સ્પંદન-12

ખુશી મારી વહેતું નીર, રોકે એને ના કોઈ પાળ
હંસી મારી ફૂલ સુગંધ, મહેકે એ તો હર કદમ
આનંદને મળ્યું અસીમ આભ,મલકે ઉમળકે
ઓચ્છવ છે આ જીવન કેરો, ઋજુ હ્રુદય છલકે.

આપણને સૌને અનુભવ હશે કે કોઈ ખુશમિજાજ વ્યક્તિ પોતાની હાજરી માત્રથી વાતાવરણ પલટી શકે છે.  યોગમાં પંચકોષના સિદ્ધાંત અનુસાર જેનો આનંદમય કોષ બરાબર છે તેને કોઈ રોગ થતાં નથી.  હમણાં 20માર્ચે વર્લ્ડ હેપીનેસ ડે ગયો. તેમાં 149દેશો પૈકી ભારતનું સ્થાન 139મું છે. ત્યારે પ્રશ્ન થાય કે ખુશી, આનંદ, હેપીનેસ પ્રાપ્ત કરવું શું  આટલું મુશ્કેલ છે?

હાસ્ય એ મનુષ્યને મળેલી અનન્ય ભેટ છે. મનુષ્ય સિવાય કોઈ પ્રાણી હસી શકતું નથી. રડવા માટે કારણ હોય છે, હસવા માટે કોઈ કારણની જરૂર નથી. હાસ્ય  વાતાવરણને પ્રફુલ્લિત બનાવી દે છે, જીવંત અને ગમતીલું બનાવે છે. ખરેખર તો સ્મિત કે હાસ્ય એ સહજ છે.  કોઈએ સુપ્રસિદ્ધ લેખક જ્યોતીન્દ્ર દવેને પૂછ્યું,” તમે નાના હતા ત્યારે શું કરતાં હતા?” તો તેમનો જવાબ હતો કે મોટો થતો હતો. વિનોદ ભટ્ટ, અશોક દવે કે શાહબુદ્દીન રાઠોડ રોજબરોજની , આસપાસની ઘટનાઓમાંથી જ હાસ્ય શોધી લે છે. બાળક કેવું ખડખડાટ હસે છે. પણ આપણે ઉંમર વધવાની સાથે કે જ્ઞાન વધવાની સાથે વધુ ને વધુ ગંભીર થતાં જઈએ છીએ. ભલે એકની એક જોક પર વારંવાર હસી ન શકતા હોઈએ, પણ એકના એક પ્રોબ્લેમ પર વારંવાર બળાપો કાઢી શકીએ છીએ . આપણા વાણી અને વર્તન પર આપણા વિચારોનો પ્રભાવ હોય છે. જેવું વાવો તેવું લણો. તમે ઘુરકિયા કરો તો સામે મોરના ટહુકાની આશા રાખી ન શકો.  પણ જો તમે રાગ રાગિણી છેડો તો આપોઆપ વાતાવરણ સંગીતમય બનશે. શ્રી માતાજી કહે છે એમ ” તમે સદાયે જીવન પ્રત્યે સ્મિત વેરતા રહો, તો જીવન પણ હંમેશા તમારા પ્રત્યે સ્મિત વેરતું રહેશે.”

હમણાં એક સરસ વાર્તા વાંચવામાં આવી. એક રાજા હતો. તેની પાસેની  તમામ સુખ સમૃદ્ધિ   છતાં એ બિલકુલ ખુશ ન હતો.  એક દિવસ તેની નજરે એક નોકર ચડ્યો, જે કામ કરતા કરતા ખુશીથી ગીતો ગાતો હતો.  રાજાને ખૂબ આશ્ચર્ય થયું.  તે પોતે સર્વ સત્તાધીશ થઈને હતાશ અને નાખુશ છે અને આ નીચી પાયરીનો સામાન્ય મજૂર આટલો ખુશ! રાજાએ તેને બોલાવીને તેની ખુશીનું કારણ પૂછ્યું. નોકરે કહ્યું, ” મહારાજ,  હું ભલે એક સામાન્ય મજૂર છું પણ મારી કે મારા પરિવારની જરૂરિયાત બહુ ઓછી છે. ફક્ત માથે એક છાપરું હોય ને પેટ ભરવા ગરમ ભોજન મળે તો બહુ છે.” રાજાએ તેના મંત્રીને બોલાવીને આ વાત કરી. મંત્રીએ કહ્યું કે એ ખુશ છે કારણ કે તે 99ની ક્લબમાં જોડાયો નથી. રાજાએ પૂછ્યું કે આ 99ની ક્લબ શું છે?  મંત્રીએ કહ્યું કે એ જાણવું હોય તો આ નોકરના ઘરની બહાર 99 સોનામહોર થેલી મૂકી દો.  રાજાએ એમ કર્યું. નોકર તો સોનામહોર થેલી જોઈ ખુશ થઈ ગયો. તેણે સોનામહોર ગણી. તો 99 હતી. હવે તેને લાગ્યું કે કોઈ 99 ન મૂકે. તેણે અનેક વાર ગણ્યું, ચારે તરફ જોયું પણ એક સોનામહોર ન મળી. હવે તેણે નક્કી કર્યું કે તે વધુ મહેનત કરશે અને 100 સોનામહોર પૂરી કરશે. બસ, હવે તે બદલાઈ ગયો. તે ચીડિયો થઈ ગયો, ગીતો ગાતો બંધ થઈ ગયો. તે તેના પરિવાર સાથે પણ ઘર્ષણમાં ઉતરતો કે તેઓ તેને પૂરતી મદદ કરતા નથી જેથી તે 100 સોનામહોર પૂરી કરી શકે.

રાજાને તેનું વર્તન સમજાયું નહિ. તેમણે મંત્રીને પૂછ્યું. મંત્રી એ કહ્યું કે હવે તે 99ની ક્લબમાં જોડાઈ ગયો છે. 99ની ક્લબ એટલે એવા લોકો જેમની પાસે સુખી થવા માટે પર્યાપ્ત સાધનો છે, છતાં સંતોષ નથી. તેમને વધુ 1 જોઈએ છે. કારણ કે તેમને લાગે છે કે છેલ્લે આ  એક  મળશે પછી તેઓ સુખી થશે. સાચી વાત એ છે કે જીવનની જરૂરિયાત તો ઘણી ઓછી છે. પણ ઈચ્છા અને લાલસા વધુ છે, જેના માટે તે પોતાની ઊંઘ ગુમાવે છે, સુખ શાંતિ ગુમાવે છે.  આ 99ની ક્લબની સભ્ય ફી તો શૂન્ય છે પણ તેમાં જોડાય તો આખી જિંદગી તે ભર્યા કરે છે.  લિયો ટોલ્સટોયની વાર્તામાં પણ કંઇક આવું જ છે. રાજા તેને કહે છે કે સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધીમાં તે જેટલી જમીન કવર કરે એટલી તેની. લોભ અને મોહમાં તે ખાધા પીધા વગર દોડ્યા કરે છે ને સૂર્યાસ્ત સમયે ઢળી પડે છે ને જીવ પણ ગુમાવે છે.  દરેકે પોતાની જાતને પૂછવાનું છે કે ક્યાંક તમે તો આ રેસમાં જોડાયા નથી ને?

ચંદ્ર યાન કદાચ માનવીનું પહેલું અવકાશી કદમ હોય કે મંગળ યાનની યાત્રા, અવકાશના ઊંડાણને માપવા મથતો માનવી પોતાના મનના ઊંડાણને તો ખુશીની પળોથી ભરવા જ પ્રવૃત્તિમય હોય છે. આ ખુશીની પળો જો માણી શકાય તો તે જ માનવજીવનની અસલી વિકાસ યાત્રા છે. ખુશીની આ વિકાસયાત્રાને ક્યારેક કોઈ માઈલ સ્ટોન સાંપડે છે. ખુશી કહો કે હેપીનેસ- દરેકને મળે કઇ રીતે? પ્રશ્ન કદાચ અઘરો છે, પણ ઉત્તર એટલો અઘરો નથી. જેમ રાત અને દિવસનું સંકલન છે, તે જ રીતે ખુશી અને હાસ્યનું પણ સંકલન છે. ખુશીનું તાળું ખોલવા માટે  હાસ્યરસ એ ચાવી છે. એ ચાવી જેને મળી તેનું જીવન ખુશહાલ હોય, હોઠો પર હસી છલકતી હોય, દિલના હર ધબકારે પ્રેમ અને લાગણીની વર્ષા હોય. પ્રાચીન હોય કે અર્વાચીન, દરેક સંસ્કૃતિનો પાયો છે ખુશી. જીવન રડવા સાથે શરૂ ભલે થાય, પૂરું તો ન જ થવું જોઈએ. કાલિન્દીના કલ કલ નીર હોય કે ગંગાના વહેતાં વારિ, જીવનની હર પલ છે ખુશીની સવારી. દેશ હોય કે વિદેશ,  આર્કટિકથી એન્ટાર્ટીક સુધીના કોઈ પણ સ્થળે, ઊંચેરા આભની અટારીએ આંબતો માનવી પણ અંતે તો ચાહે છે ખુશીની હર પળ.
પલકોના પલકારે,
હસી છલકે કિલકિલાટ,
ખુશી મહેકે ખિલખિલાટ
હળવા રહીએ, હસતાં રહીએ
જીવન બને એક આનંદયાત્રા.

રીટા જાની
09/04/2021

સ્પંદન-11

રંગ છલકતો અંગ અંગ
મુખડું મલકે સંગ સંગ
આજ  ઉઠે  ઉર ઉમંગ
દિલમાં જાગે એક તરંગ
સજી પિચકારી રંગ રંગ
તન મન નાચે એક સંગ.

