વિસ્તૃતિ શ્રેણી નં :૧ જયશ્રી પટેલ*

*
*મિત્રો,
હું છેલ્લે ૧૪વર્ષ પહેલાં કલકત્તાનાં એરપોર્ટ પર ઉતરી તો મારી આંખોમાં સમાયેલા એ કલકત્તાને પામી હું હર્ષાય ગઈ હતી.ઉગતી સવારે શંખનાદોનો ધ્વની અને દુર્ગાપૂજા કરવા જતી સફેદ ને લાલબોર્ડરવાળી બેંગોલી સાડી પહેરેલી સુંદર બંગાળી સ્ત્રીઓ, એ જ રસ્તા વચ્ચે દોડતી ટ્રામો અને બંગાળી બાબુઓ ને પેલી કાળી પીળી
ટેક્સીઓ , નાની ઢબનાં મકાનો ને ઘરે ઘરે તુલસી ક્યારાઓ..
હા, આ જ વર્ણન મારા પ્રિય લેખક શરદબાબુની કલમે મેં માણ્યું ને જાણ્યું ને વાંચ્યું છે આ બધું તાજું થઈ ગયું.
મિત્રો શરદબાબુ મારા પ્રિય લેખક છે. તેમનો પરિચય આપું ,તો તેઓનો જન્મ બંગાળના એક નાનકડાં ગામ દેવાનંદપુરમાં બ્રાહ્મણ કુટુંબ મોતીલાલ ચટ્ટોપાધ્યાયને ત્યાં ૧૫ સપ્ટેમ્બર ૧૮૭૬માં થયો હતો.માતા ભુવનદેવી
ગાંગુલી પરિવારમાંથી હતાં.નાની ઉમ્મરે માતા પિતાની છત્રછાયા ગુમાવવાને કારણે ગરીબાઈ ગળે વળગી, તેને કારણે આગળ અભ્યાસ પણ ન કરી શક્યા.અપૂર્ણ અભ્યાસને કારણે જાત જાતની નોકરી કરી પણ સિમિત વેતનમાં જ જીવન વિતાવવું પડ્યું. આખી જિંદગી બાબુ બનીને જ જીવ્યાં.

મિત્રો,સાહિત્ય, તેમને પિતા તરફથી વારસામાં મળ્યું હતું. પોતે લધુતા ગ્રંથિનાં ભાવથી પીડાતાં હતા.તેને કારણે પ્રથમ વાર્તા” મંદિર” મામાના નામે લખી અને સ્પર્ધામાં તે પ્રથમ પુરસ્કાર પામી.ત્યારબાદ તેઓ પોતાના નામે વાર્તાઓ લખતા થયાં.પેટિયું રળવા બર્મા ગયા, ત્યાં રેલ્વેમાં કારકુનની નોકરી શરૂ કરી.તેઓ કહેતાં કે વતનમાં ૧૦૦ રૂપિયાની નોકરી મળે તો તેઓ પાછાં ફરે.કલકત્તા પાછા ફરવાનું કારણ તેમની વાર્તાઓ જ હતી.

ગરીબાઈએ તેમને કેટલાંય ટંક ભૂખ્યા રહેતા શીખવી દીધું. ભૂખે જ તેમને લખતા કરી દીધાં. એક સમય આર્થિક સંકડાશને કારણે પોતાની નવલકથાઓ પ્રકાશકને ૩૦૦રૂપિયામાં વેંચી હતી.છતા એ જ ગરીબાઈએ તેમને કલમના બાદશાહ બનાવી દીધાં.

મિત્રો, વિચારો આજથી એકસોને છેત્તલીસ વર્ષ પહેલાંના સમયની કલ્પના કરી શકો છો? જ્યાં હજુ અંગ્રેજોનું રાજ હતું! ત્યારની ભારતીય નારીની કલ્પના કરીએ તો શું વિચારો તમને સ્ફૂરે ? સ્ફૂરે તો શું લખો? એવા સમયે શરદબાબુની કલમે પરણિતાની વાર્તામાં લલિતાનો જન્મ થયો હતો. તેઓએ સ્ત્રીઓને અદ્ભૂત રીતે આલેખી ,પરંતુ સ્ત્રીઓનું સુખ પોતાના જીવનમાં ન પામી શક્યા.તેમના જીવનમાં બે પત્ની આવી . પહેલી પત્ની પ્લેગમાં મૃત્યું પામ્યાં, બીજી પત્ની તેમની સાહિત્યની કલમને ન ઓળખી શક્યા.
દૈનિકપત્રમાં હપ્તાવાર આવતી વાર્તા “બડીદીદી” નવલકથા વાંચ્યા પછી ગુરુવર્ય રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે તેમની સરાહના કરીને કહ્યું કે”આના જેવો બીજો લેખક નથી” આ શબ્દો શરદબાબુના પ્રેરણા સ્ત્રોત બની ગયાં. ગુરુવર્ય રવીન્દ્રનાથ ટગોર તેમના સાહિત્ય ગુરુ જો હતા! સાદગી, નમ્રતા અને સહજતા તેમનું સબળું પાસું હતું. ગુરુવર્યની સરાહનાથી હિમ્મત વધી લઘુતાગ્રંથીની ભાવના છૂટી અને ધીરે ધીરે હથોટી બેસતાં મોટા લેખકોમાં તેમની ગણત્રી થવા લાગી.
મિત્રો, પછી તો કલમ એવી ઉપડી કે હપ્તાવાર વાર્તાઓ છપાતી રહી. તેમની નવલકથાઓઓ અને વાર્તાઓ પરથી નાટકો, સિનેમાઓ બન્યાં. તેમના નામનો ડંકો દેશ વિદેશમાં લાગ્યો.તેમની રચનાઓનો દરેક ભાષામાં અનુવાદ થયા. અરે! તેમની અલગ ને નોખી વિચારશરણીથી શરદબાબુને ચાહનારા બે પક્ષ ઊભા થયાં. એક વર્ગ તેમને આંખ મીંચી ચાહતો ને બીજો વર્ગ કહેતો કે તેમના ઘૃણા યુક્ત પાત્રો જ વાંચક વર્ગને જકડી રાખે છે.એક ચાહ ઊભી કરે છે.
મિત્રો, સત્ય એ જ છે કે મારી આંખોમાં પણ કલકત્તાનાં બંગાળી જીવનની આબેહૂબ છબી તેમણે જ ઊભી કરી હતી. હું તેમને વાંચતી ત્યારે બંગાળની સામાજિક વ્યવસ્થા મારી નજરો સમક્ષ ઊભી થઈ જતી.
મારા માટે શરદબાબુ સંવેદના અને લાગણીનાં વાહક હતા.મારા જીવનમાં તેમની ૨૫ નવલકથાઓનું અને ૭ કથા સંગ્રહોનું એક અજબ આકર્ષણ હતું ને રહેશે.
મિત્રો, મારી જ વાત કરું તો, મારા લગ્નની પહેલી તિથિએ મેં મારા મિત્ર સમાન પતિદેવ મિલન પાસે ભેટ સ્વરૂપે શરદ ગ્રંથાવલીનાં સેટની માંગણી કરી હતી. તેમને જરૂર થયું હશે દર દાગિનાં નહિને પુસ્તકની માંગ એમ કેમ? પણ મને શરદબાબુનો તેમની ઉત્કૃષ્ટ કલમનો ગજબ લગાવ હતો. મારે મન તે જણસોથી વધું પ્રિય હતાં, કારણ હું પણ સાહિત્ય પ્રેમી છું. તેના માટે મારાં માતા પિતાની ઋણી છું તેમણે મને નાનપણથી દરેક ભાષાનાં લેખકોનો પરિચય કરાવ્યો હતો.
મિત્રો, ચાલો મારી આ શ્રેણીમાં આગળ આપણે શરદબાબુની સાહિત્યકૃતિઓની વિસ્તૃતિ કરીશું અને માણીશું. મારા લખાણમાં તેમની કલમનું જાણતાં અજાણતાં પણ હું અપમાન ન કરું એવી ભાવના સાથે મળશું આવતા અંકે.
અસ્તુ.
જયશ્રી પટેલ.
૩૦/૧/૨૨

 

અગ્નિ પુરાણ-જયવંતીબેન પટેલ

મિત્રો

આપણા બ્લોગના નવા પરિવર્તને લેખકોને લખવા પ્રેરણા આપે છે.આજે કલ્પનાબેનની શબ્દ યાત્રા -શબ્દના  સથવારે જયવંતીબેનને પ્રરણા આપી છે. એના માટે કલ્પનાબેનને અભિનંદન જયવંતીબેને આજે  અગ્નિ શબ્દની અનેક પરિભાષા આપી આજે અગ્નિ ના વલણો સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ  તો જયવંતીબેનના આ પ્રયત્નને આવકારશો . સવાલ અહી વાંચન સાથે સર્જન કર્યાનો છે. ‘બેઠક’ એટલે ભાષાને ગતિમય રાખવાનો એક નમ્ર પ્રયત્ન પ્રયત્ન. ..એક  પણ લેખક લખે તો પૂર્ણ  થયાનો અહેસાસ આજે થાય છે અને મારા બ્લોગ બનાવ્યાની સાર્થકતા અનુભવું છું. માટે મિત્રો આપણા બ્લોગના કોઈ પણ લેખક કે લેખ તમને પ્રેરણા આપે તો જરૂરથી લખી મોકલશો.જેટલું વેચશું એટલું પામશું.હા ૧૫૦ બ્લોગ કદાચ આ લેખ ન વાંચેતો પણ તમારા મનને આનંદ પમાડે તે લખજો.હા બ્લોગ પ્રસિદ્ધી માટે નહિ સ્વના વિકાસ અર્થે છે.

અગ્નિ

હું અગ્નિની સાક્ષીએ ….વચન આપું છું….કે …

પ્રભુતામાં પગલા માંડતા લેવાયેલ વચન ,લગ્ન જીવનનાં પવિત્ર મંત્રોચ્ચાર,  વિધિ વિધાન બધું જ અગ્નિ ની સાક્ષીએ…

અગ્નિ એક સામન્ય અને જાણીતો શબ્દ,પણ અનેક પ્રયોગ અને અર્થ આપણા જીવન સાથે સંકળાયેલા છે.

હા આમ જોવા જઈએ તો અગ્નિ એટલે સળગતો સળગાવતો પદાર્થ, દેવતા, દેતવા, આગ. દક્ષિણ અને પૂર્વ વચ્ચેનો ખૂણો.એક શબ્દાર્થ -અગ્નિ એટલે પ્રકાશ અને ઉષ્ણતાનો કે અગ્નિખૂણાનો અધિષ્ઠાતા દેવ.પરંતુ એથી પણ વિશેષ પાંચ મહાભૂતોમાંનું એક તેજસ્તત્ત્વ.

તેજસ્તત્ત્વનો અધિષ્ઠાતા દેવ એટલે અગ્નિ 

પુરાણ કાળમાં યજ્ઞ ખૂબ જ પ્રચલિત હતા.  સાધુ સંતો પૂરી શ્રધ્ધાપૂર્વક યજ્ઞ કરતા.  આજે પહેલાં જેટલાં યજ્ઞ નથી થતાં પણ તેનું મહત્વ તો હજુ જળવાય રહયું છે.  અગ્નિની સાક્ષીએ લેવાયેલા વચનો પવિત્ર તેમજ સુરક્ષિત રહે છે.  અગ્નિનું મહત્વ ખાલી હિંદુઓ માટે જ એવું નથી.   દુનિયાની વિભિન્ન જાતિઓ અગ્નિને ખૂબ જ માન આપે છે.  જેમને પોતાની સંસ્કૃતિ છે તેઓ અગ્નિનું મહત્વ જાણે  છે.
અગ્નિ એક દેવતા છે.  શુભ કાર્યમાં અગ્નિને આહવાન કરી આમંત્રિત કરાય છે.  દ્રૌપદી અગ્નિમાંથી જન્મેલી સંપૂર્ણપણે વિકસિત નારી હતી.  એ અગ્નિમાંથી પ્રગટી હોવાથી એનાં પ્રશ્નો પણ અગ્નિની જેમ દઝાડતા હતા.  એની બુધ્ધિ અગ્નિ જેવી દાહક, શસ્ત્રની ધાર જેવી ઘાતક અને તેજથી સામેની વ્યક્તિને આંજી નાખતી બુધ્ધિ હતી.  એ સતત પ્રજ્વલ્લિત રહેતી હતી.  પણ એ અગ્નિ જેટલી જ પાવક હતી.

પ્રકાશ અને ઉષ્ણતા,હૂફ એટલે અગ્નિ 

આપણે દીવડા પ્રગટાવીએ છીએ,  એ અગ્નિનો એક પ્રકાર છે.  દીવાની જ્યોત નજીકથી દઝાડે છે.  પણ એજ જ્યોત અંધકારનો નાશ કરી સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રકાશ પાથરે છે.  દિપાવલીનું શુભ પર્વ હજારો દીવડા પ્રગટાવી મનાવાય છે.  અજ્ઞાનનો નાશ કરી જ્ઞાન નો પ્રકાશ પાથરો એ સંદેશ વહેતો મૂકે છે.  શ્રી રામ ચૌદ વર્ષ વનવાસ ખેડી પાછા અયોધ્યા માં પ્રવેશે ત્યારે આખી અયોધ્યા દીવડાઓથી સજી,  જ્ઞાન અને પ્રેમનો સંદેશ પ્રજાએ જાળવી રાખ્યો.  આજે પણ લોકો એ જ ભાવનાથી દીવા પ્રગટાવે છે.

