થોડાંક પાનાં … ઘણી યાદો
👆સપ્ટેમ્બર મહિનો એટલે નવાં , નાનાં બાળકો આવે .. અને તે પહેલાં સમર વેકેશનમાં પેરેન્ટ્સ સાથે મિટિંગો મુલાકાતો !
👇 અને મહેમાનો -.. પોલીસ ઓફિસર ફ્રેન્ડલી કે લાયબ્રેરિયન
પરંતુ હવે નિવૃત્તિનું ટાણું આવ્યું .. હવે આ સંસ્થા ની કામગીરી કોઈ અન્ય વ્યક્તિ સંભાળશે ; પોતાની રીતે એ આ વાત્સલ્ય વેલ સંભાળશે .. પરિવર્તન એ જ તો સૃષ્ટિનો નિયમ છે !
એક માત્ર સંદેશ !
બાળકો વિષે ઘણું લખાયું છે , અને હજુ ઘણું લખાશે ; પણ આ કોલમને વિરામ આપતાં પહેલાં, આ વિષયને અહીં પૂર્ણ કરતાં પહેલાં , હું મારાં આ વિષય ઉપરનું ફરી ફરીને પુનરાવર્તન કરતી હોઉં તો એક જ વાતનું : બાળકોને આપણે શું શીખવવાનું છે?બાળઉછેર વિષયમાં મારો એક માત્ર સંદેશ શું હોઈ શકે?
તો એ માટે હું અમારાં ડે કેર સેન્ટર – નર્સરિની પેરેન્ટ્સ હેન્ડ બુક પર નજર કરું છું:
Children are the message we send to the future ; the future we will not see ..
કોઈ સમજુ વ્યક્તિએ કહ્યું છે કે બાળકો આપણું એવું ભવિષ્ય છેકે જે જોવા આપણે જીવતાં નહીં હોઈએ !
અને એટલે તો આપણી જવાબદારી ઘણી વધી જાય છે!
ત્યારે આપણને ગૌરવ થાય કે હા; કોઈ બાળકનું સુંદર ભવિષ્ય ઘડવામાંમેં પણ અગત્યનો ફાળો આપ્યો છે….!
One hundred years from now , it will not matter what kind of car I drove , what kind of house I lived in ; nor it would matter how much i had in my bank account . But the world may be a little bit better , because I was important it the life of a child !
કેવો સુંદર સંતોષનો ઓડકાર !
અમારાં બાલમંદિરમાં આવતાં અસંખ્ય બાળકોમાંમેં જો માત્રએક જ ગુણ વિકસાવવા પ્રયત્ન કર્યો હોય તો તે કયો હોઈ શકે ?
“ Our center’s goal is ‘to instill a positive outlook toward life by nurturing self confidence in children!”
બાળકોમાં કદાચ શારીરિક તાકાત ઓછી હોય તો ચાલશે , કદાચ માનસિક રીતે પણ ભણવામાં થોડાં પાછળ હશે તો પણ વાંધો નહીં, કોઈ વિશિષ્ટ કલા કારીગરીમાં નિષ્ણાત નહીં હોય તોયે ભલે , પણ એમનામાં આત્મ વિશ્વાસ જળવાઈ રહે તે સૌથી વધારે મહત્વનું છે!
હા, નાનકડું બાળક શરમાળ હોય કે તોફાની , શાંત હોય કે વાચાળ , પણ એનામાં લઘુતા ગ્રન્થિ ના આવી જાય, એ પોતે જે પણ છે તે માટે એને આત્મવિશ્વાસ હોય તે જરૂરી છે.
કદાચ વાચક મિત્રોને સહેજ પ્રશ્ન થશે : શરમાળ કે શાંત કે કજીયાળું બાળક હોય તેનોવળી આત્મવિશ્વાશ કેવીરીતે દ્રઢ કરવો ?
મેંઆટલાં વર્ષો બાળકો સાથે નજીકથી કામ કરતાં , સ્વાનુભવથી જોયું છે કે આનંદી બાળક આનંદી હોય છે કારણકે એને પોતાની નાનકડી દુનિયામાંથી આનંદ – સંતોષ મળે છે! Happiness is within us ! We have to learn to find that happiness ..
ઓ કે! જો આનંદ આપણી અંદર જ છુપાઈ ને પડ્યો હોય તો એને શોધવો , બહાર લાવવો કઈ રીતે?
બસ, બાળકોને સંભાળતાં, ઉછેરતાં , એમનાં સર્વાંગી વિકાસમાં આ આનંદમાં રહેવાનું શીખવવાનો પણ અમારો પ્રયાસ રહે તે સ્વાભાવિક હતું ! એકાદ બે પ્રસંગથી , ટૂંકમાં જોઈએ!
આ તહેવારોના સમયે બાળકોને ગમતાં મોંઘા દાટ રમકડાં આપણે લાવી આપીશું ! શું તેનાથી એ ખુશ થશે? ઉત્સાહનો ઉભરો સમ્યા પછી, જે રમકડાં નથી મલ્યા તેનો કકળાટ શરૂ થશે!
જે માંગે તે લાવીને હાજર કરવાથી બાળકમાં સંતોષ ઉભો થશે નહીં; ઉલ્ટાનું , પોતાને ગમતું મોંઘુ રમકડું નહીં મળે તો એને કાં તો ગુસ્સો થશે, કાં તો દુઃખ થશે, કદાચ નારાજ થઈને રિસાઈ જશે !
તો, બાળકે જે માગ્યું તે હાજર કરીને આપણે બાળકને રડતાં અને રિસાતાં શિખવાડ્યું!
હવે બીજું દ્રશ્ય જુઓ :
બાળકને માટે આપણે કોઈ રમત – બોર્ડ ગેઇમ લીધી ; અને ઘરનાં બધાં સભ્ય એ સાપ સીડી કે મોનોપોલીની ગેઇમ સાથે રમવા બેઠાં! બાળકને આનંદ થશે જ એમાં કોઈ જ શંકા નથી !એટલે તો અંગ્રેજીમાં એક કહેવત છે:
Family who prays together , stays together!
જે કુટુંબ સાથે ભજે તે સાથેરહે!
આપણે કહીશું જે કુટુંબ ભેગાં બેસીનેરમે તે ભેગાં બેસેનેજમે ! અને ભેગાં રહે!
આજે કુટુંબની વ્યાખ્યા બદલાઈ રહી છે, જુદી જુદી રીતે અને પોતાની ઈચ્છા અને અનુકૂળતા પ્રમાણે પેરેન્ટ્સ જિંદગી જીવતાં હોય છે ત્યારે આ સાથે બેસીને સમય ગાળવાની ભેટ એ સૌથી વધુ કિંમતી – અમૂલ્ય છે!
જ્યાં કુટુંબની હૂંફ છે ત્યાં ગમે તેવું નબળું બાળક પણ આત્મવિશ્વાસથી રહી શકે છે.
હા, પ્રેમ અને હૂંફ સાથે એક મહત્વનો ગુણ પાંગરે તે પણ જરૂરી છે!
અન્ય પરત્વે હમદર્દી ! જરૂરિયાતવાળા ,નબળાં કુટુંબનાં બાળકોની સાથે વહેંચીનેખાવાનું , રમવાનું વગેરે પાંચ સાત વર્ષની ઉંમરે બાળકોને શિખવાડી શકાય .
ચેરિટી વર્ક – હમદર્દીનું કામ– કોઈને માટે કરી છૂટવું , ગરીબોને જરૂરિયાત મુજબ આપવું, બાળકોને રમકડાં , કપડાં લત્તા , ચંપલ , ખાવા માટેની ચીજ વસ્તુઓ , વગેરેની સહાય અહીંની અનેક સંસ્થાઓ ,ચર્ચ , નાની મોટી કંપનીઓ , અને સરકાર તરફથી પણ સહાય થાય છે. આપણાં બાળકોને આપણે એવી એમ્પથી શીખવાડવી જોઈએ ! Sympathy & empathy! આપણે ત્યાં આ બે શબ્દો માટે એક જ શબ્દ છે: સહાનુભૂતિ !
