સંસ્પર્શ-૧૯-

જિગીષા દિલીપ

મિત્રો,

ગીતા,વેદ ,ઉપનિષદો – બધાં વાંચતાં હોય છે પણ તેના વિચારોને વહેતા કરવા માટે ધ્રુવદાદાએ જે રીત અપનાવી છે તે સાવ નોખી છે. કોઈને પણ શિખામણ આપતા હોય તેમ ન લાગે અને છતાં તેમને જે કહેવું છે તે તેમના નવલકથાનાં પાત્રનાં સંવાદમાં દર્શાવી કે તેમના ધ્રુવગીતમાં ગાઈને દાદા આપણને તે પ્રમાણે જીવવાનો રસ્તો દર્શાવે છે. પોતે પણ તે મુજબ જીવવા અને વિચારવા માટે પ્રયત્નશીલ અને સજાગ હોય તેવું ચોક્કસ લાગે. તમે જ્યારે તમારો વિચાર તમારા સર્જનમાં રજૂ કરો છો ત્યારે તે માન્યતા અને વિચાર તમારામાં દ્રઢ પણ થતો જાય છે.દાદાનાં વર્તન અને વિચારમાં મને તેની આભા દેખાય છે.

‘અગ્નિકન્યા’ નવલકથામાં ગીતાનાં બીજા અધ્યાયનાં ૪૭માં અને ગીતાનાં સાર રૂપ શ્લોકને ચરિતાર્થ કરતો સુંદર સંવાદ કૃષ્ણ અને દ્રૌપદીનાં સંવાદમાં ધ્રુવદાદાએ રજૂ કર્યો છે.શ્લોક છે.

કર્મણ્યેવાધિકારસ્તે મા ફલેષુ કદાચન |

મા કર્મફલહેતુ્ર્ભૂ: મા તે સડ્ગોસ્ત્વકર્મણિ॥

તેનો અર્થ છે. “ફળની આશા રાખ્યા વગર તું કર્મ કરતો જા.તું કર્મનાં ફળની ઈચ્છાવાળો ન થાય તેમ જ તારી કર્મ કરવામાં આસક્તિ ન થાઓ.”દ્રૌપદી, પોતાનાં ચીરહરણની વ્યથાથી અને દુર્યોધન,દુ:શાસનનાં દૂર્વ્યવહારથી તેમજ ભીષ્મપીતામહ, દ્રોણ જેવા ગુરુજનોની પોતાની બેઈજ્જતી પર રખાએલી ચુપકીદીથી આચારાએલ અધર્મથી જીવન પ્રત્યે ખૂબ નારાજ હતી. તેમાં પોતાનાં પાંચ મહારથી પતિઓ સાથે વનવાસથી વધુ વ્યાકુળ હતી ત્યારે કામ્યકવનમાં કૃ્ષ્ણ અને કૃષ્ણાનાં સંવાદમાં દ્રૌપદી કૃષ્ણને કહે છે”ગોવિંદ ,હું થાકી ગઈ છું.યુધિષ્ઠિર અને ભીમ જેવાને પણ સમજવા કઠિન તેવા ધર્મની સ્થાપના કરવાના કે અધર્મનો નાશ કરવાના આદર્શો મારા મનમાં રહ્યા નથી.હવે મારા મનમાં કંઈ પણ કરવાની ઈચ્છા વસતી નથી.

દ્રૌપદીની જીવન પ્રત્યેની ઉદાસીનતા સાવ સાહજિક છે. ત્યારે ગીતાનાં અને જીવનનાં સાર રૂપ વચન કૃષ્ણ ,દ્રૌપદીને હસતા હસતા કહે છે,”કૃષ્ણા,આપણને કંઈ જ પ્રાપ્તિની ઈચ્છા ન હોય

ત્યારે જે કામ કરી શકાય તે જ સાચું કામ છે.કાર્યમાં આપણી જાતને સંડોવ્યા વગર થાય તેવું નિષ્કામ કર્મ જ સાચું કર્મ છે.”

આમ સંવાદ રચીને દાદાએ નિષ્કામ કર્મની વ્યાખ્યા અને તેની અગત્યતા સમજાવી,આપણે નિષ્કામ કર્મ કરતા કરતા જ જીવવું જોઈએ ,તે જ જીવનનો સાચો ધ્યેય છે તેમ દર્શાવ્યું છે.તો કૃષ્ણનાં વળતા જવાબમાં નીચેના શ્લોકની વાત દાદાએ આવરી લીધી છે.

પરિત્રાણાય સાધૂનાં વિનાશાય ચ દુષ્કૃતામ્ |

ઘર્મસંસ્થાપનાર્થાય સંભવામિ યુગે યુગે ॥

અર્થાત્ “સત્પુરુષોના રક્ષણ માટે,દુષ્ટોનાં વિનાશ માટે અને ધર્મની સ્થાપના માટે હું યુગે યુગે પ્રગટું છું.”

 

કૃષ્ણ દ્રૌપદીને કહે છે,” પાંચાલી,મેં મારું સમગ્ર જીવન ધર્મની પુન: સ્થાપના માટે સમર્પી દીધું છે.મારે આર્યાવર્તને બેઠું કરવું છે.ક્ષુદ્ર ગણાતા માનવીને પ્રતિષ્ઠિત જીવન આપવું છે.પ્રજા પર ત્રાસ ગુજારતા અને તેને નિર્વીર્ય બનાવી દેતા શાસકોને સ્થાને મારે પ્રજાને ખમીરવંતા બનાવે તેવા શાસકો સ્થાપવા છે. માનવીને સાચો ધર્મ શો છે તેનું જ્ઞાન પ્રવર્તાવવું છે”

આ સંવાદ દ્વારા ધ્રુવદાદા ગીતાનાં “પરિત્રાણાય સાધૂનાં”શ્લોકની વાત આપણી સમક્ષ રજૂ કરે છે.આટલી કૃષ્ણની વાતથી દ્રૌપદી તેમની સાથે સંમત નથી થતી ત્યારે કર્મફળની વ્યાખ્યા સમજાવતાં કૃષ્ણ કહે છે,”મને શું મળ્યું તેનો હું વિચાર કરતો નથી. મેં તને કહ્યું તેમ મારા કોઈ કર્મ સાથે હું મારી જાતને સાંકળતો નથી. તમામ બંધનોથી દૂર રહીને હું ફક્ત કર્મ જ કરું છું. તેથી મારા માટે નિષ્ફળ-સફળ જેવું કશું જ નથી. મારે માટે માત્ર એક વસ્તુ છે.-કર્મ”

“સુખ દુઃખે સમો કૃત્વા લાભાલાભૌ જયાજયૌ” શ્લોકની વાત કૃષ્ણ કરતા હોય તેમ તે દ્રૌપદીને કહે છે”,જગત પોતાના કાર્યના પરિણામ પરથી સફળતા નિષ્ફળતાનું તારણ કાઢે છે.મારા માટે એવું નથી. પરિણામ ગમે તે આવે ,હું માત્ર કાર્યનો અધિકારી છું.તું કહે છે તેમ કદાચ આજની પરિસ્થિતિ બદલાવવામાં હું અસમર્થ રહું તો પણ તેનું મને દુ:ખ ન થાય ; સમર્થ રહું તો સુખ પણ ન થાય. આ સંવાદ મૂકી દાદાએ આપણને ગીતાનો સ્થિતપ્રજ્ઞતાનો સિધ્ધાંત સરળતાથી સમજવાનું કહ્યું છે.તેમજ સુખમાં અને દુ:ખમાં સમત્વ કેળવવાની શીખ કૃષ્ણનાં સંવાદ થકી આપી છે.