જંગલમાં રહેતો માનવી, કડકડતી ઠંડીમાં તાપણું કરી, તે અગ્નિની હૂંફથી જીવે છે. ગરીબો માટે તાપણું આવશ્યક જીવન ઊપયોગી પ્રક્રિયા છે. એવી જ હૂફ બાળક જન્મે ત્યારે માના પેટમાં બાળક અનુભવે છે.માના શરીરમાં પ્રજવલતો અગ્નિ બાળકને જીવન પ્રદાન કરે છે…

તો હોળી વખતે પ્રગટાવેલી હોળી જનજીવનને માટે જીવવાનું પરિબળ બને છે.  હોળીના અગ્નિમાં વેરઝેર, કાપ – ક્લેશ, માન -અપમાન હોમી નવજીવનનનો પ્રારંભ કરો એવું શીખવે છે.  નવરાત્રિના નવ દિવસ પછી દશેરાને દિવસે દશાનનનું પૂતળું બનાવી સળગાવી દેવામાં આવે છે.  અને એવો સંદેશ આપે છે કે દશ ઇન્દ્રિઓને કાબૂમાં રાખો.  જો બેકાબુ બની જશે તો તમારો જ સર્વનાશ નોતરશે.

ભારેલો અગ્નિ …અગ્નિદેવ રૂઠે ત્યારે…

વર્ષો પહેલા લાકડાં અને કોલસા બાળી અગ્નિ પ્રગટાવતા.  આજે ગેસ અને વીજળીનો  ઊપયોગ વધુ ઊપલબ્ધ છે.  કે જે આપણે દરરોજની રસોઈ માટે વાપરીએ છીએ.  છતાં પણ અણસમજ, સ્વાર્થી લોકો જંગલમાંથી ઝાડો કાપી ,  લાકડાનો ઊપયોગ અનેક રીતે કરે છે.અને પર્યાવરણને મદદ નથી કરતા.
વૃક્ષો ને સાચવવા એ પર્યાવરણને  માટે ખૂબ જરૂરી છે.  વૃક્ષો રોપવા અને બાળકો પાસે પણ રોપાવવા એ આપણી સર્વેની ફરજ બની જાય છે.  દિલ્હીમાં ધુમ્મસ વાળી હવા પર્યાવરણનાં પ્રદુષિત થવાથી જ થાય છે.  ખેતરોને સળગાવવાથી જે ધૂમાડો થાય છે તે પ્રદુષણમાં વધારો કરે છે.

હમણાં જ, ગયા ઓક્ટોબર મહિનામાં ઉત્તર કેલિફોર્નિયામાં નાપા અને સોનોમા કાઉન્ટીમાં ભયંકર આગ લાગી હતી.  હજારો એકર જમીનમાં જે ઘરો, શોપિંગ મોલ્સ, હોસ્પિટલો, નિશાળો , પ્રાર્થના ઘરો વિગેરે હતાં તે ભારે અગ્નિથી બળીને ભસ્મ થઇ ગયા.  કેટલાયે લોકોનાં જાન ગયા.  ખૂબ સગવડવાળો દેશ છતાં આગને બુઝાવી ન શક્યા.  અગ્નિદેવ રૂઠે ત્યારે કોઇનું ચાલતું નથી.  તેમાં વાયુદેવે પણ અગ્નિદેવને પૂરો સાથ આપ્યો હતો.  દ્રાક્ષ, મોસંબી , સફરજન , બદામ , અખરોટ વિગેરે કિંમતી પાકને પૂષ્કળ નૂકશાન પહોંચ્યું હતું.
અગ્નિ લાંબા સમય માટે ધરતીનાં પેટાળમાં ઢબરાયેલો રહે છે.  જયારે પૃથ્વી એટલે કે પ્રકૃતિ એ ભાર સહન ન કરી શકે ત્યારે જ્વાળામુખીનાં સ્વરૂપમાં બહાર આવે છે.  હમણાં જ બાલીના અગંગ પર્વત ઉપર જ્વાળામુખી ફાટ્યો હતો અને ભારેલો અગ્નિ  – લાવા રસ થઇ બહાર ફેંકાયો જે મોટા ભાગનો સમુદ્રમાં પડ્યો હતો.  આ લાવા રસ એટલો ઊષ્ણ અને પ્રજ્વલ્લિત હોય છે કે એનાં માર્ગમાં આવતી દરેક વસ્તુ બળીને ભસ્મ થઇ જાય છે.

પાચક્તત્વ -પ્રાણીમાત્રના જઠરનો અગ્નિ.જઠરાગ્નિ;

શ્રીકૃષ્ણ કહે છે કે હું જઠરાગ્નિ થઈ મનુષ્યના દેહની અંદરનાં ચતુર્વિધ અન્ન પચાવું છું.આપણું શરીર પણ એક ટચૂકડા બ્રહ્માંડ જેવું છે.ખાધેલું પચાવતી પેટની ગરમી કે અગ્નિ ની જરૂર છે. શરીર ચલાવવા માટે ખાધેલી ચીજોને પચાવવા માટે જઠરમાં યોગ્ય માત્રામાં અગ્નિ, ગરમી કે પાચકરસ પેદા થયેલો હોવો જરૂરી છે.જઠર બૉડીનો સ્ટવ છે એમ કહી શકાય. શરીર ચલાવવા માટે ખાધેલી ચીજોને પચાવવા માટે જઠરમાં યોગ્ય માત્રામાં અગ્નિ, ગરમી કે પાચકરસ પેદા થયેલો હોવો જરૂરી છે. . મૉડર્ન મેડિસિન એને ફાઇવ એલિમેન્ટ્સ કહે છે. હંમેશાં પૃથ્વી, જળ, વાયુ, અગ્નિ અને આાકાશ એ પંચમહાભૂતો સંતુલનમાં રહે એ જરૂરી છે.

સત્ય ની અગ્નિ પરીક્ષા.

સ્ત્રીની કસોટી દરેક યુગમાં થઇ છે.  ચાહે એ ત્રેતા યુગ હોય, સતયુગ હોય કે પછી કળિયુગ હોય.  શ્રી રામ આદર્શ પુરુષ જરૂર હતા, પણ એમના અમુક આદર્શો ઘણા લોકો માટે બોજારૂપ બની ગયા … એમણે કરેલી સીતાજીની અવગણના આજે પણ ભારતીય નારીઓ ને સતત દુઃખ આપે છે.સીતાજીને પણ પ્રજાજન માટે અગ્નિ પરીક્ષા આપવી પડી હતી.  અને કંચનની ભાતિ તેમાંથી બહાર આવ્યાં હતા.  અગ્નિએ કેટકેટલાંની પરિક્ષા લીધી છે અને હજુ લેતો રહેશે . અગ્નિની અવગણના  ન કરતાં તેને પવિત્ર સમજી તેની સાવધાની પૂર્વક આદર આપતા શીખો તો અગ્નિ દેવ તમારો સહાયક રહેશે.

ઈચ્છા એટલે ભારેલો અગ્નિ ..

તો આધ્યાત્મ શું કહે છે   – મનુષ્ય ની વ્યાખ્યા આપતા કહ્યું છે કે “ઉષ્યતિ મનઃ યસ્ય સઃ” (ઉષ=બળવું) અર્થાત જેનું મન વાસનાની અર્થાત ઈચ્છાની આગમાં બળે તે છે મનુષ્ય. આ ઈચ્છા એટલે અંતઃકરણમાં ભારેલો અગ્નિ છે.આ વાત સમજવા અહીં અંતઃકારણનો સાચો અર્થ સમજવાની જરુર છે. સ્થૂળ દેહ એટલે શરીર, અને સુક્ષ્મ દેહ એટલે અતઃકરણ અને   દેહ અર્થાત જીવાત્મા. જ્યારે મનુષ્ય મૃત્યુ પામે છે ત્યારે અગ્નિ દાહ આપતા સ્થુળ દેહનો નાશ થાય છે.આધ્યાત્મ શું કહે છે ?..સરળ ભાષામાં ચિત્ત સંપૂર્ણ રીતે વૃત્તિ વિહીન ન થાય ત્યાં સુધી મન મરતું નથી.

કોઈએ કહ્યું છે ..

બૂઝ્યો અગ્નિ શમી ચીતા કરી આ દેહને ભુક્ત

બળ્યોના અગ્નિ વાસના કેરો થયો ના આત્મા મુક્ત

જો અગ્નિ વાસના કેરો ન પૂરો બળી જાય

તો બળેલ એ રાખમાંથી પણ દેહ નવો ઊભો થાય.

 જયવંતીબેન પટેલ

હજી મને યાદ છે-૪ -ઋણ – જયવંતી પટેલ

સાન હોઝે એરપોર્ટની બહારે નીકળી હું મારાં દીકરાની રાહ જોતી ,  બેગેજ કલેઇમની સાઇન પાસે ઊભી રહી હતી.  ત્યાં એક બુઝર્ગ કાકા, તેમની બેગ લઈને ધીમે ધીમે આવ્યા અને મારી નજીક ઊભા રહ્યા.   તેમણે માથે ગરમ ટોપી,  ગળામાં ગલેપટો અને હાથમાં મોજા પહેર્યા હતા.  મેં જોયું કે તેમનાથી ફોન બરાબર ન્હોતો થતો.  એમણે આવીને મને પુછ્યું ,”  બેન, મને જરા મદદ કરશો ? ”  મારાથી ફોન નથી થતો.  મેં હા કહી તેમનો ફોન જોડ્યો.  મેં નામ પુછ્યું  ને એમણે કહ્યું,”  નાથુભાઈ વિઠ્ઠલ. ”  મને નામ કંઈક જાણીતું લાગ્યું.  થોડી વાર એમની સામું જોતી રહી.  થયું,  આમને મેં ક્યાંક જોયા છે.  પણ જલદી યાદ ન આવ્યું.  મેં તેમનાં દીકરા ઠાકોર સાથે વાત કરી.  તેમનાં દીકરાએ કહ્યું, ” બેન , બે મોટાં અકસ્માત હાઇવે 880 ઊપર થયા છે  કોઈ હિસાબે હું વખતસર ત્યાં નહીં આવી શકુ.  તેમને પાછા એરપોર્ટ માં બેસાડો.  મેં પેલા કાકા સામે જોયું તો ખૂબ થાકેલા હતા અને નિરાશ થઈ ગયા હતા.  મને થયું મારું ઘર નજીક છે  – એમને મારાં ઘરે લઈ જાઉં અને આ ઠંડીમાંથી બચાવું ,  કંઈક ગરમ પીવાનું અને ખાવાનું આપું તો એ મને આશીર્વાદ આપશે!  એટલે તરત તેમના દીકરાને કહ્યું ,”  આ મારુ એડ્રેસ અને ટેલિફોન નંબર છે,  અમે તમારા પિતાજીને અમારે ઘરે લઈ જઈએ છીએ.  તમે અમારે ત્યાં એમને લેવા આવજો.”

ઘરે ગયા પછી અમો તેમની સાથે વાત કરતાં ગયા એમાં  માલુમ પડ્યું કે એ આફ્રિકામાં, દારેસલામમાં હતા.  એટલે તરત આગળ વાત કરી.  તો વર્ષો પહેલાં જે કાકાએ અમોને (મને અને મારી બહેનને )  ભારે વરસાદ અને વાવાઝોડામાં રાઈડ આપી હતી તે જ એ કાકા હતા.  શું હિંમતથી અમોને સહીસલામત ઘરે પહોંચાડ્યા હતા.  આજે સાવ ઢીલા થઈ ગયા હતા.

લગભગ પચાસ  વર્ષ પહેલાંની આ વાત છે……..તે દિવસે પટેલ ગ્રાઉંડ પર જમવાનું હતું.  ઊમંગે ઊમંગે સારા સારા કપડાં પહેરી ત્યાં પહોંચી ગયા.   બા -બાપુજી રસોડામાં ખૂબ બીઝી હતા.  અમે બાળકો સહુ એકઠાં થઇ કંઈ રમત શોધી આનંદથી સમય પસાર કરી રહ્યા હતા.  આ વાત છે આફ્રિકાની  –  1946 ની સાલની.  ભારતને હજુ આઝાદી મળી ન્હોતી.  પણ ગાંધી બાપુની અંગ્રેજો સાથેની લડાઈમાં દૂર દૂર દેશોનાં ભારતીયો પણ મનોમન સાથ પૂરાવતા .  વહેલી સવારે પ્રભાતફેરી નીકળતી.  એમાં અમારાંથી થોડાં મોટા  છોકરાંઓ ભાગ લેતા.  ગોઠવ્યા મુજબ સરઘસ કાઢતાં.  તેમાં બધાથી જવાતું.  અને એને લગતાં કાર્યક્રમો ગોઠવાતા.  એનાજ અનુસંધાનમાં અમારે સૌ એ જવાનું હતું.  પટેલ ગ્રાઉન્ડ પર જવાનું જરાં દૂર હતું છતાં  બાળકો હસતાં, વાતો કરતાં

રસ્તાની દૂરીનો ખ્યાલ આવે તે પહેલાં પહોંચી જતા.  જમવાનો હોલ ખૂબ મોટો હતો એટલે લાઈનસર બધાને બેસાડી દીધા અને અમે જમી લીધું.  એ પછી બીજી ઓક્ટોબર, ગાંધી જયંતીની તૈયારી કરવાની હતી.  બહાર તે દરમિયાન ધોધમાર વરસાદ શરૂ થઇ ગયો હતો અને વીજળીઓ થતી હતી.  ગગનમાં તાંડવ નૃત્ય થતું હોય એવું લાગતું હતુ.  ગાજવીજ સાથે મુશળધાર પડતો હતો.  પવન જોરથી ફૂંકાતો હતો.  ઘરે જવાનું કેમ શક્ય બનશે એ વિચારમાં બા – બાપુજી પણ મુંઝવણ અનુભવતા હતા.