બસ! આપણી સંસ્કૃતિમાં દાનનો મહિમા માત્ર મોક્ષ મેળવવા કે સ્વર્ગ મળે તે પૂરતો જ છે; પણ કોઈ પ્રકારની આશા વિના , બાળકોને નાનપણથી કોઈને માટે કાંઈક કરતાં શિખવાડવાથી એમનામાં એક પ્રકારનું ગૌરવ– સંતોષ –અહોભાવની ભાવના ઘડાય છે; અને મેં ઘણી વાર એ સંતોષ અને ગૌરવ નાનાં બાળકોમાં પ્રત્યક્ષ અનુભવ્યાં છે!
ક્યારેક કોઈ ઇલેક્ટ્રોનિક મોંઘા રમકડાંની જીદ કરતાં બાળકનાં પેરેન્ટ્સને મેં સર્જનાત્મક ઉકેલ પણ સુઝાડ્યા છે.
“ તું મને ક્રિશ્ચમસ ટ્રી મુકવામાં મદદ કર , આપણે સાથે ઘર આંગણે રોશની કરીએ પછી હું તને ફલાણું રમકડું લઇ આપીશ !”એમ કહ્યા બાદ કામ પૂરું કરીનેબાળકને સ્ટોરમાં લઇ જઈને એની પસંદગીનું રમકડું અપાવવાથી બાળકનેપોતાનું મહત્વ સમજાય છે, એનો આત્મવિશ્વાસ દ્રઢ થાય છે, આનંદ થાય છે અને સાચી દિશામાં બાળકની પ્રગતિ થાય છે..
હા, જો આ મારો આ લેખમાળાનો છેલ્લો લેખ હોય તોહુંઆત્મવિશ્વાસનો ગુણ ખિલવવાને જ પ્રાધાન્ય આપું ! પણ, એમાંયે કાંઈક ખૂટે છે! એની વાત આવતા અંકે !
વાત્સલ્યની વેલી ભિતરમાં: થોડી અંદરની વાત -૧)
પ્રિય વાચક ! ઘણી વાતો કહી દીધી મારાં કાર્યક્ષેત્રની આ એક વર્ષમાં! ઘણી યાદો તાજી થઇ આ થોડી અંદરની વાત -૧)
પ્રિય વાચક ! ઘણી વાતો કહી દીધી મારાં કાર્યક્ષેત્રની આ એક વર્ષમાં! ઘણી યાદો તાજી થઇ આ આ વાત્સલ્ય વેલડી નાં અતિતને ઢંઢોળતાં ! અસંપ્રજ્ઞાત મનની ભિતરમાં છુપાયેલ કેટલાંયે સંસ્મરણો ક્યારેક અચાનક જ ડોકિયાં કરી જાય છે !
રેડિયા ઉપર આ ભજન સાંભળ્યું :
હે જી , તારાં આંગણિયા પૂછીને કોઈ જો આવે તો આવકારો મીઠો આપજે રે લોલ !
અને મને યાદ આવ્યું મારાં શરૂઆતના દિવસોનું આ ગીત – અમારાં બાળમંદિરનું પણ કૈક આવું જ હતું
“એવી જ અનુભૂતિ તારે ડે કેર સેન્ટરમાં કામ કરતાં કાયમ રાખવાની છે ,હોં !” હું મનને આ ક્ષેત્રમાં કામ કરવા તૈયાર કરતાં કહું ! ‘ક્યારે , કઈ ઘડીએ શિકાગોના ઉત્તર પશ્ચિમે આવેલ અમારાં ગ્રાન્ડ ચાઈલ્ડ કેર સેન્ટરમાં કોઈ આવી ચઢે તેને.
“ સમજીને ,” મીઠો આવકારો આપવાનો ! “ તેમાં જરાયે ગફલત ના ચાલે ! સમજી ને ?’
મારુ મન મારી સાથે વાતો કરતાં મને સમજાવતું હતું !
મુશ્કેલી બારણું ખટખટાવે તો તેનેય આવકારીને ઘટતું કરવાનું !
કોઈ મા બાપ કે વાલી ફરિયાદ કરે તો તેનેય શાંતિથી સાંભળીને તેનો ઉકેલ શોધવાનો !
કોઈ ટીકા કરે કે કોઈ તારીફ કરે ; બધાંને આવકારો આપવાનો !
ફલાણું ડિપાર્ટમેન્ટ ઇન્સ્પેક્શન કરવા આવે અને ખબર પડે ; “ફલાણા કાયદા ની તને ખબર જ નથી ? ( અમુક ઉંમર સુધીનાં બાળકોને ગાડીમાં સીટબેલ્ટ પહેરાવવો પડે , કે અમુક ટેમ્પરેચરે જ ડીશો ધોઈ શકાય કે આ ત્રણ વેક્સિનેશન બાળકોને અમુક ઉંમરે આપવા ફરજીયાત છે કે ફાયર ડ્રિલ દર મહિને કરાવવી પડે કે – કે એવાં તો કૈક અનેક નિયમોથી ડાયરેક્ટરે માહિતગાર રહેવું જ પડે) તો એ કાયદાની પુરી સમજ કેળવવા માટે, અજ્ઞાન દૂર કરવા બે દિવસની ટ્રેનિંગ લઇ આવો!” કોઈ એમ કહે તો યે
“ એને ધીરે રે , ધીરે તું બોલવા દેજે રે , આવકારો “ મીઠો” આપજે રે લોલ !”
એમ કવિ કાગની એ બે પંક્તિઓ ગણગણીને બધું સ્વીકારી લેવાનું !! …અને જે તે વિષય ની ટ્રેનિંગ લઇ આવવાની ! હા જી હા !
‘કાગ એને પાણી દે જે ; ધીરે રે હોંકારા દે જે !!’
ને આ અને આવાં બધાં અનુભવો , કવિ કાગનાં ભજન જેવા સરળ નહોતા જ !
“ કેમ તમે આવ્યાં છો , એવું નવ પૂછશો રે !”
એમ સ્થિતપ્રજ્ઞ બની જવું શક્ય નહોતું ! પણ છતાંયે આ બધાં અનુભવો ,છમકલાઓ અને વૃતાંતોને યાદ કરીને લખવાનું બળ અને પ્રેરણા મને કોણે આપ્યાં??
આપ જેવા સૌ વાચક મિત્રોએ !
કલ્પનાબેન રઘુભાઈએ ઘણા લેખને અંતે કોમેન્ટ બોક્સમાં લખ્યું છે ; “ દરેક પ્રસંગ રસપ્રદ છે કાંઈક નવું જાણવા મળે છે !”
“અદ્દભૂત ગીતાબેન,…બાળકના મનોજગતમાં તમે કેટલા બધા ઊંડા ઉતર્યા છો! એન્ડીની વાત વાંચીને તમને અભિનંદન આપવાનું મન થાય જ.તમે શીખતાં ગયા અને શીખવતા ગયા એ અનુભવો વાંચવા જેવા છે.ખૂબ સરસ! તમારી સાથે તમારા સહયાત્રી સુભાષભાઇને પણ અભિનંદન!
રાજુલાબેને પણ દરેક લેખમાં નાવીન્ય અને વિવિધતાને પ્રશંશા અને પ્રોત્સાહન પ્રેરક કૉમેન્ટ્સ આપી જેથી મને વધુ વિગતે લખવા પ્રેરણા મળી ! “ વાત્સલ્યની વેલીમાં માત્ર વ્હાલની વાતો ઉપરાંત તમે એવી ઘણી વાસ્તવિક અને વ્યહવારિક વાતો મુકી છે… ગીતાબેન,
આજનો તમારો લેખ તો આજની, આવતી કાલની અને ગઈકાલની( જેમને હવે પોતાના સંતાનોના સંતાનોને ઉછરવામાં ટેકો કરવાનો છે) એ તમામ પેઢી માટે દિશા સૂચક છે …”
ગીતાબેન તમારા દરેક લેખ બાળકોના મનની-લાગણીની દુનિયાનો નવેસરથી પરિચય આપે એવા હોય છે. મોટાભાગે આપણે સૌ ભૂતકાળના ઊંડાણમાં ઉતર્યા વગર જ બાળકના વર્તમાન વલણને સાચા–ખોટાના ત્રાજવે તોલતા રહીએ છીએ.
ખુબ રસપ્રદ વાત લઈને આવો છો.
જયવંતીબેન પટેલ મોટા ભાગે અંગ્રેજીમાં કૉમેન્ટ્સ લખે છે , તેઓએ કહ્યું
“We always learn something from your article “

તો સપનાબેન , દર્શનાબેન અને અન્ય જાણ્યા અજાણ્યા વાચક મિત્રોએ આ લેખમાળાને આવકારી છે !