‘ પરિવર્તન જ જગતનો નિયમ છે, અને માનવીનાં જીવનમાં સુખ પછી દુ:ખ આવવાનું જ છે. અહીં કશું જ શાશ્વત નથી’ તે ગીતાનો સિદ્ધાંત સમજાવતો સંવાદ પણ દાદાએ કૃષ્ણનાં મુખેથી પ્રયોજ્યો છે.

કૃષ્ણ દ્રૌપદીને કહે છે,” પાંચાલી, તું ફક્ત કલ્પના કરે છે ; પરતું હું તો જાણું છું કે હું સફળ થાઉં તો પણ મેં સર્જેલી પરિસ્થિતિ કાયમ રહેવાની નથી.મારી આંખ મીંચાતાં મારું બધું નિર્માણ ધોવાઈ જશે.આ જગત વિચિત્ર છે. અહીં કશું જ શાશ્વત નથી.તેમજ કશું નાશ પણ પામતું નથી.બધું બદલાતું રહે છે.છતાં કંઈ બદલાતું નથી.”

“અગ્નિકન્યા” નવલકથામાં ધ્રુવદાદાએ કૃષ્ણ અને કૃષ્ણાનાં સંવાદ થકી કરેલ ગીતાનાં મૂળભૂત સિધ્ધાંતોની વાત આપણને સમજાઈ જાય તો જીવનમાં કોઈ દુ:ખ,ગ્લાનિ કે ફરિયાદ રહે નહીં.

અંતે કૃષ્ણ દ્રૌપદીને સાંત્વના આપતા કહે છે ,” દ્રૌપદી,આ જગતમાં દરેક માણસ એક યા બીજી રીતે દુ:ખી હોય જ છે. આપણે આપણા દુ:ખને અન્યનાં દુ: ખ કરતા મોટું ગણીએ છીએ તેથી મનને ક્લેશ થાય છે.આપણા દુ:ખને ગૌણ સમજીએ તો સુખનો અનુભવ થાય.તું તે સમજે અને અંતે સત્યનો વિજય છે તેવી શ્રધ્ધા રાખે તે માટે મેં તને આ કથા કહી છે”.

આ સંવાદ દ્વારા સત્યનો હંમેશા વિજય થાય છે માટે જીવનમાં હંમેશા સત્યના રાહે ચાલવું અને આપણે આપણા દુ:ખને મોટું ગણી દુ:ખી ના થવાની અણમોલ શીખ દાદા સૌને આપે છે.

આ સાથે જ “ અહમ્ બ્રહ્માસ્મિ” અને “શિવોહમ્” ની આદિ શંકરાચાર્ય ની વેદાંતની ગહન વાત – “આપણે સૌ પરમનાં જ એક અંશ છીએ “વાત સરળતાથી સમજાવતાં ધ્રુવગીતની મજા માણીએ.

હરિ તને શું સ્મરીએ આપણ જળમાં જળ સમ રહીએ.

વણ બોલ્યે વણ સાંભળીએ પણ મબલખ વાતો કરીએ

કોને કોનાં દર્શન કરવા કોનું ધરવું ધ્યાન

ચાલને એવું રહીએ જેવું લીલાશ સાથે પાન

હું પાણી, તું દરિયો એમાં શું ડૂબીએ શું તરીએ

પાંખોને પીંછાથી ગણવી કેમ કરીને જુદી

હું થી તું અળગો છું એવી વાત કહીંથી સૂઝી

કોને જોડું હાથ ,ચરણમાં કોનાં જઈને પડીએ

હરિ તને શું સ્મરીએ આપણ જળમાં જળ સમ રહીએ

 

વાહ! કેટલું સરસ ગીત!ચાલો આ ગીતને જ સ્મરીને સમજીએ.

 

જિગીષા દિલીપ

જૂન ૧ લી ૨૦૨૨

સંસ્પર્શ-૧૩-જિગીષા દિલીપ

અતરાપી નવલકથામા ધ્રુવદાદાએ સારમેયનાં સંવાદો દ્વારા જીવનમાં પળેપળે ધ્યાનમાં લેવા જેવી અનેક વાતો સહજતાથી સમજાવી છે. પણ મને એક વાત ખૂબ ગમી તેની વાત આજે આપ સૌ સાથે વહેંચીશ.સારમેય જેના ખેતરમાં રહે છે ,તે તેના દોસ્તાર સાથે સપનું-સપનુંની રમત રમે છે. આ સપનું-સપનુંની રમત જે આપણે સૌ રમી રહ્યાં છીએ. “આ જીવન જ એક સપનું છે” જે આપણે સૌએ સમજવાની જરૂર છે.આપણે સૌ આપણું સમગ્ર જીવન ઘર,જમીન,જાયદાદ,પૈસા,કુંટુંબકબીલાનાં મોહમાં વિતાવીએ છીએ. જીવનની પાછલી અવસ્થામાં પણ આ બધું છોડીને જવાનું છે એ ખબર હોવા છતાં તેનો મોહ કે માયા જરાપણ છોડી શકતા નથી.ખરાબ સપનામાંથી જાગી જઈએ અને ખબર પડે કે આ તો સપનું હતું તો કેટલો હાશકારો અનુભવીએ છીએ. પરતું આ જીવન જ સ્વપ્નવત્ છે. અહીં ભેગું કરેલું બધું એમ જ મૂકીને જતાં રહેવાનું છે અને સ્વપ્નવત્ જીવન ક્યારે અચાનક પૂરું થઈ જવાનું છે તેની પણ જાણ આપણને નથી.છતાં તે સપનાને સાચું માનીને જ સૌ જીવી રહ્યાં છીએ.

સારમેયનો મિત્ર દોસ્તાર જ્યારે કહે છે કે હમણાં હમણાં હું ઊંધી નથી શકતો,મને વિચારો આવ્યા કરે છે કે મારી આ મિલકતોનું શું થશે?અહીં કોણ રહેશે?મને કોણ સાચવશે? મારી પાછળ શું થશે?અને ત્યારે જીવન સ્વપ્નને સમજાવવા એ દોસ્તાર સાથે સારમેય સપનું-સપનુંની રમત રમવાની વાત કરે છે.દોસ્તારનો દીકરો પ્રશાંત શહેરમાં રહે છે. દોસ્તારનાં મોટા ઝાડ પાનથી લીલાંછમ્મ ખેતરમાં પ્રશાંતને રીસોર્ટ કરવી છે. આ વાતે દોસ્તાર ચિંતિંત છે. સારમેયને જ્યારે દોસ્તાર આ અંગે વાત કરે છે ત્યારે સપનું-સપનુંની રમત રમાડી સપનામાં આપણે જે ગ્રહ કે નક્ષત્ર આપણને ખૂબ ગમતું હોય તેની પર રહેવા પણ જઈ શકીએ અને તેના સૌંદર્યને માણી શકીએ તેમ સારમેય કહે છે. અને એમ કહી સપનામાં આપણે આનંદ લઈ લઈએ છીએ પણ ખરેખર તો આપણે પૃથ્વી પર જ હોઈએ છીએ તેવીરીતે જ આ ખેતર,જમીન બધું તારું સમજે છે એ તારી ભૂલ છે. એ પણ તારે અહીંજ છોડીને જવાનું છે.એમ સપનું -સપનું ની રમત રમાડી સારમેય દ્વારા ધ્રુવદાદા આપણને સમજાવે છે. આપણાં સૌની ચિંતા પણ દોસ્તાર જેવી જ હોય છે. દોસ્તારની વાત કહી દરેક દુનિયાનાં આમ આદમીની મનોસ્થિતિ ધ્રુવદાદાએ અરીસો ધરી આપણને સૌને બતાવી દીધી છે.