ત્યાં તો એક કાકા (સગા નહીં પણ ઓળખાણવાળા ) નાથુભાઈએ એમની ગાડીમાં લઇ જવાની ઓફર આપી.  એમની ગાડી જૂની હતી.  અમને આઠેક છોકરાંઓને ઉપરાછાપરી બેસાડ્યા.  ખૂબ સંકડાઈને બેઠા.    ગાડી ધીમે ધીમે ચાલતી હતી.  સાઈડ પરથી વાછટો ખૂબ આવતી હતી.  છતાં ખૂશી હતી કે ગાડીમાં જવા મળ્યું છે.  ચાલવું નથી પડતું.  લગભગ ત્રણેક માઈલ ગયા હશું ને એન્જીન બંધ થઈ ગયું.

આટલા વરસાદમાં સમારકામ પણ કેવી રીતે થાય ?  થોડી વાર ઊભા રહ્યાં.  સાંજના પાંચ વાગી ગયા હતા.  વર્ષા ઋતુને કારણે સંધ્યાએ પણ આવવાની ઊતાવળ કરી.  હવે શું કરવું તે પ્રશ્ન સૌ ને મુંઝવતો હતો.

કાકાએ નક્કી કર્યું કે કોઈ મદદ મળે એવું લાગતું નથી.  જેથી બધાએ ચાલીને જ પોતપોતાના ઘરે પહોંચવું પડશે.  જેનું ઘર આવતું જાય એમ છૂટા પડતાં જશું.  બધાએ એકબીજાનાં હાથ પકડી લીધા.  મેં આવું કદી અનુભવ્યું ન્હોતું.  ભારે વર્ષાને કારણે રસ્તાઓ ખૂબ ખાડા ખબચાં વાળા હતા.  કારમાંથી બહાર નીકળતાં જ અમો પલળી ગયા હતા.  ઠંડી પણ લાગતી હતી.  અંધારું થઇ જવાથી જોવામાં પણ મુશ્કેલી પડતી હતી.  છતાં હિંમત રાખી બધા ચાલતાં હતા.  હજુ ત્રણેક માઈલ રસ્તો કાપવાનો હતો.  કોઈકે તો રડવા માંડ્યું.  પેલા કાકાએ ખૂબ સરસ રીતે બાજી સંભાળી લીધી.  એક છોકરાને કેપ્ટ્ન બનાવ્યો અને તેને કહ્યું કે હિંમતથી આગળ ચાલ – અને બોલ : ” હૈ ઇન્દ્રદેવ,  રક્ષા કરો રક્ષા કરો,  હમ બાલકોકી રક્ષા કરો.”

તે સમયે ટેલિફોન હતા પણ જૂજ.  સેલફોનનો જમાનો નહતો .  સહીસલામત ઘરે પહોચશું કે કેમ એ પ્રશ્ન હતો.  પણ એ કાકાની સમય સૂચકતા અને હિંમતે અમને સૌને સહીસલામત ઘરે પહોંચાડ્યા.  એક બીજાનાં હાથ પકડી રાખી ચાલતાં શીખવાડ્યું.  વધારામાં દરેકે થોડું ગાવાનું.  કોઈ કાર પસાર થાય તો મદદ માટે બૂમો પાડવાની.  મેં કવિતા બોલવા માંડી .  “આવરે વરસાદ, ઢેબરિયો પરસાદ,  ઊની ઊની રોટલી ને કારેલાનું શાક.”  પણ પછી થયું આ બરાબર નથી.  મારે તો વરસાદને આવવાની ના પાડવાની છે એટલે ફેરવીને ગાયું ,”  વીજળી ચમકે ને મેહૂલીયો ગાજે ,  સાથે મારુ હૈયું ધડકે

 ઘડીક ઊભો રેને મેહુલિયા,

જોને મારી ઓઢણી ભીંજાઈ,

મને ટાઢ ચઢી જાય

થંભી જાને મેહુલિયા, થંભે તો તું મારો દોસ્ત બની જાય ”

ત્યાં તો એક બીજા છોકરાએ ગાવાનું શરૂ કર્યું.  એમ કરતાં કરતાં ગામની સાવ નજીક આવી પહોંચ્યા.  થોડી લાઈટ દેખાવા માંડી ને ઘરો પણ દેખાયા .  એક છોકરાનું ઘર સાવ નજીકમાં હતું.  તેનાં માં-બાપે ટોવેલ આપ્યા અને ગરમ પીણું પીવડાવ્યું .  ત્યાંથી નીકળી બાકીના છોકરાં છોકરીઓને એક એક કરતાં તેઓનાં ઘરે પહોંચાડ્યા .  મારાં માં-બાપ અમને બંને બહેનોને જોઈ બાઝી પડ્યા અને પેલા કાકાનો ખૂબ ઊપકાર માન્યો.  જમવાનું કહ્યું પણ તે ભાઈ રોકાયા નહી .  એક કપ ગરમ ચાય માંગી અને તે પીઈને તેમણે પ્રયાણ કર્યું.

આ વાતને વર્ષો વિતિ ગયા પણ જયારે જયારે મેહુલિયો ગાજે ને વીજળી ચમકે , ને વર્ષા નું આગમન થાય ત્યારે મને એ અંઘારી રાત, મુશળધાર વરસાદ અને પેલા કાકાની ઓથ જરાયે ભુલાતી નથી.  ખૂબ દયાળુ અને હિંમતવાળા કાકા હતા.  આટલા બાળકોને સંભાળીને આવી પરિસ્થિતિમાંથી બહાર કાઢવા ને સહીસલામત તેમને ઘરે પહોંચાડવા એ મહાન કાર્ય હતું અને તેઓએ એ જવાબદારી પૂર્વક પાર પાડ્યું.  દરેકનાં માં-બાપ તેમનાં ઋણી રહયા .  માનવ કેટલો સમૃધ્ધ છે તે તેની દર્શાવેલી માનવતા પરથી કળી શકાય છે.”……

ચાર-પાંચ કલાકે તેમનાં દીકરાએ બેલ મારી.  ત્યાં સુધીમાં કાકાએ જમી કરી એક સારી ઊંઘ ખેંચી લીધી હતી.  મને કહે ,” બેટા,  તેં તો મને ઋણી બનાવી દીધો.  ત્યારે મેં એમને કહ્યું ,”  ના,  કાકા,  મેં તો તમારું ઋણ ઊતારવા પ્રયત્ન કર્યો છે.  કોઈ કોઈ નું ઋણી નથી .  સમય સમયનું કામ કરે છે.  વર્ષો પહેલાં તમે અમોને ભારે વરસાદમાં સહીસલામત ઘરે પહોંચાડ્યા હતા.  એ દિવસ હજુ ભુલાતો નથી.  ભગવાને મને તમારું ઋણ વાળવાનો અવસર આપ્યો – તમારું નામ સાંભળ્યું ત્યારે જ થયું હતું કે આ નામ જાણીતું છે.  એટલેજ તમને ઘરે લઈ આવી .”   તેઓએ કહ્યું ,”  શું તને હજુ યાદ છે?”  ત્યારે મેં કહ્યું ,” હા ,  કાકા,  જરાયે ભુલાયું નથી.  એકે એક ક્ષણ યાદ છે.  અમારાં હાથ જોરથી પકડી રાખી અમને એ તાંડવમાંથી બહાર કાઢી લાવ્યા .  એ કેવી રીતે

ભુલાય ?   મને ખૂબ આનંદ છે કે હું તમારે માટે કશુંક કરી શકી .  કુદરતની ગતિ કોઈ કળી નથી શકતું !

જયવંતી પટેલ 

તરુલતા વાર્તા સ્પર્ધા-(14) સમયની સાંકળ- જયવંતીબેન પટેલ

તરૂલતા વાર્તા સ્પર્ધા  – આધુનિક ટેક્નોલોજીની પારિવારિક સબંધો પર અસર ( ફોન, આઇપેડ , કોમ્પ્યુટર , અન્ય સૌ ઘરમાં વપરાતાં સાધનો )

સરોજ અને સૂર્યકાન્તે  સ્કાઇપ ચાલુ કર્યું અને તરત તેની ઊપર સૃષ્ટિ દેખાણી.  હસતાં હસતાં  કહે , ” મોમ,  હવે રડ નહીં.  એમ માન કે એક ઘાત જાણે જતી રહી.  ત્યાં તો દાદા – દાદી પણ નીચે આવ્યા અને સ્કાઇપ પર સૃષ્ટિ સાથે વાત કરવા લાગ્યા,”  બેટા , તું સહીસલામત છે એ જાણીને જીવ હેઠો બેઠો.  આ તને  જોઈ એટલે શાંતિ થઇ.   ” દાદીમા,  મને તમારે માટે ગર્વ છે.  તમને મેં વોટ્સ એપ વાપરતાં શીખવાડ્યું તે તમે બહુ જલદી શીખી લીધું.  તેથી જ મારા મોકલાવેલા બધાજ મેસેજ તમે જોઈને બધાને કહ્યા.  વેલ ડન દાદીમા..”

સરોજ અને સૂર્યકાન્ત ઉનાળામાં હેલ્થ કેમ્પ શરુ થાય ત્યારે ખૂબ બીઝી થઇ જતાં.  સૃષ્ટિ નાની ન્હોતી તો પણ ઘરે દાદા – દાદી હતાં એટલે એ બંન્નેને એક જાતની નિરાંત રહેતી.  સૃષ્ટિ અઢાર વર્ષની થઇ.  આગળ શું ભણવું એ નક્કી ન્હોતી કરી શકતી.  છતાં વિષયો બધા સાયન્સના જ લીધા.   છેવટે એણે  નક્કી કર્યું કે એ એરોનૉટિક ઇંજિનિયર બનશે.  પાંચ વર્ષ ડીગ્રી લેવામાં થઇ ગયા.  નાસામાં  (નેશનલ એરોનોટિક્સ સ્પેસ એડમિનિસ્ટ્રેશન )  અરજી કરેલી અને ત્યાંથી જવાબ હામાં  આવ્યો .  ટ્રેનિંગ માટે વ્યુહસ્ટન સ્પેસ પ્રોગ્રામમાં જવાનું હતુ.

 

નાની હતી ત્યારથી સૃષ્ટિ દાદા – દાદીના સહેવાસમાં ઊછરી.  એટલે બન્નેની ખૂબ માયા હતી.  દાદીમાને તો મોબાઈલ ફોન ગમે તેમ કરીને વાપરતા પણ

શીખવી દીધુ હતું.  અને હવે દરરોજ વોટ્સ એપ ઉપર કેમ ટેક્સ કરવો એ શીખવાડતી હતી.  ધીરે ધીરે દાદીમાને આવડી ગયું.  કોલેજથી મોડી થવાની હોય તો દાદીમાને વોટ્સએપથી જણાવી દયે.  સરોજબેનને ચિંતા ન રહેતી.  છતાં કોઇ કોઇ વખત ગુસ્સે થઇ જતાં.  સૃષ્ટિ કોલજથી આવે પછી એનાં મિત્ર મંડળના ફોન અને મેસેજ એટલા આવે કે તેને ઊંચું જોવાનો વખત જ ન મળે.  હવે બીજા બે વર્ષ યુહસ્ટન  નાસામાં કાઢવાનાં હતા.  બધું પેકીંગ થઇ ગયું.  સૃષ્ટિ હજુ ફોન પર જ હતી.  કેટલાયે મિત્રોના ફોન આવતા હતા.  દાદીમા એનાં કપડાં ગળી કરતાં હતા.  નીચેથી એની મમ્મી  સરોજબેને બૂમ પાડી સૃષ્ટિને ફોન બંધ કરવાનું કહ્યું અને જમવા આવવાનું ફરમાન કર્યુ.  સાથે થોડો ગુસ્સો કરી બોલી પણ ખરી કે ,”  આ ફોન કોલ્સ અને વોટ્સ એપ ઉપર આખો દિવસ લાગેલી હોય છે.  આપણે માટે સમય ક્યાંથી રહે ?  હું તો કંટાળી ગઈ છું.  કાલે જવાની છે અને અમારી સાથે બેસી  શાંતિથી વાતચીત પણ નથી કરતી.   ત્યાં તો  ભેખડ પરથી મોટી શીલા નીચે પડે એવો અવાજ થયો.   એકદમ ચમકીને બધાએ ઉપર દ્રષ્ટિ કરી.  સૃષ્ટિએ એની બેકપેક નીચે ફેંકી હતી.

સરોજબેન બોલ્યા,” સૃષ્ટિ, તેં આ બેગ નીચે કેમ ફગાવી ?  અંદરની વસ્તુઓને નુકશાન ન પહોંચે?  તને કેમ સમજણ નથી પડતી?”

 

“ડોન્ટ વરી મોમ ”  –  ” તેમાં કંઈજ  તૂટી કે બગડી જાય એવું નથિ.  મારાં ગળી કરેલાં કપડાં જ છે પણ જો ઊપરથી કેવી રીતે આવી ?  તેં જોયું ?  વજન

હતું એટલે જલદી આવી અને કેવો અવાજ પણ થયો!!  પણ આજ બેગ ખાલી કરી નાખું ને પછી ફગાવું તો આટલી જલદી નહીં આવે.”

દાદા, દાદી, સરોજ અને સૂર્યકાન્ત અચંબાથી એકબીજાની સામું જોતાં રહ્યાં.

” આને કહેવાય લો ઓફ ગ્રેવીટી.  ગુરુત્વાઆકર્ષણ :”

“અને જો આ ફુગ્ગાને ઊપરથી મોકલું છું તો પાછું ઊપર જ આવે છે તે કેમ ?  બોલો જોઈએ ?  હવામાનને કારણે.  ફુગ્ગા કરતાં હવામાન ભારે છે એટલે

ફુગ્ગાને ઊપર મોકલી દે   –  છે ને મજા પડે એવી વાત.  મારે આવું ઘણું બધું ભણવું પડશે અને શોધખોળ પણ કરવી પડશે.”  હું હવે નાસા ની યુનિવર્સિટીમાં જવાની છું તો આજથી જ આ બધાં પ્રયોગો શા માટે ન કરું ?”