પણ જિગીષાબેન અને પ્રજ્ઞાબેન મારી આ કારકિર્દીની પ્રામાણિક સફરને દિલથી વધાવીને વધુ સચોટ પ્રસંગો લખવા કૉમેન્ટ્સ દ્વારા અને ફોનથી પણ ચર્ચા કરીને મને માર્ગદર્શન પણ આપ્યું છે અને ક્યારેક ડગમગતા મારાં મનને ફરી પ્રોત્સાહન આપ્યું છે , મારુ મનોબળ મજબૂત કર્યું છે !! આ બધાં અનુભવો ન ભૂલી શકાય તેવા અમૂલ્ય છે. લોસ એન્જલસ અને શિકાગોનાં વાચક વર્ગને પણ કેમ ભૂલી શકાય ? મીનાબેન પટેલ , નલિનીબેન ત્રિવેદી , ભારતીબેન ભાવસાર અને છેક સ્વદેશથી આવતી કૉમેન્ટ્સ દ્વારા આ વિષય પર લખવા – આ બાલમંદિર ડે કેરને લગતાં અનુભવ ખજાનાને ફમ્ફોળવા -ખંખોળવાનો ઉત્સાહ જાગ્યો . જોકે આ લખવા કૉમેન્ટ્સ ઉપર જ આધાર રાખ્યો નથી ; સાચી પ્રેરણા તો અંતરની વર્ષોથી ઢબુરાઇને પડી હતી ! ‘Measure of an immigrant mother !’એ ટાઇટલ હેઠળ મેં આ વાતો લખી છે , પણ સમયના અભાવે એ કાર્ય પૂરું થઇ શક્યું નથી !
પણ શબ્દોનાસર્જન બ્લોગમાં , પ્રજ્ઞાબેને સ્ટેજ આપ્યું એટલે અવતરણ થયું ! કેટલાક લેખ અને તેની કોમેન્ટ્સથી હું હચમચી ગઈ હતી , એની પેટ છૂટી કબૂલાત આવતે અંકે આ વાત્સલ્ય વેલડી નાં અતિતને ઢંઢોળતાં ! અસંપ્રજ્ઞાત મનની ભિતરમાં છુપાયેલ કેટલાંયે સંસ્મરણો ક્યારેક અચાનક જ ડોકિયાં કરી જાય છે !
રેડિયા ઉપર આ ભજન સાંભળ્યું :
હે જી , તારાં આંગણિયા પૂછીને કોઈ જો આવે તો આવકારો મીઠો આપજે રે લોલ !
અને મને યાદ આવ્યું મારાં શરૂઆતના દિવસોનું આ ગીત – અમારાં બાળમંદિરનું પણ કૈક આવું જ હતું
“એવી જ અનુભૂતિ તારે ડે કેર સેન્ટરમાં કામ કરતાં કાયમ રાખવાની છે ,હોં !” હું મનને આ ક્ષેત્રમાં કામ કરવા તૈયાર કરતાં કહું ! ‘ક્યારે , કઈ ઘડીએ શિકાગોના ઉત્તર પશ્ચિમે આવેલ અમારાં ગ્રાન્ડ ચાઈલ્ડ કેર સેન્ટરમાં કોઈ આવી ચઢે તેને.
“ સમજીને ,” મીઠો આવકારો આપવાનો ! “ તેમાં જરાયે ગફલત ના ચાલે ! સમજી ને ?’
મારુ મન મારી સાથે વાતો કરતાં મને સમજાવતું હતું !
મુશ્કેલી બારણું ખટખટાવે તો તેનેય આવકારીને ઘટતું કરવાનું !
કોઈ મા બાપ કે વાલી ફરિયાદ કરે તો તેનેય શાંતિથી સાંભળીને તેનો ઉકેલ શોધવાનો !
કોઈ ટીકા કરે કે કોઈ તારીફ કરે ; બધાંને આવકારો આપવાનો !
ફલાણું ડિપાર્ટમેન્ટ ઇન્સ્પેક્શન કરવા આવે અને ખબર પડે ; “ફલાણા કાયદા ની તને ખબર જ નથી ? ( અમુક ઉંમર સુધીનાં બાળકોને ગાડીમાં સીટબેલ્ટ પહેરાવવો પડે , કે અમુક ટેમ્પરેચરે જ ડીશો ધોઈ શકાય કે આ ત્રણ વેક્સિનેશન બાળકોને અમુક ઉંમરે આપવા ફરજીયાત છે કે ફાયર ડ્રિલ દર મહિને કરાવવી પડે કે – કે એવાં તો કૈક અનેક નિયમોથી ડાયરેક્ટરે માહિતગાર રહેવું જ પડે) તો એ કાયદાની પુરી સમજ કેળવવા માટે, અજ્ઞાન દૂર કરવા બે દિવસની ટ્રેનિંગ લઇ આવો!” કોઈ એમ કહે તો યે
“ એને ધીરે રે , ધીરે તું બોલવા દેજે રે , આવકારો “ મીઠો” આપજે રે લોલ !”
એમ કવિ કાગની એ બે પંક્તિઓ ગણગણીને બધું સ્વીકારી લેવાનું !! …અને જે તે વિષય ની ટ્રેનિંગ લઇ આવવાની ! હા જી હા !
‘કાગ એને પાણી દે જે ; ધીરે રે હોંકારા દે જે !!’
ને આ અને આવાં બધાં અનુભવો , કવિ કાગનાં ભજન જેવા સરળ નહોતા જ !
“ કેમ તમે આવ્યાં છો , એવું નવ પૂછશો રે !”
એમ સ્થિતપ્રજ્ઞ બની જવું શક્ય નહોતું ! પણ છતાંયે આ બધાં અનુભવો ,છમકલાઓ અને વૃતાંતોને યાદ કરીને લખવાનું બળ અને પ્રેરણા મને કોણે આપ્યાં??
આપ જેવા સૌ વાચક મિત્રોએ !
કલ્પનાબેન રઘુભાઈએ ઘણા લેખને અંતે કોમેન્ટ બોક્સમાં લખ્યું છે ; “ દરેક પ્રસંગ રસપ્રદ છે કાંઈક નવું જાણવા મળે છે !”
“અદ્દભૂત ગીતાબેન,…બાળકના મનોજગતમાં તમે કેટલા બધા ઊંડા ઉતર્યા છો! એન્ડીની વાત વાંચીને તમને અભિનંદન આપવાનું મન થાય જ.તમે શીખતાં ગયા અને શીખવતા ગયા એ અનુભવો વાંચવા જેવા છે.ખૂબ સરસ! તમારી સાથે તમારા સહયાત્રી સુભાષભાઇને પણ અભિનંદન!
રાજુલાબેને પણ દરેક લેખમાં નાવીન્ય અને વિવિધતાને પ્રશંશા અને પ્રોત્સાહન પ્રેરક કૉમેન્ટ્સ આપી જેથી મને વધુ વિગતે લખવા પ્રેરણા મળી ! “ વાત્સલ્યની વેલીમાં માત્ર વ્હાલની વાતો ઉપરાંત તમે એવી ઘણી વાસ્તવિક અને વ્યહવારિક વાતો મુકી છે… ગીતાબેન,
આજનો તમારો લેખ તો આજની, આવતી કાલની અને ગઈકાલની( જેમને હવે પોતાના સંતાનોના સંતાનોને ઉછરવામાં ટેકો કરવાનો છે) એ તમામ પેઢી માટે દિશા સૂચક છે …”
ગીતાબેન તમારા દરેક લેખ બાળકોના મનની-લાગણીની દુનિયાનો નવેસરથી પરિચય આપે એવા હોય છે. મોટાભાગે આપણે સૌ ભૂતકાળના ઊંડાણમાં ઉતર્યા વગર જ બાળકના વર્તમાન વલણને સાચા–ખોટાના ત્રાજવે તોલતા રહીએ છીએ.
ખુબ રસપ્રદ વાત લઈને આવો છો.
જયવંતીબેન પટેલ મોટા ભાગે અંગ્રેજીમાં કૉમેન્ટ્સ લખે છે , તેઓએ કહ્યું
“We always learn something from your article “

તો સપનાબેન , દર્શનાબેન અને અન્ય જાણ્યા અજાણ્યા વાચક મિત્રોએ આ લેખમાળાને આવકારી છે !