બીજી પણ એક સરસ વાત સારમેય કહે છે ,કે તું વીલ કરીને આ જમીન ,આ દરિયા કિનારાની જગ્યા ,પ્રશાંતને આપીશ પણ માત્ર તમે બે જણ આ નિર્ણય ન લઈ શકો.તારે આ ઝાડવાંને, દરિયાને,વાડીને પણ તેની ઈચ્છા પૂછવી જોઈએ.આ વાત દોસ્તાર સરસ રીતે સમજી ગયો અને તેણે તેના દીકરાને બોલાવીને કહ્યું,” આ ખેતર અને જમીન અને મિલકત એક શરતે કોઈને પણ મળશે કે આમાંનું એકપણ ઝાડવું આપમેળે સુકાય નહીં ત્યાં સુધી તેને કાપવું નહીં તે જેને માન્ય હશે તેને જ આ મિલકત મળશે.આમ અતરાપીમાં ધ્રુવદાદાએ “જીવન એક સપનું છે “તેમ સમજી જીવવાનો અને વૃક્ષોમાં પણ જીવ છે તેની પણ આપણી મૂલ્યવાન સંપત્તિ છે એમ સમજાવી અને પર્યાવરણ રક્ષણની સુંદર વાત કરી છે. 

અતરાપીનાં અંતમાં સારમેય સાક્ષીભાવ સાથે ,મોહ માયાથી વિમુક્ત જીવન જીવે છે અને મોક્ષ પામે છે. કૌલેયક સાધુ બનીને જીવે છે અને ઘણું પુણ્ય કમાય છે છતાં તે પુણ્ય ભરપાઈ થઈ જતાં ફરી જન્મ લેવો પડે છે નો સુંદર સંદેશ પણ અતરાપી દ્વારા દાદાએ આપ્યો છે.
સારમેય કેવું જીવન જીવે છે તેની જ રજૂઆત હોય તેવું આ ઘ્રુવગીત જૂઓ-

નામ સંકીર્તન ભજન મેં ના કર્યું.

સંતનું કહેવું સજન મેં ના કર્યું.

આવીને ઉપદેશકો બોલી ગયા

સાંભળી લીધું શ્રવણ મેં ના કર્યું 

ક્યા ગુરુ ક્યા ગ્રંથને શોધ્યા કરું

તો સુણો સાધો વચન મેં ના કર્યું

આ ભવે પેલા જનમની વારતા

કેટલું કેવું સરસ મેં ના કર્યું

શું કરું વૈકુંઠની આશા કરી 

મોક્ષને નામે તરસ મેં ના કર્યું

શબ્દને મારી તરફ વાંધો પડે 

એટલું મોટું કવન મેં ના કર્યું

હું કશુંયે નહીં કરું આપો વચન

તેં કહેલું તરત મેં ના કર્યું

સારમેય આ ગીતમાં લખેલ જિંદગી જીવ્યો.પરતું જે જીવ્યો તે સાફ દિલ સાથે,માનવતાવાદી જીવન ,કશાય દંભ કે ડોળ વગરનું તેને જે સત્ય લાગ્યું તે પ્રમાણે જીવ્યોઅને મોક્ષનો અધિકારી બન્યો.આમ અતરાપીમાંથી પસાર થઈ તેની અનેક વાતો મનને સ્પર્શી ગઈ . તમને સૌને પણ ગમશે. આવતા અંકે દાદાનાં બીજા પુસ્તક સાથે મળીશું.

સંસ્પર્શ-૮

મિત્રો,

તમે aપંખીની ભાષા જાણો છો? આજે એક સરસ વાક્ય વાંચવામાં આવ્યું કે “ તમારે પંખીની ભાષા જાણવી હોય ,તો તેમને પાંજરાંમાં ના પૂરો ,પણ ઝાડ વાવો. કેટલી સરસ વાત! પાંજરાંમાં તમને એક જ પક્ષી સાથે વાત થાય,તે પણ તેને ગુલામ બનાવીને ,એટલે તેના સ્વતંત્ર મિજાજની મજા તો તમે માણી જ ન શકો! ધુ્વદાદાનો નાયક સમુદ્રાન્તિકેમાં ઘોડા કબીર પર સવારી કરી દરિયા કિનારે ફરવા નીકળે છે.

ત્યાં તેમને નૂરભાઈ મળી જાય છે ,જેમણે દરિયાનાં ખારાપાટ પર બાવળની વાડ કરી હતી.પહેલાં પક્ષીઓને બેસવા ઝાડવું નહોતું ,હવે આ વાડ પર બગલા બેસે છે. બાવળનાં ઝાડમાં પણ બુલબુલ માળા કરે છે.પોતે બાવળની વાડ કરી તેનાં પર પક્ષીઓ બેસે, એ પણ નુરભાઈને ખુદાને કહેવા જેવું કામ કર્યું હોય તેમ લાગે છે.પોતાનાં પિતાનાં સમયમાં અહીં લીલાછમ્મ જંગલ હતા, જે અત્યારે એક બે વાડી સિવાય વેરાન થઈ ગયાં છે ,કહી તે ઉદાસ થઈ જાય છે.જંગલો વૃક્ષો અને પ્રકૃતિનો પ્રેમ તો જૂઓ આ સીધા સાદા માનવીઓમાં અને પોતે આ કાંટાંની વાડ કરી તેને અલ્લાતાલ્લાની ખેરાત ગણાવે છે.જંગલ અને ઝાડવાં સાથે પ્રેમ છે અને એમ પણ વિચારે છે કે ઝાડ હોય તો પક્ષીઓ આવે.

નાનકડા ઘાટીલા,કાળા,લાંબી પૂંછડીવાળા કાળોકોશીની વાત નૂરભાઈ પાસેથી જાણીને તો આપણે પણ ખુશ થઈ જઈએ.તેની બહાદુરીની વાત તો સાંભળો.મને તો કાળોકોશીની વાત સાંભળી થયું કે દરેક સ્ત્રીએ કાળોકોશી બનીને જીવવું જોઈએ.નૂરભાઈ કહે છે,”કાગડાં,સમડાં,અરે! શિકારી બાજ-બિલાડો આવી જાય તો પણ આ પંખીડું બાખડે અને કાં પોતે મરે કાં કાતિલને ભગાડે”નૂરભાઈ કાળુંકોશીને બીજું નામ જમાદાર છે કહેતાં તેની આખી કુંડળી સમજાવે છે કે ,એને તે કેમ જમાદાર કહે છે?એ દાદાગીરી કરતું પંખી છે એટલે એને જમાદાર નથી કહેવાતું પણ એ પોતાનાં માળાની રખેવાળી સાથે સાથે બીજા નાના પંખીઓ,જે શિકારી પંખીથી ડરતાં હોય તેની પણ રક્ષા કરે છે ,એટલે ગભરાતાં નાના પક્ષીઓ તેનાં માળાની નીચે પોતાનાં માળા કરે છે. અને કાળોકોશીને ઉદ્દેશી નુરભાઈ કહે છે” કાતિલથી બીવે નૈં ,ને કોઈ નાનાંને રંજાડે નૈ,એનું નામ જમાદાર “અને તે સાથે જ માણસની વાત કરતાં પૂછે છે “કોઈથી બીવે નૈં ,ને કોઈને બીવરાવે નૈં એવા આદમી આ મલક માથે કેટલા જડે?”

