Vicharyatra : 19 Maulik Nagar “Vichar”

મૌન

જો આપણે એવું વિચારતા હોઈએ કે “મૌન” શબ્દકોશમાંનો એક શબ્દ છે. તો આપણી સમજ હજી પણ અધૂરી જ છે. “મૌન” તો એક ભાષા છે. આ ભાષામાં કોઈ શબ્દો નથી છતાં પણ એ સચોટ રીતે અભિવ્યક્ત કરી શકે છે. કોઈ પણ કવિ પોતાની કવિતા ભલે ગમે તે ભાષામાં કલમથી લખે પણ સૌથી પહેલાં તે કવિતા કે લેખની ઉત્પત્તિ મૌનમાં જ થતી હોય છે અને એ જ મૌનને કાળા, ભૂરા કે લાલ રંગથી આકાર મળે છે.

કોઈ પણ લેખક એની માનસ સપાટી ઉપર એનાં વિચારોની મૌનથી કોતરણી કરે તો તે કાવ્યો, તેનાં વિચારો જગતભરમાં ગૂંજે છે. કોઈ સચોટ આધ્યાત્મિક કે પ્રેરણાત્મય વક્તા પોતાનાં વક્તવ્ય પહેલાં પોતાનાં મૌનને સાંભળે તો એના એક-એક વાક્યથી શ્રોતાઓને પારદર્શક દિશા દર્શન મળે. જો કોઈ ગાયક પોતાનાં મધુર કંઠે નીકળતા સૂરો પહેલાં મૌનનો રિયાઝ કરે તો તેનાં સૂરોને અવિરત વેગ મળે. મૌનની ભાષા કાનથી સંભળાતી નથી, તે કંઈ આંખથી જોવાતી પણ નથી. તે તો આપણાં રુંવાટાથી જ અનુભવાય છે.

શબ્દથી કોઈ પણ સમસ્યાનું સમાધાન થઇ શકે પરંતુ મૌનથી તે સમસ્યાઓનું નિરાકરણ અને ઉકેલ આવી જાય છે. મૌનમાં અદ્રશ્ય તાકાત સમાયેલી છે. ધ્યાન માત્ર આંતરિક કોલાહલને શાંત પાડે છે. પણ મૌન આંતરિકથી બાહ્ય શાંતિ સ્થાપે તે વર્તુળ છે. મૌન એ આપણી એવી મિલકત છે જે આપણી પાસેથી કોઈ છીનવી નહિ શકે.

હમણાં થોડા દિવસો પહેલાં મારાથી બેવડી ઉંમરના મારા એક વિદ્યાર્થીએ મને પૂછ્યું, “કે સાહેબ તમે તો સંગીતના માણસ અને ઉપરથી કવિતાઓ પણ લખો એટલે તમને “પ્રેમ”ની વ્યાખ્યા તો ખબર જ હોય ને! તમારા મતે “પ્રેમ” એટલે શું?” મારાં માટે જવાબ આપવો અઘરો હતો કેમકે તે અંકલ પણ સારું એવું લખે છે. એટલે એમની પાસે પણ તર્ક અને દલીલ બંને ભારોભાર હોવાનો મને પરચો છે. છતાંય મારા ઉત્તરને તેમણે બાથ ભરીને સ્વીકાર્યો. મેં તેમને કહ્યું,”અંકલ, જો કોઈ પણ વ્યક્તિ પોતાની પ્રેમિકા, પત્ની કે તેના કોઈ પણ પ્રિયજનના ના બોલાયેલા શબ્દો પણ સાંભળી શકે તે જ “પ્રેમ”. કેટલી સાચી વાત છે. ઈશ્વર પણ આપણી સાથે મૌન વહેવાર જ રાખે છે ને! છતાં પણ આપણને તેમનાં પર અતૂટ શ્રધ્ધા છે.

