાત તો એણે એક જ કહી પણ કેટલાંક લોકો તેને સાચી માનીને સાથ આપે, સહકાર આપે પણ એ જ વાતને બિલકુલ ખોટી માનીને તેનો જબરદસ્ત વિરોધ કરનાર પણ એક વર્ગ હોય છે. આવામાં તટસ્થ લોકોને એમ થાય કે આમાં સાચું શું? ખોટું શું? ઘણીવાર તો આ વિવાદનો નિવેડો એ વ્યક્તિના જીવનપર્યંત નથી આવતો. અને મૃત્યુ પછી તો જે થાય એનાથી એને શો ફેર પડે! 

એ ખરો ખોટો હતો, એ તો પછી સાબિત થયું,

એક જણ મૃત્યુ પછી લોકોને સમજાયો હતો. 

ક્યારેક માણસનાં કારનામા એવાં હોય છે કે, સૌ તેને ઓળખતા હોય છે. સાવ અજાણ્યા ગામોમાં પણ તે પ્રખ્યાત હોય છે કે પછી કુખ્યાત? તે એક જુદો પ્રશ્ન છે. એક કહેવત છે. ‘મારવો તો મીર’ બાથ ભીડવી તો બળીયા સાથે. જેવાતેવા સાથે તો વાદવિવાદ કરવાનો પણ શો અર્થ? સ્પર્ધામાં પણ આપણને કોઈ હરાવી જાય તો તે ખરા અર્થમાં કાબેલ હોય તે જરૂરી. કહે છે ને, કાયર મિત્ર કરતાં દાનો દુશ્મન હજાર દરજ્જે સારો! પતંગિયું જ્યોત સાથે ટકરાઈને આત્મસમર્પણ કરીને મોતને વહોરી લે તો દુઃખ જ થાય પણ એ જ દીવો પવનના સપાટાથી હોલવાય તો? આ જ વાતને ખલીલ સાહેબ આ શેરમાં સુંદર રીતે વણી લે છે. 

જો પતંગિયું હોલવી દેતે તો દુઃખ થાતે મને,

મારો દીવો સીધો વાવાઝોડે ટકરાયો હતો.

સાવ સામાન્ય ઘરમાં જન્મ થયો હોય તેને માટે જીવન બદતર જ હોય. આવું બાળક જીવતાં છતાં કટકે કટકે મરતું હોય છે. પણ કેટલીક વાર બાળક અત્યંત તેજસ્વી હોય છે. પોતાના બળબુતા પર આવી જિંદગીમાં પણ પ્રગતિનો ઉત્તમ માર્ગ શોધી લે છે એટલું જ નહીં તે માર્ગને સફળતાના શિખર સુધી લઈ જાય છે. બનેલા માર્ગે તો સૌ ચાલે પણ ખુદ કેડી કંડારે તે ખરો! જમીન પર રોપેલો પીપળો ઉગે પણ ઘણીવાર ભીંત ફાડીને પીપળો ઉગી નીકળતો હોય છે. એના જેવું!

ભીંત ફાડીને ઊગ્યો છું પીપળાની જેમ હું,

હું વળી ક્યાં કોઈના ક્યારામાં રોપાયો હતો ?

જ્યારે કોઈનું મૃત્યુ થાય ત્યારે સૌ તેના મૃત્યુ પર અફસોસ કરે છે પણ જન્મ્યા પછી દરરોજ માણસ મૃત્યુ તરફ આગળ વધતો જાય છે. ખરેખર તો આ રીતે કટકે કટકે મરતો જાય છે! આ વાત બધાં જાણે છે પણ ખલીલ સાહેબ આવી ગહન વાતો કેટલી સિફતથી સમજાવી દે છે નહીં? એ જ તો શાયરની ખૂબી છે મિત્રો. આવી જ ગુરૂ બનીને જ્ઞાન આપતી બીજી ગઝલની વાતો કરીશું આવતા એપિસોડમાં. ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો. નમસ્કાર. 

રશ્મિ જાગીરદાર 

હેલીના માણસ – 24 | પોતપોતાની વ્યથા | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-24 ‘પોત પોતાની વ્યથા’ એની 23મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ.

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

 

ગઝલ

 

ડાળ મારી, પાંદડાં મારાં હવા મારી નથી,

ઝાડ કરતાં સ્હેજ પણ ઓછી વ્યથા મારી નથી.

 

કાલ પહેરેદારને પીંજરના પક્ષીએ કહ્યું,

જે દશા તારી થઈ છે એ દશા મારી નથી.

 

જેમાં સૌને પોતપોતાની છબિ દેખાય ના,

એ ગઝલ મારી નથી, એ વારતા મારી નથી.

 

મારવા ચાહે તો આંખોમાં ડુબાડી દે મને,

આમ આ તડકે મૂકી દેવો, સજા મારી નથી.

 

પગ ઉપાડું કે તરત ઊઘડે છે રસ્તા ચોતરફ,

જે તરફ દોડે છે ટોળું, એ દિશા મારી નથી.

 

તું નજર વાળે ને કંઈ ટુચકો કરે તો શક્ય છે,

દાક્તર કે વૈદ્ય પાસે પણ દવા મારી નથી.

 

દીપ પ્રગટાવી ખલીલ અજવાળું કરીએ તો ખરું,

ચંદ્ર ઘરમાં ઊતરે એવી દુવા મારી નથી.