વસંતના વધામણે, ગ્રીષ્મના આંગણે, આપણે આવી ઊભા છીએ પૃથ્વીના રંગમંચ પર …. દ્રશ્ય છે હોળીની ઉજવણી…રંગનો ઉમટયો છે સાગર… તન રંગાયું … મન રંગાયું …કુદરત બની એક રંગ ચિત્ર…રંગો સાથે છે માનવીનો અતૂટ નાતો… આંખોમાં ઉભરાય છે સુંદર દ્રશ્યની હારમાળા…જ્યાં કુદરતના કેનવાસ પર ઉષા અને સંધ્યાના રંગો …દૂર દૂર લહેરાતો વાદળી કે નેવી બ્લ્યુ સમુદ્ર  અને તેની સાથે મિલન માટે અધીર આસમાન… નાસાના કોઈ ફોટોગ્રાફમાં ઉભરતી બ્લૂ રંગની પૃથ્વી… લીલાંછમ વનો અને પહાડો …બરફથી આચ્છાદિત  હિમાલય …નાયગ્રાના ધોધમાંથી ઉત્પન્ન થતું મેઘધનુષ અને તેમાંથી ઊઠેલાં જલબિંદુઓની રંગમય સૃષ્ટિ …આપણી આસપાસ ફેલાયેલું છે રંગોનું સામ્રાજ્ય …આ રંગો જોતાં જોતાં  દરેક માનવી ઉત્સાહ અને આનંદનો અનુભવ કરે છે… મનમાં નિરાશાની પાનખરનો અંત આવે છે, રંગીલી વસંતથી સુવાસિત બનેલાં પુષ્પો પણ રંગોની રંગોળી પૂરતાં હોય તેમ લાગે છે… મનમાં આનંદના ફુવારા વચ્ચે ટહુકા ઊઠે છે અને ગ્રીષ્મના આગમનની વધામણી ખાતી આવે છે હોળી…

હોળી એટલે જ જુદા જુદા રંગો … આજે આ રંગોને નજીકથી માણીશું …શબ્દોથી જાણીશું અને તેની રંગ છટામાં રંગાઈશું. હોળી ભારતીય સંસ્કૃતિની સોડમ છે. તહેવાર છે સામાજિક, રંગ છે સાંસ્કૃતિક પણ તેના મૂળ છે પૌરાણિક. હોલિકા અને પ્રહલાદની પૌરાણિક કથાના મૂળમાં છે ધર્મસંદેશ. અસત્ય પર સત્યના વિજયની ગાથા એટલે જ હોળી.  અશ્રદ્ધા અને અસત્યને ભક્ત પ્રહલાદની જેમ નિર્ભયપણે શ્રદ્ધાના અગ્નિમાં સ્વાહા કરી ઈશ્વર પ્રત્યે સમર્પણ સાથે  આગળ વધવામાં આવે તો ઈશ્વરી શક્તિ માનવનું કલ્યાણ કરવા માટે પ્રગટે છે તેવો સંદેશ હોળીના હુતાશન કે અગ્નિમાંથી પ્રગટ થાય છે, માનવ જીવનમાં ઉલ્લાસ, ઉમંગ અને આનંદના સ્પંદન  જાગે છે. આ આનંદને વધાવવા વસંતના વાયરે આવી પહોંચે છે હોળી અને ધુળેટી. પૌરાણિક અને ધાર્મિક પૃષ્ઠભૂમિ ધરાવતો તહેવાર સામાજિક રંગોથી રંગાય છે અને તેના ઉપલક્ષ્યમાં દર વર્ષે ઉજવાય છે રંગોનો તહેવાર હોળી.

હોળીનો તહેવાર ભારતીય વેદ સંસ્કૃતિ  કે ઋષિ સંસ્કૃતિની દેન છે. આ સંસ્કૃતિને શ્રદ્ધા છે જ્ઞાનના પ્રકાશમાં, નહિ કે અજ્ઞાન અને વહેમમાં. વહેમ કે અજ્ઞાનના અંધકારને જો જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાના અગ્નિની જ્વાળાઓમાં ભસ્મીભૂત કરવામાં આવે તો જ જીવનમાં ઉલ્લાસ અને આનંદ પ્રગટે એવો  શુભ સંદેશ માર્મિક રીતે આ તહેવાર સાથે જોડાયેલ છે. જીવન -વ્યક્તિગત હોય કે સામાજિક- ઋતુચક્ર સાથે જોડાયેલ છે. હોળી એ શિશિર અને ગ્રીષ્મ એટલે કે શિયાળા અને ઉનાળાના સંધિકાળને વધાવે છે. એક તરફ છે સૂર્યની ઉત્તર અયન તરફની ગતિ કે ઉત્તરાયણ  તો બીજી તરફ છે વસંતના વધામણાં લેતી વસંતપંચમી જ્યાં માનવ ઉભો છે ગ્રીષ્મના આંગણે. ઋતુઓનું આ ચક્ર સમયાંતરે સમાજજીવન સાથે જોડવાની પ્રણાલિકા એટલે જ હોળી.

હોળીનો તહેવાર સમાજજીવનને રંગે છે પણ આ રંગસૃષ્ટિ ક્યાંથી ઉદભવે છે? ખેડૂતના ખેતરમાં ઘઉં અને સરસવના સોનેરી પીળા રંગની સૃષ્ટિ છવાઇ છે, વનના વૃક્ષો કેસુડાના કેસરી ફૂલોથી શોભે છે, આંબાની ડાળીઓ આમ્રમંજરીથી મહેકે છે, પ્રકૃતિ કરવટ બદલે છે, સમાજજીવન આ સુંદરતાને હોળીના રંગોથી વધાવે છે. ગુલાબી ગુલાલ હોય કે પિચકારી ઉડે છે રંગોની, આનંદની, ઉત્સાહની છોળો વચ્ચે ક્યાંક ઢોલ ઢબુકે છે, પગ થરકે છે,નૃત્યના તાલે હોળી ગીતો ગવાય છે, ઠંડાઈના દોર વચ્ચે ગ્રીષ્મની ગરમીના ઓવારણાં લેવાય છે અને કાવ્ય પંક્તિઓમાં ક્યાંક ‘ હોલી ખેલત નંદલાલ ‘ તો ક્યારેક ‘ હોલી ખેલે રઘુવીરા ‘ ની પંક્તિઓ સાથે વાતાવરણ જીવંત બને છે. ક્યારેક આ ગીતો હાસ્ય ગીતો કે હાસ્ય કવિતાનું રૂપ લે છે. સાહિત્ય અને સંગીત  કે નૃત્ય સાથે જ ક્યાંક ભક્તિનો રંગ પણ પ્રગટે છે. રાધા અને કૃષ્ણના સંબંધોના ભક્તિમય વાતાવરણમાં ક્યારેક મથુરા, વૃંદાવન તો ક્યારેક રાધાજીનુ જન્મસ્થાન બરસાના પણ અદભુત રીતે રંગાય છે. બરસાનાની લઠ્ઠમાર હોલીમાં ગોપીઓના વેશમાં રહેલી સ્ત્રીઓ લઠ્ઠ કે લાઠીથી પુરુષ ગોપવર્ગને હોળી રમાડે છે.

જીવનચક્ર, ઋતુચક્ર અને સંસારચક્રના સમાંતર પ્રવાહોમાંથી પસાર થતો માનવી ક્યારેક કુદરતને ભૂલે છે. પરિવર્તન તેને ક્યારેક પળોજણ લાગે છે. તે પોતાને પડકારો સામે એકલો અને અસહાય અનુભવે છે. વિજ્ઞાન હોય કે ટેકનોલોજી, તેની રાહોને આસાન  બનાવે છે. પરંતુ સફળતા અને સરળતા બંને જુદી વસ્તુ છે. સફળતા કુદરતી સાધનોના ઊપયોગથી ઉદભવે છે, પણ સરળતા કુદરતના સાંનિધ્યને માણવામાં છે. કારણ, માનવી આખરે તો કુદરતનું બાળક જ છે. કુદરતને આત્મસાત કર્યા વગરનો વિકાસ નિરર્થક છે. બ્રહ્માંડના તરંગો માનવીના મનના સ્પંદનોથી પ્રતિબિંબિત થાય છે. આ ઉમંગો જ્યારે રંગોનું સ્વરૂપ લઇ સમાજ જીવનને પ્રેમના, ભાઈચારાના, સાહચર્યના રંગોથી રંગે છે, ત્યારે સર્જાય છે રંગોનો ફુવારો. આ રંગમયતા બને છે હોળીનો તહેવાર. ઢોલ ઢબુકે છે, મન મલકે છે, તન થરકે છે, રંગોથી દિશાઓ છવાય છે અને જયઘોષ કાને પડે છે…. હોલી હૈ ભાઈ હોલી હૈં…

રીટા જાની
26/03/2021

સ્પંદન-10

 

અજબ શી સ્વપ્નની સૃષ્ટિ
બંધ નયનોને મળી જે દૃષ્ટિ
સ્વપ્ન સવારી કેવી મજાની
પરવા નહી કોઈ રજાની
આશા મળે અભિલાષા ફળે
સ્વપ્નપરીનો રાજકુમાર મળે
દૂર કરી દિનરાતની ભરમાર
નિરાકાર સપનાં કરીએ સાકાર


રંગ છે.. રંગમંચ સમાન રંગમય સૃષ્ટિ પણ છે ..પરંતુ દ્રશ્ય જોવા માટે જરૂરી નથી કે પડદો ખૂલે ..અહીં નયન – પડદો બંધ થાય અને સૃષ્ટિના દ્રશ્યો દેખાય …આ છે સ્વપ્ન સૃષ્ટિ … ક્યારેક અજબ ક્યારેક ગજબ .
આ જાદુઈ સૃષ્ટિને કલ્પનાની પાંખો છે…અસીમ આસમાન છે…તો…ઉડવા તૈયાર છો ને…એક અનેરી દુનિયામાં કદમ માંડીએ…સ્વપ્નોને સાકાર કરી લઈએ.

સ્વપ્ન એ શૂન્યનું સર્જન છે કોઈ આશા કે અપૂર્ણ અભિલાષાનું ગર્જન છે. કોઈ એજન્ડા વગર આગળ વધતી કહાણી છે, જેમાં કોઈની મધુર યાદો સમાણી છે. પ્રશ્ન થાય કે શૂન્યનું સર્જન એટલે શું ? નિ:શબ્દનો શબ્દ એટલે શું ? શાંત સમુદ્રનો ઘૂઘવાટ એટલે શું? સવાલ ત્રણ પણ જવાબ એક. એ છે સ્વપ્ન. જેમ ફિલ્મનો સ્ક્રીન દ્ર્શ્યોથી છવાઇ જાય તેમ મનના નેપથ્યમાં કહાનીનું સર્જન થાય છે, નિ:શબ્દ મનમાં શબ્દ ઊઠે છે, સુંદર દ્રશ્યોની પરાકાષ્ઠા સર્જાય છે, મનની રંગભૂમિ પર પાત્રોની કે પ્રસંગોની વણઝાર ઊઠે છે. વાસ્તવમાં અશક્ય, પણ સ્વપ્નમાં શક્ય બને છે. શાંત સમુદ્રમાં પણ ઘૂઘવાટની અનુભૂતિ થાય છે. ત્યારે મનમાં પોકાર ઊઠે છે કે આ સત્ય છે?

સ્વપ્નને સીમા હોતી નથી – ન ભૌગોલિક , ન આર્થિક , ન વાસ્તવિક. બાલ્યાવસ્થા હોય કે કિશોરાવસ્થા સ્વપ્નોનો પ્રકાર બદલાય, પણ વણઝાર નહીં. સ્વપ્નોનો રાજકુમાર ક્યાં હશે અને કોના મનમાં હશે તે કોણ કહી શકે? યુવાવસ્થા તો જાણે સ્વપ્નોની જ દુનિયા. દુનિયા બદલી નાખવાના સ્વપ્નોનું જોમ અને જોશ યુવાવસ્થાનો જ ઇજારો છે . ‘એક મહલ હો સપનોં કા ‘ એ યુવાવસ્થામાં માત્ર ગીત નથી રહેતું, ક્યારેક વાસ્તવ તરફ પણ કદમ માંડી જતું હોય છે.  યુવાની એવો પ્રદેશ છે જ્યાં ‘સપનો  કા સૌદાગર’ અને ‘સપનો કી રાની’ બંને શબ્દો એક નવી દુનિયા વસાવતાં હોય છે.  ફિલ્મો હોય કે સાહિત્ય , સ્વપ્નોનો અંત ક્યારે પણ આવતો નથી.