 

સરોજબેન માથા ઉપર હાથ મૂકી બોલ્યા,”  આ છોકરીને કેવી રીતે સમજાવુ કે સ્પેસમાં જવાનું કઇ સહેલું નથિ.  તેને માટે બે વર્ષની પ્રેક્ટિકલ ટ્રેનિંગ લેવાની રહેશે . ”   ત્યાં તો સુર્યકાંતે શરત મૂકી.  બે વર્ષ પછી લગ્ન કરવાનાં અને પછી આગળ જવાનું ”   સૃષ્ટિ તો આંખો પહોળી કરી જોઈ જ રહી.

” ડેડી , એ કેવી રીતે બને ?”

“હા , સૃષ્ટિ , તું હા પાડે તો જ તને વ્યુહસ્ટન જવા દઈએ નહીં તો આખો પ્રોગ્રામ રદ.”   સૃષ્ટિ વિચારતી હતી કાલે શું થવાનું છે તે કોઈને ખબર નથી તો

બે વર્ષ પછી શું થવાનું છે કોને ખબર ?  હમણાં હા પાડવા દે.  તેણે હા પાડી દીધી.

 

બીજે દિવસે સૃષ્ટિને મૂકવા બધા એરપોર્ટ ગયા.  સૃષ્ટિએ દાદીને કહ્યું ,”  દાદી , તમે વોટ્સ એપ જોતા રહેજો.  હું અવારનવાર તમને સમાચાર મોકલતી રહીશ.”  દાદીએ હા પાડી.  સૃષ્ટિ પ્લેનમાં બેસી ગઈ.  બધાં ઘરે આવ્યા.  બે કલાક પછી દાદીને થયું ચાલ વોટ્સ એપ જોઉં.  હજુ તો સૃષ્ટિ પહોંચી નહીં હોય પણ જોઈ લઉં.  દાદીએ ફોન ખોલ્યો ને જોયું તો પાંચ મીસ કોલ હતા.  સૃષ્ટિએ એક વખત દાદીને કહેલું કે કોઈ મોટી તકલીફમાં હોય તો મીસ કોલ આપે.

આપણે સમજી જવાનું કે ખરેખર ભયંકર પરિસ્થિતિ ઊભી થઇ છે.  દાદીએ નીચે આવી બધાને વાત કરી.  સુર્યકાંતે ટી. વી  ચાલુ કર્યું.  જોયું તો વ્યુહસ્ટન જતી સૃષ્ટિની ફ્લાઇટ હાઇજેક થઇ છે અને બે મુસાફરોને ઇજા પહોચી છે.  એવા સમાચાર હમણાં જ આવવા શરૂ થયા.  સર્વેને ચિંતા ઘેરી વળી.   શું થશે ?

અમારી સૃષ્ટિ તો સહીસલામત હશેને ?  હે ભગવાન, તું દયાળુ છે.  દયા કર.  અમે સૃષ્ટિ વિના કેમ જીવીશું ?  સરોજબેનના આંસુનો પ્રવાહ અટકતો નહોતો.

 

પ્લેનમાં બધાની પાસે ઈન્ટરનેટ સુવિધા ન્હોતી પણ જે કરી શકતા હતા તેઓએ ટવીટર, ફેસબૂક , વોટ્સએપ અને ગુગલ નો ઊપયોગ કરી પ્લેન હાઇજેક થવાનાં સમાચાર ગમે તેમ કરી લીક કર્યા.   યુએસની ગવેર્નમેન્ટ અને નાસા એજન્સી બંન્ને મળીને શોધ્યું કે પ્લેન કોણે હાઇજેક કર્યું છે અને ખરો ઉદેશ શું છે?  ખબર પડી કે એ લોકોની માંગણી હતી કે પ્લેન વ્યુહસ્ટનને બદલે ન્યુયોર્ક લઇ જાય અને ત્યાંથી બધાં મુસાફરોને ખાલી કરી પ્લેનમાં રાહત માટે કપડાં,

પાણી, ખોરાક અને રાયફલો લઇ જાય.  એજન્સીએ તરત હા ભણી અને પ્લેન ન્યુયોર્ક ઉતાર્યું.  મુસાફરોને સાચવીને બહાર કાઢી લીધા,  ઘાયલ થયેલાઓને  તાત્કાલિક સારવાર આપી અને તેમની માંગણી પ્રમાણે દરેક વસ્તુ તૈયાર રાખી આપી દીધી.  પ્લેને સિરિયા તરફ પ્રયાણ કર્યું.

 

જ્યાં સુધી બધાં મુસાફરો સલામત રીતે બહાર ન આવી જાય ત્યાં સુધી આ સમાચાર ગુપ્ત રાખ્યા હતા. ટી. વી. વાળાને પણ કોઈ જાતની જાણકારી નહોતી.

સૃષ્ટિએ દાદીમાને લખી દીધું  ,” આઈ એમ ઓ કે.”   સર્વેના શ્વાસ નીચે બેઠા.  થોડી વારમાં ટી.  વી.  પર પણ સમાચાર આવવા માંડ્યા કે બધા મુસાફરો સુરક્ષિત છે.

 

સૂર્યકાન્ત અને સરોજને ખરેખર ખ્યાલ આવ્યો કે આજનાં આધુનિક ઉપકરણો કેટલા ફાયદાકારક છે.  પ્લેન હાઇજેક થવાનાં સમાચાર બહારે ન પડ્યા હોત તો સરકાર કરાર કરી મુસાફરોને બચાવી ન શક્યા હોત.  તેમની સૃષ્ટિ આજે જીવિત છે એ નાનીસૂની વાત ઓછી છે !!

દાદીમાએ કહ્યું ,”  હું મોબાઇલ ફોન વાપરતા શીખી ગઈ એ આપણે માટે આશીર્વાદરૂપ બની ગયુ નહીં તો આપણને મોડી મોડી ખબર પડત કે ઊપર ગગનમાં શું ચાલી રહ્યું છે !!  ”    નાસાએ ચારેય વિધાર્થીઓ જે ન્યુયોર્કમાં હતા તેમને તાત્કાલિક બોલાવી લીધા  –  દરેક માં-બાપ અને બાકીનાં મુસાફરોના સગા વ્હાલાના જીવ હેઠા બેઠાં.   સરોજની મોબાઈલ ફોન ઊપર ચીટકી રહેવાની ફરિયાદ કાયમ માટે અદ્રષ્ય થઇ ગઈ.  મોબાઈલ ફોન સમયની સાંકળ બની ગયો.

આભાર – અહેસાસ કે ભાર ? (7)જયવંતિ પટેલ

મન એ એક દર્પણ છે.  મનનો અહેસાસ આવશ્યક તેમજ ઉચ્ચ છે.  મનુષ્યને એક બીજા સાથે સીધો અથવા આડકતરો સબંધ રાખવો જરૂરી હોય છે.  અને આ સબંધ તમારાં સંસ્કાર , નીતિ , અને કેળવણી ઉપર ખૂબ આધાર રાખે છે.  કોઈની પણ સાથે દલીલબાજી પર ઊતરી પડવું જરૂરી નથી હોતું , અને છતાં એવા ઘણાં દાખલાઓ બને છે કે જેમાં બિનજરૂરી દલીલબાજી કરવી પડે છે.  અથવા દલીલબાજી પર ઊતરી જવાય છે.  આ સિક્કાની એક બાજુ થઇ.  હવે બીજી સાઈડ જોઈએ.

જીવનમાં અચાનક એવા મિત્રો કે માનવને મળવાનું થાય કે જેમને મળવાથી એમ લાગે કે આપણે તેને વર્ષોથી ઓળખીએ છીએ.  નજરથી નજર મળે, ધીમું સ્મિત મુખ પર લાવી,  આપણો આભાર માને ત્યારે તો એમજ થાય કે આનું નામ શિસ્ત.  શું નમ્રતા છે!  શું વિવેક છે !  આભાર માન્યો તે પણ કેટલા વિવેકથી.

જાણે એ ક્ષણને વાગોળ્યા રાખવાનું મન થાય. બસ, આજ કહેવા માંગુ છું.  કોઈનો આભાર માનીએ તે પણ એટલી નિખાલસતાથી અને વિવેકથી કે સામી  વ્યક્તિને લાગે જ નહીં કે તેમનો આભાર માન્યો અને છતાં કૃતજ્ઞતાની ભાવના છવાયેલી રહે.

આપણી સંસ્કૃતિમાં બોલીને આભાર નથી માનતા.  કૃતજ્ઞતા નજરથી વર્તાય છે, વર્તનથી વર્તાય છે.   એક બીજા સાથે મીઠો સબંધ કેળવી તેને ટકાવી રાખવો એ એક આભાર માનવાની રીત છે.  આમ કરવામાં ઘણી વખત કડવો ઘૂંટડો ગળી જવો પડે છે.  અને વર્ષો વિતિ જાય છે તેને ઓળખવામાં અને સમજવામાં.  સહનશીલતાની કસોટી થાય છે.  એમાં છીછરાપણું બિલકુલ નથી હોતુ,  એને  જ કદાચ સમર્પણ કહેતા હશે.  નાના હતાં ત્યારથી ઘરમાં એક બીજાનું કામ આટોપી લેતા આવ્યા છે.  પણ થેંક્યુ કે સોરી શબ્દ વાપર્યો નથી.  પણ હવે નવા જમાનાને અનુકુળ વારે વારે આભાર વ્યક્ત કરવો પડે છે.  તેમાં કાંઈ ખોટુ નથી પણ એ ભાર કદાપી ન બનવો જોઈએ.

ઘણી વખત વિચાર આવે કે કુદરતનો કેટલો આભાર માનીએ જેણે આપણા શરીરની રચના જે રીતે કરી છે !!  આપણા શરીરની રચનાને જોઈ એ સર્જનહારને દંડવત કરવાનું મન થાય અને ઊપકાર માનતા મન થાકે નહીં.  શું રચના કરી છે!! ખોરાકને ચાવી, વાગોળી, એક રસ થાય એટલે પેટમાં જાય.  ત્યાં પાછું ઘુમે.  એવું ઘુમે કે આંતરડામાં જાય ત્યારે બારીકાઈથી લોહીમાં જતુ રહે અને આપણા શરીરને પોષણ મળે.  આ તો એક વિભાગ. એવા તો કેટલાય વિભાગ બનાવેલ છે  .મળ મુત્રને જુદા માર્ગે નિકાસ કરી શરીર શુધ્ધ રાખે છે.  લોહીને આખા શરીરમાં ભ્રમણ કરાવે છે.  બધી નળીઓ કેવી એક બીજા સાથે સઁકળાયેલી છે.  અને ક્યારેક વાગે કરે તો સંદેશો મગજ સુધી પહોંચાડી તરત તેનો રસ્તો કાઢી સંરક્ષણ માટે તૈયાર રહે છે.  મગજની સાથેનું જોડાણ અને હ્દયમાં રહેલું મન તેનું કનેક્સન કળી ન શકાય તેવું છે.  સુઃખ દુઃખ ની લાગણી, સારા નરસાની ઓળખ, અને એક બીજા માટે ન્યોછાવર થઇ જવાની ભાવના પણ એ મન જ  નક્કી કરે છે…..કેટલીયે શોધ ખોળ થઇ છે.  રોબોટ બનાવાયા છે.  ડ્રોન પ્લેન બન્યા છે.  અને હજુ ઘણી શોધ ચાલુ જ છે.  પણ

જે કુદરતે કળા કરી આપણું શરીર બનાવ્યું છે તેની તોલે તો કોઈ ટેક્નોલોજી, પૈસો કે ભાવના ન આવી શકે !  તો એ સર્જનહારનો કેવી રીતે આભાર માનવો ?  થેક્યું થેક્યું  –  આભાર આભાર નો સતત જાપ કરવો પડે.

અને છતાં એ અનિર્વાય છે કે આપણે એકબીજાની સાથે પ્રેમથી વર્તન કરીએ. આપણે માટે કોઈ કાંઈ કરે તો આપણને તરત થાય કે તેનો આભાર કઈ રીતે માનું ?   માં બાપનું ઋણ કેવી રીતે ચૂકવાય ?  જયારે ઘરડાં થાય ત્યારે તેમની લાગણીપૂર્વક સારસંભાળ રાખી આભાર વ્યક્ત કરાય.  એ પણ સહેલું નથી કારણકે ઘણાં માબાપો દુઃખી હૃદયે સંતાનોથી અલગ રહે છે કે જયારે તેમને સૌથી વધારે બાળકોનાં સાથની જરૂરીયાત હોય છે.

આભારની સાથે સંતોષની લાગણી સંકળાયેલી છે.  એવા કેટલાયે લોકોને મેં જોયા છે જેને બે ટંકનું ખાવાનું નથી મળતું, રહેવાં ઘર નથી હોતું પણ સંતોષથી જીવે છે.  આપણને સારું ઘર, સારો ખોરાક અને પોતાનો પરિવાર મળવા છતાં ઘણી જગ્યાએ અસંતોષની લાગણી નિહાળવા મળે છે.  જેને બદલે ભગવાનનો ખૂબ ખૂબ આભાર માનવો જોઈએ કે જે આપ્યું છે તે પુરતું છે અને મને સંતોષ છે.  હું પ્રફુલ્લિતતાથી જીવું છું.

આભાર વ્યક્ત કરવો એટલે પર્યાવરણને જીવંત રાખવું.  આને અલગ તરીકે આભાર માનેલો કહેવાય.  આપણે સૌ એટલું તો જરૂર કરી શકીયે કે વૃક્ષોને કાપવા નહીં.  દર વર્ષે બાળકો પાસે તેમજ આપણે પોતે પણ વૃક્ષો રોપવા.   બાયોડિગ્રેડેબલ (એટલે કે જે પ્રકૃતિ સાથે મળી જાય એવી) વસ્તુ વાપરવા ઊપર ભાર રાખવો.   જેથી પ્રકૃતિ જીવંત રહે.  કદાચ તમને થશે કે આ જરા હું ફેરફાર કરું તેમાં શું વળવાનું છે પણ દરેકનો થોડો ભાગ એક મોટો હિસ્સો બની જાય છે.  પ્રકૃતિનો આપણે આભાર માનેલો ગણાશે.  જાગૃત મન અનેક સ્વરૂપે આભાર માની શકે છે અને આભારી છે.