ગામડામાં રહેતાં આ માણસોની વાતો કરતાં નાયકનાં મોંમાં આ શબ્દો મૂકી ધ્રુવદાદા પોતાના માટે જ કહે છે.

“ પ્રકૃતિનાં આ નાના -નમણાં સર્જનો તરફ નૂરભાઈ જે રીતે સંબંધ અનુભવે છે તેવો હું અનુભવી શકતો નથી.” 

બીજી સરસ વાત નૂરભાઈ કહે છે ,”દૂધરાજ પક્ષી વરસાદ આવે તો કદાચ જોવા મળે ,તો તેમના માટે અલ્લાની કુદરત થઈ જાય.”નુરભાઈ પક્ષીઓને કેટલું વહાલ કરે છે તે તેમનાં એકજ વાક્યમાં સમજાઈ જાય તેમ છે ,એ બોલે છે,”એક પરિંદુ ઊડેને આંખો મલક જીવતો થઈ જાય, ઈ કાંય ઓછો જાદુ છે.”

નૂરભાઈનો પક્ષીપ્રેમ જોઈ મને પેલું જાવેદ સાહેબે રેફયુજી પીક્ચરમાં લખેલું તે ગીત યાદ આવે છે,કે ભગવાનનાં બધાં સર્જનમાં આપણે માનવને ઉત્તમ ગણીએ છીએ પણ તેના બીજા સર્જનો પણ અનોખા છે તેને સમજીએ,જાણીએ તો બધું સમજાય.ધ્રુવદાદા આ પ્રકૃતિ ,પશુ-પંખી સાથે વાતો કરી આપણને તેમની નજીક લઈ જવા પ્રેરે છે અને કંઈ જુદાજ આનંદનો અનુભવ તેમના પુસ્તકો વાંચતાં કરાવે છે.જાવેદસાહેબનાં ગીત પહેલાનાં શબ્દો,

“ઉપરવાલેને અપની મહોબત કે સદકેમેં ,

હમ સબકે લિએ યે ધરતી બનાયી થી, 

પર મહોંબતકે દુશ્મનોને ઉસ પર લકીરેં ખીંચકે સરહદેં બના દી “

“પંછી નદિયા પવનકે ઝોકેં ,કોઈ સરહદ ન ઈન્હેં રોકે

સરહદ ઈન્સાનોકે લિયે હૈં,

સોચો તુમને ઔર મૈનેં ક્યા પાયા ઈન્સા હો કે,”

પક્ષીઓની ભાષા જાણીએ તો આપણને પણ સમજાઈ જાય કે ઉપરવાળાનાં દરેકે દરેક સર્જનમાં પ્રભુએ નોખી જ ભાત ભરી છે. 

નાયકનાંa શબ્દો વતી ધ્રુવદાદા નૂરભાઈને પક્ષી વિશારદ કહે છે.અને નૂરભાઈનાં પક્ષીપ્રેમ પર વારી જાય છે.અને આ સમુદ્રને કિનારે વસતાં લોકોનાં પ્રકૃતિપ્રેમને જોઈને ધ્રુવદાદા પણ ગાઈ ઊઠે છે,

ચાલ પંખીની ભાષા કંઈ જાણીએ

કવિઓ તો અઘરું ને જાજું બોલે છે ચાલ સહેલું ને થોડું કંઈ માણીએ

ટિટોડી કકળીને કહેતી પણ હોય કે આ આખું તળાવ મારું આણું

એમાં જો કલકલિયો ઊંધો પછડાય અને સોંસરવું પાડી દે કાણું

કાળોકોશી તો એને શીખવવા બેસે કે ચાલો કલકલિયાને મારીએ

ચાલ પંખીની ભાષા કંઈ જાણીએ

બગલાનું કહેવું કે આખા તળાવ કોઈ આણાંમાં માંગે એ કેવું?

ચકલી કે’ અમને તો આટલુંક આપેલું,ધૂળ મહીં નાહ્યાની જેવું

પોપટ કાં પારેવાં બોલતાં રહે કે આવા ઝઘડાઓ ઘરમાં ના ઘાલીએ

ચાલ પંખીની ભાષા કંઈ જાણીએ

ધ્રુવદાદાએ આ એક નાના ગીતમાં તળાવ કિનારે બેસી ટિટોડી,કલકલિયો ,કાળોકોશી,બગલો,ચકલી,પોપટ,પારેવા બધાંની અંદર અંદરની વાત કહી પંખીનાં મેળાની મોજ આપણને કરાવી દીધી છે.દરેક પક્ષીની આગવી વિશેષતા જણાવી તેમની ભાષા સમજાવી દીધી છે.પંખીની ભાષા જાણવાની મોજ જુદીજ છે.

જિગીષા દિલીપ

૧૬ મી માર્ચ ૨૦૨૨

સંસ્પર્શ -૬

મિત્રો,

ધ્રુવદાદાની નવલકથાને નવલકથા કહેવી,પ્રવાસકથા,અનુભવકથા,ચિંતનાત્મક કથા,કે પ્રકૃતિ નાં પ્રેમની પરિભાષાની કથા કે પૃથ્વી પર જીવતાં જીવની સત્યકથા કે આ બધું જ. મને તો તેમના પુસ્તકોમાં આ બધુંજ દેખાય છે. અને એટલે જ સાહિત્યકારો પણ તેમના પુસ્તકનું વિવેચન કરી એમને પારિતોષક આપી નવાજે છે અને એટલે જ એક જ પુસ્તકને બે જુદી કેટેગરીમાં એવોર્ડ મળે છે. તેમનું “ઊંધું વિચારવાની કળા “એટલે કે બીજા કરતાં અલગ વિચારવાનો નજરિયો એમને બીજાથી ઊફરા લેખક તરીકે ઓળખ આપે છે.

 

તેમનાં પુસ્તકોનાં નામ પણ ખૂબ ગુઢાર્થ ધરાવતાં અને સામાન્ય પુસ્તકો કે નવલકથાઓ કરતાં એકદમ જુદાં જ છે.અકૂપાર,તત્વમસિ,ન ઈતિ,અતરાપી,તિમિરપંથી,લવલી પાન હાઉસ,પ્રતિશ્રુતિ – બધાં જ નામમાં એક ગુઢાર્થ છુપાએલ હોય છે.તેનો અર્થ પણ નવલકથાનાં નિચોડને પીરસતો હોય છે.તેમજ તેમાંથી પણ જીવન જીવવાનો એક જરૂરી સિધ્ધાંત તેની આધ્યાત્મિકતા સાથે દર્શાવાતો હોય છે.થોડું અઘરું લાગ્યું ને,આવો અત્યારે આપણે પહેલા વાત કરીએ અકૂપારની.