 

– ખલીલ ધનતેજવી

 

રસાસ્વાદ 

આખું ઘર ભરેલું હોય, સૌ સ્વજનો આસપાસમાં જ હોય. દરેકની સામે નજર કરીએ તો લાગે કે, તેઓ સૌ મારાં જ છે. કોઈ દીકરો, કોઈ દીકરી, કોઈ પત્ની, કોઈ ભાઈ, કોઈ ભાભી. પણ કેટલીક વાર એવું બને છે કે, આટલાં બધાં સગા સંબંધીઓ હોવા છતાં જ્યારે આપણે જરૂર પડે ત્યારે આમાનું કોઈ કહેતાં કોઈ કામ ન લાગે! આવા સમયે કેવું લાગે? આંગણે ઊગેલું ઝાડ જાણે કહેતું ન હોય કે, ડાળી મારી પાંદડાં મારા પણ હવા મારી નથી. બિલકુલ ઝાડ જેટલી જ વ્યથા આપણી હોય છે. 

ડાળ મારી, પાંદડાં મારાં હવા મારી નથી,

ઝાડ કરતાં સ્હેજ પણ ઓછી વ્યથા મારી નથી.

જે તકલીફ ઝાડને છે તે જ તકલીફ ત્યારે આપણી પણ હોય છે. સૌ સાથે સગપણ ખરું પણ કોઈ પોતાનું નહીં! પીંજરે પુરાયેલ પંખી અને સોસાયટીનો પહેરેદાર, બન્ને પરતંત્ર. એકેયને મરજી મુજબ કશું કરવાનું ના હોય છતાં પંખીને એટલો ફાયદો કે, માલિક કહે તે સાંભળીને કંઈ કરવું ના પડે. જ્યારે પહેરેદાર તો પુરો ગુલામ! 

ગઝલકારોની ગઝલમાં એવી વાત વણી લેવાય છે કે, દરેકને તેમાં પોતાની વાત લાગે, દરેકને તેમાં પોતાની છબી દેખાય. આલા ગજાના શાયરને તો થાય કે, તેવું ન થાય તો એ મારી ગઝલ ન હોઈ શકે. સારા વાર્તાકાર અને ગઝલકારોની એ ખાસિયત હોય છે. કવિ આ શેરમાં કહે છે કે, મને મારવાની ઈચ્છા હોય તો ભલે મારો પણ સતત તડકે ઉભો રાખીને હરગીઝ નહીં, એમ કરવાની જરૂર નહીં પડે હું તો અમસ્તો ડુબીને જ મરી જઈશ! તે પણ તમારી આંખોમાં! 

પગ ઉપાડું કે તરત ઊઘડે છે રસ્તા ચોતરફ,

જે તરફ દોડે છે ટોળું, એ દિશા મારી નથી.

ઘેટાંની જેમ ટોળાને અનુસરવું એ માણસનું કામ નથી. તમે નવી જ દશામાં, નવી કેડી કંડારી શકો છો. એકવાર મક્કમ થઈને પ્રથમ પગલું માંડો એટલે આગળ વધવા માટે અનેક રસ્તા મળી આવતા હોય છે. કેટલાક રોગ એવા હોય જેની દવા ન તો વૈદ્ય પાસે હોય ન ડોક્ટર પાસે. ન મટે તે ન જ મટે અને મટે તો ચપટી ધૂળથી! કોઈ ટુચકાથી કે પછી નજર વાળવાથી મટે. આ દર્દ એટલે પ્રેમરોગ? કવિ પ્રેયસિને જ કહે છે કે, મારો રોગ જરા જુદો છે એની દવા ન તો વૈદ્ય પાસે છે કે ન તો ડોક્ટર પાસે. કદાચ તારા ટુચકાથી એ મટે. 

તું નજર વાળે ને કંઈ ટુચકો કરે તો શક્ય છે,

દાક્તર કે વૈદ્ય પાસે પણ દવા મારી નથી.

સાંજ પડે ને અંધારાં અવનિ પર ઉતરી આવે ત્યારે અંધારામાં બેસી રહેવું ઉચિત નથી તો વળી આકાશમાં ચાંદની બિછાવતા ચંદ્રને પણ અજવાળું આપવા ઘરમાં થોડો બોલાવાય? અજવાળું જોઈતું હોય તો દીપ પ્રગટાવીને કામ ચલાવવું પડે. 

દીપ પ્રગટાવી ખલીલ અજવાળું કરીએ તો ખરું,

ચંદ્ર ઘરમાં ઊતરે એવી દુવા મારી નથી.

આપણાં પોતાના પણ પરાયા બની જાય અને તકલીફમાં સાથ ન આપે ત્યારે થતી વ્યથા તો જેણે ભોગવી હોય તે જ જાણે! ખરું ને મિત્રો, અને એટલે જ કોઈની અપેક્ષા રાખ્યા વગર સૌ જતા હોય તે માર્ગે જવા કરતાં પોતે નવી કેડી કંડારીને ચાલવું જોઈએ તો કદી નિરાશ થવાનો વારો ના આવે. સાચી વાત ને મિત્રો? આવી જ મઝાની બીજી એક ગઝલ માણીશું આવતા એપિસોડમાં ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો મસ્ત રહો, ખુશ રહો.

નમસ્કાર. 

રશ્મિ જાગીરદાર 

હેલીના માણસ – 23 | જિંદગીમાં કરવા જેવું! | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-23 ‘જિંદગીમાં કરવા જેવું’ એની 22મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

 

ગઝલ – 

જિંદગીને બોચીએ પકડો તો શાબાશી મળે, 

મોતના પંજામાંથી છટકો તો શાબાશી મળે!

 

હાથમાં આવી ગયો ત્રિકોણની ત્રીજો ખૂણો, 

પણ હવે ચોથો ખૂણો સર્જો તો શાબાશી મળે!

 

ખોબે નેવાં ઝીલવાં તો બાળપણની છે રમત, 

પાણીની એ ધાર પર લટકો તો શાબાશી મળે!