જયવંતિ પટેલ

 

મનની મોસમ -લલિત નિબંધ (૨૧) પાનખર

અમેરિકામાં આવ્યા પછી જીવનમાં આવી એક લહેરખી અને પાનખર નો અહેસાસ કરાવ્યો. મારા  સ્વાસ્થ્ય માટે  નિરીક્ષણ થયું ડૉ,બોલ્યા કે મને  સ્ટેજ ચાર ફેફસાનું કેન્સર છે જે ગળામાં અને મગજમાં પણ પ્રસરી ગયું છે. ત્યારે મનમાં ચાલતો સંઘર્ષ, વેદના અને મૃત્યુની સામેનો પડકારે જાણે મનની મોસમ બદલી નાખી,એક અજબ પરિસ્થિતી,ખરવાની અવ્યક્ત વેદના, ત્યારે  દુઃખથી છલોછલ ભરેલું મન ક્યાંક ખાલી થવા બારી શોધે અને દેખાય માત્ર દુર બાંકડે બેઠેલું જીવન …

મારું મન કેટલાયે દાયકા પાછળ જતું રહ્યું.  બરાબર સાત દાયકા.સોળ વર્ષની યુવાન ઉંમર.. ખેતરમાં જવું, આંબાવાડીમાં આંબાને મોર આવ્યો હોય તેની એક અલગ ફોરમ લેવી, બે ત્રણ મહિનામાં નાની નાની કેરીઓ દેખાય.મનની આ યાદગાર મૌસમને  યાદ કરતાં મન ક્યારેય થાકતું નથી.નિશાળેથી આવ્યા એટલે તરત પુસ્તકો ટેબલ પર મૂક્યા, જરાતરા નાસ્તો કર્યો કે બહાર રમવાં દોડી જવું  – બીજા ભાઈબંધો રાહ જોઈ રહ્યા હોય.  એ જીવન કઈ અનેરૂ હતું.  ન કોઈ ચિંતા, ન ફિકર, ન જવાબદારી ! જીવનનો અમુલ્ય એ સમય હતો.  ગામનો કૂવો, સરકારી સ્કુલ, નાનું તળાવ, અને ગામની વચ્ચેથી પસાર થતો ધોરી રસ્તો.ત્યાં આવીને ઉભી રહેતી એસ ટી બસ, .બા બૂમ પાડી બોલાવે નહીં ત્યાં સુધી ઘરમાં ન જવાનું બસ આનંદ એક નિદોષ આનંદ .  સંધ્યાકાળ ધેનુ બધી પોતપોતાના ઘરમાં પ્રવેશ કરી નીરેલું ઘાસ અને પાણી પીતી હોય, બાની બોલાવવાની રાહ જોવાતી હોય. આંખો બંધ હતી અને છતાં આખું જીવન જાણે આંખોમાં….

એ સમયે એક ખુમારી હતી.  જુવાનીનું જોશ હતું.  ન શું થાય ! બધુંજ થશે. ચાલ, હું મદદ કરું।  આખા ગામમાં નામ જાણીતું થઇ ગયું.  સીત્તેર  વર્ષ વિતી ગયા. ગામનું દરેક વ્યક્તિ મને ઓળખતું થઇ ગયું. કોઈનું પણ કામ હોય, હું હાજર રહેતો.  કોઈના દીકરો કે દીકરી પરણે તો જાણે મારી જવાબદારી બની જતી. કોઈને આર્થિક જરૂરિયાત હોય તો તરત હાથ લાંબો કરી આપી દેતો. તેથી જ અમેરીકા આવવા નીકળ્યાં તો આંગણું આખું ભરાઈ ગયું હતું. ગામનાં દેસાઈ, પટેલ, મોચી, ઘાંચી, મુસલમાન,અને કામ કરતાં દુબરાની વસ્તી!  તે દિવસે જાણે આખું ગામ ભેગું થઇ ગયું, સૌને થતું હતું ભાઈ પાછા નહીં આવે તો અમારું કોણ ?..આજે મારું કોણ

અચાનક છાતીમાં દુઃખી આવ્યું.આ ભીંસ કેવી ?  શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે. છતાં પેલાં વિચારો એનો પીછો ન્હોતા છોડતા. બધાએ કેટલું સમજાવ્યું હતું ! સીગરેટ ન પીઓ.  દારૂ ભલેને ફોરીન હોય પણ શરીર તો તમારુંને ?  ક્યાં સુધી સહન કરે ! વિદેશી સીગરેટ અને દારૂ ની બોટલ – દરેક ઇંગ્લેન્ડ અમેરિકાથી આવનાર ભેટમાં આપતા અને એ ખૂબ ગમતું.  પણ આજે એજ વસ્તુએ મને બરબાદ કરી દીધો.  ફેફસામાં કેન્સર થયું, ગળામાં પ્રસરી ગયું.  હવે મગજમાં આવી ગયું. આભ ફાટે તો થીંગડા ક્યાં મરાય ? કીમો થેરાપી કે રેડિએશન, કાંઈ જ કામ નથી કરતું.  હવે માત્ર ગણ્યા ગાંઠ્યા દિવસો રહ્યા છે.મન વિચારોથી ભરપૂર છે.  સ્વસ્થ શરીર હોય તો જ મન સ્વસ્થ રહી શકે.  મેં દારૂ અને સીગરેટ વર્ષો પહેલાં છોડ્યા હોત તો આજે મારી આ પરિસ્થિતિ ન હોત.  મારે મારી પરિવાર  પર બોજ નથી બનવું.  હે પરમાત્મા, મને તું વેળાસર તારી પાસે બોલાવી લેજે. મારુ મન તારા ચરણોમાં આવવા હવે તડપી રહ્યું છે

મૃત્યુ અનિવાર્ય છે મૃત્યુનો મને ડર નથી. મારી પત્ની, પુત્ર, પુત્રવધુ, દીકરી, જમાઈ, પોતા, પોતીઓ – ભરેલો સંસાર છે મારો બાગ મહેકે છે,હું સુખી છું – પણ હવે મારે જવાનો સમય થઇ ગયો છે.  મારુ મન આટલું વિચલિત કેમ છે?  મને કેમ શાંતી નથી ? અમેરિકાનું સુઘડ ઘર કે સારામાં સારી હોસ્પિટલ કોઈ મોસમથી મને જાણે વંચિત રાખતી હતી.

મેં પાછી આંખો મીંચી દીધી. પાછું એજ ગામ, લીલા ખેતરો, કૂવો, તળાવ, મંદિર, ઢોર, બહાર હિંચકા પર બેસી આવતા જતાં લોકોને નિહાળવા, ખબર અંતર પુછવી – કેવી હરિયાળી હતી એ, એની યાદ પણ  શાંતી આપતી હતી  હવે સમજાયું કે મને પોતાપણું  મારું ગામ,આપતું હતું. મનની શાંતીની  લ્હેર ત્યાંથી આવતી હતી. સમગ્ર મોસમ માણવા મન પોતાને ગામ પહોંચી ગયું.  શું ધરતીની સુગંધ છે !! એ ગુલમ્હોરી રાત અને મોઢા ઉપર આછું સ્મિત આવ્યું.  છોકરાંઓને થયું ડેડી દુઃખમાં પણ હસી શકે છે પણ તેઓને ક્યાં ખબર હતી કે એમનું મન તો આંબા વાડીમાં પહોંચી ગયું હતું અને પૂરું માણી રહ્યું હતું.  હું સુખી છું.  હવે મને મૃત્યુનો ડર નથી.  હું મારે ગામ પહોંચી ગયો છું.  મૃત્યુ મને ડરાવી નહીં શકે.  વતનના  ઝુરાપાએ મને વતનમાં, મારાં ગામમાં પહોંચાડી દીધો છે. મારા એ મનની મોસમ ખીલી ઊઠી છે. .

મને હવે અફસોસ કોઈ વાતનો નથી.  મેં જીંદગી ખૂબ માણી, વસંત જોઈ છે. એટલું જ નહિ ઘર ગુથ્થીમાં માં -બાપ પાસેથી શીખેલું કે દરેક વસંત એકલા નહિ  વહેંચીને માણજે, આજ દિન સુધી એ સૂત્રને નજર સમક્ષ રાખી જીવન જીવતો આવ્યો છું. બની એટલી જન સેવા કરી આપતો આવ્યો છું. મનુષ્ય પાસે શું નથી ? હું પણ ઘણી વસ્તુથી અજાણ રહ્યો, મારા મોહમાયા અને મારી ટૂંકી દ્રષ્ટિ એ મને આવરણો થી ઢાંકી દીધો અને હું બહાર ન આવી શક્યો.હવે અંતરચક્ષુ પર જે પડદો હતો તે ખસી ગયો.

આપણે સૌ નાની-મોટી મોસમ  જીવીએ છીએ પણ પાનખર મનની મોસમનો એક એવો અહેસાસ  એક એવી વેદના…છે કે  આપણે પોતે ઝાડ થઈને પાંદડે પાંદડે ખરીએ છીએ અને .. પીળા પડી ખરવાની વેદના ઝીલતા, આપણા આયખા આખાને આંખોમાં પથારીમાં ઝીલીએ છીએ  અને ઝીલતા ઝીલતા સત્યને જે પામીએ છીએ, હવે  નવી દ્રષ્ટિ, નવા વિચારોથી કુપણો ખીલે  છે બારી બહાર દ્દેખાતી પાનખરમાં પણ વસંતનો વૈભવ સર્જાય છે.
આજે સમજણ છે પણ હવે સમય જ ક્યાં છે એ વસંતે મણવાનો…

 

 

જયવંતિ પટેલ

વિનુ મરચંટ વાર્તા સ્પર્ધા – 2017 (10)સાંકડી સોચ

 

રાત્રે બારી થોડી ખુલ્લી રાખી હતી.  આછી સમીરની લહરી અને કોઈ કોઈ પંખીનો મધુર કલરવ સ્મૃતિને તેની સ્વપ્નની દુનિયામાંથી તેના ઘરમાં પાછી લાવ્યો.

સુર્યનારાયણ તેની અકળ ગતિએ પૃથ્વીને પ્રભાતનાં સોનેરી કિરણોથી રંગી રહયો હતો.  રસોડામાંથી ચાની મહેક આવી રહી હતી.  તેને તરત યાદ આવ્યું અને તે સફાળી પથારીમાંથી બેઠી થઈ ગઈ.

આજે સ્મૃતિ ક્યાંક અગત્યની વાત માટે જવાની હતી.  તે તેની તૈયારીમાં પડી ગઈ.  તેણે વાળ ધોયા.  તેને સમાર્યા  અને સરસ ચોટલો વાળ્યો.  કઈ સાડી પહેરવી તે નક્કી કરતાં તેને પંદર મિનિટ થઇ.  પણ આખરે એક સાદી પણ સુંદર સિલ્કની સાડી બહાર કાઢી.  તેની સાથે નાજૂક સેટ પણ પથારી ઊપર તૈયાર કર્યો.  ઘડિયાળ તરફ નજર કરી તો નવ વાગ્યા હતા.  તેણે થોડી ઊતાવળ કરી અને સાડી પહેરી તૈયાર થઈ ગઈ.  અરીસામાં જોયું અને થયું બધું વ્યવસ્થિત છે.  આજે જે ઈન્ટરવ્યુ આપવા જવાની છું એને માટે ઊત્તમ છે.  મંદિર પાસે જઈ પ્રભુનાં ચરણોમાં શિર ઝુકાવ્યું અને આશિર્વાદ લીધા.  એટલામાં મધુકર રૂમમાં ચાની ટ્રે સાથે આવ્યો, તેની સામે જોઇ બોલ્યો ,” સ્મૃતિ! ખૂબ સુંદર દેખાય છે  આજના ઇન્ટરવ્યૂને અનુરૂપ સાડી પહેરી છે.  પણ થોડી નરવસ કેમ દેખાય છે ?

“હા , મધુકર, સાચે જ હું થોડી નરવશ છું  ખબર નહીં, આ પોસ્ટ માટે કેટલીયે અરજી ગઈ હશે !  પ્રશ્નો કેવી રીતના પૂછશે અને હું તે સારી રીતે સંભાળી શકીશ કે કેમ ?

મધુકરે કહયું ,” સ્મૃતિ, તું ચિંતા ન કર.  મને તારામાં પુરેપુરો વિશ્વાસ છે.  તારો શિક્ષક તરીકેનો અનુભવ , ખંતીલો સ્વભાવ, આગળ વધવાની તમન્ના, બાળકો સાથેની સમજદારી અને તારો આત્મવિશ્વાસ તને નહીં ડગવા દયે.”

સ્મૃતિ મધુકર સામે જોઈ રહી અને પછી બોલી, ” મધુકર, મને તારો સાથ ન હોય તો સાચે જ હું ભાંગી પડીશ.”