 

અકૂપાર એટલે જે કૂપ ભાવને પામતો નથી તે.જે કૂવા જેવો નથી ,વિશાળ દરિયા જેવો છે. અકૂપાર એટલે જ સૂર્ય અને દરિયાને પણ અકૂપાર કહેવાય અને અકૂપાર નામનો કાચબો છે. જૂની માન્યતા મુજબ પૃથ્વી એ કાચબા પર સ્થિત છે. જેમ અકૂપાર કાચબા પર સ્થિત પૃથ્વી છે ,તે કાચબો ચિરંજીવ છે તેવીજ રીતે ગીર પણ ચિરંજીવ છે. આ અકૂપાર કાચબો ચિરંજીવ છે તેની મહાભારતમાં આવતી સુંદર કથાને આવરી લઈ ધ્રુવદાદાએ અકૂપાર કાચબાની ચિંરંજીવતાની સુંદર વાત અકૂપાર પુસ્તકનાં છેલ્લા પ્રકરણમાં કહી અકૂપારનો અર્થ શાસ્ત્રોક્ત રીતે સમજાવી દીધો છે.

 

મહાભારતનાં વનપર્વમાં જ્યારે માર્કણ્ડેય ઋષિ યુધિષ્ઠિરને ઈન્દ્રધુમ્ન રાજાની કથા સંભળાવે છે,ત્યારે કહે છે કે ઈન્દ્રધુમ્ન રાજાને દેવદૂતો તેમનાં પુણ્યનો ક્ષય થયો હોવાથી સ્વર્ગમાંથી પૃથ્વી પર મોકલે છે.રાજાએ પોતાના પુણ્યોની પુરાંત હોવાનું જણાવ્યું પણ તેની સાબિતી કોણ આપે ? તે સમયે રાજા પૃથ્વી પર આવે છે.હિમાલય નિવાસી પ્રાવારકર્ણ ધૂવડ અને નાડીજંઘ બગલો તેની સાબીતિ નથી આપી શકતા ત્યારે ચક્રમણ સરોવર એટલે કે ગાયોની ખરીઓથી ખોદાએલ સરોવરમાં રહેલ ચિરંજીવ કાચબો અકૂપાર ,રાજાનાં પુણ્યોની સાબિતી ભાવવિભોર થઈ આપે છે.

 

આમ અકૂપાર કાચબા જેટલું જ ગીર પણ ચિરંજીવ રહેશે અને આપણી સંસ્કૃતિની રક્ષા કરતું રહેશે,તેમ તેમનાં નવલકથાનાં નામમાં જ આપણને ધ્રુવદાદા સમજાવી દે છે.

 

બીજું ,આ અકૂપાર નવલકથાનાં બધાંજ પાત્રો આઈમા,સાંસાઈ, લાજો,મુસ્તફા,આબીદા,ધાનુ હોય કે પછી રતનબા ,બધાંનાં સંવાદોમાં તેમનાં જીવનમાં અંતરની અને અનંતની વિશાળતાની ઝાંખી થાય છે, તેમના વિચારોમાં કે વર્તનમાં ક્યાંય સંકુંચિત માનસિકતા દેખાતી નથી.ધાનુ સિંહની તરાપથી , ગીરને જોવા આવનાર પ્રવાસી કિરણને બચાવવા વચ્ચે ઊભો રહી સિંહનાં પંજાનો શિકાર બને છે .કિરણને બચાવવા ધાનુ ઘવાઈને લોહીલુહાણ પડ્યો હોય તેને દવાખાને લઈ જઈ ,બચાવવાને બદલે કિરણ અને દોશીસાહેબ ગાડી ભગાવી ભાગી જાય છે .ત્યારે પણ આ વિશાળ દિલનાં ગીરવાસી ધાનુની મા રતનબા કહે છે,”જીનેં જી પરમાણ.” એટલે જેના જેવા વિચારો તેવીરીતે તે વર્તે.અને વળતો જવાબ આપતા વેદનાભર્યું હસીને કહે છે ,” સિકારી તો ટુરિસને બસાવે જ ને! આવે ટાણે સિકારી પાસો પડે તો તો કાસબો હલી જાય.”અને તેનો અર્થ સમજાવતાં કહે છે” જી નું જી કામ ,ઈં ને ઈ પરમાણ.પ્રથવી જીની ઢાલ માથે ઊભી સે ,ઈ કાસબાને આવડો બધો ભાર ઉપાડવાનું કંઈ કારણ? તો યે તે ઈ ભોગવે સે. ઈ કાસબો ખહી જાય તો તારું ને મારું સ્હું થાય?” તેમના સંવાદોમાં નરી નિ:સ્વાર્થતા,અને હ્રદયની સચ્ચાઈ સાથેની વિશાળતા નીતરે છે .

 

તો સંધ્યાટાણાંનાં આછા અજવાસમાં રાજકોટનાં પ્રદર્શન માટે ,જૈફ ઉંમરે પોતાની દ્રષ્ટિની કે આંખોની ચિંતા કર્યા વગર કેટલા બધાં લોકોની આંખો તેમના ચિત્રોને જોઈને ખુશ થશે તેમ વિચારી આઈમા કહે છે,”હજાર આંખને જોવું જડે એમાં મારી એકની આંખ દુ:ખાડું તોય સ્હું? કીધું સે ને કે જોણું સે તો આંખ્યું સે.”આંખ છે તો જોવાનું છે તેમ નહીં.

 

અને ધ્રુવદાદા જાણે અનંત આકાશમાંથી ઉદ્દભવી દોટ મૂકતાં હોય તેવા ,એક પછી એક ઘસી આવતાં મોજાં પર ચિત્રોનાં દ્રશ્યોની જેમ ,ગાઈ ઊઠતાં સંભળાય છે,

‘દ્રશ્ય છે તો દ્રષ્ટિ છે’

‘શબ્દ છે તો વાચા છે’

‘નાદ છે તો શ્રવણ છે’

‘રસ છે તો સ્વાદ છે.’

‘સ્પર્શ છે તો સ્વાદ છે’

‘સૌરભ છે તો…..

તેમજ આઈમા સંધ્યા ટાણે બહાર બેસીને ચિત્ર કરતાં હતાં ત્યારે તેમને પૂછ્યું કે મા રાત્રે બહાર બેસીને કામ કરશો તો કોઈકને ચોકી કરવા બોલાવી લ્યો ,રાતના બહાર સિંહ-બિંબ આવશે તો ! ત્યારે પણ આઈમા હસીને કહે છે,”કોયને બરક્યા નથ્ય,સ્હાવજ મને ક્યાંય નંઈ કરે,ઈય જાણે કે આ ડોહી આપડી વૈડ નંઈ.મારી હારે બાંધીને સ્હાવજની આબરૂ જાય,ઈનાં ભાયબંધું ખીજવે કે તને કોય તારી વૈડનું મળ્યું નંઈ?મારી મારીને એક ડોસીને મારી?ભલે સારપગો ,પણ હંધુંય સ્હમજે.”

આમ ગીરનાં સાવજની વફાદારી પર ગીરનાં લોકોમાં અભૂતપૂર્વ વિશ્વાસ હોય છે તેમજ ગીરવાસીઓનો સાવજપ્રેમ અને પ્રાણીપ્રેમ પણ ઠેરઠેર દર્શાવ્યો છે.

 

આમ જીવનનાં અણમોલ સિધ્ધાંતો સમજાવતાં અકૂપારનાં સંવાદો અને આમ જોઈએ તો અકૂપાર દ્વારા તેના લેખક ધ્રુવદાદાએ સમજાવેલ વાતો,અંતરની વિશાળતા,પ્રેમની પરિભાષા અને અકૂપારતાને સમજાવી જાય છે.અને દાદાનું જ એક સરસ ગીત વાંચો,”

 

ક્યાં કહું છું હું ને તું એક હોવા જોઈએ.

માત્ર કહું છું કે પરસ્પર નેક હોવા જોઈએ.