પણ જિગીષાબેન અને પ્રજ્ઞાબેન મારી આ કારકિર્દીની પ્રામાણિક સફરને દિલથી વધાવીને વધુ સચોટ પ્રસંગો લખવા કૉમેન્ટ્સ દ્વારા અને ફોનથી પણ ચર્ચા કરીને મને માર્ગદર્શન પણ આપ્યું છે અને ક્યારેક ડગમગતા મારાં મનને ફરી પ્રોત્સાહન આપ્યું છે , મારુ મનોબળ મજબૂત કર્યું છે !! આ બધાં અનુભવો ન ભૂલી શકાય તેવા અમૂલ્ય છે. લોસ એન્જલસ અને શિકાગોનાં વાચક વર્ગને પણ કેમ ભૂલી શકાય ? મીનાબેન પટેલ , નલિનીબેન ત્રિવેદી , ભારતીબેન ભાવસાર અને છેક સ્વદેશથી આવતી કૉમેન્ટ્સ દ્વારા આ વિષય પર લખવા – આ બાલમંદિર ડે કેરને લગતાં અનુભવ ખજાનાને ફમ્ફોળવા -ખંખોળવાનો ઉત્સાહ જાગ્યો . જોકે આ લખવા કૉમેન્ટ્સ ઉપર જ આધાર રાખ્યો નથી ; સાચી પ્રેરણા તો અંતરની વર્ષોથી ઢબુરાઇને પડી હતી ! ‘Measure of an immigrant mother !’એ ટાઇટલ હેઠળ મેં આ વાતો લખી છે , પણ સમયના અભાવે એ કાર્ય પૂરું થઇ શક્યું નથી !
પણ શબ્દોનાસર્જન બ્લોગમાં , પ્રજ્ઞાબેને સ્ટેજ આપ્યું એટલે અવતરણ થયું ! કેટલાક લેખ અને તેની કોમેન્ટ્સથી હું હચમચી ગઈ હતી , એની પેટ છૂટી કબૂલાત આવતે અંકે
વાત્સલ્ય વેલીનાં વિવિધ પુષ્પો -૨) મેનાર્કી: ( Menarche) કૌમાર્યનું સેલિબ્રેશન ! કૅથિની વાત !
બાળકો સાથે કામ કરતાં કરતાં ઘણી વાર હું કેટલાંક વ્યક્તિત્વથી અંજાઈ ગઈ હોય તેમ પણ બન્યું છે!
‘કેટલી બધી કાળજીથી ફલાણી વ્યક્તિ એનાં બાળકને ઉછેરે છે! ‘ હું વિચારું
“ એનાં જીવનમાં ડોકિયું કરીશ તો મને પણ એની પાસેથી કાંઈક જાણવાનું મળશે !” હું એવા કોઈ ખાસ આશયથી મારાં સ્થાન અને તકનો ઉપયોગ કરીને એ વ્યક્તિની નજીક જવા પ્રયત્ન કરું; ગમ્મે તેમ રીતે તેને સમજવા સમય ફાળવું!સમય કાઢીને એને નજીકથી ઓળખવા પ્રયત્ન પણ કરું.
સાંજને સમયે પાંચેક વર્ષની અકીરાને લેવા એની મોટી બેન કૅથિ અને મમ્મી આવે!
કૅથિ અમારી દીકરી સાથે સ્કૂલમાં પાંચમા ધોરણમાં ભણે . ડે કેર સેન્ટરના મુખ્ય દ્વાર પાસે ઉભા રહીને કૅથિ અને અકીરાની મમ્મી સાથે બે મિનિટ નહીં પણ બાવીસ મિનિટ વાત કરવાનું પણ બને ! એમનાં ઘર સાથે ધીમે ધીમે નજીકના મિત્રભાવના સંબંધો પણ બઁધાઈ ગયા હતાં; વાર તહેવારે એમને ત્યાં જમવા પણ આમંત્રે !
એક દિવસ એણે મને કૅથિ માટે રાખેલ પાર્ટીની વાત કરી .
“એને માટે મેં પાર્ટી રાખી છે! મેનાર્કી Menarcheપાર્ટી !” એણે મને કહ્યું !
એ વળી શું હશે ? મેં શબ્દ સમજવા પ્રયત્ન કર્યો.
બાળકોની બર્થડે પાર્ટી વિષે આપણને બધાંને અહીંના રીવાજોની ખબર છે; અને ક્રિશ્ચિયન લોકોમાં નવ જાત શિશુનું ક્રિશ્ચનિંગ અને બાપટિઝમ – નામકરણ વિધિથી અમે પરિચિત હતાં ! અને એવાં સેલિબ્રેશનમાં ચર્ચમાં જવાનું થયેલ. જેમ આપણે ત્યાં બ્રાહ્મણોમાં યજ્ઞોપવિત સંસ્કાર હોય છે જેમાં બ્રાહ્મણનો બીજી વાર જન્મ થતો હોય ( પહેલો જન્મ માનવ તરીકે, પછી બ્રાહ્મણ તરીકે -તેથી એને દ્વિજ કહેવામાં આવે છે; ) તેમ ક્રિશ્ચનિંગ માં પણ એ બાળકનો ક્રિશ્ચિયન તરીકે નવો જન્મ થયો એમ ગણાય !
પણ આ મેનાર્કી Menarche પાર્ટી વિષે કાંઈ સાંભળેલું નહીં!
“ બધી સરખી ઉંમરની છોકરીઓ ભેગાં મળીને આઈસ્ક્રીમ ખાશે , અને સરખી ઉંમરના છોકરાઓ પણ સાથે હશે. દશ -અગ્યાર -બાર -વર્ષનાં કિશોર કિશોરીઓ એક બીજા હળી મળીને આઈસ્ક્રીમ ખાશે, સાથે વાતો કરતાં શીખશે ,થોડી ઠઠા મશ્કરી કરશે… આ ઉંમરે,જીવનના આ તબક્કે એમને એ બધું શીખવાડવું પણ જરૂરી છે ને? કૅથિની મમ્મીએ મને સમજાવ્યું.
એણે મને સમજાવ્યું કે મેનાર્કી પાર્ટી છોકરી જયારે સૌ પ્રથમ વાર ટાઈમમાં બેસે ત્યારે એને સમજણ આપવા થાય છે! એ ઉંમરે છોકરીઓમાં હોર્મોન્સ બદલાતાં હોય છે, છોકરી પ્યુબર્ટીમાં આવી રહી હોય છે.
રજસ્વલા બનવું – ટાઈમમાં બેસવું એ સ્ટેજ છોકરીઓના જીવનમાં મહત્વનું છે , અને હવે એ માતા બની શકે છે એની ગંભીરતાનો ખ્યાલ આપવો જરૂરી છે. ઘણાં શ્રીમંત લોકો હોલ રાખીને માત્ર સ્ત્રીઓ માટેની પાર્ટી પણ કરે છે: ( આપણે ત્યાં બેબી સાવર- શ્રીમંતની – ખોળો ભરવાની પાર્ટી હોય છે તેમ! એમાં માત્ર છોકરીઓને જ આમંત્રણ હોય) લાલ અને શ્વેત રંગના ડેકોરેશન , અને ડહાપણ આપતાં સુવાક્યો વગેરેથી જે છોકરી પ્રથમ વાર રજસ્વલા બની હોય તેને માનસિક રીતે આધાર મળે છે! એનો આત્મવિશ્વાષ દ્રઢ થાય છે!
સ્ત્રીના જીવનનું આ અતિ મહત્વનું સ્ટેજ!
અને એનું સેલિબ્રેશન! આ અમેરિકાની ધરતી અજબ છે!
આપણે ત્યાં આ વિષય પ્રત્યે એક પ્રકારનો છોછ – ઉદાસીનતા – પ્રવર્તે છે. કોઈ એ વિષયનો ઉલ્લેખ કરતું નથી . અલબત્ત , દરેક સ્ત્રીના જીવનમાં આ પગથિયું આવતું જ હોય છે પણ એ બાળકી જે હવે કિશોરાવસ્થામાંથી યુવતી બનવા જઈ રહી હોય છે, તેને જાણે કે- જાણે કે એ બાર પંદર વર્ષની દીકરીએ કોઈ ગુનો કર્યો હોય તેમ એને અછૂત જેમ ગણવામાં આવે છે! ( જો કે તેની પાછળની ભાવના એ સમયે હોર્મોન્સમાં ફેરફારથઇ રહ્યાં હોય ત્યારે એ છોકરીને માનસિક અને શારીરિક આરામ મળે તેવી હોય છે.. પણ ગામડાંઓ માં તો એવી છોકરીને અડકી જવાય તો નહાવું પડે તેવું થતું હોય છે! જો કે, હવે આપણાં જેવાં એન આર આઈ વગેરેનાં આવન જાવન થી પરિસ્થિતિ બદલાઈ રહી હશે)
પણ મારું પરીક્ષા ઉત્સુક મન તો અહીંનાં આવાં સેલિબ્રેશનથીયે રાજી નહોતું!!