 

ઝૂંપડાં તોડો છો એમાં ક્યાં કશી મર્દાનગી, 

શહેરમાંથી ઘરડાઘર તોડો તો શાબાશી મળે! 

 

જૉક સંભળાવી હસે તેને હસાવો છો તમે, 

કો’ ગરીબના આંસુઓ લૂછો તો શાબાશી મળે!

 

જાગરણમાં તો બધાં ભેગા મળી જલસા કરે, 

મારી માફક એકલા જાગો તો શાબાશી. મળે! 

 

ના ખલીલ, આવું ઉપરછલ્લું કશું ચાલે નહીં, 

મનને સ્પર્શે એવું સંભળાવો તો શાબાશી મળે! 

– ‘ખલીલ’ ધનતેજવી

 

રસાસ્વાદ 

દરેક જણ પોતાના રોજીંદા કાર્યો તો કરતાં જ હોય છે. સૌ સામાન્ય જીવન જીવી રહ્યા હોય. એમાં કશું નવીન નથી હોતું. આવા જીવનથી કોઈ આકર્ષણ પામે? ખલીલ સાહેબ આ ગઝલમાં ‘તો શાબાશી મળે’ આ રદિફ લઈને આપણને સૌને ઘણું શીખવી જાય છે. ઘરેડમાં રહીને જીવ્યે જઈએ એ શા કામનું? કંઈક તો એવું કરવું જોઈએ કે, જેથી શાબાશી મળે. અહીં આપણને આ પંક્તિ યાદ આવી જાય કે, 

‘પોલું છે તે બોલ્યું, તેમાં તેં શી કરી કારીગરી? 

સાંબેલું વગાડે તો હું જાણું કે, તું શાણો છે.’

જે કાર્ય સરળતાથી થતું હોય, બધા જ જે કરી શકતા હોય તે જ તમે કરો એમાં શી નવાઈ? જિંદગીને તમારી આગવી રીતે જીવો. અરે, કવિ તો અહીં સુધી કહી દે છે કે, જિંદગીને બોચીએથી એવી રીતે પકડી લો કે તે તમારા હાથમાંથી  છટકે નહીં અને મોતને માત આપીને તમે એના પંજામાંથી છટકીને જીવો તો શાબાશી મળે!

કંઈક નવતર કરવાના નૂશખા વિશે વાત કરતાં કવિ આગળ કહે છે કે, ત્રિકોણને ત્રણ ખૂણા હોય તે તો સામાન્ય વાત છે. એમાં જો ચોથા ખૂણાને સ્થાન આપો તો કંઈ નવું કર્યું ગણાય. 

હાથમાં આવી ગયો ત્રિકોણની ત્રીજો ખૂણો, 

પણ હવે ચોથો ખૂણો સર્જો તો શાબાશી મળે!

એવું જ બીજું ઉદાહરણ આપતાં તેઓ કહે છે વરસાદ પડતો હોય ત્યારે નેવાંમાંથી પડતી પાણીની ધારને હાથથી ઝીલવાની રમત તો સૌએ બાળપણમાં કરી હોય. પણ હવે મોટા થયા પછી એનું એ જ કરીએ એમાં કારીગરી કઈ? કવિ કહે છે કે, એ ધાર પર લટકો તો શાબાશી મળે! 

ઘણાં ખરાં શહેરોમાં નાની ઝુંપડપટ્ટી તોડીને એના સ્થાને ઉંચા મકાનો ચણવામાં આવે છે. કંઈ પણ તોડવું એ બાંધવા કરતાં કે સાંધવા કરતાં પ્રમાણમાં સહેલું જ હોવાનું. પણ ના, તેવું માનવામાં પણ ભૂલ છે. શહેરનાં ઘરડાઘર તોડવા શું સહેલાં છે? એના માટે તો વૃધ્ધોને એમનાં બાળકોએ પોતાના ઘરમાં રાખવા પડે. માનથી અને પ્રેમથી તેમની સંભાળ લેવી પડે. એ કામ મોટું છે શાબાશી મળે તેવું! ઝૂંપડાં તોડવામાં શી મર્દાનગી, તોડવા જેવાં તો ઘરડાઘર છે. 

ઝૂંપડાં તોડો છો એમાં ક્યાં કશી મર્દાનગી, 

શહેરમાંથી ઘરડાઘર તોડો તો શાબાશી મળે.

કવિ અહીં બીજી એક સરસ વાત કહે છે કે, વાંચેલા જોક્સ સંભળાવીને લોકોને હસાવવામાં કંઈ મોટી વાત નથી. કોઈ પણ કરી શકે તેવું સરળ કામ છે. અને જે કામ બધાં જ કરી શકતા હોય તે કરવામાં ધાડ શી મારી? ગરીબના આંસુ લુછવા જેવાં કામો આવકાર્ય છે. અનોખાં છે. શાબાશી આપવી પડે તેવાં! 

જાગરણ હોય ત્યારે તો સૌ ભેગા થઈને જાગે એમાં નવાઈ જેવું શું? પણ કોઈ એકલવિર એકલો જાગીને શહેર માટે કે, દેશ માટે ચિંતા કરીને સવારે ઊઠીને કરવાનાં કામોની તૈયારી કરે તે મહત્ત્વનું છે. શાબાશીને લાયક છે. 

ના ખલીલ, આવું ઉપરછલ્લું કશું ચાલે નહીં, 

મનને સ્પર્શે એવું સંભળાવો તો શાબાશી મળે! 