સ્વપ્નો તો હોય છે રંગીન પણ જીવન? જીવનની દોડ ક્યારેક બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ ફિલ્મ જેવી હોય છે. વાસ્તવિકતા સ્વપ્નો પાછળ દોટ મૂકે છે. માનવ ચંદ્ર પર પગ મૂકે તે ક્યારેક સ્વપ્ન હતું અને હવે? માનવની મંગલ સવારી  કહો કે માર્સ પ્રોજેક્ટ, આજે અવકાશ વિજ્ઞાનીઓનું સ્વપ્ન નથી ? સ્વપ્ન અને વાસ્તવિકતા… જાણે કે તેજ અને તિમિર…. અને જીવન? હૂ તૂ તૂ  …ની રમત.


ખરેજ….કેવી મજજાની છે સપનાંની દુનિયા…જે ચાહો, સઘળું મળે…સપનાનો રથ ક્ષિતિજે પહોંચે. પણ  શમણાંમાં ઝૂલતી આશાઓ  ક્યારે ઝુરતી થઈ જાય એ ખબર નથી પડતી. તો શમણું ક્યારે સર્જન બનીને આશ્ચર્યો સર્જે છે એ પણ કહેવું મુશ્કેલ છે.  હમણાં 28ફેબ્રુઆરીએ  વિશ્વવિજ્ઞાન દિન ગયો.  ત્યારે આજે એવાં કેટલાંક સ્વપ્નોની વાત કરવી છે જે વૈજ્ઞાનિક શોધ માટે પ્રેરણારૂપ બન્યાં. વિશ્વના કેટલાક વિખ્યાત કલાકારો અને વૈજ્ઞાનિકોની યુરેકા ક્ષણો એમને ઊંઘમાં આવેલ સ્વપ્ન હતાં. આવા અદ્ભુત શોધને સર્જનાર રોમાંચક સ્વપ્નોને જાણીએ અને માણીએ.

*ફ્રેંકેસ્ટેઇન
ઇ.સ.1816માં કિશોર વયની મેરી શેલી વિખ્યાત કવિ લોર્ડ બાયરનને જીનીવા મળવા ગઈ. ત્યાં તેને એક સ્વપ્ન આવ્યું અને સર્જન થયું વિશ્વની સર્વ પ્રથમ વૈજ્ઞાનિક કાલ્પનિક નવલ, જેને આપણે ફ્રેંકેસ્ટેઇન તરીકે જાણીએ છીએ.

*સિલાઈ મશીન
ઇ.સ.1845માં ઇલિયસ હોવને એક હિંસક સપનું આવ્યું. કેટલાક આદમખોર લોકો તેને ઉપાડી ગયા. તેઓએ તેને ધમકી આપી કે 24 કલાકમાં સિલાઈ મશીન તૈયાર કર અથવા દુ:ખદાયક મોત માટે તૈયાર રહે. તે નિષ્ફળ ગયો. તેથી પેલા લોકોએ તેને ભાલાથી વીંધી નાખ્યો.એ ભાલાની ટોચ પર એક છિદ્ર હતું. આથી હોવને ખ્યાલ આવ્યો કે જે સિલાઈ મશીનની શોધ માટે તે મથામણ કરતો હતો તેની સોયમાં એક છિદ્ર રાખવું. ને સિલાઈ મશીનની શોધ થઈ.

* DNA
ડૉ.જેમ્સ વોટ્સનને સપનામાં સર્પાકાર સીડી આવી અને તેમને ડીએનએના ડબલ હેલિક્સ સર્પાકાર માળખાનો વિચાર આવ્યો ને તેમને નોબલ ઈનામ પણ મળ્યું.

*પિરિઓડિક ટેબલ
10 વર્ષથી અગ્રણી રસાયણશાસ્ત્રી મેંડેલેવ બધા જ રસાયણિક તત્વોને એક પેટર્ન વડે જોડવાનો પ્રયત્ન કરતાં હતા. કામ કરતાં કરતાં થાકીને ઘસઘસાટ ઊંઘી ગયા. તેમણે સપનામાં એક ટેબલ જોયું, જેમાં બધા તત્વો જરૂર મુજબ ગોઠવાઈ ગયા. જાગીને તેમણે તરત જ કાગળ પર બધું નોંધી લીધું.

*અણુ માળખું
વૈજ્ઞાનિક નીલ બોહરને સપનામાં અણુનું કેન્દ્ર દેખાયું, જેની આસપાસ ઇલેક્ટ્રોન ફરતા હતા, જાણે સૂર્યની આસપાસ ગ્રહો ફરતા હોય. તેના અંતરની લાગણી એમ કહેતી હતી કે આ સચોટ વાત છે. તેમણે પોતાની શોધ દ્વારા એ સાબિત કર્યું ને નોબલ ઈનામ જીત્યા.

*ગૂગલ
વિદ્યાર્થી તરીકે લેરી પેજને એવો અવ્યક્ત ભય રહેતો કે તેને ભૂલથી સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટિમાં એડ્મિશન મળ્યું છે. જેથી તેને સપનામાં પણ ચિંતા સતાવતી. તેણે એવી કલ્પના કરી કે તે પૂરી વેબ જૂના કમ્પ્યુટર પર ડાઉનલોડ કરી રહ્યો છે. તે રાત્રે ઉઠીને ગણતરી કરતો. તેને ખબર પડી કે આ શક્ય છે. બે વર્ષની મહેનતના અંતે ગૂગલનું સર્જન થયું. આજે આપણે ગૂગલ વિનાની દુનિયાની કલ્પના પણ કરી શકીએ છીએ?

*ટર્મિનેટર
ઇતિહાસની એક અતિ સફળ ફિલ્મની પાછળ ડાયરેક્ટર જેમ્સ કેમેરોનને આવેલ એક સ્વપ્ન છે. તેમણે સ્વપ્નમાં એક ધડાકો થતો જોયો, તેમાથી એક અર્ધ કપાયેલો રોબોટ હાથમાં રસોડાની છરી લઈને જમીન પર ઘસડાતો આવતો હતો. તેમણે જાગીને ટર્મિનેટરના પાત્રનું આલેખન કર્યું અને આર્નોલ્ડ શ્વાઝનેગરના અભિનયે તેને યાદગાર બનાવ્યું.

આપણી જાગૃત અવસ્થાના વિચારો, સ્મૃતિઓ, ઝલક, સ્પંદન, જાણકારીઓ સ્વપ્ન બની ઘણી વાર આપણી સર્જનાત્મકતાને જન્મ આપે છે. માટે સ્વપ્નોનું મહત્વ ઓછું આંકી શકાય નહીં. કલામસાહેબ કહે છે એમ સપનાં એટલે બંધ આંખોએ જે જોઈએ તે નહિ, પણ  સપનાં એ છે જેને પૂરા કરતાં આંખોની ઊંઘ ઉડી જાય. ખલીલ જિબ્રાન કહે કે હવામાં સપનાનો મહેલ બનાવો એનો વાંધો નહિ પણ પછી તેની નીચે પાયા ચણીને એને જમીન પર લઈ આવો. કોઈ પણ કાર્ય પહેલા વિચારોમાં, સપનાઓમાં આકાર લે છે. માટે  સપનાં જેટલા મોટા એટલી સિદ્ધિ પણ મોટી. સપનાં તો ક્યારેય સાચા પડતા હશે એવી વૃત્તિ જે ધરાવે તેના સપનાં તો સાચા ન જ પડે. પણ જે શ્રદ્ધાપૂર્વક સપનાને સાચા કરવા નીકળે છે તેને તો એવું જ બને કે ચાલીએ અને રસ્તો ખૂલતો આવે. સપનામાં જ્યારે સ્વત્વ અને સત્વ પ્રગટે ને ત્યારે ઝુઝવા અને ઝઝૂમવાની શક્તિ મળી જાય છે. માટે હું તો કહીશ કે સપનાં જુઓ. આખરે આ સૃષ્ટિ પણ કોઈક પરમ તત્વના સપનાનો આવિષ્કાર જ છે ને?

રીટા જાની 
19/03/2021

સ્પંદન-9

સંધ્યા અટવાઈ તેજ ને તિમિરે
સુંગંધ ખોવાઈ  સાંજના સમીરે
વહેતી આંખોએ  વેરાયા શમણાં
ગાવું ‘તુ ગીત રહ્યું કંઠમાં હમણાં.

એક અદ્ભુત કલાકાર છે ઈશ્વર. એની સર્જેલી પ્રકૃતિમાં અપરંપાર વૈવિધ્ય છે. એટલાં એના વિવિધ રૂપ ને રંગ છે કે હર ઘડી એક નવું જ દૃશ્ય જોવા મળે. આ સૃષ્ટિ દ્વંદ્વથી ભરેલી છે. સુખ-દુ:ખ, રાત-દિવસ, વસંત-પાનખર, ગ્રીષ્મ-શિશિર, તેજ-તિમિર….વિડંબણા એ છે કે આ દ્વંદ્વમાં માનવી તો અટવાયા કરે છે પણ સંધ્યા પણ તેજ અને તિમિર વચ્ચે અટવાય છે. સંધ્યા એ સંધિકાળ છે. દિવસનો ઉજાસ ઓછો થાય છે અને રાત્રિના અંધકારનો આસાર શરૂ થાય છે.

જીંદગી એ ક્ષણોનો સરવાળો છે. કોઈના માટે એ કોયડો છે તો કોઈના માટે પડકાર. હસતું , કૂદતું બાળપણ જુઓ કે યુવાનીનો થનગનાટ કે વૃદ્ધત્વમાં વર્તાતી મનની મૂંઝવણો; થાય કે આ બધું શું છે? જીવનની દરેક ક્ષણ આપણા કાનમાં કૈંક કહે છે… એ છે ઉંમરનો નિચોડ, એ છે સંસારનો સાર…. ક્યાંક છે દુઃખ અપાર તો ક્યાંક છે ખુશીઓની ભરમાર… ક્યાંક ખુશી તો ક્યાંક ગમ. ખુશી અને ગમમાં અટવાતી આ જીંદગીની દરેક પળ ક્યાંક તેજ અને તિમિર વચ્ચે ઝૂલતી હોય છે. કદાચ મનની યાદોને ઢંઢોળીને શોધીએ તો સૂર નીકળે …મને અંધારાં બોલાવે, મને અજવાળાં બોલાવે.

સમયની સૂરીલી સરગમ પલટાય છે અને પ્રગટે છે પડકારોના પડઘમ. પડકાર એ જીવનનો સાર છે. જીવન દ્વંદ્વની કહાણી બને છે. વેણુનાદનું શ્રવણ કરતી રાધાને કૃષ્ણ વિરહ કેવો સાલતો હશે, એની યાદ પણ આપણા મનને વિહ્વળ બનાવવા માટે પૂરતી છે.  એવી એક સવારને આજે યાદ કરવી છે, જ્યારે ભગવાન રામને રાજ સિંહાસનના બદલે ચૌદ વર્ષનો વનવાસ પ્રાપ્ત થાય છે. રામ જ્યારે ગર્ભવતી સીતાનો ત્યાગ કરી તેને વનમાં મોકલે છે, તે વેદના યાદ કરીશું તો થશે કે જીવનની દરેક સવાર કે દરેક સાંજ, પ્રત્યેક પળ કે ક્ષણ પડકાર છે. માનવના જીવનનું દરેક કદમ અજ્ઞાત તરફનું કદમ છે.