મધુકરે ઘડિયાળ સામે જોઈ કહયું,” ચાલ હવે જલ્દી કર.  આજે ઇન્ટરવ્યુ માટે મોડી ન પડે તે ખાસ જોવાનું છે.”  બંન્ને જણા તૈયાર થઈ બહાર નીકળ્યા.  મધુકરે તેને એક મોટી શાળાના આગળનાં દરવાજા પાસે ઊતારી.  “ગુડ લક ”  કહી તે તેની ઓફિસ માટે રવાના થઈ ગયો.  સ્મૃતિ એક મિનિટ દરવાજા પાસે ઊભી રહી પછી અંદર દાખલ થઇ.  ગેટકીપરે તેને આવવાનું કારણ પૂછ્યું અને લેટર જોયા પછી અંદર જવા દીધી.  આશરે  પાંચસો થી છસો છોકરાંઓ અહીં આવતાં હશે.  આ શાળાનાં પ્રિન્સિપાલની પોસ્ટ માટે એણે અરજી કરી ત્યારે તેને ખ્યાલ ન્હોતો કે આ શાળા આટલી મોટી હશે.  તેણે  ઓફિસમાં  જઈ, તપાસ કરી કે ઇન્ટરવ્યુ ક્યાં રાખેલ છે?  બે છોકરાઓ તેને એક ખાસ મોટા ઓરડામાં લઇ ગયા.  જ્યાં દશ પ્રશ્નકારોની પેનલ બેઠી હતી.  ઇન્ટરવ્યુ આપવા વાળામાં પંદર અરજીકારો ખુરશીમાં ગોઠવાઈ ગયાં હતા.  તેમાં નવ પુરુષો અને છ સ્ત્રીઓ હતી.  સ્મૃતિ થોડી વધારે ચિંતિત થઇ ગઈ.  પછી એક ખુરશી  પર જઈ બેઠી.  આજુબાજુ જોયું તો ખાસ કોઈ જાણીતું ન લાગ્યું.  છેલ્લી ખુરશી પર કોઈ બેઠું હતું.  વાંકી વળી જોયું તો આશ્ચર્ય પામી ગઈ – આ પેલો ચંદુ તો નહીં ?  હા , ચંદુ જ છે.  અને એક ઝલકમાં એ ભૂતકાળમાં ખોવાઈ ગઈ.

હાઈસ્કુલનું છેલ્લું વર્ષ હતું.  સ્મૃતિનું મિત્ર મંડળ બહોળું હતું.  તે પોતે નમણી અને દેખાવડી હતી.  ઘણાં છોકરાંઓ તેની મિત્રતા રાખવા પ્રયત્ન કરતા.  સ્મૃતિ બધાને દાદ ન દેતી.  તેને જે ગમતાં તેની સાથે જ મિત્રતા રાખતી અને પીકનીક પર જતી.  સ્મૃતિ બધા વિષયોમાં ઊંચો ગ્રેઇડ લાવતી.  વિવધતાથી ભરપૂર હતી.  કંઈક જીવનમાં કરી છૂટવાનો તરવરાટ હતો.  પણ અજાણ્યાં સાથે બોલવામાં નરવશ થઈ જતી.  કોઈકે કહયું, તું ડિબેટીંગ સોસાયટીમાં કેમ નથી જોડાતી ?  અને તરત સ્મૃતિએ નક્કી કર્યું કે તે જરૂર જોડાશે.  પણ ત્યાં ગયા પછી ચંદુ જેવાનો અનુભવ થયો.  ડિબેટિંગ સોસાઈટીના ચેર પર્સન તરીકે ચંદુ હતો.  ચંદુ ઊંચો, દેખાવડો અને હોંશિયાર છોકરો હતો.  બોલવામાં બહુજ ચપળ અને એને કારણે તેને ચેર પર્સન નીમવામાં આવ્યો હતો.  સ્મૃતિ જયારે ડિબેટિંગ સોસાયટીમાં જોડાઈ ત્યારે તેને આત્મવિશ્વાસ બહુ ન્હોતો.  પચાસ વિદ્યાર્થીઓની સામે બોલતાં ડરતી.  અને એવી જ એક મિટિંગમાં ચંદુએ તેને ઊભી કરી કોઈ વિષય ઊપર બોલવા કહયું.  સ્મૃતિ ગભરાઈ ગઇ અને પૂરું બોલી ન શકી.  ચંદુ હસ્યો અને કટાક્ષમાં બોલ્યો,” આવડત ન હોય તો પણ લોકો અહીં ચાલી આવે છે. ”

 

એ વખતે ક્લાસમાં મધુકર પણ હતો.  નરવશ સ્મૃતિને એણે ખૂબ પ્રોત્સાહન આપ્યું અને ચંદુ જેવાની વાતો મગજ પર ન લેવા વિનંતિ કરી.  જાહેરમાં બોલવા માટે શું કરવું જોઈએ તેની રીત બતાવી, તૈયારી કરાવી અને બીજી ત્રીજી મિટિંગમાં આત્મવિશ્વાસથી બોલવા ઊભી કરી, બધાને અચંબામાં પાડી દીધા.  તે પછી ચંદુ તેની મિત્રતા શોધવા લાગ્યો.  એક વખત એ એકલી હતી ત્યારે તેનો લાભ ઊઠાવી તેની છેડતી કરેલી.  સ્મૃતિએ તેને તમાચો મારી ત્યાંથી ભાગી છૂટી હતી.  આજે આ પોસ્ટને માટે હાજર રહેલાઓમાં ચંદુને જોઈ જરા આશ્ચર્ય સાથે ફિકર પણ થઈ.  ચંદુ અને તેના જેવા બીજાં વ્યક્તિઓ હરીફાઈમાં હોય તો તેનું શું ગજું ?  જયારે બેલ વાગી ત્યારે સ્મૃતિ તેની તંદ્રામાંથી જાગી.  પેનલે ઇન્ટરવ્યુ આપવા આવનાર દરેકને બહાર બેસવા વિનંતી કરી, એક એકને અંદર બોલાવવા માંડ્યા.  સ્મૃતિનો નંબર આઠમો આવ્યો.  ચંદુ પાંચમા નંબરે અંદર ગયો.  પંદર મિનિટ પછી બહાર આવ્યો ત્યારે સ્મૃતિની સામે નજર કરી એવી રીતે હસ્યો કે જાણે મજાક ન કરતો હોય !!  સ્મૃતિ નજર નીચી રાખી સમ સમી રહી.  પણ હિંમત ન હારી.તેને થયું આજે હું મારી પૂરી શક્તિ આમાં લગાડીશ પછી ઊપર વાળાને જે કરવું હશે તે કરશે !

 

સ્મૃતિ અંદર ગઈ ત્યારે બધાએ એને આવકારી.  તેની અરજી વાંચીને એક એક પ્રશ્ન દરેકે પૂછ્યા.  જેના ઊત્તર સ્મૃતિએ ખૂબ જ ધીરજ અને વાસ્તવિકતાથી આપ્યા.  મોઢા ઊપર જરાપણ ગભરાટ ન બતાવ્યો.  છેલ્લે આ પોસ્ટને માટે તેણે શા માટે અરજી કરી અને બાળકોને કેવી રીતે સંભાળી શકશે એ વિશે કહેવા કહયું.  પાંચ મિનિટની એ વિચાર  સ્પર્ધામાં સ્મૃતિએ એની કાબેલિયત, અનુભવ, આવડત,અનુશાસન, વિકાસ અને અધ્યાતમ વિષે ખૂબ જ આત્મીયતાથી એના વિચારો દર્શાવ્યા.  તેને લાગ્યું કે પેનલ તેના જવાબથી સંતુષ્ટ છે.  તે બહાર આવી.

 

બહાર ચંદુ બેઠો હતો.  તેને જોઇ હસીને બોલ્યો ,”  હલ્લો સ્મૃતિ!  તને અહીં જોઈ મને ઘણું આશ્ચર્ય થયું હતું.  ઇન્ટરવ્યુ કેવો રહયો?”  અને એટલાજ મજાકિયા અવાજમાં કહયું કે ” તારી આ પોસ્ટમાં નિમણુંક થાય તો પાર્ટીમાં મને જરૂર બોલાવજે.”  અને હસતો હસતો જતો રહયો.  એને જવાબ સાંભળવાની જરૂરિયાત ન લાગી.  સ્મૃતિ દૂર ક્ષિતિજમાં નિહાળતી રહી.

 

અઠવાડિયા પછી સ્મૃતિને તે શાળાનો લેખિત પત્ર મળ્યો કે તેની લાયકાતની કદર કરતાં, આ પોસ્ટને માટે તેને ચૂંટાઈ છે ત્યારે તે ખરેખર માની ન્હોતી શકતી !!  તેને થયું તે આસમાનમાં ઊડી રહી છે.  તેને જમીન પર મધુકર લઈ આવ્યો અને અભિનંદન સાથે બાથમાં લઈ લીધી.

 

સ્મૃતિએ તરત ફોન જોડ્યો અને પેલા ચંદુને એટલાજ મજાકિયા અવાજમાં પૂછ્યું,”  હલ્લો ચંદુ !  તારી આ પોસ્ટને માટે નિમણુંક થઈ ગઇ ?  આટલો શાંત કેમ છે ?  તને તો એમજ હતું ને કે કોઇ સ્ત્રી તારા જેટલી હોંશિયાર હોય જ ના શકે પણ આજે મેં તને હરાવ્યો છે.  મારી પાર્ટીમાં જરૂર આવજે.”

 

સામેથી જવાબને બદલે ફોનની રીંગ ટોન સંભળાઈ !!!!

 

જયવંતી પટેલ

બેઠકનો અહેવાલ-જયવંતીબેન પટેલ -૭ઓક્ટોબર ૨૦૧૬-

 “બેઠકમાં હાસ્ય સપ્તરંગી મેઘધનુષ રચાયું -“તા. ૭ઓક્ટોબર ૨૦૧૬ને શુક્રવારે ઇન્ડીયા કોમ્યુનીટી સેન્ટર  મિલ્પીટાસ કેલીફોર્નીયા ખાતે સાંજે 6.30વાગે ગુજરાતી “બેઠક” મળી. છેલ્લા છ વર્ષથી બે એરિયાના ગુજરાતીઓ સાથે મળી ગુજરાતની અસ્મિતાને સાચવવાનો નમ્ર પ્રયત્ન કરે છે જેના ફળ સ્વરૂપે નિતનવા વિષયો પર બેઠકમાં વાંચન અને સર્જન થાય છે.આ દિવસે મોટી સંખ્યામાં સૌની હાજરી રહી.

“બેઠક”માં સદાય પરિવાર જેવું વાતાવરણ હોય છે.આજની બેઠકમાં સક્રિય કાર્યકર ઊષાબેનનો જન્મદિવસ હોવાથી ભોજન તેમના તરફથી સૌએ માણ્યું અને સહિયારો આનંદ માણી સૌએ ઉષાબેન અને અશોકભાઈને વધાવ્યા.

 બેઠકની શરૂઆત પ્રજ્ઞાબેને સૌને આવકારી કરી. કલ્પનાબેનની પ્રાર્થના દ્વારા બેઠકમાં મા સરસ્વતી નું આગમન થયું, ત્યાર બાદ કવિ શીતલભાઈ જોશીને યાદ કરી તેમના અચાનક નિધનમાં સૌએ દુઃખ વ્યક્ત કરતા પ્રાર્થના કરી.સાહિત્યમાં  તેમના યોગદાનને  યાદ કરી એમની જ  ગઝલની બે પંક્તિ સંભળાવતા પ્રજ્ઞાબેને કહ્યું કે આપણે એક સારા કવિ ગુમાવ્યા છે.

આ મહિનાના વિષય ઉપર આવતા રાજેશભાઈએ જણાવ્યું કે હાસ્ય સપ્તરંગી વિષય ખુબ પ્રેરણાત્મક રહ્યો ૩૬થી વધુ વાર્તાઓ આવી છે.અવનવા શિર્ષક આ મહિનાના વિષયનું આકર્ષણ રહ્યું.બધાના આ પ્રયત્નને રાજેશભાઈએ વધાવી અભિનંદન આપતા કહ્યું હું પણ મારી જાતને રોકી ના શક્યો અને એમણે પોતાની વાત કહી શરૂઆત કરી. ત્યારબાદ વસુબેને આ મહિનાના વિષયને અનુરૂપ હાસ્ય સાહિત્યકાર જ્યોતીન્દ્ર દવે વિશે માહિતી આપી. અને એમની વાર્તાના કોઈ પાના વાંચી યાદ કર્યા, તો જ્યોતીન્દ્ર દવેની વાર્તા  મહાભારત  ને  દર્શનાબેન ભુતાએ પારસી લઢણમાં વાંચી સંભળાવી જે ખૂબ જ રમૂજી હતી. પ્રજ્ઞાબેને જ્યોતીન્દ્ર દવે માટે કહ્યું કે એમની વાસ્તવિકતાને અપનાવવાની અને ઓળખવાની રીત અનોખી હતી.ત્યાર બાદ દાવડાસાહેબે હાસ્યના જુદા જુદા પ્રકાર સમજાવ્યા “બેઠક”ની ખ્યાતિ દૂર દેશાવર પહોંચી રહી છે તે જણાવતાં કલ્પનાબેને અમદાવાદથી વસુબેનના બહેનનો પત્ર વાંચી સંભળાવ્યો. પ્રજ્ઞાબેને વાત  ઉમેરતા કહ્યું કે  આપણે બેઠક દ્વારા આપણી માતૃભાષાને જીવંત રાખીએ છીએ જે પ્રશંસીય છે. જેનો શ્રેય દરેક સર્જકને જાય છે.આપણી બેઠકમાં આવી ગીતાબેન  ભટ્ટે જે જોયું તે જોઈ તેમણે એલ. એ. માં આવી જ બેઠકની શરૂઆત કરવાનું વિચારી રહ્યા છે, અને માટે બેઠકના સર્જકોને આમંત્રણ પણ આપ્યું છે.ઊપરાંત  શ્રી રઘુવીર ચૌધરી અને બળવંત જાની અને અંબાદાનભાઈ ઘઢવી જેવા બે મોટા સાહિત્યકારો બે એરિયામાં આવી રહયા છે. એ જાણકારી આપી સર્વેને આવવા આમંત્રણ આપ્યું.આ સાથે જયશ્રીબેન મર્ચન્ટને  વધાવતા પ્રજ્ઞાબેને કહ્યું તેમની ગઝલ લેકક્ષીકોનમાં “સન્ડે મહેફિલ”માં મુકાય છે.જે આપ સહુ વાંચજો અને આપણા સૌ માટે આ ગૌરવની વાત છે.