ગઝલ કે બીજી રચના કરીએ તેને માટે પણ કવિ આપણને સજાગ કરે છે. લખો તો એવું લખો કે, જેમાં ઊંડાણ હોય, કોઈને ઉપયોગમાં આવે તેવું હોય, વાંચનારને માટે લાભદાયી હોય તેને સ્પર્શી જાય તેવું હોય. બાકી ખાલી ઉપરછલ્લું લખવા ખાતર લખવાનો અર્થ શો? 

આપણી પાસે જિંદગી છે અને સમય છે એમાં કંઈ તો કરવાનું જ છે. પણ ખરેખર શું કરવું જોઈએ તેની ઉંડી સમજ આપતી આ ગઝલ ઘણું શીખવાડે છે. ખરું ને મિત્રો? આવી જ સુંદર બીજી એક ગઝલ સાથે મળીશું આવતા એપિસોડમાં ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો નમસ્કાર. 

રશ્મિ જાગીરદાર

હેલીના માણસ – 22 | તો વાત આગળ વધે | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-22 ‘તો વાત આગળ વધે’ એની 21મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

 

ગઝલ –

પાળે બેસી કાંકરા નાખે તો વાત આગળ વધે,

સ્થિર જળ કૂંડાળા કંઈ સર્જે તો વાત આગળ વધે!

 

ટેરવાએ તો ટકોરા ક્યારના વેરી દીધા,

પણ હવે આ બારણું ઊઘડે તો વાત આગળ વધે!

 

બંને જણને એક સરખી આંચમાં તપવું પડે,

બંને જણમાં આગ જો સળગે તો વાત આગળ વધે!

 

હોઠ પર મનગમતા ઉત્તર ટાંપીને બેઠા છે પણ,

એ જરા હિંમત કરી પૂછે તો વાત આગળ વધે!

 

આંગળી ઝાલીને મારી ક્યારના બેઠા છે એ,

હાથને કાંડા સુધી પકડે તો વાત આગળ વધે!

 

સ્પર્શની તાસીર પણ ફળદ્રુપ હોવી જોઈએ,

બંને બાજુ લોહી જો ઊછળે તો વાત આગળ વધે!

 

ઝાપટાં શું છે ખલીલ આપણને હેલી જોઈએ,

બંને જણ મન મૂકીને વરસે તો વાત આગળ વધે!

-ખલીલ ધનતેજવી

 

રસાસ્વાદ 

મુગ્ધાવસ્થાની એક તાસીર હોય છે! કોઈ પર નજર પડે ને એ ગમી જાય. બન્ને પક્ષે આવી લાગણી ઉદભવશે પણ આ ઉમરે શરમ પણ ઠાંસીઠાંસીને ભરેલી હોય એટલે ન કહેવાય, ન સહેવાય. આ વાત સમજવા ખલીલ સાહેબ બે પ્રેમીઓને એક જ જળાશયની પાળે બેઠેલા કલ્પે છે. બેમાંથી એક પણ જણ જો પાણીમાં કાંકરા નાખે તો વાતની શરૂઆત થઈ શકે. કારણ કે, શરમમાં બોલવાનું તો કોઈ નથી પણ કાંકરાએ પાણીમાં સર્જેલાં કુંડાળા આગળ વધીને સામેની વ્યક્તિને દિલનો સંદેશ જરૂર પહોંચાડશે અને એમ વાત આગળ વધશે. 

પાળે બેસી કાંકરા નાખે તો વાત આગળ વધે,

સ્થિર જળ કૂંડાળા કંઈ સર્જે તો વાત આગળ વધે!

સ્નેહની શરૂઆત તો થઈ ચૂકી. કવિ ઉદ્ભવેલી પ્રીતિને કેવી હળવેથી આગળ વધારે છે! હવે નજરની ઓળખાણ તો છે જ. એટલે હિંમત કરીને, કંઈ ખૂબસૂરત બહાનું કાઢીને ઘર સુધી પહોંચી જવાનું ને બિંદાસ ટકોરા મારીને ઉભા રહેવાનુ. ત્યારે વિચાર તો એવો જ આવે ને કે, બારણું ઊઘડે તો વાત આગળ વધે! પણ એ શક્ય ક્યારે બને? ટકોરા સાંભળનાર પણ ઈચ્છે કે, મળવું છે! તો જ ને? બન્ને તરફ જ્યારે મિલન માટેની તડપ સરખી રીતે ઉગ્ર થઈને ઉભરે અને બન્ને તેમાં તરબોળ થઈ જાય તો પછી દરવાજાની શુ હેસિયત કે એ બંધ રહે? 

બંને જણને એક સરખી આંચમાં તપવું પડે,

બંને જણમાં આગ જો સળગે તો વાત આગળ વધે!

લો હવે બારણું ખુલી ગયું. દિલના દ્વાર તો ટકોરા વગર જ ખુલી ગયેલા હોય! બન્ને સામસામે આવી તો ગયાં. આવા સમયે એક મઝાની ઘટના બને. જનાર તો દરેક સવાલના જવાબો મનમાં તૈયાર રાખીને જ જાય છે કે, આમ પૂછશે તો આમ કહીશ. તેમ પૂછશે તો તેમ કહીશ. પણ બારણું ખોલીને ઉભેલી એ સ્તબ્ધ પ્રતીમા કંઈ પૂછે તો વાત આગળ વધે ને! કંઈ પણ બોલ્યા વગર એ જો આવનારની એક આંગળી ઝાલી લે તો? તો શું? પેલું આંગળી આપીએ તો પોંચો પકડ્યા જેવુ જ તો! પણ પછી? એ સ્પર્શમાં જે હુંફ હોય તેની અસર છેક દિલ, દીમાગ અને સમગ્ર અસ્તિત્વમાં પણ પહોંચી જાય. એમાંથી બન્ને વચ્ચે એક સરખા ભાવો ઉદ્ભવે અને એ જ વાતને આગળ લઈ જાય. બન્ને ને એજ જોઈતું હોય છે ને! 