છોકરા છોકરીઓ આમ સાવ સીધાં જ હળે મળે અને મૈત્રી કેળવે તે મારાં મનમાં બરાબર જચતું નહોતું !
આગ અને ઘીની મૈત્રી? ઘી પિગળી જ જાય !
વળી આ ઉંમર પણ હજુ અપરિપક્વ હતી ! દશ પંદર વરસનાં છોકરાંઓ! એમની નિર્ણય શક્તિનો શો ભરોસો?
મેં આપણાં સામાજિક – ધાર્મિક સ્થળો તરફ નજર કરી: મંદિરોમાં બાળ સંસ્કાર કેન્દ્રોમાં બાર પંદર વરસનાં છોકરા છોકરીઓ હળતા મળતાં, પણ સાથે સાથે માતા પિતા અને અન્ય કુટુંબી જનો પણ મૈત્રી કેળવતાં!
પણ અહીં આ સમાજમાં કુટુંબ નહીં પણ માત્ર મિત્રોનું જ મહત્વ હતું! અને તેનું કારણ પણ સ્વાભાવિક હતું: સ્વતંત્ર સમાજમાં જન્મદાતા માતા પિતા સાથે રહીને ઉછરતાં બાળકોનું પ્રમાણ પણ ઓછું હતું. અને ડે કેર ડિરેક્ટર તરીકે મેં જોયું હતું કે આ કુટુંબોનું દૈનિક રૂટિન પણ પાર્ટ ટાઈમ બેબીસિટર અને અન્ય મદદ ઉપર આધારિત હતું!
હવે આ વિધિ પછી છોકરીઓને બોય ફ્રેન્ડ શોધવાનું લાયસન્સ નહીં, પણ પરમીટ તો જરૂર અપાતી હતી!!
જુનિયર હાઈસ્કૂલ ( પાંચમું ધોરણ થયો સાતમું ધોરણ) ત્યારથી છોકરા છોકરીઓ એ રીતે વિચારવાનું શરૂ કરી દે!
મારું મન આ પારકી ભૂમિ , પારકી સંસ્કૃતિ અને મારી સંસ્કૃતિ , મારા જાત અનુભવો સાથે સરખામણી કરવા લાગ્યું ! મને અર્ધી સદી પહેલાના એ દિવસો યાદ આવ્યા !
“ હવે તું મોટી થઇ ગઈ છું !” મારી મમ્મીએ મને પાસે બેસાડી સમજાવ્યું હતું ; “બોલવાનું બધાંની સાથે, પણ સભાન રહેવાનું ..”વગેરે વગેરે.
“ પણ, ગીતા ! એ જ તો હું મારી કૅથિને શીખવાડું છું!” કૅથિની મમ્મીએ કહ્યું; “ અમે ઇટાલિયન લોકો પણ એવાં જ સ્ટ્રીક છીએ, પણ પોતાનો જીવન સાથી સૌએ પોતાની જાતે શોધવાનાં હોય એટલે આ જાતની ટ્રેનિંગ જરૂરી છે.”
એણે કહેલી વાત કેટલી સત્ય છે તે મને ત્યારે ૧૯૯૨-૯૩માં સમજાઈ નહોતી કારણકે અમે પણ નવાં , નાના અને અણઘડ હતાં!
વાત્સલ્ય વેલીનાં પુષ્પો જેમ ખીલતાં હતાં તેમ અમારું અંગત જીવન પણ આવા પ્રસંગોથી ઘડાતું , આખળતું બાખડતું , હચમચતું અને એમ આગળ વધતું હતું!
મેં ડે કેરના બિઝનેસમાંથી પરાણે બહાર ડોકિયું કાઢ્યું ; અમારાં સંતાનો પણ ટીનેજર બની રહ્યાં હતાં! જીવનમાં અમારે કયો રસ્તો અપનાવવો છે? મન એ પ્રસન્ગ પછી ઉદ્વિગ્ન બની ગયું ! છેવટે ને ભગવાનને પ્રાર્થના કરી કે હું આ સંસ્કૃતિમાંથી સારું ગ્રહું અને મારી સંસ્કૃતિનું ખોટું છોડીને સમતોલન જાળવી શકું તેવી સમજણ મને મળે!!
પ્રેમ પરમ તત્વની સફર માંથી પસાર થતા ઘણી જાતના પ્રેમની આપણે વાતો કરી ,જેમાં મા દીકરાનો પ્રેમ, પિતા પુત્રીનો પ્રેમ, ભાઈ બહેનનો પ્રેમ, બહેન બહેન નો પ્રેમ, મુગ્ધાનો પ્રેમ, પ્રિયતમનો પ્રેમ અને પતિનો પ્રેમ અને એ સિવાય વતન પ્રેમ પુસ્તક પ્રેમ, કવિતા પ્રેમ, પ્રકૃતિ પ્રેમ ઈશ્વર પ્રેમ, ધર્મ પ્રત્યે પ્રેમ , શ્રદ્ધા પ્રત્યે પ્રેમ,પૃથ્વી પ્રત્યે પ્રેમ, સ્વાર્થરહિત પ્રેમ, ઘડપણ નો પ્રેમ, આવા અનેક પ્રકારના પ્રેમ વિષે વાતો થઇ.
માનવ એક સામાજિક પ્રાણી છે. જેમ ખોરાક અને પાણી વગર માનવી રહી શકતો નથી એજ રીતે પ્રેમ વગર માણસ રહી શકતો નથી. નફરત અને પ્રેમ ની વચ્ચે એક પાતળી રેખા છે. રેખાની આ બાજુ પ્રેમ છે અને રેખાની પેલી બાજુ નફરત છે. જે વ્યક્તિ પ્રેમને પસંદ કરે છે એના માટે વિશ્વમાં પ્રેમ જ છે. પેલું કહે છે ને “દેંગે વહી જો પાયેંગે ઇસ જિંદગીસે હમ” પ્રેમ વહેંચશો તો પ્રેમ મળશે અને નફરત ના સોદાગર બનશો તો નફરત જ મળશે। ઘણી વાર આ પ્રેમ તમે વિચાર્યું પણ ના હોય તેવી વ્યક્તિ પાસેથી મળી જાય છે અને ઘણીવાર નફરત પણ તમારી નજીકની એવી વ્યક્તિ પાસેથી મળી જાય છે જેની તમે કદી આશા રાખી ના હોય. ત્યારે હતાશા મળી જાય છે. પણ પ્રેમનો આધાર ફકત એક વ્યક્તિ પર નથી કદાચ એક વ્યકતિની નફરત આખા જગતના પ્રેમ સાથે મુલાકાત કરાવી દે છે.
ઈશ્વરે માનવ હૃદયમાં પ્રેમ મૂકી એકબીજાની સંભાળ રાખતા કરી દીધા છે. વિચારો કે જો મા ના હૃદયમાં પ્રેમ ના મૂક્યો હોત તો કોઈ મા પોતાના બાળકની સંભાળ ના રાખત। પશુ પંખી માં પણ આ મમતા મૂકી છે. જેથી તો પંખી એક એક દાણો લાવી પોતાના બચ્ચાને જીવાડે છે. અને વાઘ પોતાના બચ્ચા માટે શિકાર કરે છે। પ્રેમની તાકાત પરમ કરતા પણ વધારે છે. પ્રેમ વિષે લખવા બેસું તો ગ્રંથ લખાય અને આમ કલમ લઈને બેસું છું તો થાય છે કે શું લખું? બસ આ પ્રેમ પરમ તત્વની સફરે મને પણ ભાન કરાવી દીધું કે હું કેટલી કેટલી વ્યકતિઓને પ્રેમ કરું છું , વસ્તુ અને એહસાસ ને પણ .પ્રેમ કરતી વ્યક્તિ દુનિયામાં પોતાની એક અમિટ છાપ મૂકી જાય છે. જેમકે મધર ટેરેસા ! જીવન એવું જીવું કે કોઈ મને પ્રેમથી યાદ કરે નફરતથી નહીં। કોઈના દિલમાં ઘર કરી જાઉં। પ્રેમનું નામ આવે એટલે સપના યાદ આવે.