પ્રેમકથાઓને સમર્પણ અને આદર્શો સાથે સીધો સંબંધ છે. પણ આ માત્ર પુરાતન સમય કે સાહિત્યની અનુભૂતિ નથી. આ તો છે માનવજીવનની પ્રત્યેક ક્ષણનો પડકાર. કદાચ આવી જ કોઈક ક્ષણોનું દર્શન થાય છે જ્યારે રણમાં માતૃભૂમિની રક્ષા કાજે જતા સૈનિકને તેની પત્ની કે પરિવાર વિદાય આપે છે…આ પળો માનવીની અગ્નિપરીક્ષા છે. અંધકારમય વાસ્તવિકતાઓ અને આદર્શોના ઉજાસ વચ્ચે જીવનસંધ્યા પણ તેજ અને તિમિરમાં ખોવાય છે. પ્રભાતે ખીલેલા પુષ્પો સાંજ પડતાં મુરઝાય છે ને સાંજના સમીરમાં એની સુગંધ ખોવાય છે. શમણાં એ દરેક આંખનું આભૂષણ છે. પણ આંખોમાંથી જ્યારે ગંગા જમના વહે, ત્યારે આંખોના એ શમણાં પણ વેરાઈ જાય છે. ક્ષણો થંભી જાય છે…સમય પણ જાણે કે થંભી જાય છે….હ્રુદયનો ધબકાર …કહે છે સ્પંદનની વાત..ત્યારે હૈયામાં ઊઠેલું ગીત કંઠમાં જ રહી જાય છે.

મને ઓશોએ કહેલી રવિન્દ્રનાથ ટાગોરની વાત યાદ આવે છે. તેમણે છ હજાર ગીતો લખ્યા છે. તેઓ વિશ્વના મહાન કવિઓ પૈકી એક છે. તેમનાં બધાજ ગીતો સુંદર છે. છતાં, મૃત્યુ સમયે તેઓ રડીને ઈશ્વરને કહેતા હતા કે “જે ગીત મારે ગાવું હતું તે ગીત તો હજુ મેં ગાયું જ નથી.” તેમની બાજુમાં ઉભેલા મિત્રે તેમને કહ્યું,” તમને તો ખુશી ને સંતોષ થવો જોઈએ. યુરોપના મહાન કવિ શેલી કરતાં ત્રણ ગણા ગીતો તમે રચ્યાં છે, ગાયાં છે.” ત્યારે અશ્રુભીની આંખે કવિવર ટાગોરે કહ્યું,” તમે મારા અંતરની વાત જાણતા નથી. હું કેવળ એક જ ગીત ગાવા માંગતો હતો! પરંતુ એ શક્ય ન બન્યું. હું છ હજાર વાર નિષ્ફળ ગયો. એ બધા પ્રયાસો હતા. મને એનાથી સંતોષ નથી. હું જે ગીત ગાવા માંગતો હતો , તે ગીત હજુ પણ ગાયા વિનાનું જ રહ્યું છે.” આવું કોઈ પણ વ્યક્તિ સાથે બની શકે છે. આપણે ક્યું ગીત ગાવું છે આ જીવનમાં?

રીટા જાની.
12/03/2021

https://youtu.be/9v5gIThYppw

સ્પંદન-8

અડગ અડીખમ છે નિર્ધાર
છો નયન વરસે અનરાધાર
હોઠના દ્વાર ભલે ભિડાય
હામ ચળે ના રતીભાર
રોકાય ના કદી મારું કદમ
છો પથ કઠિન હોય હરદમ
નારી  ગુલાબ કેરું ફૂલ
ખીલે કંટક મહીં, ના ભૂલ.

વિશ્વ એટલે જ વિસ્મય ! જ્યારે કાળમીંઢ પત્થર વચ્ચે પણ એક બીજમાંથી અંકૂર ફૂટે, હિમાચ્છાદિત પહાડની બરફની શિલા વચ્ચે પણ ઝરણું પ્રગટે, કંટકમય ડાળી વચ્ચેથી ગુલાબનું સુવાસિત ફૂલ ડોકિયું કરે અને જે વિસ્મય અને આનંદની અનુભૂતિ થાય કદાચ એવું જ કંઇક મનની પૃષ્ઠ ભૂમિમાં આકાર લઈ રહ્યું છે. વિશ્વની વિકાસયાત્રા આશ્ચર્યથી ભરેલી છે.   વિશ્વની વિકાસયાત્રા કહો કે માનવ ઇતિહાસ, તેમાં પિરામિડથી પણ પ્રાચીન અને અવકાશયાત્રા જેવી અર્વાચીન કંઈ હોય તો તે છે જીવંતતા. જીવંતતા એ જોમ છે. એ જોમના પાયામાં જો કોઈ હોય, તો તે છે ઈશ્વરનું સુંદર, અદભુત, જીવંત, પ્રેમ અને મમતામય વિશિષ્ટ સર્જન – નારી. સ્વરૂપ કોઈ પણ હોય, નાની હસતી રમતી બાલિકા, મમતામય માતા,  રણસંગ્રામની વીરાંગના કે કમ્પ્યુટરના કોયડા ઉકેલતી  આધુનિક નારી કે પછી પરંપરાગત ગૃહકાર્ય કરતી માતા કે પત્ની- નારી એ માનવ સભ્યતાની, વિકાસની જનેતા રહી છે.


8 માર્ચ, વિશ્વ મહિલા દિન. આજે વાત કરવી છે એ નાજુક-નમણી નારની, જેણે લોખંડી તાકાત બતાવી; એ સ્ત્રી શક્તિની જેણે પોતાના આંસુની પરવા કર્યા વગર બીજાના આંસુ લૂછ્યા. આંખોના આકાશ અનરાધાર વરસે ત્યારે એના દરિયામાં ડુબી જવાને બદલે હિંમતથી કિનારે આવી બીજાને પણ બચાવ્યા. આજે વાત કરવી છે 72 વર્ષના સિંધુતાઈ સપકલ ઉર્ફે’ માઈ’ ઉર્ફે ‘અનાથોની માતા’ની. 20 વર્ષનીઉમરે 3 પુત્રોની માતા એવી સિંધુતાઈ પ્રેગ્નંટ હતા. ત્યારે એના પતિએ બેરહમીથી માર મારી ઘર બહાર કાઢી મૂક્યા. અસહાય સિંધુતાઈએ ગમાણમાં અર્ધબેભાન અવસ્થામાં પુત્રીને જન્મ આપ્યો. કેટલાય દિવસો તેણે ફૂટપાથ પર,રેલ્વેપ્લેટફોર્મ પર , કબ્રસ્તાનમાં અને ભીખ માગીને કાઢ્યા. કેટલાય કિલોમીટર ચાલીને તે માતાના ઘેર ગઈ. ત્યાં પણ તેણે આશ્રય ન મળ્યો. આ બહાદુર નારી પોતાના ભાગ્ય પર આંસુ સારીને બેસી ન રહી. તેણે નક્કી કર્યું કે તે તેના સંપર્કમાં આવતા તમામ અનાથ બાળકોની માતા બનશે. અવિરત સંઘર્ષ અને મનોબળથી તેણે 1400 અનાથ બાળકોને આશ્રય આપ્યો. તેની 70 વર્ષની ઉમરે તેનો પતિ પણ અસહાય અવસ્થામાં માફી માગી આવ્યો તો તેને પણ એક બાળકની જેમ સ્વીકાર્યો. તે 84 ગામડાઓના પુનર્વસન માટે લડી. છેવટે સરકારે ખાત્રી આપી કે વિસ્થાપિતો માટે વૈકલ્પિક વ્યવસ્થા થાય ત્યાં સુધી તેમને ખસેડવામાં નહીં આવે. તેમના  અદ્વિતીય કાર્ય માટે તેમને અનેક એવાર્ડથી સન્માનિત કરવામાંઆવ્યા. જેમાં સામાજિક ન્યાય માટે 2013માં ‘ મધર ટેરેસા એવાર્ડ”, 2017માં વિશ્વ મહિલા દિને ‘નારી શક્તિ એવાર્ડ” અને 2021માં સમાજસેવાના ક્ષેત્રે ‘પદ્મશ્રી એવાર્ડ’ મુખ્ય છે.


વિશ્વ મહિલા દિન જાગૃતિ તો લાવશેપણ ફક્ત એક દિન ઉજવવાથી, વાતો ને સમારંભો કરી થોડા એવાર્ડ આપવાથી કે આરક્ષણ આપવાથી મહિલાઓનું રક્ષણ થવાનું નથી. જરૂર છે એ માટે સમાજમાં  માનસિકતા બદલવાની,  નારીએ પોતે શિક્ષિત અને સક્ષમ બનવાની. અહી વાત કરવી છે એવી દીકરીઓની જે ભવિષ્યની આશા છે એટલું જ નહીં જે પોતાના કાર્ય દ્વારા મિસાલ બની.


                            છેલ્લા થોડા  સમયમાં  વિવિધ ન્યુઝપેપરોમાં દેશની દીકરીઓની સિદ્ધિ વાંચી ખુબ આનંદ થયો. આ દીકરીઓની સિદ્ધિઓ જોઈએ.

* જ્યોતિ કુમારી (૧૬ વર્ષ) : રાષ્ટ્રીય બાલશ્રી પુરસ્કાર મળ્યો. ઇવાંકા ટ્રમ્પે પણ તેના કાર્યને બિરદાવી ટ્વિટ કરી અભિનંદન આપ્યા હતા. જ્યોતિ કુમારી ગત માર્ચ માસમાં ગુરગાંવ ખાતે તેના બિમાર પિતાને જોવા ગઈ. અચાનક લોકડાઉન જાહેર થયું. તેમનું વતન ગુરગાંવથી ૧૨૦૦ કિમી દુર દરભંગા ખાતે હતું. ઈજાગ્રસ્ત પિતાને લઈને ભૂખ-તરસ વેઠી રોજના ૧૭૦-૧૮૦ કિમી જેટલી સાયકલ પિતાને લઈને  અઠવાડિયામાં બિમાર પિતાને વતન દરભંગા પહોંચાડ્યા.

* આયેશા અઝીઝ (૨૫ વર્ષ) : દેશની સૌથી નાની વયે મહિલા પાયલોટનું લાયસન્સ મેળવનાર દીકરી.

* સરિતા, કિરણ અને અનિતા તિલોતિયા (૩૫ થી ૪૦ વર્ષ) : રાજસ્થાનના ઝુંઝૂન જિલ્લાના ખેડૂત મંગલચંદ તિલોતિયાની આ ત્રણ દીકરીઓએ એક સાથે એક જ દિવસે અલગ અલગ વિષયમાં Ph.D. ની ડીગ્રી મેળવી.

* પ્રશાંતિ (૩૦ વર્ષ) : આંધ્રપ્રદેશના તિરુપતિ ખાતેના સર્કલ ઇન્સ્પેકટર શ્યામસુંદરની દીકરી પ્રશાંતિ DSP ની વર્દીમાં સામે આવી ત્યારે પિતા શ્યામસુંદરે ગર્વપૂર્વક દીકરીને સેલ્યુટ કરી.

*ભાવના કાન્ત (૨૯ વર્ષ) : ૨૦૨૦ માર્ચમાં નારી શક્તિ પુરસ્કાર રાષ્ટ્રપતિએ આપ્યો. અત્યારે રાજસ્થાન એરબેઝમાં પોસ્ટેડ છે. MIG 21 BISON ઉડાવનારી પ્રથમ મહિલા ફ્લાઈટ લેફ્ટનન્ટ. દેશના કોમ્બેટ મિશન માટે ક્વોલીફાઈ થઇ છે. ૨૦૨૧ના પ્રજાસત્તાક દિવસે ફ્લાઈંગ પરેડમાં હતી.