સ્પર્શની તાસીર પણ ફળદ્રુપ હોવી જોઈએ,

બંને બાજુ લોહી જો ઊછળે તો વાત આગળ વધે!

આ તો ખલીલ સાહેબ એ તો હેલીના માણસ એમને ઝાપટું ન ચાલે! એ તો કહે, આપણને શરમ, સંકોચ ન ચાલે ભાઈ! છાશ લેવા જઈએ ને દોણી સંતાડવાની? બન્ને જણ જ્યાં સુધી મળવાની ઈચ્છા નહી કરે, મળવાનો નિર્ધાર નહીં કરે તો વાત આગળ ક્યાંથી વધે?

ઝાપટાં શું છે ખલીલ આપણને હેલી જોઈએ,

બંને જણ મન મૂકીને વરસે તો વાત આગળ વધે!

મિત્રો, વાતની શરૂઆત તો થઈ જાય પણ એ આગળ વધે અને પરિણામની પ્રાપ્તિ સુધી પહોંચે તો વાત બને! ખરું ને? ખલીલ સાહેબની આ ગઝલથી  મનમાં એક પ્રેમકથા પાંગરે છે. એની મઝા આપણે માણી. આવી જ ભાવવાહી સુંદર એક બીજી ગઝલને માણીશું આવતા એપિસોડમાં ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો ખુશ રહો. નમસ્કાર. 

રશ્મિ જાગીરદાર 

હેલીના માણસ – 21 | કહી દો મોતને | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ-21-‘કહી દો મોતને ‘   એની 20મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર. સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

 

ગઝલ

તમારા હાથનો એક પ્યાલો પાણી પી ગયેલો છું,

થયું છે શું કે આ લોકો કહે બહેકી ગયેલો છું !

 

કહી દો મોતને કે ધાકમાં લેવાનું રહેવા દે,

હું એનાથીય અઘરી જિંદગી જીવી ગયેલો છું.

 

કોઈ આવીને ઓગાળે મને શ્વાસોની ગરમીથી,

કશી ઉષ્મા વિના વર્ષોથી હું થીજી ગયેલો છું.

 

મને તું ઘર સુધી દોરી જા મારો હાથ ઝાલીને,

ગલીના નાકે ઊભો છું ને ઘર ભૂલી ગયેલો છું.

 

ખલીલ,ઉપરથી અકબંધ છું,અડીખમ છું, એ સાચું છે,

પણ અંદરથી જુઓ ! ક્યાં ક્યાંથી હું તૂટી ગયેલો છું.

– ખલીલ ધનતેજવી

 

રસાસ્વાદ – 

માણસ જ્યારે પોતાની સમશ્યાઓથી ઘેરાયેલો હોય ત્યારે સતત તેની ચિંતા કરતો હોય છે. તેનું મન અને મગજ એમાં જ વ્યસ્ત હોય છે. આસપાસના માહોલથી તે અલિપ્ત થઈને પોતાની ધૂનમાં રહેતો હોય છે. હાજર લોકો સાથે તે ભળી નથી શકતો. અને બધાં વાતચીત કરતાં હોય, મજાક મસ્તી કરતાં હોય ત્યારે તેમાં રસ નથી લેતો, ભાગ પણ નથી લેતો. કારણ કે કંઈ પણ કરવાનો મુડ તેને આવતો નથી. છેવટે બને છે એવું કે, આમ તે સાવ જુદો પડી જાય છે અને લોકો તેને બહેકી ગયેલો કે અર્ધદગ્ધ જેવો માનીને તેની મજાક ઉડાવે છે. 

તમારા હાથનો એક પ્યાલો પાણી પી ગયેલો છું,

થયું છે શું કે આ લોકો કહે બહેકી ગયેલો છું. 

જિંદગી આમ તો ઈશ્વર તરફની એક અણમોલ સોગાત છે. પણ જન્મ પછી જીવન જીવતાં જઈએ ત્યારે એમાં અનેક વિટંબણાઓનો સામનો કરવો પડે છે. પ્રતિપળ એક નવો પડકાર સામે આવીને ઉભો રહે છે. દરેક વખતે આ બધાનો સરળતાથી સામનો નથી થઈ શકતો બલ્કે કેટલાક પડકારો કમર તોડી નાખે તેવા હોય છે. એટલી હદે કે, મોત કરતાં જિંદગી જાણે વધુ અઘરી લાગે છે. આવામાં લોકોની દ્રષ્ટિએ આપણને બહેકી ગયેલા હોઈએ તે રીતનું વર્તન તેમના તરફથી થાય છે. હવે તેમને કોણ કહે કે, જિંદગીના થપેડાએ જ કરેલી આ હાલત છે! 

કહી દો મોતને કે ધાકમાં લેવાનું રહેવા દે,

હું એનાથીય અઘરી જિંદગી જીવી ગયેલો છું.

ચારે તરફ મુસીબત ઘેરી વળતી હોય, એમાંથી બહાર નીકળવાનો કોઈ રસ્તો પણ ન મળતો હોય ત્યારે દુઃખ અને નિરાશાથી લાગણીઓ જાણે થીજી જાય છે. કોઈની હુંફ વગર થીજીને સાવ મરણતોલ થઈ ગયેલી લાગણીઓને આવા સમયે ઉષ્મા ભર્યા પ્રેમની જરૂર હોય છે! મોતથી બદતર થતી જિંદગીને બચાવવાનો બીજો શો ઊપાય? હુંફ મળવાથી બુઠ્ઠી થઈ ગયેલી લાગણીઓને જાણે સિંચણ મળે છે. ફરીથી મૃતઃપ્રાય થયેલી લાગણીઓ સજીવન થાય છે. 