કલ્પનાબેનની ” હાસ્ય વાર્તા”ની રજૂઆત દર વખતની જેમ સુંદર રહી. તો દર્શનાબેન ભુતાએ મેઘલતાબેનને યાદ કરી “પ્યાલા બરણી”ની કવિતા વાંચી સંભળાવી જે ખૂબ હાસ્યસ્પદ રહી,કોઈ દિવસ ન બોલતા સુબોધભાઈએ જાણીતા હાસ્ય લેખક  અને સાહિત્યકાર બકુલત્રિપાઠીને  યાદ કરી સાહિત્યના પાના ઉખેડ્યા ને કહ્યું  ત્રણ પ્રકારનાં હાસ્ય હોય છે એલોપોથી , આયુર્વેદીક અને ત્રીજુ હોમયોપથી સાથે ઉધાર માંગવાની કળાની વાત કરતા બેઠકમાં હાસ્યનું મોજું ફરી વળ્યું ,જયવંતીબેને એમનો હાસ્ય સપ્તરંગી લેખ ” જુતાંની કમાલ ” વાંચી સંભાળવ્યો.તો રાજેશભાઈએ સાક્ષર ઠક્કર ની હાસ્ય કવિતા ” સામેવાળા માસી ”  વાંચી બધાને હસાવ્યા.પ્રવીણાબેને તેમની અમેરિકા વિશેની કવિતા વાંચી. ફુલવતીબેનની ” છાણ નો  પોદળો ” પરની કવિતા કલ્પનાબેને વાંચી જે બધાને ખૂબ ગમી. પ્રજ્ઞાબેને પોતાની લખેલ હાસ્ય વાર્તા “ચા “વિષે વાંચી સંભળાવી, જે ખૂબ જ  રમુજી અને રસપ્રદ રહી પ્રજ્ઞાબેને બધાનો આભાર માનતા કહ્યું કે દર્શનાબેનને બેઠક માટે માઈક સિસ્ટમ આપી “બેઠક”નો અવાજ વહેતો કર્યો છે. બધાએ સાથે સમૂહ ફોટો પડાવ્યો. આવતાં મહિનાનો વિષય ” પરદેશમાં અનુભવેલો સાંસ્કૃતિ સંઘર્ષ “ આપી લખવા આમંત્રણ આપ્યું. “બેઠક” ગુજરાતી ભાષાને વાંચન અને સર્જન દ્વારા જીવંત રાખે છે અને બધાનો સાથ ખૂબ અનિવાર્ય અને ગૌરવની વાત છે. આમ બધા “બેઠક”માં હાસ્યનું સપ્તરંગી મેઘધનુષ રચાયું.

 

જયવંતી પટેલ

 

હાસ્ય સપ્તરંગી -(૨૭)જુતાની કમાલ.-જયવંતી પટેલ

હાસ્ય એ સપ્તરંગી મેઘધનુષ સમાન છે.  જીવનનાં અનેક પ્રસંગો જુદા જુદા રંગે જોવા, જાણવા મળે છે.ચાલો જોઈએ જુતાની કમાલ.

 

પાવડી, પગરખાં, મોજડી ને ચંપલ

બુટ, નાઈકી સુઝ, હીલ તો લાગે ઝંઝટ

રંગ બે રંગી જુતા, નાના મોટા ને ગમતાં

ફાટેલાં જુતા, સહુને હસાવતાં

જે ચલાવે અટપટી ચાલ, દેખતાં રહીએ જુતાની કમાલ

 

ફાટેલાં જુતાની તો વળી વાત હોય !! તેને તો ફેંકી દેવાના હોય !  પણ નવા ન આવે ત્યાં સુધી શું કરવું ? કોઈ મોચી પાસે સંધાવી લેવા !  અને અરે ! રસ્તામાં ચાલતાં ચાલતાં ચંપલ તૂટી જાય તો ભારે પંચાત.  પવન સૂસવાટા લેતો હોય, મેઘરાજાની કૃપા વૃષ્ટિ થતી હોય, છત્રી લેવાનું ભુલાય ગયું હોય, કપડાં ભીંજાય ગયા હોય અને ચંપલ તૂટી જાય ત્યારે મનમાં એવી ભાવના આવે જ આવે કે આ ચંપલ જેવું દગાખોર બીજું કોણ હોય શકે?

 

જુતા વિના કોઈ દિવસ તમે ચાલ્યા છો ?  જુતા કેટલી અગત્યની જરૂરિયાત છે એ તો જયારે તમારે જુતા વિના પાણીમાં, અગર ગરમ લાય બળતી જમીન પર કે તીણા પથ્થરવાળા રસ્તા પર ચાલવું પડે તો ખબર પડે!  બાકી ઠંડા પ્રદેશમાં વસતા લોકો બરફ કે ઠંડીમાં જુતા વગર ચાલી શકતા હશે એવું સ્વપ્નમાં પણ નહીં વિચારતા.  બરફમાં ચાલવાં માટે તો ખાસ બરફમાં લપસી ન પડાય તેવા જોડા પહેરવાં પડે છે.  અને ઠંડીથી બચવા અંદરની બાજુ ગરમ સુંવાળુ ઊન રાખી જુતા બને છે.  તમે કોઈ દિવસ એ વિચાર્યુ છે કે જુતા કેટલી પ્રકારના, માપનાં, ડીઝાઈનના, રંગના, કિંમતના હોય છે ?  આખું એક પૂસ્તક લખાય જાય.

 

લંડનની એક ફેમિલી, પતિ, પત્નિ અને બે બાળકો પહેલી વખત, સંયુક્ત, દેશ ફરવા ગયા.  દેશ પહોંચ્યા એટલે જૂની પ્રથા પ્રમાણે પહેલી મૂલાકાત મંદિરની કરી.  ચારે જણા તેમનાં લંડનના સુઝ યાને કે જુતા બહાર કાઢી, ભગવાનના દર્શન કરી રહયા હતાં ત્યારે બહાર આરામથી એમના જુતા લઈને કોઈ પલાયન થઇ ગયું.  મંદિરની બહાર આવ્યા ત્યારે શોધાશોધ થઇ રહી.  પણ કંઈ પત્તો ન લાગ્યો.  આખરે ત્યાંથી રીક્ષા કરી સીધા જુતાવાળાની દૂકાને જઈ બીજા જુતા ખરીધ્યા.  ચોરાયેલા જુતા રવિવારની બજારમાં વેચવાં મૂકાય ગયા અને એમનાં એક સગાએ જઈ એ ખરીદી લીધા.  ભગવાન પણ મૂંઝાય ગયા હશે કે આ મારા દર્શન કરવા આવનારની શું દશા થઇ છે ?  મારામાંથી શ્રધ્ધા ઓછી ન થઇ જાય તો સારૂ !!!

 

મારો એક પ્રસંગ એવો બન્યો કે ભૂલાતો નથી.  યોગાના વર્ગમાં લગભગ 50/60 વિદ્યાર્થીઓ હાજર રહે છે.  દરેકને જુતા દરવાજાની પાસે કાઢવાના હોય છે.  પછી પોતપોતાની મેટ્સ ઊપર જઈ બેસી જવાનું.  વર્ગ પૂરો થાય ત્યારે પોતપોતાનાં જુતા પહેરીને જતા રહે –  એક ભાઈ મારા પીન્ક લીટીવાળા, પીન્ક દોરીવાળા જુતા પહેરીને જતાં રહયા.  હું બધાને પૂછી વળી.  આખરે થાકીને જુતા વિના કારમાં બેસી ઘરે ગઈ.  બીજે દિવસે એ ભાઈની રાહ જોતી પહેલાં જ પહોંચી ગઈ.  જેવા એ ભાઈ આવ્યા એટલે તેમણે જુતા કાઢી બારણા પાસે મૂક્યા અને મેં એ તરત લઇ લીધા.  જાણે કોઈ જંગ સર કર્યો હોય એવો મનમાં આનંદ થયો.

વર્ગના અંતમાં એ ભાઈને એમના જૂના જુતા પહેરતાં મેં જોયા.  પાસે જઈ પ્રશ્ર્ન કર્યો ત્યારે કોઈપણ ભાવ વગર મારી સામે જોતા રહયા, થોડું મુશ્કુરાયા અને ચાલવા માંડ્યું.  શું જુતાનું આકર્ષણ !!!

 

જુતાની શું વાત કરું ?  એક દરદી હોસ્પિટલમાં આવી રહયો હતો.  એનો એક પગ લંગડાતો હતો.  ત્યાં ઊભેલા બે ડોક્ટરોએ એને જોયો.  એક ડોકટરે ધારણા કરી કે ચોક્કસ, મને એવું લાગે છે કે એના ઘુટણમાં દુઃખાવો હોવો જોઈએ જેનાં કારણે એ લંગાઈને પગ મૂકે છે ત્યારે બીજો ડોક્ટર કહે કે ના, એના નળાના સાંધામાં દુઃખાવો છે જેથી એ પગ બરાબર મૂકી નથિ શકતો.  દરદી અંદર આવ્યો એટલે બંને ડોક્ટરોએ પાસે જઈને પૂછ્યું કે ભાઈ, તને શું દર્દ છે ?  તારો પગ કેમ આટલો લંગાઈ છે ?  તો પેલો કહે,” સાહેબ ,

મારુ ચંપલ તૂટી ગયું છે એટલે મારે પગ ઊંચકીને મૂકવો પડે છે.” બંને ડોકટરો ખૂબ હસ્યા.  જુતા તમારી કેવી કેવી પરીક્ષા લઇ શકે છે કે ભણેલા ગણેલા ડોકટરો પણ નાપાસ થાય છે !!

 

ઘણી બહેનો ઉંચી પાતળી એડી વાળા સુઝ પહેરે છે જેને સ્ટીલેટો કહે છે ઘણીવાર આ પાતળી હીલ રસ્તામાં કે લિફ્ટમાં, સાઈડમાં રખાતી જગ્યામાં બરોબર બંધ બેસી જાય છે જાણે એને રહેવાનું સ્થાન ન મળી ગયું હોય !!ત્યારે પહેરનાર માટે ભારે મુસીબત ખડી થઇ જાય છે.  કેમે કરી નીકળે નહી.  એક પગમાં સુઝ વગર કુદકા મારતાં ચાલવું પડે છે.  એમને જોઈ ઑસ્ટ્રેલિયાના કાંગારુ યાદ આવી જાય, આમજ કુદકા મારતું ચાલે છે ભારે ગમ્મત પડે છે જોવાની.

 

જુવાની દિવાની હોતી હૈ.  એ અહીં બરાબર લાગુ પડે છે. જુવાનીમાં જુદી જુદી તરેહના જુતા પહેરી શોખ પૂરો કરી લેવો કારણકે ઘડપણમાં એવા ફેશનેબલ જુતા નહીં પહેરાય, એ નક્કી છે.  તમારું બેલેન્સ નહીં જળવાય, પડી જવાશે, પગ મોચવાઈ જશે અને ન દુખવાના સમયે પગ દુઃખ આપી દગો કરશે.  આપોઆપ ફેશનેબલ જુતાને તિલાંજલિ યાને કે રામ રામ કહી, બેલેન્સ બંધ સુઝ પહેરતા થઇ જશો.

 

જુતાનો સૌથી સદઉપયોગ તો ત્યારે થાય છે જયારે કોઈ છોકરીની કે સ્ત્રીની છેડતી થઇ હોય અને એ પગમાંથી ચંપલ કાઢી પેલાને બે ચાર ચંપલ મારે !!

 

ઈરાક ઉપર ચઢાઈ કરી ખેદાન મેદાન કરી નાખ્યું.  પછી જોર્જ બુશ ઈરાકની મુલાકાતે ગયો.  બગદાદમાં ભાષણ આપવા ઊભો થયો ત્યારે ત્યાંના એક ઈરાકીએ તેમની ઉપર જોડો ફેંક્યો હતો અને કહયું હતું કે આ તમારે માટે ફેરવેલ કીસ છે કારણકે તમે અસંખ્ય બહેનોને વિધવા બનાવી છે અને બાળકોને અનાથ.

જોયું જુતાનું જોર, ગમે ત્યાં કામે લાગી જાય છે.

 

લગ્ન પ્રસંગે જુતા સંતાડીને વરરાજાની સાળીઓ ખાસ્સા એવા પૈસા મેળવી શકે છે અને તે પણ પ્રેમથી.  “હમ આપકે હૈ કૌન ”  ફિલ્મમાં વરરાજાની સાળીઓ જુતા સંતાડીને ભારે હલચલ મચાવી દયે છે.

 

બ્રિટનની પ્રાઈમ મિનિસ્ટર ” થેરેસા મે ”  જૂદી જૂદી સ્ટાઈલના અને હિલવાળા જુતા પહેરે છે અને તેને માટે એ ખૂબ પ્રખ્યાત છે કહેવાય છે કે માર્ગરેટ થેચર તેની હેન્ડબેગ માટે પ્રખ્યાત હતી કે જે એનાં નિર્ણયો લેવામાં    મદદ કરતા અને થેરેસા મે તેનાં નાની એડી, વિવિધતા થી ભરપૂર જુતા માટે જાણીતી છે અને એના નિર્ણયો લેવામાં કદાચ મદદરૂપ થશે.  આવી છે જુતાની કમાલ !!

 

જયવંતી પટેલ

તરુલતાબેન મહેતા વાર્તા સ્પર્ધા -(7)જયવંતીબેન પટેલ

ઝંખના

યૌવનના પ્રાંગરે પગ મુક્તી મંગળા, આજે ખૂબ આનંદમાં હતી.  નિશાળેથી આવી ત્યારે તેની બા અને નાની બહેન ઘરમાં નહોતા.  તેણે ચંપલ ઊતારી, પુસ્તકો ટેબલ ઉપર મૂક્યા અને ઢબ દઈ પલંગ પર પડી.  હાશ !