મને તો એવું લાગે છે કે હવેથી મારે “મૌન”ની પણ ૧૦૮ મણકાવાળી માળા ફેરવવાનું ચાલું કરી દેવું જોઈએ.
-મૌલિક વિચાર

Vicharyatra : 13 Maulik Nagar “Vichar”

મોટામાં મોટો ખાડો એટલે દેખાડો

આ જમાનામાં “દેખાડો” અનેક રોગોમાંનો એક નવો રોગ છે. એને માપવાનું કોઈ થર્મોમીટર નથી. પરંતુ જો એ ઝંઝાળમાં કોઈ પડે તો બહુ લાંબે સુધી ઉતરી જાય.
દેખાડો તો જાણે કે એક વ્યસન છે. વર્તનથી ફેલાતો એક માનસિક રોગ. દેખાડો કરનાર માણસ પોતે જ પોતાના માટે ઉપદ્રવી હોય છે. પહેલાંના જમાનામાં આ રોગનું ઉદ્ભવ સ્થાન માત્ર પરિવાર કે પાડોશ જ હતું પરંતુ હવે તો સોશ્યલ મીડિયાના કારણે આનો ફેલાવો ઠેર ઠેર પહોંચી ગયો છે.

દેખાડો અને દેખાદેખી એ મામા ફોઈના દીકરા દીકરી જેવાં છે. દેખાડો કરનાર અને આતંકવાદી વચ્ચે લગભગ કોઈ તફાવત નથી. જે વ્યક્તિ દેખાડો કરે છે એને ખબર નથી કે એના સંસાધનો કે પ્રતિષ્ઠાની એ એટલી બધી ગોળીબારી કરે છે કે તેનાથી અનેક લોકોના ઘમંડ ઘવાઈ જાય છે. સાચી વાત તો એ છે કે જે દેખાડો કરતો હોય તે અંદરથી તો ખોખલો જ હોય છે. એટલે જ કહે છે ને કે “દુકાનમાં માલ નહીં અને ડેકોરેશનનો પાર નહીં”. ખરેખર તો જેની પાસે દેખાડવા લાયક છે તેને એની પાસે તે હોવાનું ભાન જ નથી માટે જ તે આટલો તટસ્થ રહી શકે છે. એટલે થોડુંક ઘણું અજ્ઞાની હોવું પણ આ જમાનામાં આશીર્વાદરૂપ છે.

આપણે દેખાડો નથી કરતા તેમ કહેવું પણ એક જાતનો દેખાડો જ છે. પૈસા ટકાનો દેખાડો તો હવે ઓલ્ડ ફૅશન થઇ ગઈ કહેવાય. હવે તો માણસ ઑર્ગનિક અને હમ્બલ બનવાનો દેખાડો કરે છે. થોડાં દિવસ પહેલાં જ એક બહેનની ફેસબુક પર પોસ્ટ જોઈ હતી. તેમાં તેમણે લખ્યું હતું કે ‘વધુ પડતો વપરાશ અને સમયનો બગાડ થતો હોવાથી આજથી હું ફેસબુક વાપરવાનું બંધ કરું છું.'(આ વાક્ય તેમણે અંગ્રેજીમાં લખ્યું હતું.) થવાનું શું હતું! ઉપરાછાપરી મેસેજ અને સેડ ઈમોજી ચાલુ થઇ ગયા. ‘વી વીલ મિસ યુ બેના…’, ‘એની ટાઈમ કમ બૅક માય ડિયર’, ‘થેન્ક્સ ફૉર યોર પ્રેઝન્સ’ વિગેરે વિગેરે..વધુમાં કોઈક હાર્ડકોર સોશ્યલ માણસ હતો તેણે તો એવું પણ લખી નાખ્યું કે ‘રેસ્ટ ઈન પીસ’. અને એ જ પોસ્ટમાં એ બહેન લોકોને સાત-આઠ દિવસ સુધી ‘થેન્ક યુ’, ‘મી ટુ..’ વિગેરે કરતા રહ્યાં.
દેખાડો તો મૂર્ખ માણસની અને નબળા વ્યક્તિત્વની નિશાની છે.

સાચે, આપણે દેખાડો ઘણો કરવો છે પણ અંતે આપણને જ ખબર નથી હોતી કે આપણે આવા છીએ કે નહીં.