મને તું ઘર સુધી દોરી જા મારો હાથ ઝાલીને,

ગલીના નાકે ઊભો છું ને ઘર ભૂલી ગયેલો છું.

રોજબરોજની જિંદગીમાં, રોજિંદી કાર્યવાહી થતી રહે છે. બહારથી જોનારને તો વિતેલાં દુઃખો અને એના કારમાં પરિણામોનો અંદાજ પણ ક્યાંથી આવે? ઉપરથી જોનારને અંદરના ઘા તો ન દેખાય ને? આમ ઉપરથી સ્વસ્થ જણાતી વ્યક્તિના દિલની અને દિમાગની હાલત તો એટલી હદે વણસેલી હોય છે કે, એને કશું જ યાદ નથી રહેતું. જાણે પોતાના ઘરનો રસ્તો પણ રસ્તો ભૂલી જવાય અને કોઈની મદદ મળે તો ઘરે પહોંચાય તેવી અપેક્ષા રહે છે. 

ખલીલ,ઉપરથી અકબંધ છું,અડીખમ છું, એ સાચું છે,

પણ અંદરથી જુઓ ! ક્યાં ક્યાંથી હું તૂટી ગયેલો છું.

માનવ સ્વભાવની એક એ પણ ખાસિયત ખરી કે, પોતાની તકલીફ બીજાને જણાવા ન દે. બને ત્યાં સુધી તો પોતાના દુઃખને છૂપાવવા પ્રયત્ન કરે જ. જરૂર પડ્યે એ બહારથી તમાચો મારીને ગાલ રાતો રાખવાની ચેષ્ટા કરી લે. એટલે અંદરની સ્થિતિ બહાર ના દેખાય અને સૌને લાગે કે, આ તો બિલકુલ બરાબર છે, અકબંધ અને અડીખમ! પણ કોઈને શું ખબર? અંદરથી આખેઆખું તંત્ર હાલી ઉઠેલું છે. તુટી ચૂકેલું છે! 

જીવન એક સંગ્રામથી ઓછું નથી. એ લડતાં રહેવા સિવાય છૂટકો પણ નથી. ખરું ને મિત્રો? પણ તેમ કરવામાં જ આપણે એટલા બહાદુર અને સક્ષમ બનીએ છીએ કે, મોતને પણ પડકારી શકીએ! કેવી લાગી આ ગઝલ? આવી જ પડકાર રૂપ ગઝલ લઈને આપણે મળીશું આવતા એપિસોડમાં ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો. નમસ્કાર. 

રશ્મિ જાગીરદાર 

હેલીના માણસ – 20 | ભીતરના ઘા | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો. હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું. ‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ – 20- ‘ભીતરના ઘા’   એની 19મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર. સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

ગઝલ

 

એની આંખોમાં હું સમાયો છું,

ત્યારથી ચોતરફ છવાયો છું!

 

આયનાનેય જાણ ક્યાં થઈ છે,

છેક ભીતરથી હું ઘવાયો છું!

 

નોંધ ક્યાં થઈ મારી હયાતીની,

હું મરણ બાદ ઓળખાયો છું!

 

જે મળે તે બધા કહે છે મને,

તારા કરતાં તો હું સવાયો છું!

 

એના નામે જ હું વગોવાયો

જેના હોઠે સતત ગવાયો છું!

 

એટલે ફૂલ મેં ચઢાવ્યાં છે,

હું જ આ કબ્રમાં દટાયો છું!

 

મારી ઓળખ હું ખોઈ બેઠો ખલીલ,

એટલી નામના કમાયો છું!

– ખલીલ ધનતેજવી

 

રસાસ્વાદ 

માણસ જ્યારે પ્રસિધ્ધિના શિખર પર સવાર થાય ત્યારે તેને સતત જુદા જ માહોલમાં રહેવાની ટેવ પડી જતી હોય છે. દુનિયા આખી બદલાઈ જાય છે. આવામાં આજુબાજુ વાહ વાહ કરનાર ટોળકી ફરતી રહે છે અને સતત તેનાં વખાણ કર્યા કરે છે. પોતે મૂળ કોણ છે? કેવો છે? તે સદંતર ભુલીને નવી દુનિયામાં રાચવાનું તેને રાસ આવી જાય છે. જ્યાં સુધી પ્રસિધ્ધિમાં હોય, લોકોની આંખનો તારો બનીને રહેતો હોય ત્યાં સુધી તે સર્વત્ર છવાઈ જાય છે. દુનિયાના લોકોને તે ખૂબ સુખી લાગે છે, યશસ્વી લાગે છે. આવી વ્યક્તિને પણ મનના કોઈ ખૂણે, એકાદ એવો પ્રસંગ ધરબાઈને પડ્યો હોય છે. જેને લીધે ઘવાયેલું મન એને જંપવા નથી દેતું અને બહાર સૌ તેનાથી અજાણ હોય છે. એ ઘવાયેલા મનનું પ્રતિબિંબ તો અરીસામાં પણ ન દેખાય ને! 

આયનાનેય જાણ ક્યાં થઈ છે,

છેક ભીતરથી હું ઘવાયો છું!