* ભાવના ખાંભલા : ગુજરાતના પાટડી ગામમાં ડ્રાઈવરનું કામ કરતા સગરામભાઈ ખાંભલાની દીકરી ભાવનાએ પોતે પણ ઘણી મહેનત કરી, કડિયાકામ પણ કર્યું અને પોલીસની CRPF પરીક્ષા પાસ કરી.

                        આ છે આજની દીકરીઓ…આવતી કાલની નારી…ઉજ્જવળ ભવિષ્યની આશ. પ્રશ્ન થાય કે ‘દીકરી એટલે વ્હાલનો દરિયો? ના, ના, ના .. દરિયો તો ખારો હોય છે. દીકરી એટલે મીઠા જળનું સરોવર અને માધુર્યની સરિતા.’  દીકરીઓની ક્ષમતા ક્યારેય ઓછી ના અંકાય. બધા જ ક્ષેત્રોમાં તે પોતાનું ખમીર,સમર્પણ બતાવી શકે છે. ઘર અને વ્યવસાયની સાથે તાલમેલ કરી પોતાના લક્ષ્ય પુરા કરે છે. પિતા અને પતિની સમસ્યાઓ શ્રેષ્ઠ રીતે સમજી માર્ગ કાઢી આપનાર નારીનું રૂપ એટલે દીકરી. દીકરી પોતાના પિતા અને પતિને ક્યારેય નિષ્ફળ જતા કે હારતા જોઈ શકતી નથી.

સિદ્ધિના સોપાન ક્યારે પણ સરળ હોતાં નથી. સિદ્ધિ એ હિમખંડ કે આઈસબર્ગની ટોચ છે. પણ તેની પૃષ્ઠભૂમિ જે દેખાતી નથી તે બરફનો પહાડ હોય છે.  વજ્ર સમાન કઠોર અને છતાં યે કુસુમ સમાન મૃદુ કોઈ વ્યક્તિત્વ હોય તો તે છે સ્ત્રી. જેમ નદીનો પ્રવાહ મરુભૂમિમાં સમાઈ જાય તો કોઈ ઉપલબ્ધિ નથી થતી. એ જ નદીનું પાણી જો વાડી ને ખેતરને મળે તો ધરતી લીલીછમ ઓઢણી ઓઢી હોય એવી લહેરાય છે. માટે નારીની શક્તિને પણ યોગ્ય ધરા મળે તો એ પણ લહેરાઈ ઊઠે.

આજની નારી કહી રહી છે….

નથી રહી હું અબળા નારી
હું છું સ્નેહમય સન્નારી
આંખોમાં મારા અમી વરસે
હૈયું સદા સ્નેહે તરસે
ઝળહળશે ઘોર અંધારે
પડકારો ઝીલવા સજ્જ સદાયે.

રીટા જાની
05/03/2021

સ્પંદન-7

ચાલ્યા કરું,  ચાલ્યા કરું કે રાહ ત્યાં હશે
આંખો રહી છે શોધમાં કે મંઝિલ ત્યાં હશે
પરવા નથી કઠિનાઈની કે મિલન ત્યાં હશે
આશ છે બસ એટલી કે વિશ્વાસ ત્યાં હશે.

શું આ કોઈ કાવ્ય છે? ના.
આ છે સહુ ના મનની આશ, આ છે હર મનનો વિશ્વાસ, આ છે હર હૈયાની હોંશ, એ ભરશે મનમાં જોશ….સમયનો પ્રવાહ …અને એમાં આપણે સહુ..આપણે સહુ એમ માનતા આવ્યા છીએ કે સમય કે કાલ એ વિભાજિત છે અને આપણું સાતત્ય છે. આપણે સમયને વર્તમાન, ભૂત કે ભવિષ્યમાં વહેંચીએ છીએ. પણ હકીકત એ છે કે સમય તો એક પ્રવાહ છે અને આપણે એમાં તરવૈયા તરીકે બાથ ભીડતા રહેવાનું છે. આપણે તેના સાથે ચાલતા રહેવાનું છે. દરેક વર્ષ તેમાં એક માઈલ સ્ટોન છે. વિક્રમ સંવત કહો કે ઇસ્વી સન, તે તો માત્ર એક સમયનું બિંદુ છે.  બાકી આપણી પાસે એક ભવ્ય ભૂતકાળ છે. આ ભૂતકાળના ગર્ભમાં ક્યાંક ડાયનોસોર છે, તો ક્યાંક વાઇરસ પણ. ક્યાંક હિમાલયની જગ્યાએ ઘૂઘવતો ટેથીસ સમુદ્ર છે, તો ક્યાંક એટલાન્ટિસ જેવા તથાકથિત ખંડ પણ. ક્યાંક છે સોનાની લંકા, તો ક્યાંક છે દ્વારિકાનગરીની સુવર્ણમય જાહોજલાલી. ભૂતકાળમાં ક્યાંક ભૂતાવળ છે, તો ક્યાંક ભવ્યતા પણ. ક્યારેક આ બધી વસ્તુઓ આપણા ઇતિહાસ તરીકે પ્રગટ થાય છે, તો ક્યાંક સાહિત્ય બનીને. ક્યાંક 2019માં દોડતી દુનિયા જોઈએ છીએ તો ક્યાંક 2020ના વિષમય વાસ્તવની વચ્ચે સ્થિર થયેલી દુનિયાનો સીન જોવા મળે છે તો ક્યાંક નવા સીન સાથે હવે આશાના તંતુમાં લટકતી વેક્સીન પણ છે.  તો પછી સાતત્ય ક્યાં છે?

સાતત્ય એ માનવીના જોમ અને જોશમાં છે, હૈયાની હામમાં છે, સતત પડકાર વચ્ચે જીવતા અને તેનાથી પર રહી લક્ષ્ય સાધતા માનવ મનની ઊંડાઈ કોણ માપી શકે? આ પંક્તિઓ હકારનો જયઘોષ છે. તેમાં પોઝિટિવિટી ભારોભાર ભરેલી છે. આપણી આસપાસ નજર કરીએ તો આપણને બે પ્રકારના માનવીઓ નજરે પડશે- આશાવાદી અને નિરાશાવાદી. એક જ પરિસ્થિતિમાં બંનેનાં વિચારો, બંનેનાં અનુમાન અલગ હશે. જે બહુ બોલે છે એ કામ ઓછું કરે છે. જે લોકો હમેશા ભૂતકાળની વાતો કરતાં હોય, તે હારી ચૂકેલા હોય છે. કેટલાંકને ભવિષ્ય કાયમ ધૂંધળું જ દેખાતું હોય છે. તો કેટલાંક દરેક પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરી પ્રયત્ન કરવાનું છોડીને પહેલેથી જ હથિયાર હેઠાં મૂકી દે છે. સૌથી મહત્વની વાત તો એ છે કે જેમ બીજમાં વૃક્ષ બનવાની તાકાત છે એમ વ્યક્તિમાં પણ પ્રતિભાબીજ છુપાયેલું હોય છે. જરૂર છે એ બીજને ખીલવવાની, ભીતરના એ ખજાનાને શોધવાની, એ માટે ચાલવાની. ત્યારે એ નિ:શંક છે કે તમને જરૂર રાહ મળશે. આપણે એવા પણ લોકો જોયા છે જેમણે પોતાનો રાહ જાતે જ કંડાર્યો હોય. નેલ્સન મંડેલાની વાત આપણે જાણીએ છીએ. તેમણે પોતાની આત્મકથા – “ધ લોંગ વોક ટુ ફ્રીડમ” – માં લખ્યું છે કે” હું એક આશાવાદી વ્યક્તિ છું. હું સૂર્યને જોઈને ચાલનારો માણસ છું.”
જેની આંખો મંઝિલને શોધતી હોય તે મંઝિલ મેળવીને જ રહે છે, ભલે તે સરળ ના હોય. નીલિમા પાઇ એવું માનતી કે મારું શરીર જ મારું મંદિર છે, મારું કહ્યું બધુ એ કરશે. તેની મંઝિલ હતી કે માયામી મેરેથોન સાડી પહેરીને, ખુલ્લા પગે પૂરી કરવી. આપણે જોઈએ છીએ કે સમાન્ય રીતે મેરેથોન દોડનારા ખાસ ટૂંકો ડ્રેસ અને સારી જાતના બ્રાંડેડ શૂઝ પસંદ કરે છે. ત્યારે નીલિમાએ પોતાની મંઝિલ 2018માં માયામી મેરેથોન પૂરી કરીને મેળવી. આ મંઝિલ આસન તો ન હતી. હાફ મેરેથોન પછી એ પોતાની જાતને કહેતી રહી,’You are not a quitter, keep going, one step at a time. I will, I can, I will.” મિત્રો, જ્યાં શ્રદ્ધા હોય સ્વમાં, મંઝિલ સામે જ હોય છે. દરિયામાં મરજીવા બનીને ડૂબકી મારશો, તો મોતી જરૂર મળશે. જ્યાં કઠિનાઈની પરવા કર્યા વગર આગળ વધીએ તો પરમાત્માનું પણ મિલન શક્ય બને છે. મીરાંબાઈની વાત તો સર્વવિદિત છે. તેમનું જીવન તો સતત કઠિનાઇઓથી ભરપૂર હતું. એટલે સુધી કે રાણાએ તેમને ઝેરના કટોરા મોકલ્યા. છતાં મીરાં પોતાની ભક્તિમાંથી ચલિત ન થયા અને શ્રીકૃષ્ણને પામ્યા.

આપણે ત્યાં ખૂબ જાણીતી કહેવત છે કે ‘વાવો તેવું લણો.’ મનમાં આપણે જે ભરીએ તે જ બહાર આવવાનું છે. જેવુ વિચારીએ તેવો આપણો સ્વભાવ બને. મનનો પોતાનો પણ એક ખોરાક હોય છે. મનના આહાર દ્વારા આપણું વ્યક્તિત્વ બનતું હોય છે .આપણાં મનમાં સકારાત્મક કલ્પનાચિત્ર હશે તો તમારી સફળતાની શક્યતાઓ વધુ છે. જો નકારાત્મક કલ્પનાચિત્ર હશે તો નિષ્ફળતાની શક્યતાઓ વધુ રહેશે. જો તમને એવી આશા હોય કે ત્યાં વિશ્વાસ હશે તો એ વાત જ અશક્યને શક્ય બનાવી શકે છે. મૂળ બગસરાનો પણ કલકત્તામાં રહેતો એક તરવરિયો ગુજરાતી યુવાન….અંતરમાં અનેરા અરમાનો …ધગશ આભને આંબવાની…થાય કે કશુંક કરવું છે….પણ કાંઈ સામાન્ય નહીં….બસ છવાઈ જવું છે….એ આશ…એ વિશ્વાસ…અને કાંતિલાલ બન્યા કે.લાલ. અને તેની જાદુઇ માયાજાળ. લોખંડનો ટુકડો એક પીંછાને પણ ઊંચકી શકતો નથી. પણ મેગ્નેટ ધરાવતો લોખંડનો ટુકડો પોતાના કરતાં 12 ગણું વધુ વજન ઊંચકી શકે છે. ચાલો…આપણે પણ આશાનું આવું એક મેગ્નેટ લગાવીએ… પ્રેરણા અને પરિશ્રમની પાંખે ઉડી સુખમય સ્પંદનોથી મંઝિલ પ્રાપ્ત કરીએ….જીવન સંગીત જગાવીએ…આશાના અરુણને અર્ઘ્ય અર્પીએ …

રીટા જાની.
26/02/2021

અનુભવની અભિવ્યક્તિ પ્રકરણ -૨ લેખિકા અને પ્રસ્તુતિ -કુમુદબેન પરીખ

સીડી નું  બીજું પગથિયું 

  “ ઢોલ ઢબુક્યા ને વર વહુના હાથ મળ્યા.”