 

એમ ઠાલો શબ્દ કંઈ તાકાતવર હોતો નથી.

શબ્દના અવતાર અંદર છેક હોવા જોઈએ.

 

સાવ પોતાને વિસારો એમ કહેવું દંભ છે

પણ બધાંની દ્રષ્ટિમાં પ્રત્યેક હોવા જોઈએ.

 

જિગીષા દિલીપ

ર મા્ર

અજ્ઞાતવાસ-૭ જિગીષા દીલીપ

તબદીર કી બિગડી હુઈ તકદીર બનાલે…

બહેને મને ગ્રેજ્યએટ ભારતમાં જ થવું પડશે એમ કીધું એટલે મારે પાછું વિદ્યાનગર જવું પડશે એ વિચારથી જ હું ખૂબ નિરાશ હતો.મારી ટોફેલની તૈયારી તો થઈ જ ગઈ હતી એટલે મેં ટોફેલનું ભણવાનું ચાલું રાખી ટોફેલ આપી પણ દીધી.ખૂબ સરસ સ્કોર આવ્યો એટલે ભાઈ અને બહેન તો ખુશ થઈ ગયા.મિસ ડીસોઝાએ મારા માટે શિકાગો નજીકની યુનિવર્સિટીઓમાં એપ્લાય કર્યું.કારણ નીના અને હર્ષા મારી બહેનો શિકાગો રહેતી હતી.North western university of Chicago,Urbana Champagne,અને Loyala university જેવી શિકાગોની યુનિવર્સિટીમાંથી I 20 આવી ગયા.પણ હવે શું???હું ખૂબ મુંઝવણમાં હતો

યોગાસરની ન્યુમરોલોજી ખોટી પડી કે શું?તેમ હું એકલો એકલો વિચારતો રહ્યો.અને મારો અમેરિકા જવાનો પ્લાન પડી ભાંગ્યો ,તેથી હું નિરાશ થઈ ગયો હતો.હવે શું કરવું? તે હતાશાને નિવારવા હાજીઅલીનાં દરિયા કિનારે ટહેલવા ગયો અને પછી રેસકોર્સ પર રીશેલ્યુને મળવા ગયો.જેથી મારો મગજનો ભાર જરા હળવો થાય.ઘણી રાહ જોઈ પણ રીશેલ્યુનો કેરટેકર તેને લઈને આવ્યો નહીં.હું ગેલોપ રેસ્ટોરન્ટમાં જઈ આદુ-ફુદીનાની ચા અને ટોસ્ટનો ઓર્ડર આપી ટેબલ પર બેઠો.હવે રીશેલ્યુ ‘સેન્ટ લેજર ‘થી આગળની invitation રેસ દોડવાનો હતો- તેવી વાતો બાજુવાળા ટેબલ પરથી સંભળાઈ.અને મારાં કાન સરવા થયા. એ લોકો heliantha અને Topmost ની વાતો પણ કરતાં હતાં. રીશેલ્યુનાં માલિક ગોકુળદાસ મુલચંદને કોઈપણ ભોગે રીશેલ્યુને invitation રેસમાં દોડાવવો હતો.હું આજુબાજુનાં ટેબલ પર રીશેલ્યુની આ રેસમાં ભાગ લેવાની વાત સાંભળતો હતો ત્યાંજ રેસ્ટોરન્ટમાં ગીત વાગ્યું

તબદીર કી બિગડી હુઈ તકદીર બનાલેઅપને પે ભરોંસા હો તો દાવ લગાલે…યે દાવ લગા લે….

અને….અને….મારાં મગજમાં એક જોરદાર વિચાર આવ્યો કે ,હું રીશેલ્યુની આ રેસમાં મોટો દાવ રમીને અમેરિકાની ફીનાં પૈસા કમાઈ લઉં,તેથી બહેનો પર મારે નિર્ભર રહેવું ન પડે અને ભાઈ અને બહેનને પણ કોઈ બોજો નહીં. હું બધાંને મારી પૈસા કમાવવાની આવડતથી સરપ્રાઈઝ કરી દઉં.અને હું મનમાં ગણગણવા લાગ્યો”અપને પે ભરોસા હો યેદાવ લગાલે ,અરે યેદાવ લગા લે..તબદીર કી બિગડી હુઈ તકદીર બનાલે….”

ચા ને ટોસ્ટ ખાધા વગર જ પૈસા આપીને હું ઊભો થઈ ગયો.ઘોડાઓને નીકળવાનાં ગેપ પાસે જઈ હું રીશેલ્યુની રાહ જોતો ઊભો રહ્યો.ત્યારે દૂરથી મેં રીશેલ્યુને તેના કેરટેકરને લઈને આવતાં જોયો.હું એને જોઈને એકદમ ચોંકી ગયો. રીશેલ્યુ નજીક આવ્યો એટલે તેને જોઈને હું વિચારમાં પડી ગયો.તેની આંખમાં જે દર્દ હતું તે મને વંચાઈ ગયું!!તેના મોંમાંથી લાળ ટપકતી હતી.રીશેલ્યુ મને થોડોColic લાગ્યો.તેની ચાલ ઢીલી,તેના કાન લબડેલા, તેનો કોટ પણ મને ડલ લાગ્યો.મને ખબર પડી ગઈ કે રીશેલ્યુનાં પેટમાં ગરબડ લાગે છે.રીશેલ્યુ પર જે ઉત્સાહથી હું દાવ લગાડવા ઊભો થયો હતો તે ઓસરી ગયો.મારું મન તો કહેતું હતું કે રીશેલ્યુ આ વખતે રેસમાં ન ભાગ લે,પણ હું ક્યાં માલિક હતો!! મારી આંખનાં ખૂણાં ભીનાં થયા

કમને મેં રેસમાં થોડા પૈસા લગાડ્યાં પણ મારી શંકા સાચી જ પડી.રીશેલ્યું છઠ્ઠો આવ્યો.હું નાનું જ રમ્યો હતો કારણ મને ખબર પડી ગઈ હતી કે રીશેલ્યુનાં જીતવાનાં ચાન્સ ઓછા છે. ત્યારબાદ રીશેલ્યુને પેટમાં અપચો વધી ગયો અને તેને ખાવાપીવાનું અસ્તવ્યસ્ત થઈ ગયું એટલે તેને રેસ્ટ કરવાં તેના માલિકે તેને ફાર્મ પર સારવાર કરવા મોકલી દીધો.

હવે મને રેસ રમી પૈસા કમાવવા બીજા સારા ઘોડા શોધવાનું કામ કરવાનું હતું.હું હવે રોજ સવારે દૂરબીન અને સ્ટોપવોચ લઈને મેમ્બર્સનાં એનક્લોઝરમાં ઘોડાનાં ટ્રેઈનરો see gallop(the fastest running gait of horse)કરે તે,અને ઘોડાની વર્કઆઉટ ૮૦૦ થી ૧૦૦૦ મીટરમાં ક્યો ઘોડો કેટલું ફાસ્ટ દોડે છે ?વિગેરેનો અભ્યાસ કરવા લાગ્યો.