અંતમાં એટલું જ કહીશ।…..
“પ્યાર કોઈ બોલ નહિ, પ્યાર આવાઝ નહિ ,
એક ખામોશી હૈ સુનતી હૈ કહા કરતી હૈ ,
ના યેહ બૂઝતી હૈ ના રુકતી હૈ ના ઠેહરી હૈ કહી
એક નૂરકી બુંદ હૈ સદિયોસે બહા કરતી હૈ ,
સિર્ફ એહસાસ હૈ યેહ રૂહ સે મેહસૂસ કરો
પ્યારકો પ્યાર હી રેહને દો કોઈ નામ ના દો”
સપના વિજાપુરા
સંવેદનાના પડઘાની સફર દરમ્યાન અનેક જુદી જુદી સંવેદના આલેખતા નાટકના એક્ટરની જેમ તે સંવેદનાના સાથે હું જીવી રહી હોઉં તેવો અનુભવ રહ્યો.ક્યારેક દુ:ખદ ક્યારેક સુખદ ક્યારેક દેશપ્રેમ તો ક્યારેક નારી સંવેદના તો ક્યારેક યુવાનીના પહેલા પ્રેમની વાત વેલેનટાઈન ડેની સાથોસાથ .ક્યારેક સ્વાનુભવ તો ક્યારેક કાલ્પનિક તો ક્યારેક નજરે જોયેલ અને જાણેલ.
દરેક સંવેદનામાં પહેલા પ્રેમની જે સ્વર્ગાનુભવ સુખદ અનુભૂતિ હોયછે તેવી અવસ્થા જીવનમાં ફરી ક્યારેય આવતી નથી…
જીવનના જુદા જુદા તબક્કે માણસ બીજાને પ્રેમ કરતો હોય છે.નાનો હોય ત્યારે પોતાના માતા-પિતા,
ભાઈ-બહેન,દાદા -દાદી સૌ કુંટુંબીજનોને પ્રેમ કરે.પરણે પછી પણ પોતાની પત્ની ,બાળકો અને માતા-પિતા સૌને પ્રેમ કરે.પરતું યુવાનીના પહેલાં-પ્રેમ સમયે તેના જીવનનું કેન્દ્ર માત્ર તેનો પ્રેમી જ હોય .જન્મદાતા માતા-પિતા ,ભાઈ-બહેન અને મિત્રો કોઈ પ્રેમીથી વધીને ન હોય.તેના પ્રેમ માટે તે સર્વસ્વ લૂંટાવી દેવા તૈયાર હોય.સમય જતા સમજાય કે તે તે ઉંમરે થતા આંતરિકસ્ત્રાવનું પરિણામ પણ હોય.
પરંતુ જેણે પ્રેમલગ્ન પણ કર્યા હોય તેના લગ્ન પછીના વાસ્તવિક જીવનમાં પણ તે ૧૮ વર્ષની પ્રેમાવસ્થાના ઉન્માદનો અનુભવ નથી હોતો.અને હા નિષ્ફળ પ્રેમીઓનાં વાસ્તવિક જીવનસાથી પ્રેમી કરતા દરેક રીતે ઉત્તમ હોય તો પણ ,પેલી પ્રથમપ્રેમની જે ધરતી પર સ્વર્ગ મળી ગયાની અંતરને આંદોલિત કરી દેતી ઝંકૃતિનાે અહેસાસ શબ્દોથી વર્ણવી ન જ શકાય.
સંવેદનાના પડઘામાં આ પહેલાપ્રેમના અહેસાસને રજૂ કરતી સુંદર વાર્તા “કુછ પાકર ખોના હૈ”લખાઈ.દરેકે દરેક મિત્રોએ પોતાની કોમેન્ટ દ્વારા જુદીજુદી વાત કહી પોતાના વિચારો રજૂ કર્યા. થોડી વિચારોમાં વિવિધતા એટલેકે વાદ-વિવાદ અને ચર્ચાઓ થઈ પણ ખૂબ સારું થયું .મને પણ સમજાયું કે કેટલા બધા મિત્રો મારી વાર્તા ધ્યાનથી વાંચે છે અને તેની પર વિચારી પોતાના અભિપ્રાય પણ આપે છે.ખાલી ઉપરછલ્લું વાંચી સારું લગાડવા લાઈક કરી આગળ નથી વધી જતા.
આ સુંદર વાર્તા લખી મને લાગે છે બધાએ તેમના પહેલા-પ્રેમના અહેસાસને ફરી અંતરનાં એકાંતમાં મનભરી વાગોળ્યો.દરેકે એ અહેસાસ તો કર્યો હોય પણ બધાં તેનો સ્વીકાર કરવા જેટલા ખુલ્લા હ્રદયના પણ કયાં હોય છે ખરુંને?
આવી જ વિખૂટા પડેલા પ્રેમીઓની વાર્તા “ચોર નાસી ગયો” માં થઈ.સમાજમાં જ્ઞાતિ અને ધર્મના વાડામાં માનતા લોકોને લીધે કેટલાય પ્રેમીઓના દિલ તૂટ્યાં છે તે સમાજદર્શન કરાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો.
પરંતુ સૌથી વધુ મઝા તો “ઓ સાથી રે”વાર્તામાં આવી.જ્યારે આસપાસનાં નજીકના મિત્રદંપતીઓની લાક્ષણીકતાની હળવી રમૂજ સાથે તેમના જ નામ સાથે કરી.એકલા પડી ગયેલા જીવનસાથી વગરનાં મિત્રોની નરવી વાસ્તવિકતાની રજુઆત પણ હળવાશથી કરી.બધાંને મઝા પડી ગઈ……
અને
કલ્પનાબેનની કોમેન્ટમાં વાર્તાને અનુરૂપ કાવ્યએ વાર્તાને ચાર ચાંદ લગાવી દીધા.
વાહ વાહ જીગીષાબેન,શું તમારું નિરીક્ષણ છે?
આમાં…તમે ક્યાં છો?..just joking ! તમારી વાર્તામાં વિવિધતા ચોક્કસ હોય છે જ.મજા આવી.દંપતિની કહેવાતી ‘તેરી મેરી જીંદગી’ જયારે ‘ટેઢી મેઢી જિંદગી’ બની જાય છે ત્યારે લગોલગ રહેવા જોઈએ તેવા સંબંધો અલગ થઇ જાય છે! તમારા લેખને અનુરૂપ મનુભાઈ ત્રિવેદી ”ગાફિલ”નુ કાવ્ય જે મારું પ્રિય છે તે મારા મિત્રો સાથે share કરવા માંગું છું.
જુદી જિંદગી છે મિજાજે – મિજાજે;
જુદી બંદગી છે નમાજે – નમાજે.
છે એક જ સમંદર, થયું એટલે શું ?
જુદા છે મુસાફર જહાજે – જહાજે.
ભલે હોય એક જ એ અંતરથી વહેતા,
છે સૂરો જુદેરા રિયાજે – રિયાજે.
જુદા અર્થ છે શબ્દના બોલવા પર,
છે શબ્દોય જુદા અવાજે – અવાજે.
જીવન જેમ જુદાં છે કાયામાં જુદી,
છે મૃત્યુય જુદાં જનાજે – જનાજે.
હઠી જાય ઘૂંઘટ, ઢળી જાય ઘૂંઘટ,
જુદી પ્રીત જાગે મલાજે – મલાજે.
તમે કેમ ‘ગાફિલ’ હજીયે છો ગાફિલ ?
જુઓ, બદલે દુનિયા તકાજે – તકાજે.
ગીતાબેને ખુશ થઈ લખ્યું
“અરે વાહ રે ભૈ !! આ લેખિકા મને બહુ ગમી ! બધી બેનપણીઓનેય વાર્તાના પાત્ર બનાવી દીધાં! સરસ મેસેજ છે ! Good job Jigishaben!