આ સાંભળતા જ તમારી નજર સમક્ષ એક શણગારેલો મંડપ અંદર ગાદી તકિયા પર સાજન માજન બેઠું હોય ધીમે સુરે શરણાઈના સૂર વહેતો હોય અને ઢોલની ધીમી થાપટ, સ્ત્રીઓ હસી-હસીને લગ્નગીતો અને ફટાણા ગાતી નજર સમક્ષ આવે.

     ત્યાં ગોર મહારાજ એમના બુલંદ અવાજથી સમય વર્તે સાવધાન કન્યા પધરાવો સાવધાન આદેશ આપી રહ્યા હોય અને તે જ વખતે મામા નવવધૂનો મેદી ભર્યો ચુડીઓથી શોભતો  હાથ  પકડી મંડપ માં પ્રવેશ કરતા  નજર સમક્ષ આવ્યા વિના રહે નહીં.  આવા દ્રશ્ય કુવારી છોકરીઓ જોતી ત્યારે અચૂક કલ્પના કરતી એક દિવસ મારા લગ્ન પણ આ રીતે થશે એમાં હું પણ બાકાત નહોતી.  નાનપણમાં લગ્ન સમારંભમાં જવાનું થતું અને નવવધૂને જોઇને વિચારતી એક દિવસ મારા લગ્ન પણ આવા ધામધૂમથી થશે .

વર્ષો વીતતા ગયા મારી સગાઈ થઈ ગઈ અને મારા મંગેતર અમેરિકા ભણવા પહોંચી ગયા. બીજા  ચારેક વરસ વીતી ગયા. મારા મન્ગેતરે  નક્કી કર્યું કે મને અમેરિકા બોલાવી ને અમેરિકામાં લગ્ન કરવા કારણ પણ  યોગ્ય હતું .  ઇન્ડિયા આવવાનો ખોટો ખર્ચો અને સ્ટુડન્ટ વિઝા પર ગયા પછી પાછા આવવા ના મળે તો પ્રોબ્લેમ થાય અને મારા ઇન્ડિયામાં પરણવાના સ્વપ્નો નો  અંત આવ્યો.

થોડા જ ટાઈમ માં વિઝિટર વિઝા પર હું અમેરિકા આવી 20 દિવસ પછીની લગ્નની તારીખ નક્કી થઈ લગ્ન સ્થળ નક્કી થયું બધું જ મારા મંગેતર ના પરિશ્રમથી થઈ ગયું મારે તો લગ્ન કરવા જ બેસવાનું હતું અને ના— બેસવાનું નહીં ઉભા ઉભાજ લગ્ન કરવાના હતા.

શુભ દિવસની આગલી રાત્રે ના મહેંદી મુકાઈ ના પીઠી ચોળાઈ  હા મારા મંગેતરના  મિત્રની પત્નીએ બે ફૂલના હાર  અને મારા અંબોડા માટે ગજરો તૈયાર કરી રાખેલો.   સવારે વહેલી ઉઠી સાડી શણગાર અને હેર સ્ટાઈલ જાતે જ કરવી પડી. અને ફ્રેન્ડની કારમાં લગ્નસ્થળે પહોંચી ગયા.  એનું નામ હતું સેલ્ફ રિઅલિઝારેસન સેન્ટર ટૂંકમાં એસ આર  એફ,  એ સમયે ન્હોતાં મંદિરો કે પંડિતો મોટા ભાગના પરણીને અમેરિકા આવતા અથવા પરણવા પાછા દેશમાં જતા. મારા લગ્નપહેલા  બે  ત્રણે જ અમેરિકામાં  આ રીતે લગ્ન કરેલા.નાની  પણ સુંદર જગ્યા હતી.   સુંદર બગીચામાંથી અમે નાના હોલમાં પ્રવેશ્યા. ૩૫ જેટલા મિત્રો બેન્ચ  પર બેઠા હતા. એ હતું અમારૂ સાજન.ત્યાં  નહોંતી  શરણાઈ ઢોલ ની થાપટ અને મામાના હાથે પ્રવેશતી નવવધુ.

  અમે બંને બતાવેલા સ્થળે ઉભા રહ્યા એક ગોરો પ્રિસ્ટ  ભગવા ધોતી જભા અને ખેસમાં  અમારી સામે ઊભો રહ્યો.  ટૂંકમાં બધા મિત્રો અને અમને આવકાર આપી વિધિ શરૂ કરી. વિધિમાં અમે  એકબીજાને ગુલાબનું ફૂલ આપ્યું., સપ્તપદી ની જેમ અમેરિકન વચનો આપ્યા અને ,  એકબીજાના ગળામાં હાર પહેરાવ્યા અને રૂમની વચ્ચે એક નાના ટેબલ પર ફાયર પીટમાં  અગ્નિદેવને  આમંત્ર્યા હતા એની સાક્ષીએ ચાર ફેરા ફરી ઇન્ડિયન અમેરિકન વિધિ પૂર્ણ કરી. છેલ્લે મિત્રોની  તાલીઓથી  પતિ પત્ની નો એવોર્ડ લઇ લીધો આ હતી  અમારી લગ્ન વિધિ.

હવે આવેલા મહેમાનોને જમાડવા વગર તો ઘરે ન મોકલાય એટલે બીજા એક ચર્ચમાં પેટીઓમા  થોડા  ખુરશી ટેબલ મુકેલા હતા.  મહેમાનોને સેન્ડવીચ પોટેટો ચિપ્સ પીણામાં પંચ  અને ડિઝર્ટમાં કેક થી સંતોષ્યા .લગ્નના ખર્ચ કરતા ગિફ્ટોના ઢગલા  લઈ અમારા નવા અપાર્ટમેન્ટમાં પહોંચ્યા.  ત્યાં કોઈ અમને આવકારનારુ  કે પોંખનારું  નહોતું.  એટલે જાતે જ પ્રવેશ કરી અમારા લગ્નજીવન નો શુભારંભ  કર્યો.  આ હતી ૧૯૬૪ની લગ્ન વિધિ.

વર્ષો વીતતા ગયા મન હંમેશા ગુનાહિત રહેતું  કે મારા મિત્રોને લગ્નમાં સેન્ડવીચ નું લંચ ખવડાવ્યુ  એટલે 40 વર્ષની મારી લગ્ન તિથિ એ મારા બધા જ અરમાનો મહેંદી હેર સ્ટાઈલ લગ્ન ગીતો અને અમારા મિત્રો ને સુંદર જમણ  જમાડવાનો મ્હેં સંતોષ માન્યો .આમ હું બીજું સીડીનું પગથીયું ચડી ગઈ.

સ્પંદન-6

પ્રેમ વ્હાલ વરસાવી જાણે
અશ્રુ અમી છલકાવી જાણે
કરૂણામય સ્પર્શ છે જેના
સ્વર્ગનું સુખ ખોળે જેના
આશિષ માગું હરદમ તેના
ધન્ય જનેતા, ધન્ય માવડી.

વેલેન્ટાઈન  ડે ગયો ને સહુએ ખૂબ પ્રેમની વાતો કરી. ત્યારે આજે પ્રેમમાં શિરમોર, સંબંધોમાં ઉત્તમ અને અદ્વિતીય એવા પ્રેમની વાત કરવી છે. જી હા,બા, મા,માતા, જનની, જનેતા,માવડી, આઈ, અમ્મી, મમ્મી, મૉમ – એક એવો શબ્દ, જેનાથી સહુ કોઈ પરિચિત છે. પરિચયનું કારણ કદાચ દૂર નથી. આપણું ધબકતું હૈયું સાક્ષી છે કે જ્યારે તેણે પ્રથમ ધબકાર કર્યો ત્યારે આ સમગ્ર વિશ્વમાં કોઈ આપણી સાથે નહોતું સિવાય કે એક વ્યક્તિ – મા . મા શું છે? કોઈ બાળક જે કદાચ કોઈ પણ ભાષાથી અજ્ઞાત હશે, તેની આંખોમાં તેનો ઉત્તર મળશે કે મા શું નથી? બાળકની ભૂખ ને તરસની તેને વગર કહ્યે જ ખબર પડી જાય છે. એની આંખોમાં તમે આશીર્વાદ વાંચી શકો. સંતાનની ઇચ્છામાં જ પોતાની ઇચ્છાની ઇતિશ્રી જોતી ‘મા’ ઈશ્વરનો પૃથ્વી પરનો પ્રતિનિધિ છે.

જ્યારે એક બાળકનો જન્મ થાય છે, ત્યારે એક માતા જન્મે છે. બાળકના ધબકાર સાથે જ જન્મે છે માતાનું સ્પંદન. એ સ્પંદન જે તેના બાળને દુનિયાની દરેક કઠિન પરિસ્થિઓથી બચાવે છે, જે કંટકછાયા રસ્તા પર ફૂલ બિછાવે છે, જેનો પાલવ એવું છત્ર છે જે મુશ્કેલીરૂપી તમામ આંધી, તોફાન, વાવાઝોડાનો સામનો કરવા સક્ષમ છે. મા તેનો પ્રેમ અનરાધાર વરસાવે રાખે છે, તેના વ્હાલની ઝોળી હંમેશા છલકાતી રહેતી હોય છે, તેની આંખના અમી ક્યારેય સુકાતા નથી, તેનું દિલ કાયમ લાગણીની સુગંધથી મહેકતું હોય છે, તેનો કરુણાભર્યો હાથ સઘળો પરિતાપ અલોપ કરી શકે છે. જનનીના ખોળે માથું મૂકતાં તો સ્વર્ગનું સુખ પણ હાથવેંત લાગે છે. મા એટલે મમતા અને વાત્સલ્યની સાક્ષાત મૂરત,  ઉચ્ચતમ માનવીય પ્રેમનો સર્વોત્તમ સંબંધ, જે  પાપી- પુણ્યશાળી, ગુણી- દુર્ગુણી, ધનવાન –કંગાળ…સૌને માટે એકસરખો પ્રેમ રાખી છાતીએ ચાંપે ને દુનિયાભરનું દુ:ખ હળવું થઇ જાય. બોટાદકરે તેમની કવિતામાં સાચું જ કહ્યું છે – “જનનીની જોડ સખી નહીં જડે રે લોલ… ગંગાના નીર વધે ઘટે પણ માના પ્રેમનો પ્રવાહ તો એકસરખો જ રહે છે.”