તેમાં મને Sinnfinn સફેદ ઘોડો,Prince of heart ખટાઉનો ઘોડો અને Thunder storm ગ્વાલિયરનાં મહારાજા સિંધિંયાનો ઘોડો ત્રણે ઘોડા ખૂબ ગમ્યા.હવે મને ગમે તે ભોગે રેસ જીતીને પૈસા કમાઈ સફળ થવું હતું.પોતાનાં પૈસે મારે અમેરિકા ભણવા જવું હતું.એટલે ગમે તેમ કરી મેં ઘોડાઓની જાણકારી મેળવવાનું શરુ કર્યું.Thunder strom ને એક દિવસ મેં ઘોડાના ટ્રેલરમાં બેસાડી ,તેના ટ્રેઈનર, દારા પન્ડોલને ક્યાંક લઈ જતો જોયો.મેં તેનો પીછો કર્યો.જુહુ ચોપાટીનાં દરિયા કિનારે તે ઘોડાને ખારા પાણીમાં બે ત્રણ કલાક ઊભો રાખતો. આવું થોડા દિવસો સુધી કરતો રહ્યો.Thunder strom ને Tendon નો પ્રોબ્લેમ હતો.દારા પન્ડોલની આ દરિયામાં કરાવેલ સારવારથી Thunder strom નો ટેન્ડનનો પ્રોબ્લેમ solve થઈ ગયો.

Thunder strom રેસમાં ૬૪ કીલોનાં હેન્ડીકેપ પર ભાગતો હતો.એક ઈમ્પોર્ટેડ ઘોડી Recoup ૫૦ કીલોનાં હેન્ડીકેપ પર ભાગતી હતી.તે પણ Thunder strom સાથે રેસમાં દોડવાની હતી.એટલે ચોપડી વાંચીને રમનાર તો Recoup પર જ પૈસા લગાવે.ચોપડીમાં તો Thunder strom weak tandon વાળો ઘોડો છે તેમજ લખ્યું હોય .મેં જ્યારે Thunder strom નો રેસમાં ભાવ ૧૦ નો હતો ત્યારે તેની પર પૈસા લગાડ્યા.બધાં મને કહેતાં કે Thunder strom તો weak tendon વાળો ઘોડો છે તે ના જીતે! પણ મારી રીસર્ચની ક્યાં કોઈને ખબર હતી!બધાં મારી સાથેનાં મિત્રોએ પણ મારી સાથે બેટીંગ કરી.બધાં Recoup જીતશે તેમ જ માનતા હતાં અને બધાંને સરપ્રાઈઝ કરીThunder strom જીતી ગયો.અને હું પૈસા કમાયો.

એવીજ રીતે Prince of heart ની રેસ પણ હું જીત્યો.આ બધામાં હું ૨૦૦૦,૫૦૦૦ રુપિયા જ રમતો.હવે મેં બધાં જીતે એવા ઘોડાનાં Syces (કેરટેકર) અને તેનાં જોકી સાથે સંબંધ રાખી તેમને ખુશ રાખવા માંડ્યાં હતાં.

મને આખો સફેદ ખૂબ રૂપાળો Sinnfinn બહુજ તેજ અને પાણીદાર જીતે ,તેવો ઘોડો લાગતો હતો.એટલે Sinnfinnnનાં જોકી મોહસીનખાન સાથે મેં દોસ્તી કરી દીધી હતી.હું તેને વરલી સી ફેસ પર બીઅર પીવડાવવાં અને રેસ્ટોરન્ટમાં જમવા લઈ જતો.તેને પૈસા પણ આપતો.અને Sinnfinn વિશે જાણકારી મેળવતો.એક દિવસ વાત વાતમાં તે બોલી ગયો Sinnfinn ને હું તૈયાર કરી રહ્યો છું.આ પાણીદાર ઘોડો છે અને આ રેસમાં બધામાં સૌથી સારો છે એટલે ચોક્કસ જીતશે.

હું પણ રોજ દૂરબીન થી સ્ટોપવોચ સાથે ગેલપમાં તેને જોતો.મને થયું આ વખતે હું Sinnfinn પર ૫૦,૦૦૦ રુપિયા લગાડું ,અને જીતું તો મને મોટી ૫ લાખની રકમ મળી જાય એટલે મે મોટી રકમ લગાડી.હું જે ઘોડો રમતો તે દર વખતે જીતતો એટલે પન્ટર ,બુકીઓ બધાં મને ફોલો કરતાં.અને મારી પર નજર રાખી હું જે ઘોડો માર્ક કરતો તે જ ઘોડો તેઓ પણ માર્ક કરતા.રવિવારની રેસ માટે મેં બુધવારથી પૈસા લગાડવાં માંડ્યા.મેં કેશ પૈસા સિવાય ક્રેડીટ પર પણ આગલી જીતનાં નશામાં રમવાનું ચાલું જ રાખ્યું.મારું જોઈને બહુ લોકો અને બુકીઓએ પૈસા Sinnfinn પર લગાડ્યા એટલે છેલ્લે ટાઈમે એનો ભાવ ઘટી ગયો. હું ત્યારે જ થોડો ગભરાયો,પણ ઘોડો જીતશે એટલે પૈસા ઓછા ,પણ મળશે તો ખરાંને ?એમ વિચારતો રહ્યો.રેસને ટાઈમે છેક વિનીંગ પોસ્ટ પહોંચવાની નજીક સુધી તે જ આગળ હતો અને હું જીતી ગયો માની ખુશ થઈને ઊભો થઈ ગયો ,ત્યાં જ જોકીની ચાબુક હાથમાંથી પડી ગઈ !!Sinnfinn ની આગળ ચાર ઘોડા નીકળી ગયાં. હું બેસી ગયો……હું બરબાદ થઈ ગયો…….હું ગભરાઈ ગયો…..હવે શું કરીશ??? હું તો ખલાસ થઈ ગયો.ઘેર ગયો પણ ઊંઘ ન આવી.સોમવારની સવારે મારે બધાં બુકીઓને પૈસા આપી હિસાબ કરવાનો હોય એટલે હું ઘરમાંથી ભાગી ગયો

જિગીષા દિલીપ

 

 

 

 

 

 

બેઠક – ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’-“પ્રકૃતિના પગલે” પ્રકરણ-3 -કુમુદબેન પરીખ

મિત્રો આજે પ્રસ્તુત છે ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’માં  ઇન્ડો અમેરિકન જીવન ઉપર આધારિત વાર્કતાઓનો સંગ્રહ “પ્રકૃતિના પગલે”પ્રકરણ -3

લેખિકા -કુમુદબેન પરીખ  અને રજૂઆત -વાગ્મી કચ્છી

અનુભવની અભિવ્યક્તિ પ્રકરણ -૨ લેખિકા અને પ્રસ્તુતિ -કુમુદબેન પરીખ

સીડી નું  બીજું પગથિયું 

  “ ઢોલ ઢબુક્યા ને વર વહુના હાથ મળ્યા.”

આ સાંભળતા જ તમારી નજર સમક્ષ એક શણગારેલો મંડપ અંદર ગાદી તકિયા પર સાજન માજન બેઠું હોય ધીમે સુરે શરણાઈના સૂર વહેતો હોય અને ઢોલની ધીમી થાપટ, સ્ત્રીઓ હસી-હસીને લગ્નગીતો અને ફટાણા ગાતી નજર સમક્ષ આવે.

     ત્યાં ગોર મહારાજ એમના બુલંદ અવાજથી સમય વર્તે સાવધાન કન્યા પધરાવો સાવધાન આદેશ આપી રહ્યા હોય અને તે જ વખતે મામા નવવધૂનો મેદી ભર્યો ચુડીઓથી શોભતો  હાથ  પકડી મંડપ માં પ્રવેશ કરતા  નજર સમક્ષ આવ્યા વિના રહે નહીં.  આવા દ્રશ્ય કુવારી છોકરીઓ જોતી ત્યારે અચૂક કલ્પના કરતી એક દિવસ મારા લગ્ન પણ આ રીતે થશે એમાં હું પણ બાકાત નહોતી.  નાનપણમાં લગ્ન સમારંભમાં જવાનું થતું અને નવવધૂને જોઇને વિચારતી એક દિવસ મારા લગ્ન પણ આવા ધામધૂમથી થશે .