ભાગ્યશાળી હોય તેને  પ્રસિધ્ધિ જીવનમાં મળે છે. જ્યારે કેટલાક એવા પણ હોય છે. જેમણે સખત મહેનત અને સારી કામગીરી કરી હોય છે પણ જીવનભર તેમને તેનો યોગ્ય બદલો કે ઓળખ નથી મળતી. આવી વ્યક્તિ અંદરથી ઘવાઈ જાય છે. તેની શક્તિ હણાઈ જાય છે. અપેક્ષાઓ મરી પરિવારે છે. તે પોતાને સાવ અલિપ્ત કરી નાખે છે. કારણ કે, બહાર નીકળે તો આસપાસના લોકો તેની ઉડાવતા હોય તેવું તેને લાગે છે જાણે તેઓ કહેતા ન હોય ‘ તું તો કંઈ નથી અમે બધા તારાથી ચડિયાતા છીએ સવાયા છીએ. 

જે મળે તે બધા કહે છે મને,

તારા કરતાં તો હું સવાયો છું!

કેટલાક કિસ્સામાં તો એવું પણ બને છે કે, ગમે તેટલાં સારાં કાર્યો કરે. બીજા માટે ઘણું બધું કરે પણ જાણે કિસ્મત સાથ જ ન આપે અને પુરા જીવન દરમ્યાન તેની કામગીરીની કોઈ નોંધ લેવાય જ નહીં. તેણે કરેલી કુરબાનીની કોઈને જાણ નથી હોતી. મૃત્યુ બાદ જ તેનું કામ વખણાય છે અને તેની ઓળખ પણ થાય છે. આ શેર વાંચીને આપણને થાય કે, કદર તો સમયસર થવી જોઈએ ખરું ને? મૃત્યુ પછીની કદર શું કામની? 

નોંધ ક્યાં થઈ મારી હયાતીની,

હું મરણ બાદ ઓળખાયો છું!

આવી કમનસીબ વ્યક્તિ જીવતી હોય ત્યારે તેને તુચ્છ સમજીને દરેક જણ તેને એવો અહેસાસ પણ કરાવે છે. એટલે સૌ તેને ચડિયાતા લાગે છે. તેની કામગીરીથી પ્રભાવિત થનાર સૌ પણ જાણે તેને માટે ગમે તેવી વાતો કરીને વગોવે છે. આવી ગંભીર પરિસ્થિતિમાં તે પોતાને અસહાય સમજે છે. જીવતર જાણે ઝેર બની જાય છે. અને જાણે જીવતે મરવાના વિચાર આવે ત્યારે આ શેર અનાયાસ જ તેના મુખેથી સરી પડતો હશે. 

એટલે ફૂલ મેં ચઢાવ્યાં છે,

હું જ આ કબ્રમાં દટાયો છું!

કોઈ વ્યક્તિ પ્રગતિના પંથને સડસડાટ પાર કરી જાય છે. એને ક્યાંય કોઈ નડતર રોકતું નથી અને તે એક પછી એક સફળતાના શિખરો સર કરતી જાય. આવી વ્યક્તિ પોતાના નવા સ્થાને પહોંચીને, નવી નામના  મેળવીને, એ સદંતર ભૂલી જાય છે કે, ખરેખર પોતે છે કોણ? 

મારી ઓળખ હું ખોઈ બેઠો ખલીલ,

એટલી નામના કમાયો છું!

આપણાંમાં એક કહેવત છે કે, ‘જીવતે ના જોયાં ને મુએ ખૂબ રોયાં. જ્યારે માણસ હયાત હોય ત્યારે તેની અવગણના કરીએ એનું મન ના સાચવીએ અને મરે પછી ગમે તેટલું રડીએ શો ફાયદો? કદર તો સમયસર થવી જ જોઈએ તો જ તેનું મુલ્ય. એ વાત સહજ રીતે સમજાવતી  આ ગઝલ આપને કેવી લાગી?

ફરીથી આવી જ ભાવવાહી ગઝલ લઈને મળીશું આવતા અંકે ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો નમસ્કાર. 

રશ્મિ જાગીરદાર 

 

હેલીના માણસ – 19 | જિંદગી હાંફે તો? | રશ્મિ જાગીરદાર

નમસ્કાર મિત્રો, કેલિફોર્નિયાની બેઠક એટલે વિકસો અને વિકસાવો.

હું રશ્મિ જાગીરદાર બેઠકના કલા અને સાહિત્યના આ મંચ પર આપ સૌનું અભિવાદન કરું છું.

‘હેલીના માણસ’ આ શ્રેણીનો ભાગ -19 જિંદગી હાંફે તો? એની 18મી ગઝલ અને રસાસ્વાદ. 

આલેખન અને પ્રસ્તુતિ – રશ્મિ જાગીરદાર.  સંકલન – પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા

 

ગઝલ

એ આવશે, નહીં તો એ બોલાવશે મને, 

મારે તો શું છે, બેઉ રીતે ફાવશે મને!

 

મારું અનુકરણ કરી જીવે છે જે હવે, 

એ જિંદગીની ફિલસૂફી સમજાવશે મને! 

 

તરસ્યો હતો, પણ ધાર્યું નહોતું કે આ તરસ, 

આ લોહીભર્યાં આંસુઓ પીવડાવશે મને! 

 

છેવટ આ જિંદગી જ ખુદ હાંફી ગઈ હવે,

ધાર્યું ‘તું કે આ જિંદગી હંફાવશે મને, 

 

લાગે છે ગાંડીતૂર આ પાણીની ઝંખના, 

સૂકી નદીની રેત પર દોડાવશે મને! 

 

બહેકી જવું તો ના ગમે મારા મિજાજને, 

શાયદ એની નજર હવે બહેકાવશે મને! 

 

આમ જ ખલીલ રૂબરૂ નારાજ કરશે પણ, 

સ્વપ્નમાં આવી ઊંઘમાં બહેકાવશે મને! 