કહેવાય છે કે એક માતા સો શિક્ષક બરાબર છે. શિક્ષણ એટલે માત્ર સાક્ષરતા કે અક્ષરજ્ઞાન જ નહીં, પણ ઉત્તમ માનવ બનાવતું તત્વ. આ શિક્ષણ એટલે સંસ્કાર. સંસ્કાર એટલે કયા સમયે કઈ વસ્તુ કરવી કે ન કરવી તેની સચોટ બુદ્ધિમતા કે નીતિશિક્ષણ. સંસ્કારહીન સમાજ કદાચ ભૌતિક રીતે વિકાસ પામે કે સાધન સમૃદ્ધિ વધે, પણ જો માનવીય ગુણો વગરનો હોય તો તે વિનાશ નોતરે છે. કદાચ ભારતીય સમાજ, જે પ્રત્યેક યુગે પડકારો સામે ઊભો રહી શક્યો છે તેનું કારણ પણ માતાના ઉચ્ચ આદર્શો હોઈ શકે. નજીકના ભૂતકાળનો ઈતિહાસ જોતાં જ આપણને છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ અને માતા જીજાબાઇનું સ્મરણ થાય. 1857ના સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈની સાથે જ આપણને પીઠ પર બાંધેલ કુંવરનું ચિત્ર દ્રષ્ટિમાં આવે જ. સંગ્રામ કોઈપણ હોય -સામાજિક કે રાજકીય – તો પણ માતા હંમેશા બાળકનું કવચ કે ઢાલ હોય છે. માતા બાળક માટે આશ્રય છે, હૂંફ છે, શરણ છે. આર્થિક સંગ્રામમાં પણ પેટે પાટા બાંધીને પણ સંતાનના શિક્ષણ માટે આકાશ પાતાળ એક કરતી માતા કેટલાંયે તેજસ્વી સંતાનોના વિકાસની સાક્ષી છે. માતા સ્નેહ છે, સંસ્કાર છે, વાત્સલ્ય છે, કડવા સંસારમાં મીઠાશનો ઘૂંટડો છે, ખારા સંસારસમુદ્રમાં મીઠા પાણીની વીરડી છે.

શારીરિક રીતે અબળા નારી, માતા તરીકે બાળકને બચાવવા કેવી બહાદુર બની જાય છે, તેની આ સત્ય ઘટના ગવાહી પૂરે છે. એક માતા ઘરના ચોગાનમાં ધોકો લઈને કપડાં ધોઈ રહી હતી. બાજુમાં તેનું બાળક રમી રહ્યું હતું. અચાનક એક દીપડાએ આવી બાળકને તરાપ મારી પકડ્યું. માતાએ ફક્ત ધોકાની મદદથી એ હિંસક પ્રાણીનો સામનો કર્યો એટલું જ નહીં પણ તેના બાળકને હેમખેમ બચાવી લીધું ને દીપડાને  એક રૂમમાં પુરીને ઝૂ સત્તાવાળાનો સંપર્ક કર્યો. માતાની આવી તો અનેક પ્રેરણાદાયી સત્ય ઘટનાઓ વિશ્વભરમાં મળી આવે છે,જેમાં માતાએ અસામાન્ય હિમ્મત દર્શાવી પડકારોનો સામનો કર્યો હોય.


હેપી બર્થડેના અભિનંદન અને તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે જ્યારે  કેક કપાય ત્યારે, બુઝાતી મીણબત્તીની ધૂમ્રસેર વચ્ચે જો ક્યારેક કોઈ ચેહરો દેખાય તો તે ચોક્કસ માતાનો હશે જેણે માત્ર જન્મ જ નથી આપ્યો, પણ જન્મદિવસ અને સમગ્ર  જીવન ‘Happy’ બને તે માટે અથાક પરિશ્રમ કરી, રાત્રિના ઉજાગરા કરી,સંતાનની સુખાકારીને લક્ષ્યમાં રાખી પોતાની જાતને મીણબત્તીના ટપકતા મીણની જેમ પીગળાવી છે.  ત્યારે જો માતાના આશિષ સાથે શીશ ઝૂકી જાય તો માતાને થયેલું આ વંદન હશે જીવનનું શ્રેષ્ઠ સ્પંદન.

રીટા જાની

સ્પંદન -5.

નજરથી નજર મળવાની વાત છે
હૃદય એક ધબકાર ચૂકયાની વાત છે
વાણી અવાચક થયાની વાત છે
ગાલે લાલી છવાયાની વાત છે
સમયનું ભાન ભૂલાયાની વાત છે
તડપની ભરતી ઉઠ્યાની વાત છે
સંગાથે શમણાં સજાવવાની વાત છે
હર દિલમાં પ્રફુલ્લ પ્રેમની પ્યાસ છે

કેવી છે આ પ્રફુલ્લ પ્રેમની પ્યાસ?  જાણે ચાતકને વર્ષાની પ્યાસ. વર્ષાના અમી છાંટણા થાય  અને ચાતકની તરસી આંખો ચમકી ઊઠે, કદાચ એ જ રીતે પ્રેમના છાંટણા થાય અને માનવ મન મહોરે, હ્રુદયમાં ઊઠે કલશોર અને મનડું થનગને.

ક્યારેક  એવું બને કે અજાણી નજરો સાથે નજર મળે અને તે જાણીતી બની જાય.
કયારેક …
નજરોથી નજરો મળે..
અને…દિલ પણ ધડકન ચૂકે..
અજાણી નજરો જાણીતી લાગે
કોઈની વાતો માનીતી લાગે..
અને …અંગે અંગ જો ઉમંગ લાગે
ઉરમાં જો વસંત ગાજે…
સપનાઓ શત રંગ લાગે..
તો..તે છે પ્રેમ.

પણ…
પ્રેમ એ જાણવાની ચીજ નથી, પણ માણવાની ચીજ છે. પ્રેમ એ એવી ઉષ્મા છે, જેમાં મન મીણબત્તીની જેમ પીગળે છે અને  પ્રેમીઓ ક્યારેક ફના થવાની તૈયારી સાથે જ તેમાં ઝંપલાવે છે. ત્યારે પ્રેમ એક ચમકાર બની આંખોમાં છવાય છે અને મૂકી જાય છે સ્નેહ, સમર્પણ અને સંગદિલીની ગાથા. ફેબ્રુઆરી મહિનો અને વેલેનટાઈન ડે આવે એટલે ચારે તરફ જાણે પ્રેમની લહેર દોડવા લાગે છે. પ્રેમ ઠાલા શબ્દોમાં નથી, પ્રેમ એ તો ભીની અનુભૂતિ છે. તેમાં કોઈ ગણતરી ન હોય, પ્રેમ હંમેશા નિર્દોષ હોય બાળક જેવો હોય. પ્રેમમાં હંમેશા આપવાનું હોય છે. પ્રેમ ભોગ માગે છે- સ્વયંનો, અહમનો. પ્રેમ પોતાની જાતને ઓગાળીને બીજાને સ્વીકારે…બીજાના દોષ ભૂલીને ગુણનું સ્મરણ કરે.


પ્રેમ એ ક્યારેક વાણીને અવાચક કરી દે છે. જે પાત્રને મળવા માટે જાત જાતની યોજનાઓ ઘડી હોય, તે જો સન્મુખ થાય તો ક્યારેક વાચા હરાઈ જાય છે. આવી પળો પણ પ્રેમનો અહેસાસ તો કરાવે જ છે. પ્રેમી પાત્ર જાય પછી થાય કે ઓહ, આ તો કહેવાનું હતું પણ ન કહેવાયું.
શાયર નક્શ લાયલપુરીના શબ્દો યાદ કરીએ તો….
યું  મીલે કે મુલાકાત હો ના સકી
હોઠ કાંપે મગર બાત હો ના સકી…

તો ક્યારેક હોઠથી વાત ના થાય પણ આંખોથી બધુ જ કહેવાઈ જાય છે. પણ પ્રેમ એવી લાગણી છે, જે ક્યારેક લજ્જાની લાલી ચેહરા પર લાવે છે. કદાચ આનંદનો અનુભવ પણ તેનું કારણ હોઈ શકે. પ્રેમમાં દિવસ રાતનું પણ જ્ઞાન રહેતું નથી. હૈયે આનંદની એવી ભરતી ઊઠે છે કે માનવી સ્ત્રી હોય કે પુરુષ, પ્રેમમય બની જાય છે. ભવિષ્યના સપના સજાવવામાં પ્રેમીઓ ખોવાઈ જાય છે. એક નવી જ સૃષ્ટિ રચાય છે. પ્રેમની આ સૃષ્ટિ અદભુત છે, જે આનંદનો અનુભવ કરાવે છે. તેથી જ સાહિત્યનું લાલિત્ય કહો કે ગીત સંગીતનું માધુર્ય તેમાં પ્રેમગીત જ સર્વવ્યાપી છે. પ્રેમ પ્રાચીન પણ છે અને અર્વાચીન પણ છે. દેવદાનવની પૌરાણિક વાર્તામાં પણ દેવગુરુ બૃહસ્પતિનો પુત્ર કચ અને દાનવોના ગુરુ શુક્રાચાર્યની પુત્રી દેવયાની વચ્ચેના પ્રેમની વાત છે. કવિ કાલિદાસના અભિજ્ઞાન શાકુંતલમાં રાજા દુષ્યંત અને શકુંતલાની પ્રેમકથા કઇ રીતે ભૂલાય? મોગલેઆઝમની અનારકલી અને શાહજાદા સલીમની પ્રેમકથા એ વાતની ગવાહી પુરે છે કે પ્રેમનું સામ્રાજ્ય મોગલ સામ્રાજ્યને પણ પડકાર ફેંકી શકે છે. પ્રેમ એવો મજબૂત તંતુ છે, જે શાહજહાં અને મુમતાજમહલના પ્રેમના પ્રતીક તરીકે આજે પણ તાજમહલને પ્રસ્તુત કરે છે.

પ્રેમ ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ અને ભવિષ્યકાળનું સાતત્ય છે. વર્તમાનમાં તો દરેક પ્રેમ એક કથા છે. વર્તમાન પ્રેમ કબૂતર જા …જા..ના યુગથી આગળ નીકળીને બની ગયો છે .હાઈ ટેક. હવે પ્રેમમાં પરાકાષ્ટા પહેલાં ઝડપ આવી ગઈ છે, વિરહ જેવી લાગણીઓનું વિસર્જન થઈ ગયું છે. મોબાઈલની આ ઝડપ વિરહની વેદનાને નામશેષ કરતી ચાલી છે. બધું જ ઇન્સ્ટન્ટ છે. પ્રેમની અભિવ્યકિત પણ સરળ છે. કદાચ એક ગુલાબનું ફૂલ અને વેલેનટાઇન ડે એ પ્રેમની અભિવ્યક્તિ છે.  અને પ્રેમ કે ગુલાબ…
………by any other name,it smells sweet ….

પ્રેમનો અહેસાસ, એતબાર અને એકરાર એક જ માળાના મણકા છે. પ્રેમમાં કાયમ ઝંખના, પ્રતીક્ષા હોય…પ્રેમ ઇંતેજાર, રાહ જોતાં શીખવે…ત્યારે રાધાકૃષ્ણના પ્રેમને કેમ ભૂલી શકાય? ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના વેણુનાદનું માધુર્ય એ પ્રેમમય ભક્તિનું સ્વરૂપ છે. પ્રેમ એક સુખદ સપનું છે. પ્રેમમાં કોઈ મંઝિલ નથી, પ્રેમ તો પ્રવાસ છે, યાત્રા છે…. આવો, આપણે પણ ધરતી પરના આ જીવનપ્રવાસને પ્રેમમય બનાવીએ….