-મૌલિક “વિચાર”

Vicharyatra : 6 Maulik Nagar “Vichar”

એકાંતવાળુ ના સ્થળ કોઈ જડે છે,
માણસો ના હોય પણ ત્યાં વિચારો નડે છે.

એકાંત એટલે માણસોનાં ટ્રાફીકનો અંત અને સ્વયં સાથે ગાળેલી માસુમ પળ. માસુમ એટલા માટે કેમકે હવે આ સૃષ્ટિ પરથી નિર્દોષતા અદૃશ્ય થઇ ગઈ છે. એકાંતની શોધમાં આપણે એકલવાયા થઇ ગયા છીએ. આ કપરા સમયની પરાકાષ્ઠા છે કે અઢળક સંપત્તિ હોય તો પણ માણસ એકાંત માટે વલખા મારતો હોય છે. એક જમાનામાં ઘરમાં જ એકાંતની અનેક ક્ષણો મળતી હતી. એકાંતના સમયમાં વાંચન, લખાણ, ચિત્રકામ જેવી અનેક સ્વના લાભ માટેની પ્રવૃત્તિઓ કરી શકાતી હતી. એકાંત કોઈ જગ્યાનું મોહતાજ ન હતું.
એકાંતની પળોને એની પોતાની આત્મા હતી. જે હવે સોશ્યિલ મીડિયાની અગરબતીમાં પોસ્ટ્સ, લાઈક અને શેરની ધુમ્રસેર બનીને ઊંચે આકાશમાં ઉડી ગઈ છે. એકાંતનો જો કોઈ મોટો દુશ્મન હોય તો તે છે આપણાં વિચારો.એકાંતને હંમેશા વિચારોનું વિઘ્ન નડે છે. પોતાની સાથે રહેવા માટે આપણે ગમે તેટલું શાંત સ્થળ શોધીએ. સ્થળ તો એકાંતને સ્થૂળ બનાવી દે છે.

એકાંત એટલે સાત્વિક ક્ષણનો અંત અને પરમ સાત્વિક ઉલ્લાસનો પ્રારંભ.
એકાંત તો આત્માની તરસ છે. એકાંત જાગૃત મનનું સારથી છે અને મૌનનો પુનર્જન્મ છે. એકાંત કેળવવું એ એક કળા છે.
ક્ષણના શરબતી મિજાજને માણવું હોય તો આ કળા વિકસાવવી ખૂબ જ જરૂરી છે.
જે વ્યક્તિ એકાંતને માણી શકે એ જરૂરથી કવિ જ હોય અને કાવ્યમય જીવનનો આસામી. કેમકે ત્યાં એ ઉજાસને જોઈ પણ શકે, એક જ સ્થાને બેસીને નદીની સાથે વહી પણ શકે, વાદળ સાથે નદી પર્વત અને થપ્પો પણ રમી શકે.
એકાંત માણી શકનાર વ્યક્તિને હંમેશા દલીલો અને ફરિયાદો જેવાં રોગો રદ્દબાતલ છે.
એનામાં તો માત્ર સ્વની જ સાયરન વાગે છે. જે વ્યક્તિ ક્ષણ સાથે નિખાલસ રહી શકે તે જાહેર જીવનમાં તો નિખાલસ જ હોય.
એકાંત એ તો વ્યક્તિના નડતરરૂપ વિચારોનું ઘડતર છે. એકાંત નબળા સમયની એકતાનો અંત છે.
એકાંત એ કાવ્યમય જીવનની પ્રથમ પંક્તિ છે.

આપણે એકાંત મેળવવું અને માણવું એ તો જીવનની સમૃધ્ધિ છે જ! પણ કોઈને એકાંત આપવું તે પણ એક સાત્વિક દાન છે.

કુદરતે આપેલી મને અમર ભેટ….મારૂં કાવ્યમય એકાંત!!!

Vicharyatra : 3 Maulik Nagar “Vichaar”

રોજના જેવો મારો આજ દેજે,
એકે એક પળનો હિસાબ લેજે,
લેવુ હોય તો લઇ લેજે બધુ જ રાજી થઈને,
પણ સૌથી પહેલી કડવાશ લેજે.