વર્ષો વીતતા ગયા મારી સગાઈ થઈ ગઈ અને મારા મંગેતર અમેરિકા ભણવા પહોંચી ગયા. બીજા  ચારેક વરસ વીતી ગયા. મારા મન્ગેતરે  નક્કી કર્યું કે મને અમેરિકા બોલાવી ને અમેરિકામાં લગ્ન કરવા કારણ પણ  યોગ્ય હતું .  ઇન્ડિયા આવવાનો ખોટો ખર્ચો અને સ્ટુડન્ટ વિઝા પર ગયા પછી પાછા આવવા ના મળે તો પ્રોબ્લેમ થાય અને મારા ઇન્ડિયામાં પરણવાના સ્વપ્નો નો  અંત આવ્યો.

થોડા જ ટાઈમ માં વિઝિટર વિઝા પર હું અમેરિકા આવી 20 દિવસ પછીની લગ્નની તારીખ નક્કી થઈ લગ્ન સ્થળ નક્કી થયું બધું જ મારા મંગેતર ના પરિશ્રમથી થઈ ગયું મારે તો લગ્ન કરવા જ બેસવાનું હતું અને ના— બેસવાનું નહીં ઉભા ઉભાજ લગ્ન કરવાના હતા.

શુભ દિવસની આગલી રાત્રે ના મહેંદી મુકાઈ ના પીઠી ચોળાઈ  હા મારા મંગેતરના  મિત્રની પત્નીએ બે ફૂલના હાર  અને મારા અંબોડા માટે ગજરો તૈયાર કરી રાખેલો.   સવારે વહેલી ઉઠી સાડી શણગાર અને હેર સ્ટાઈલ જાતે જ કરવી પડી. અને ફ્રેન્ડની કારમાં લગ્નસ્થળે પહોંચી ગયા.  એનું નામ હતું સેલ્ફ રિઅલિઝારેસન સેન્ટર ટૂંકમાં એસ આર  એફ,  એ સમયે ન્હોતાં મંદિરો કે પંડિતો મોટા ભાગના પરણીને અમેરિકા આવતા અથવા પરણવા પાછા દેશમાં જતા. મારા લગ્નપહેલા  બે  ત્રણે જ અમેરિકામાં  આ રીતે લગ્ન કરેલા.નાની  પણ સુંદર જગ્યા હતી.   સુંદર બગીચામાંથી અમે નાના હોલમાં પ્રવેશ્યા. ૩૫ જેટલા મિત્રો બેન્ચ  પર બેઠા હતા. એ હતું અમારૂ સાજન.ત્યાં  નહોંતી  શરણાઈ ઢોલ ની થાપટ અને મામાના હાથે પ્રવેશતી નવવધુ.

  અમે બંને બતાવેલા સ્થળે ઉભા રહ્યા એક ગોરો પ્રિસ્ટ  ભગવા ધોતી જભા અને ખેસમાં  અમારી સામે ઊભો રહ્યો.  ટૂંકમાં બધા મિત્રો અને અમને આવકાર આપી વિધિ શરૂ કરી. વિધિમાં અમે  એકબીજાને ગુલાબનું ફૂલ આપ્યું., સપ્તપદી ની જેમ અમેરિકન વચનો આપ્યા અને ,  એકબીજાના ગળામાં હાર પહેરાવ્યા અને રૂમની વચ્ચે એક નાના ટેબલ પર ફાયર પીટમાં  અગ્નિદેવને  આમંત્ર્યા હતા એની સાક્ષીએ ચાર ફેરા ફરી ઇન્ડિયન અમેરિકન વિધિ પૂર્ણ કરી. છેલ્લે મિત્રોની  તાલીઓથી  પતિ પત્ની નો એવોર્ડ લઇ લીધો આ હતી  અમારી લગ્ન વિધિ.

હવે આવેલા મહેમાનોને જમાડવા વગર તો ઘરે ન મોકલાય એટલે બીજા એક ચર્ચમાં પેટીઓમા  થોડા  ખુરશી ટેબલ મુકેલા હતા.  મહેમાનોને સેન્ડવીચ પોટેટો ચિપ્સ પીણામાં પંચ  અને ડિઝર્ટમાં કેક થી સંતોષ્યા .લગ્નના ખર્ચ કરતા ગિફ્ટોના ઢગલા  લઈ અમારા નવા અપાર્ટમેન્ટમાં પહોંચ્યા.  ત્યાં કોઈ અમને આવકારનારુ  કે પોંખનારું  નહોતું.  એટલે જાતે જ પ્રવેશ કરી અમારા લગ્નજીવન નો શુભારંભ  કર્યો.  આ હતી ૧૯૬૪ની લગ્ન વિધિ.

વર્ષો વીતતા ગયા મન હંમેશા ગુનાહિત રહેતું  કે મારા મિત્રોને લગ્નમાં સેન્ડવીચ નું લંચ ખવડાવ્યુ  એટલે 40 વર્ષની મારી લગ્ન તિથિ એ મારા બધા જ અરમાનો મહેંદી હેર સ્ટાઈલ લગ્ન ગીતો અને અમારા મિત્રો ને સુંદર જમણ  જમાડવાનો મ્હેં સંતોષ માન્યો .આમ હું બીજું સીડીનું પગથીયું ચડી ગઈ.

“પ્રકૃતિના પગલે” પ્રકરણ 2 -કુમુદબેન પરીખ

મિત્રો આજે પ્રસ્તુત છે ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’માં  ઇન્ડો અમેરિકન જીવન ઉપર આધારિત વાર્કતાઓનો સંગ્રહ “પ્રકૃતિના પગલે”પ્રકરણ -૧ 

લેખિકા -કુમુદબેન પરીખ  અને રજૂઆત -વાગ્મી કચ્છી

બેઠક – ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’-“પ્રકૃતિના પગલે” પ્રકરણ 1 -કુમુદબેન પરીખ

મિત્રો આજે પ્રસ્તુત છે ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’માં  ઇન્ડો અમેરિકન જીવન ઉપર આધારિત વાર્કતાઓનો સંગ્રહ “પ્રકૃતિના પગલે”પ્રકરણ -૧ 

લેખિકા -કુમુદબેન પરીખ  અને રજૂઆત -વાગ્મી કચ્છી

-“वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम ”-7-વાગ્મી કચ્છી

મિત્રો હું નાની હતી ત્યારે વાર્તા સંભાળવી બહુ ગમતી..હું આંખ બંધ કરી સંભાળતી ત્યારે દ્રશ્યો આંખ સામે તરવરે ….હરણપગી વાર્તા અને ભાષા બન્ને હૃદય સુધી પહોંચી જાય. બસ એજ હેતુથી આ વિડીયો બનાવીએ છીએ ,જયશ્રીબેનની કલમ અને વાગ્મની પ્રસ્તુતિ બન્ને એમની રીતે શ્રેઠ. સાંભળો મજા આવશે.જો તમને આ વાર્તા સંભાળવી ગમી હોય તો તમારા બીજા મિત્રોને વાર્તા સંભાળવા જરૂર મોકલશો.