તો વળી દાવડાસાહેબે લખ્યું
“જીવતાં પાત્રોની પોલ ઉઘાડી પાડી દીધી !!! (મજાક કરૂં છું)”
તો મનસુખભાઈ ગાંધીએ કીધું
“ખરી વાત છે જિગીષાબેન। દરેક ની જિંદગી અલગ હોય છે અને જે મળ્યું તેમાંથી રસ મેળવવાનો છે. ક્યારેક કોઈની જિંદગી બહાર થી સરસ દેખાય પણ ખરેખર તેની જિંદગી માં શું વીતી રહ્યું હોય તે આપણને બહાર થી ન દેખાય। માટે કોઈની વાત વિચારીને દુઃખી થવાની બદલે આપણી પોતાની સફર સુખમય કરવાની ને મજા કરવાની”
વાત્સલ્ય વેલીનાં પુષ્પો !
આ એક વર્ષનાં ૫૧ વૃત્તાન્તમાં ઘણું બધું કહ્યું : અમારાં બાલનર્સરીનાં
બાળકો વિષે ,અને તેમનાં જીવન આસપાસ ગુંથાયેલ વ્યક્તિ વિષે,સમાજ વિષે, અને પ્રસંગો અને પરિસ્થિતિ વિષે ! પણ જેટલું કહ્યું તેનાથી અનેક ગણું અવ્યક્ત જ રહ્યું ! વાસ્તવમાં ગયા અંકે જે આનંદી બાળક ઉછેરવા અંગે ગીત લખ્યું હતું તેના ઉપર જ એક આખી લેખમાળા રચાય !
હકીકતમાં આ સાહિત્ય લેખમાળા છે , બાલ સાઇકોલોજી સમજાવતો અભ્યાસ ગ્રંથ કે બાળ ઉછેરની માહિતી આપતી પુસ્તિકા નથી ! તેથી બહુ ઊંડાણમાં ગયા વિના જ અમુક પ્રસંગો અને પરિસ્થિતિ વિષે ટૂંકમાં જ જણાવ્યું ! કેટલાંક વિધાનોએ થોડી કોન્ટ્રવર્સી – વિરોધાભાસ પણ સર્જ્યા હતા, પણ આમ જોઈએ તો જીવન પણ વિરોધાભાસોથી જ ભરેલું ક્યાં નથી હોતું ? જાના થા બમ્બઇ , પહોંચ ગયે ચીન!! એમ બાલમંદિરના અમારા અનુભવોમાંયે બન્યું છે!
જીવન એટલે જ વિસ્મય ! આશ્ચર્ય ! અને બધ્ધું જ આપણું , અને છતાં જાણે કે આપણું કાંઈ જ નહીં !
આ ત્રણ દાયકામાં કાંઈ કેટલાંયે બાળકો ઉછેરવાની તક મળી ; કેટલાંયે બાળકોનાં જીવનને સારી ટેવો, સાચા રૂટિનથી સંવાર્યું હશે ,જીવનપથ દર્શાવ્યો હશે , સાથે ઘણી માતાઓ સાથે નજીકથી દિલ સુધી પહોંચવાની તક પણ મળી હશે, પણ બધાંને પૂરો ન્યાય આપીશકાયો હશે કે કેમ તે શંકા છે; કારણકે આખરે તો આપણે સમય અને સંજોગોને આધીન છીએ . ડે કેર સેન્ટર ડિરેક્ટરને પણ તેની પોતાની જિંદગી હોય છે, કુટુંબ હોય અને પોતાનો સંસાર હોય ;અને સ્થાનિક કાયદાના નીતિ નિયમો પણ હોય !
પણ વાચકમિત્રોને પેટ છૂટી એક વાત જરૂર કરીશ , કે સંસ્થાઓ ગમે તેટલી સારી હોય, પણ બાળક આખરે તો કુટુંબની હૂંફ જરૂર ઝંખે છે.
અને જન્મદાતા પેરેન્ટ્સની એ નૈતિક ફરજ છે કે બાળકના ઘડતર માટે સમય ફાળવવો જોઈએ. જે માતાપિતા સમય નથી ફાળવી શકતાં એમનાં સંતાનો પણ જીવનમાં સફળ થાય છે જ એ મેં પ્રેસિડન્ટ ઓબામાની વાત કરતાં કહ્યું હતું , પણ બાળકને શક્ય હોય તો મા બાપનો પ્રેમ મળવો જરૂરી છે.
હમણાં તાજેતરમાં ફરી ગોળીબાર થયાં ત્યારે ફરીથી પેરેન્ટીંગ સ્કિલ વિષે ચર્ચાઓ થઇ . ૯૦ ટકા શૂટર્સ બ્રોકન ફેમિલીમાંથી આવેલ ,દિશાવિહીન લોકો છે!જેમ સારા છોડને ખીલવા સારું ખાતર જોઈએ તેમ સારા નાગરિક બનવા સમતોલ કુટુંબ જરૂરી છે.
આ એકાવન અઠવાડિયાની લેખમાળા પર એક ઊડતી નજર નાખું છું તો લાગે છે કે ઘણા વિષયો આવરી લીધા છે, પણ હજુ ઘણું બાકી પણ રહ્યું છે!
તોફાની બાળક , હોંશિયાર બાળક , અને હાઇપર એક્ટિવ બાળક વિષે ડેની અને જેસન કે જેફ્રી જેવાના પ્રસંગો વિષે લખતાં જણાવ્યું; તો એલેક્સિ અને શાષાની વાત કરતાં ચિલ્ડ્રન વિથ સ્પેશિયલ નીડ નો ઉલ્લેખ કર્યો !
કેશવની વાત કરતાં મને આપણો દેશ અને તેની સમાજ વ્યવસ્થા ઉપર ગુસ્સો જ આવેલો ! ઉપેક્ષિત બાળકનું જીવન કેવું દુઃખી હોય છે! દત્તક બાળકની વાત કરતાં મને શિકાગોનાં જ એક વાચકમિત્રની સાથે વાર્તાલાપ કરવાની તક મળી !
આ કોલમના આધારે દૂરનાં અને નજીકનાં અનેક વાચક મિત્રો સાથે ઓળખળ થઇ તેને હું મારુ અહોભાગ્ય સમજુ છું !
બાળકોના પ્રશ્નો સાથે મા બાપના પ્રશ્નો પણ એટલાજ મહત્વના હોય છે! અને એની ચર્ચા ‘ માંદું બાળક કોનું ?’ એ પહાડ જેવડા પ્રશ્નમાં ચર્ચયું! નોકરીના પ્રશ્નો, નવી જગ્યાએ સેટલ થવાના પ્રશ્નો: ઈમિગ્રેશનના પ્રશ્નો અને સૌથી વધુ મહત્વનું તો એક બીજાને અનુકૂળ થવા કેટલું બધું કરવું પડે છે! વગેરે વગેરે..
અને આ બધાં અમારા અનુભવોનું ભાથું છે, એટલે ભૂલો અને ભ્રમણાઓ પણ એમાં ભળ્યાં છે.
આ લેખમાળામાં મેં વારંવાર ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમ આ ડે કેર સેન્ટર – બાળ નર્સરી એ પ્રાઇવેટ સ્કૂલ હોવાથી ડિરેક્ટર તરીકેની મારી માન્યતાઓથી અલગ નથી…
બસ ! મારી માન્યતાઓ , મારી સમજણ , શક્તિ અને સમયને આધારે ચલાવેલ આ ડે કેર સેન્ટર અને તેનાં ફળ સ્વરૂપે થયેલ અનુભવોનું વૃતાન્ત એટલે આ વાત્સલ્યની વેલી ! ક્યારેક લાયસન્સીંગ નિયમોને થોડા બદલીને અમે ડે કેરમાં બાળકોને મારી ( એટલેકે આપણા દેશની ) માન્યતા મુજબ ખવડાવા – પીવડાવવામાં ,કે ઉંઘાડવામાં અને જગાડવામાં ભિન્ન રીતિ અપનાવી છે: બધું ખાવાનું પિરસીને એને જે જમવું હોય તે જ જમાડવાને બદલે , પ્રેમથી , યુક્તિથી , સમજાવટથી બધું જ ખવડાવવાનો આગ્રહ રાખ્યો છે! એ જ રીતે રડતું બાળક એની જાતે જ શાંત થઇ જશે એમ કાયમ કહેવાને બદલે બાળકને મહત્વ આપવા પ્રયાસ કર્યા છે… આ બધું, ને આવી ફિલોસોફી ચર્ચાનું કારણ પણ બન્યાં છે!! અને ધરમ કરતાં ધાડ પડી તેમ છેક ટી વી સુધીએ પહોંચ્યાની વાત પણ મેં એક લેખમાં કરી છે!!