મૌલિક “વિચાર”

નિખાલસ માણસ હંમેશા પ્રમાણિક હોય છે. એની પાસે છુપાવવા કે સંતાડવા જેવું કશું હોતું જ નથી. એનું હૃદય તો પ્રેમ અને હકારાત્મકતાથી છલોછલ હોય છે. નિખાલસ વ્યક્તિ ક્યારેક ગંભીર બની શકે પરંતુ ગમગીન તો ક્યારેય ન બને. એની આ સૌમ્ય અવસ્થાનું કારણ બીજું કઈ જ નહીં પણ પ્રાર્થના છે. જો આપણી આત્મા ચકચકીત હોય તો આપણી પ્રાર્થના પણ દિવ્ય જ હોય. લગભગ બધાં જ મહાનુભાવોએ ક્યાંકને ક્યાંક પ્રાર્થનાનું મહત્વ સમજાવ્યું છે. પ્રાર્થના કેટલી અતૂટ પ્રવૃત્તિ છે જે આપણને આપણી સાથે જોડી રાખે છે. પ્રાર્થના થકી જ આપણે આપણામાં આપણી પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરી શકીએ છીએ.

મારી અને ઈશ્વર વચ્ચે ખૂબ જ ચોખ્ખો સંવાદ થાય છે. કોઈ સંતાકૂકડી નહીં. દરરોજ રાત્રે જમા ઉધારનો હિસાબ થાય છે. છેવટે રોજેરોજ મારી ભૌતિક સફળતા કરતા મારા સંતોષનું જમા ખાતું સધ્ધર જ થતું જાય છે. મથાળે લખેલી પ્રાર્થના જ આ સંતોષી જીવનનું પ્રમાણ આપે છે. કુદરત પાસે હું રોજના જેવો જ દરેક દિવસ માંગુ છું.
મને તો ભૂતકાળમાં કાળ અને ભવિષ્યમાં રહસ્ય જ લાગે છે. એટલે જ તો વર્તમાનને માન આપવાનું! મને તો વર્તમાનની સાચી દ્રષ્ટિ પ્રાર્થનાથી મળે છે.
આટલો બધો અઢળક પ્રેમ, સમજુ પરિવાર, વિશ્વાસુ મિત્રો, અમૂલ્ય મનની શાંતિ, પ્રમાણિક, સમજુ અને રમૂજ સ્વભાવથી છલોછલ દિવસ મળતો હોય તો એવું જીવન કોને ન ગમે!
આવાં જ રમણીય જીવનની સાથે મારી કુટેવો પણ થોડી ઉધારવી જરૂરી જ છે. હું ઈશ્વરને નાદાન ભાવે એક બાળ સહજ ભાવથી થોડું બ્લેકમેઇલ પણ કરી લઉં છું. તેમને કહું છું કે તારે આ હિસાબને સરભર કરવા મારી પાસેથી જે લેવું હોય તે લઇ લેજે. મારી ઇન્દ્રિયોથી માંડીને શ્વાસ સુધીની કોઈ પણ ચૂકવણી કરવા હું તૈયાર છું પ્રભુ! પણ…એ કંઈ પણ લે તે પહેલાં તું મારી પાસેથી કડવાશ લેજે. કુદરતને પણ આ ચતુર ભાવ ગમી ગયો છે. એને પણ ખબર છે કે જો એ માણસ પાસેથી એની કડવાશ લઇ લેશે તો એનું જીવન અમૂલ્ય થઇ જશે. હવે તો મને એ અમૂલ્ય જીવનનો ભાસ થાય છે. જેમ જેમ કડવાશ ઓછી થાય છે તેમ તેમ મને મારી આ પ્રાર્થના પર આશ બેસે છે.
મારાં અનેક વિચારોના બૂમ બરાડા હવે ઓછાં થઇ ગયા છે. દિવસ હળવો ફૂલ જેવો લાગે છે. ક્ષણની ગતિ હવે લયબદ્ધ લાગે છે. પ્રાર્થનાથી પરમાત્મા સુધી…