રીટા જાની

https://youtu.be/YbojAwM9ZEs

પ્રકરણ – 3 હોપસ્કોપ – મૌલિક નાગર

રાતના 11 વાગ્યા છે.
લાલ રંગની લાઈટના ઝગારા મારતી એમ્બ્યુલન્સ પૂર ઝડપે અમદાવાદની કોર્પોરેટ હોસ્પિટલના દરવાજે આવી ચડી.
સાથે સાથ, લક્સરી ગાડીમાંથી કોકિલાબેન પણ ત્યાં આવી પહોંચે છે.

Emergency વોર્ડના કોરીડોરમાં CPR (Cardiopulmonary Resuscitation) આપતા જુનિયર ડૉકટરના મનમાં અનેક સંભાવનાઓ સ્ફુરે છે, Emergency નિષ્ણાત ડૉ અંકિતા ત્યાં આવી પહોંચે છે. પેશન્ટની કંડિશન જોતા તેમને લાગે છે કે આ LOCKED IN કંડીશનના કારણે આમને હલનચલન નથી. ક્યાં તો આને બ્રેઈન હેમરેજ છે, ક્યાં તો બ્લડ ક્લોટ થયું છે. ડૉકટર અંકિતા જરૂરી ટેસ્ટ્સની સાથે MRI કરવાનો આગ્રહ રાખે છે.

દીપેન પણ કોઈ ઊંડા વિચારમાં ગરકાવ થઇને વેઇટિંગ રૂમમાં ડૉક્ટર કંઈક ચોખવટ કરે એની રાહ જોવે છે. બીજી બાજુ રોઈ રોઈને બેબાકળી બનેલી કોકિલા હાલમાં જ ડાઇ કરાવેલ માથામાં હાથ ખોસીને 12 કલાક પહેલાની સ્મૃતિમાં સરી પડે છે.

‘આશા ઓ આશા, ક્યાં જતી રહે છે આ બાઈ’, કોકિલાબેન સોનેરી પાલવ સરખો કરતા કરતા બબડતા નીચેના ડ્રોઈંગ રૂમમાં આવ્યા.
‘બોલો બા’, આસોપાલવનું તોરણ લગાડવા ટેબલ પર ચઢેલ આશા એ પૂછ્યું.
‘અરે, ભાઈ’સાબ, તું પણ ગાંડી જ છે ને, આ પ્રસંગના સમયે ક્યાંક પગ ભાંગી બેસીસ. કોકિલાબેન પાછા બબડ્યા’, ‘આ કામવાળા પણ છે ને…!!’
‘બા, ડેકોરેશનવાળા ભાઈને ત્યાંથી મંડપ બાંધવા આવ્યા છે’, પરેશે ટ્રાન્સપોર્ટ રીક્ષા તરફ ઈશારો કરતા કહ્યું.
‘પાછળ મહારાજને પણ પુછી લે જે જો એમને કોઈ ચંદરવો બંધાવવો હોય તો અને હા, બધાને ચાનું પણ પૂછતો રહેજે, મહારાજને કહી દીધેલું છે કે ચાનું એક તપેલું તો ચઢાઈને જ રાખજો.
એકના એક દીકરા નિરવનાં લગ્નનો થાક કોકિલાબેનના હરખની પાછળ સંતાઈ જતો હતો.

‘અરે દીપેન તમે ક્યારે આવ્યા?’ સલવાર કમીઝમાં સજ્જ, રજવાડી મોજડી ઉતારતા નિરવનાં પપ્પાને સહજ જ પ્રશ્ન પુછાઈ ગયો.
‘બસ, મેં અને નિરવે જ્વેલેરને ત્યાંથી એની ગળાની ચેન કલેક્ટ કરી અને એને હું સલૂનમાં મૂકીને આવ્યો. એને સલૂનમાં 3-4 કલાક થશે.’
‘લો, તો તમારે પણ થોડી ટ્રીટમેન્ટ કરાવી જ લેવી હતી ને, નિરવને ક્યાં એકલો મુક્યો.’ કોકિલાબેને થોડી ચિંતા વ્યક્ત કરતા કહ્યું.

‘બસ હવે આ પ્રસંગ પતે પછી આપણે શિરડી જઈ આપણી બાધા પુરી કરી આવીએ અને પછી રિદ્ધિ પાસે 2-3 મહિના અમેરિકા રહી આવીએ.’ હાયપર એક્ટિવ કોકિલાબેનના અવાજમાં આજે હાશકારો હતો.
‘મેંગ્લોરમાં એન્જીનીરીંગ, માસ્ટર્સ અમેરિકામાં અને એનું સ્કૂલિંગ પણ આપણે હોસ્ટેલમાં કરાવ્યુ’…દીપેનનુ વાક્ય પૂરું થાય એ પેહલા જ કોકિલાબેન વચ્ચે કૂદી પડ્યા, હાસ્તો એ નિર્ણય બધા તમારા જ હતા ને, આ મા ને તો ક્યાં કંઈ પૂછ્યું જ છે.
‘હવે ભરપૂર રહેજે નિરવ સાથે..હવે તો એ અને માનસી આપણી સાથે જ છે ને કાયમ માટે!!’ દિપેને આશ્વાસન આપતા કહ્યું.

---

—————————————————

56 Hours to Go Nirav 🙂 નિરવનાં iphoneમાં માનસીનો મેસેજ રણક્યો.
નિરવે ફોન ઉપાડ્યો અને રિપ્લાય કર્યો, ‘I can’t wait too Darling, TTYL I am in saloon’..
અરીસામાં સલૂનવાળાભાઈ અને નિરવ એક બીજાની સામે હસ્યા અને નિરવે હેડ મસાજ માટેનો ઈશારો કર્યો.
પેલા ભાઈ તો તેલની બાટલી લઇને મંડી જ પડ્યા. માથે, કપાળે, બોચીએ બધી લાગ્યા એ દે ધના-ધન જાણે દિયર બુશટ મારે એમ.

—————————————————

---

‘Mr. દીપેન…., Mr. દીપેન…. તમને પેશન્ટની હિસ્ટરી આપવા માટે ડૉક્ટર અર્જન્ટ બોલાવે છે.’
‘Yes મેડમ’, આંખો ચોળીને ચૂંથાઈ ગયેલા ચક્મકીત કપડામાં દીપેન ઇમર્જન્સી ડિપાર્ટમેન્ટમાં રાખેલ નિરવની પડખે ઊભેલા ડૉ. અંકિતા પાસે પહોંચે છે.

‘બે ત્રણ દિવસ પહેલા નિરવ માથું દુખે છે અને ચક્કર આવે છે એવી ફરિયાદ તો કરતો હતો, પહેલા તો અમને લાગ્યું કે એને સામાન્ય થાકનો દુખાવો હશે અને અમારા ફેમિલી ડોકટરે એને Stress Induce કહીને Pain Killer આપી હતી, અચાનક આજે સાંજે એની ફરિયાદ વધી ગઈ એટલે હું એને નવરંગપુરામાં આવેલ અમારા ફેમિલી ડૉક્ટર પ્રભુના ક્લીનીક પર લઇ ગયો, એમના ક્લીનીકના દાદરા ઉપર જ નિરવ ફસડાઈ પડ્યો અને બેભાન થઇ ગયો. ડૉક્ટર પ્રભુ તુરંત જ બહાર આવ્યા અને એમણે કહ્યું કે આને કોઈ મોટા સેંટર પર લઇ જવો પડશે અને તેમણે 108ને ફોન કરીને બોલાવી. મને ફર્સ્ટ એઇડની જાણકારી હોવાથી હું નિરવને સતત CPR આપતો અહીંયા લઈને આવ્યો.’

‘નિરવને કોઈ ખેંચ, બ્લડ પ્રેશર, ડાયાબિટીસ કે એવી કોઈ બીમારી છે?’ ડૉક્ટર અંકિતાએ વધુ ઇન્વેસ્ટીગેશન કરતા પૂછ્યું.

‘ના મેડમ ક્યારેય નહીં, બસ જે દિવસથી એ સલૂનમાં જઈને આવેલો ત્યારથી માથું દુખવાની ફરિયાદ કરે છે.’

શરીરના એક પણ અંગમાં હલનચલન ન હતું. થોડી ઝીણી આંખો કરતા ડૉક્ટર અંકિતાની નજર વેન્ટિલેટર પર બેભાન માની લીધેલ નિરવની પાંપણો પર પડી, બંધ પાંપણની પાછળ કીકીઓ ડાબી જમણી થતી હતી.

‘તમે મને સાંભળી શકો છો Mr. નિરવ, જો તમે મને સાંભળી શકતા હોવ તો બે વખત આંખ પટપટાવો.’ ડૉ અંકિતાએ વાંકા વળી નિરવનાં કાનમાં કહ્યું.
નિરવે પ્રતિસાદ આપવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ ડૉક્ટર અંકિતાની આ તરકીબ કારગર ન નીવડી. પણ નિરવે આંખ ઉઘાડીને પોતે Conscious હોવાનો પુરાવો તો આપી જ દીધો.
‘કંઈ વાંધો નહીં નિરવભાઈ, હું જે સવાલો પૂછું એનો મને ‘હા’ અને ‘ના’ માં જવાબ આપજો, ‘હા’ હોય તો તમારી બંને કીકીઓ જમણી બાજુ અને ‘ના’ હોય તો બંને કીકીઓ ડાબી બાજુ લઇ જજો.’

નિરવની લગભગ બધી જ હિસ્ટરી ડૉ અંકિતાએ આ અનોખી યુક્તિથી મેળવી અને અનેક સવાલો-જવાબોના તારણ સાથે ડૉ અંકિતાનું મેડિકલ ઇન્વેસ્ટીગેશન એ જ દિશામાં જતું હતું કે સલૂનમાં માલિશ કરવાના કારણે મગજમાં સંદેશા પહોંચાડતી એક ધમની ડેમેજ થઇ હશે.
‘You are Right ડૉ અંકિતા!’ Radiology ડીપાર્ટમેન્ટથી દોડીને આવતા ડૉ અર્પણે કહ્યું, ‘MRIનો રિપોર્ટ આવી ગયો છે, વર્ટેબ્રલ આર્ટરી ડેમેજ થવાના કારણે બ્રેન સ્ટેમ સ્ટ્રોક થયો છે.’
આ સંવાદથી ખુબ જ ડરી ગયેલ દીપેનભાઈથી કહેવાઈ ગયું, ‘મેડમ, Now only 12 hours to go for his wedding!’

નિરવની પરિસ્થિતિનું નિદાન થવાનો ડૉ અંકિતમાં હજુ તો થોડોક હાશકારો થયો હતો અને દીપેનભાઈના આ વાક્યના કારણે ડૉ અંકિતાની સ્થિર આંખોમાં એક પ્રશ્ન ઉદ્ભવ્યો કે ‘શું દિપેનભાઈ અને કોકિલાબેન આ આઘાત સહન કરી શકશે કે હવે માત્ર નિરવની આંખો જ એનું આખું શરીર છે!!!’

---

મૌલિક ‘વિચાર’