– ખલીલ ધનતેજવી 

 

રસાસ્વાદ –

ઘરમાં વડિલો અને માતાપિતા બાળકોને નાની નાની વાતોમાં સમજ આપતાં હોય છે કે, આમ થાય અને આમ ના થાય, તેમજ શા માટે તેમ કરવું જોઈએ તેનાથી શું નુકસાન થાય કે, ફાયદો થાય તે પણ સમજાવતાં હોય છે. બાળકો આ બધી સલાહ માને કે, ના માને પણ યાદ જરૂર રાખતાં હોય છે. અને જો ભૂલેચૂકે આપણાથી એવું કોઈ વર્તન થાય તો તરત જ આપણી ફિલસૂફી આપણને પાછી પધરાવશે. બાળકો જ શા માટે આપણાં સંપર્કમાં આવનાર ઘણાં લોકો પણ પહેલાં આપણી પાસે જે શીખ્યા હોય તે જ બાબતની આપણને સલાહ આપતાં હોય છે! સંયુક્ત પરિવારમાં રહેનારા તમામ સામાન્ય રીતે ‘ફાવશે નીતિ’ અપનાવતા હોય છે. કારણ કે, સૌનું ધારેલું થાય તે તો શક્ય જ નથી તો વળી એ બાબત રોજનો ટંટો થાય તે પણ ન ચાલે. એટલે ‘ફાવશે નીતિ’ એ જ જિંદગીની મઝા છે અને જિંદગીની ફિલસૂફી પણ  છે. 

પ્રગતિ કરવી એ તો સારી વાત છે. એને માટે મોટાં સપનાં જોવાં પણ જરૂરી હોય છે. પરંતુ આમ કરવાની એક હદ પણ વિચારવી પડે. વધુ પડતી અપેક્ષાઓ રાખી તો લઈએ પણ તે પ્રાપ્ત કરવા માટે ઘણીવાર લોહીનાં આંસુએ રડવાનું થાય છે. એને પ્રાપ્ત કરવા માટે એટલી મોટી કિંમત ચૂકવવી પડે છે કે, મળતર કરતાં જાણે વળતર વધી જાય! જે પ્રાપ્તિ થઈ તેનાં કરતાં ગુમાવવાનું ઘણું વધારે થાય. આ સંજોગોમાં માણસ થાકી જાય છે, હારી જાય છે. છેવટે તો એવું લાગે છે જાણે ખુદ જિંદગી હાંફી જાય છે. આપણે થાકીએ તો જિંદગી મુશ્કેલ લાગે પણ જો જિંદગી જ થાકે પછી તો સામે ઉભું હોય મોત! કવિ કહે છે. 

છેવટ આ જિંદગી જ ખુદ હાંફી ગઈ હવે,

ધાર્યું ‘તું કે આ જિંદગી હંફાવશે મને, 

કોઈ  પગપાળા પ્રવાસે નિકળ્યું હોય, સાથે રાખેલું પાણી પતી ગયું હોય અને જબરદસ્ત તરસ લાગી હોય. એવામાં જો નદી નજરે પડે તો પાણીની આશામાં એ તે તરફ દોડવા માંડશે. પછી ભલેને નદી કિનારે તપતી રેતીમાં દોડવું પડે અને તે દઝાડે! તરસ્યાને પાણીની ઝંખના ગમે તેવું સાહસ કરવા પ્રેરે છે. બહેકી જવા માટે કંઈ નશો કરવો પડે તે જરૂરી નથી હોતું. ઘણીવાર સ્વભાવગત્ ઘણાંને પુષ્કળ બોલવાની ટેવ હોય છે. તેઓ એકવાર બોલવાનું ચાલુ કરે પછી બસ બહેકી જાય અને બીજા સાંભળે કે ના સાંભળે અસ્ખલિત વાણી પ્રવાહ ચાલુ રાખે. ઘણાંને બીજાની હાજરીમાં ગુસ્સો કરવાની મઝા આવે છે. એકલાં હોય ત્યારે તો કોઈ સાંભળનાર ન હોય એટલે શાંત રહે ને માણસો જુએ એટલે એ નજરથી જાણે એ બહેકે! 

બહેકી જવું તો ના ગમે મારા મિજાજને, 

શાયદ એની નજર હવે બહેકાવશે મને! 

પતિ પત્ની હોય કે પ્રેમીઓ તેઓ જ્યારે એકબીજાની રૂબરૂ હોય ત્યારે એક બીજાથી રિસાય પણ ખરાં, ખિજાય પણ ખરાં. અને નારાજ પણ થાય. માનવ સ્વભાવ માટે એ સહજ છે. દર વખતે મિલન મધુર જ હોય તેવું નથી બનતું. પરંતુ મિલન જો સ્વપ્નમાં થાય તો? તો ન રિસામણાં હોય ન મનામણાં હોય કે, ના ગુસ્સમાં બોલાચાલી થાય. ત્યાં તો બસ! મસ્ત મિજાજ ને મઝાની વાતો! રંગીન મોસમ ને મઝાનો માહોલ! એમાં બહેકી જવાનું અને ગમતા સાથમાં મહેકી જવાનું! 

આમ જ ખલીલ રૂબરૂ નારાજ કરશે પણ, 

સ્વપ્નમાં આવી ઊંઘમાં બહેકાવશે મને! 

આવાં જીવન સાથે સંકળાયેલાં પાસાંઓની સમજ આપતી આ ગઝલ તો સૌને ગમી જાય તેવી જ છે. ખરુંને મિત્રો? આવી જ કોઈ દમદાર, મજેદાર ગઝલને માણીશું અને સમજીશું આવતા અંકે ત્યાં સુધી આપ સૌ સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, ખુશ રહો. નમસ્કાર. 

રશ્મિ જાગીરદાર