હવે બે દિવસની છુટ્ટી છે.  ઝંખનાને બહાર ફરવા લઈ જઈશ, આઇસક્રીમ ખવડાવીશ, સારી મૂવી હશે તો તે જોવા લઈ જઈશ.  સૂતાં સૂતાં છત ઉપર નજર રાખી સોનેરા સ્વપ્ના સેવી રહી. યૌવન ધબકારા લેતું હતું.  તેને પણ ઝંખના જેવી બાળકી હોવાની ઝંખના થતી.  આજે શાળામાં સર્વેએ તેના રૂપ અને ગુણ બન્નેના કેટલા વખાણ કર્યા હતા !!!  તે આંખો બંધ કરી વાગોળતી રહી.

ત્યાં તો બા આવી ગઈ.  ઝંખના રડમસ ચહેરે પાછળ પાછળ આવી.  તરત મંગળા ઊઠીને સામી ગઈ. ઝંખનાને ભાથમાં લીધી.  અને બાને પૂછ્યું ,

“શું થયું બા ?  આમ હાંફળી ફાંફળી કેમ બની ગઈ છે?”

બાએ કહયું ,” જો મંગળા, તારા બાપુજી હવે નથી એટલે મારે એકલે હાથે તમો બંન્ને દીકરીઓનું જોવાનું રહયું

ઝંખના તો હજુ બાર વર્ષની છે.  પણ તું શાણી અને સમજુ છો – આફ્રિકાથી આપણી જ્ઞાતિના મણિભાઈનો દીકરો મનસુખ, લગ્ન કરવા દેશ આવ્યો છે અને તારે માટે પૂછાવ્યું છે.  પૈસે ટકે સુખી કુંટુંબ છે.”

“પણ બા ,” મારે તો આગળ અભ્યાસ કરવો છે ” મંગળાએ જવાબ આપ્યો.

બાએ કહયું ,”હું સમજું છું બારમીની પરિક્ષા તેં આપી દીધી.  આગળ ભણવાના તારા કોડ છે પણ આવી વાત,  વારે વારે સહજ રીતે ન આવે.  તું સમજુ છો !  હું હા પાડીને આવી છું.  તને જોવા આવતી કાલે આવવાના છે ,” મંગળા આગળ કાંઈ ન બોલી.  સમજીને શાંત રહી.

બીજે દિવસે મનસુખ તેની માસી સાથે તેમના ઘરે આવ્યા.  પહેલી મુલાકાતમાં જ મનસુખ એને ગમી ગયો હતો.  મનસુખને પણ મંગળાનું નમણું રૂપ અને સમજદારી પ્રસન્ન પડી ગઈ.  નક્કી થઈ ગયુ અને ઘડિયા લગ્ન લેવાયા.  નવોઢા મંગળા પરણીને સાસરે આવી ત્યારે ઓગણીશ વર્ષની હતી.  મનસુખ સાથે આફ્રિકા આવી ત્યારે તેને માટે દરેક વસ્તુ નવપલ્લવિત વૃક્ષ જેવું હતું.  દરેક પગલે નવું પાંદડુ – નવું શીખવાનું.   મંગળા હોંશિયાર હતી.  ધીમે ધીમે પારંગત થતી ગઈ.  ચાર વર્ષ ક્યાં વિતિ ગયા ખબર ન પડી.

તે દરમિયાન તેની બા તેમજ નાની બહેન, ઝંખના , જે હવે ખાસ્સી સત્તર વર્ષની થઈ હતી, તેમને બોલાવવા જરૂરી ડોક્યુમેન્ટ્સ મનસુખ તૈયાર કરી રહયા હતા.  એક કાકાએ વહારે ધાઈ મદદ કરી અને મુંબઈનું કામકાજ પતાવી આપ્યું.  બા અને નાની બહેન દેશથી આફિકા આવ્યા.

તેમનું ઘર વસાવવામાં મનસુખ અને મંગળાએ ખૂબ મદદ કરી.  બાને પણ એક નાની ફેક્ટરીમાં સીલાઈનું કામ મળી ગયું.  ઝંખનાએ આગળ અભ્યાસ શરૂ કર્યો – મનસુખના માતા પિતા નિવૃત જીવન જીવતા હતા.  ધંધો હવે મનસુખ સંભાળતો.  લગ્નના પાંચ વર્ષ પછી મંગળા માં બનવાની હતી.  ઘણી વખત મંગળાને થતું – મારાં પતિ મારી સાથે વધુ સમય વિતાવે તો કેટલું સારૂ !!  આખો દિવસ ધંધામાં વ્યસ્ત મનસુખ, સાંજે મોડો ઘરે આવે, એકાદ બે પેક ચઢાવે, ત્યારે ઠરે ઠામ પડે.  મંગળા માં બનવાની હતી તેનો આનંદ મનસુખ કરતાં તેનાં માતા-પિતાને વધુ હતો.  તેઓ મંગળાનું ખૂબ ધ્યાન રાખતા।

હવે તો મોટા બંગલામાં નીચે માતા -પિતા રહેતા અને ઊપર મનસુખ અને મંગળા – બધુ અલગ અલગ બનતું.  મનસુખનો આવવા જવાનો કોઈ સમય ન રહેતો.  કોઈક વખત રાતના ખૂબ મોડો આવતો.  મંગળા રાહ જોતી જોતી સુઈ જતી.  પણ હવે ટેવાઈ ગઈ હતી.  તેને થતું કામકાજના બોજથી થાકી જતા હશે – બને  તેટલી અનુકુળ બનવા પ્રયત્ન કરતી.  છેલ્લાં દિવસોમાં તેની તબિયત નરમ રહેતી.  તેની બાને તેની ખૂબ ચિંતા રહેતી.

પૂરે મહિને મંગળાએ દીકરાને જન્મ આપ્યો.  કુટુંબમાં આનંદ છવાઈ ગયો.  મંગળા હવે દીકરાના ઊછેરમાં સમય પસાર કરવા લાગી.  મનસુખ વહેલો મોડો થાય તો તે કશું જ ન બોલતી.  તેની પોતાની તબિયત પણ સારી ન્હોતી રહેતી.  ડોક્ટરો કઈ  ચોક્કસ પકડી ન્હોતા શકતા.  તેની બાએ, મંગળાની જરૂરિયાત સમજીને તેની નાની બહેનને થોડાં સમય માટે મંગળાને ત્યાં રહેવા મોકલી.  ઝંખના આવી ત્યારથી મંગળાને ખૂબ સારૂ લાગતું.  કામકાજનો બોજ પણ ઘણો હલકો થઈ ગયો હતો.  એક તો તેની લાડલી નાની બહેન હતી અને પાછી દૂધમાં સાકર ભળી જાય એવી.  મનસુખને પણ ગમ્યું.  ઝંખના મૂળે રૂપાળી, ઊપરથી છલકાતું યૌવન.  મનસુખ હવે ઘરે વહેલો આવતો.  સઘળું કામકાજ ઝંખના આગળ આગળ કરતી.  જેથી દીદીને તકલીફ ન પડે.

એક દિવસ મનસુખે તેને આંતરી અને તેનો હાથ પકડ્યો.  ઝંખનાના શરીરમાંથી વીજળી પસાર થઇ ગઈ. ખૂબ ક્ષોભ થયો.  હાથ ખેંચી લીધો.  બીજી વખત બાથમાં લીધી.  ઝંખના ગભરાઈ ગઈ.  શું કરું ? સમજાયું નહિ.  દીદીને કહીશ તો દીદીને ખરાબ લાગશે એમ વિચારી મૌન રહી.  તેનો લાભ મનસુખ લેતો ગયો.  આમ થોડો સમય વિતિ ગયો.  હવે ઝંખનાને પણ મનસુખની કંપની ગમવા માંડી.  તેને બાથમાં લ્યે એ તેને ગમતું.  ઘરનું કામ પતાવી બંન્ને જણા બેડરૂમમાં એક બીજાની કંપની શોધતા.  મંગળા તેનાં નાના દીકરા સાથે બાજુની રૂમમાં સૂતી.  તેનું મન અને મગજ જાણે સુન્ય બની ગયા હતા.

આ પરિસ્થિતિને ખ્યાલમાં રાખી તેની બાએ ઝંખનાને પાછી બોલાવી ત્યારે મનસુખે કહયું કે ઝંખનાને અહીં જ રહેવા દયો.  મંગળાને ખૂબ મદદ થાય છે.  તે છતાં બાએ ઝંખનાને પાછા આવવાનું દબાણ કર્યું.  પણ હવે ઝંખના માની નહિ.  દીદીને મદદ જરૂર કરતી હતી પણ બનેવી સાથેનો સબંધ દીદીને દુઃખ આપતો હતો તે ઝંખનાને કે મનસુખને સમજાતું ન્હોતુ.  અથવા તો સમજાતું હતું છતાં સ્વછનદી બની, સંયમ અને શીલતાને નેભાળે મૂક્યા હતા.

વર્ષ દિવસે મનસુખે ઝંખનાને કાયદેસર એની બીજી પત્ની બનાવી.  મંગળા, સમર્પણની મૂર્તિ , દુઃખી હદયે બંગલો છોડી બા સાથે રહેવા જતી રહી.  બા, મંગળાનું દુઃખ જોઈ વધુ દિવસો ન જીવ્યા.  મંગળા દીકરાનું મોઢું જોઈ દિવસો પસાર કરવા લાગી.  જગદંબા હતીને, હિંમત ન હારી.  મંગળાએ એક બાલમંદિર ખોલવાનો વિચાર કર્યો જેથી તેનાથી દીકરાની સંભાળ સારી રીતે લઈ શકાય. નાની સરખી મૂડી રોકી એણે એક ઓરડો બાલમંદિરને અનુકુળ તૈયાર કર્યો.  ધીમે ધીમે બધાને વાત કરતાં ઘણાં માં – બાપ પોતાના બાળકને એના બાલમંદિરમાં મૂકવા લાગ્યા.  મંગળાને આવક પણ થઈ અને કાર્યક્ષેત્ર પણ મળ્યું.  મન દઈ બાળકોને સંભાળતી, શીખવાડતી, ગાતી, રમાડતી, અને સંતોષ લેતી.  જાણે વાત્સલ્યની મૂર્તિ.  આમ ત્રણ વર્ષનો સમય વિતિ ગયો.  મનસુખ અને ઝંખનાની સાથે હવે કોઈ સબંધ ન્હોતો રહયો.

એક અંધારી રાત્રે કોઈ બેલ મારતું હતું અને દરવાજો ખટખટાવતું હતું.  મંગળાએ લાઈટ કરી બારણુ ખોલ્યું.  સામે એક દૂબળીશી કાયા માંડ માંડ ઊભી રહી હતી.  મંગળાએ ધારીને જોયું. તે બોલી,

“અરે ! આ તો ઝંખના છે.  કોણ ? ઝંખના તું ?  આ શું હાલત બનાવી છે તારી ? ઓહ ઝંખું , આ શું છે તારા હાથમાં ?  તારાથી બરાબર પકડાતું પણ નથી.  મને જોવા દે.  આ તો નજાકત બાળક છે.

દયાની દેવી બોલી રહી ,” ઝંખું , તું અંદર આવ – તું કેવી બની ગઈ છે ? ”  ધીમે રહી મંગળા ઝંખનાને અને બાળકીને અંદર ઘરમાં લાવી.  અને કહયું ,”  લે જરા પાણી પી અને અહીં બેસ.  હવે કહે આ બધું શું છે?

ઝંખના ધ્રુસકે ધ્રુસકે રોઈ પડી.  માફી માંગતી રહી.  અને પછી બોલી ,

“દીદી, મને મારા કુકર્મોનું ફળ મળી ગયું છે.  મેં તને બહુ દુઃખી કરી.  કોઈનું સાંભળ્યું નહીં.  કોઈ દિવસ એ ન વિચાર્યું કે તારા પર શું વિતિ હશે ?  હવે જો મારી દશા !  મને એચ આઈ વી લાગુ પડ્યો છે.  દિવસે દિવસે શરીર ક્ષીણ થતું જાય છે.  આ બાળકી તેમાંથી બચી ગઈ છે. મને આ રોગ પાછળથી દાખલ થયો છે. મેં મુર્ખીએ કદી ન વિચાર્યું કે જે માણસ, દેવી જેવી તને મૂકી શકે છે તો મને છોડતા એને શું વાર લાગે?

એ બીજી સ્ત્રીઓ સાથે પણ ભટકે છે.  એમાંથી જ મને આ રોગ થયો છે.  હું તારી માફી માંગવા જ આવી છું.  મેં તને ખૂબ અન્યાય કર્યો છે.  મારી  નાદાનિયતમાં મેં એ ન વિચાર્યું કે તારું લગ્ન જીવન વિખેરીને હું કેવી રીતે સુખી થઈ શકુ !!  ઝાંઝવાના જળ પકડવા બેઠી હતી.”    ઝંખનાથી આટલું માંડ માંડ બોલાયું. ઢગલો થઈ મંગળાના ચરણોમાં ઢળી પડી.  શારીરિક રોગ અને માનસિક વ્યથા એટલી પ્રબળ હતી કે ઝંખનાને અંદરથી કોરી લીધી હતી.  પશ્ચાતાપની જ્વાળા તેને જીવવા દયે એમ નહોતા.  અને ત્યાં જ એનું પ્રાણ પંખેરું ઊડી ગયું.

દીદીના ચરણોમાં પડી, ક્ષમાની યાચના કરવાનું છેલ્લું કાર્ય કરવા જ એ જીવી રહી હતી.  મંગળા એ નવશિશુની સામે તાકી રહી – અને પછી જોયું તો આબેહુબ ઝંખના જ બાળકી બની તેનાં ખોળામાં હતી !!

મંગળા, કરુણાથી ભરપૂર, વાત્સ્લ્યથી તેને માથે હાથ ફેરવતી રહી.

જયવંતી પટેલ