પણ, આખરે તો સાચા દિલથી સાચી દિશામાં કરેલી મહેનત વ્યર્થ નથી જતી તેમ ઉચ્ચ ગુણવત્તાનું રાષ્ટ્ર કક્ષાનું પ્રમાણપત્રને અધિકારી પણ બન્યાનો સંતોષ છે!
આશા રાખું છું કે વાચક વર્ગને મારાં આ અનુભવોમાં
ડોકિયું કરીને કાંઈક જાણવા – કે માણવા મળ્યું હશે.. હું શ્રેય છે કે પ્રેય ની માથાઝીકમાં નથી પડતી , એ સાચા ખોટા , સારા નરસા જે છે તે અમારાં છે, બસ એટલું જ કહીશ . મને લખવા પ્રેરવા , પછી પ્રોત્સાહન આપી લખવા બેસાડનાર પ્રજ્ઞાબેનનો દિલથી આભાર !
જ્યારે સ્ત્રીશક્તિની વાત કરીએ ત્યારે આપણી સમક્ષ ઘણી સ્ત્રીઓના નામ આવી જાય છે. જેમકે મધર ટેરેસા ,ઇન્દિરા ગાંધી, ઝાંસી ની રાણી કે પછી રઝિયા સુલતાન। આપણે આજ એક એવી સ્ત્રીની વાત કરવાના છીએ જે ભીલાઈ મઘ્યપ્રદેશ છે. જેની ઓળખાણ દર્શના દ્વારા થઇ. એનું નામ પપીહા નંદી છે. જેવું મીઠું નામ છે એવા મીઠા કાર્ય પણ કરે છે. એને મને એક સાઈટ આપી.https://www.leadinheelsus.org/ એના કામનો ખ્યાલ આવ્યો। આ એન જી ઓની શરૂઆત 2015 માં થઇ હતી. કેલિફોર્નિયાની રેડિયો ટેલિવિઝન હોસ્ટ પપીહા નંદી એ હાલમાં એની બાગડોર સંભાળી છે.
સ્ત્રીઓનું સશક્તિકરણ એટલેકે શક્તિ આપવાનું કામ કરે છે. જે સ્ત્રીઓ છૂટાછેડા લીધેલી છે અને સિંગલ મધર્સ છે, જે સ્ત્રીઓ પર ઘરમાં જુલ્મ થતા હોય અથવા એસિડથી જે સ્ત્રીઓના ચહેરા બગાડી આપવામાં આવ્યા હોય તેવી સ્ત્રીઓને નાની રકમ લોન પર આપી એમને એકલા હાથે હિંમતથી જીવનમાં આગળ વધવા માટે મિસ પપીહા મહેનત કરે છે.
તે સિવાય બળાત્કારનો ભોગ બનેલી સ્ત્રીઓ ને એ લોકો કાઉન્સલીંગ કરે છે તેમ જ હ્યુમન ટ્રાંફેકીંગ માંથી સ્ત્રીઓને છોડાવે છે. તેમજ આવી બાળકીઓને જ્યારે માબાપ અપનાવતા નથી ત્યારે મિસ પપીહા નંદી અને એની ટિમ ને આસરો આપે છે અને આવી દીકરીઓને ભણતરની વ્યવસ્થા કરે છે તે સિવાય ઉંમરલાયક થાય તો એમના લગ્ન પણ કરાવી આપે છે. હાલમાં મોરારી બાપુને હાથે આવી દીકરીઓના કન્યાદાન કરવામાં આવ્યા હતા. આવી જ રીતે પ્રોસ્ટિટ્યુટ નો ભોગ બનેલી સ્ત્રીઓને પણ આ લોકો સલામતીવાળું ઘર ,કોલેજનો ખર્ચ વિગેરે આપી સ્ત્રીઓને પગભર કરે છે. જેથી એમને જીવનનિર્વાહ માટે કોઈ પુરુષ સામે હાથ લાંબો ના કરવો પડે.
આ સિવાય ગરીબ લોકો માટે હેલ્થકૅમ્પ, જીવલેણ રોગ કેન્સર વિગેરે માટે ટ્રીટમેન્ટ માટે ફંડ ડોક્ટર વગેરેની સગવડતા કરે છે.તેમના કાર્યને કારણે કેલિફોર્નિયા રાજ્યના એસેમ્બલી દ્વારા રાજ્યના આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક વિકાસને આગળ વધારવા માટે તથા ઘણા યોગદાન અને સિદ્ધિઓ માટે, “કેલિફોર્નિયાના ઇન્ડો-અમેરિકન સમુદાયના પ્રતિષ્ઠિત સભ્ય તરીકે,” સમર્પણ અને સેવા બદલ, તેને બહુવિધ પ્રમાણપત્રો આપવામાં આવ્યા છે.
હૈદરાબાદ , પુના, મુંબઈ અને કલકત્તા જેવા શહેરોમાં એમના એન જી ઓ જુદા જુદા નામથી ચાલે છે. એમનો હેતુ સ્ત્રીઓને આત્મબળ આપી પોતાના પગ પર ઉભી રાખવાનો છે. અને જે સંસ્થાઓ આવા કાર્ય કરતા હોય તેમની મદદથી આવી સ્ત્રીઓને અને બાળકોને ન્યાય અપાવાનો છે. લીગલ કેસ માં વકીલની ફીઝ વગેરે માટે પણ મદદ કરે છે.
અંતમાં મિસ પપીહા નંદી ના શબ્દોમાં કહું તો “જો સ્ત્રીને અવાજ અને સ્વત્રંતતા આપવામાં આવે તો એ આખી દુનિયા પર રાજ્ય કરી શકે છે.”
પ્રિન્સ હેરી કહે છે કે ,”જ્યારે મહિલાઓને સશક્તિકરણ આપવામાં આવે છે, ત્યારે તેઓ આજુબાજુના દરેકના જીવન – તેમના પરિવારો, તેમના સમુદાયો અને તેમના દેશોના જીવનમાં ભારે સુધારો લાવે છે. આ ફક્ત મહિલાઓ વિશે જ નથી; આપણે માણસોએ જે ભાગ ભજવ્યો છે તે ઓળખવાની જરૂર છે. વાસ્તવિક પુરુષો સ્ત્રીઓ સાથે સન્માનપૂર્વક વર્તે છે અને તેમને તે આદર આપે છે જેનો તેઓ લાયક છે.
મુંબઈ કાંદિવલી માં મિસ ત્રિવેણી આચાર્ય જે છેલ્લા વીશ વરસથી આ કરુણા અને દયાનું કામ કરી રહ્યાં છે એમની સાથે મિસ પપીહા જોડાઈ ને પોતાના કાર્યને વેગ આપી રહયા છે.
આપણા સમાજ માં સ્ત્રીને અવાજ આપવાનું કામ કરવું તે એક પરમ તત્વ છે. જે કામમાં સ્વાર્થ નથી અને ભલાઈ છે. સમાજ માં જેના પર જુલ્મ થયા છે એવી સ્ત્રી ને પ્રેમ આપવો એટલે ઈશ્વરને પ્રેમ કરવા બરાબર છે. કોઈપણ ને આ ભલા કામમાં પ્રેમ અને કરુણા વહેંચવા હોય તો ઉપર લિંક આપી છે. આપણે ફૂલ નહિ તો ફૂલની પાંખડી આપી મિસ પપીહા નંદી ના કામને બિરદાવીએ। જિંદગી તો નેક કામ નહિ કરો તોય પસાર થવાની અને કરો તોય પસાર થવાની। આપણે આપણા સમયનો અને આપણા પૈસાનો ક્યાં સદઉપયોગ કરવો તે આપણે નક્કી કરવાનું છે.
આ સાથે મારા પચાસ લેખ પુરા થાય છે. આપ સર્વ એ જે પ્રેમ અને મહોબત બતાવી એ મારા માટે પરમ છે. આપ સર્વની ખૂબ ખૂબ આભારી છું. ખાસ કરીને પ્રજ્ઞાબેને જે મહોબત આપી છે એમને સલામ કરું છું. મળતા રહીશું શબ્દોના સથવારે।
સપના વિજાપુરા
