હમણાં તાજેતરમાં એક વડીલે વાત વાતમાં પોતાના મનની વાત જણાવી .
કહે ; “ રેસ્ટોરન્ટમાં અમે ઓર્ડર આપીને રાહ જોતાં બેઠા હતાં પણ વેઈટર ઘણો મોડો આવ્યો અને તે પણ ઓર્ડર આપેલ તેનાથી કાંઈ જુદું જ બધું લઇ આવ્યો ! બરફવાળું ઠંડુ પાણી અને ઘી ચોપડેલી રોટલીઓ – જેની મનાઈ કરી હતી, એ બધું જ જેમ તેમ લઇને આવ્યો ! હવે તમે જ કહો કે એના માટે મેનેજરને બોલાવીને ફરિયાદ નોંધાવી જોઈએ કે નહીં ?” એ વડીલ મિત્રે હૈયા વરાળ ઠાલવતાં કહ્યું ;
“ વેઇટરોનેય મફતમાં ટીપ જોઈએ છે , ને ઓર્ડર પર ધ્યાન એવું નથી ! પણ આશ્ચર્યની વાત છે કે અમારાં ઘરનાં બધાં જ મારી વિરુદ્ધમાં થઇ ગયાં અને મને જ વઢવા માંડ્યાં! શો જમાનો આવ્યો છે ? સાચાને સાચુંય કહેવાતું નથી” એમણે કહ્યું .
ઘણી વખત એક જ પ્રસંગને તદ્દન જુદા અભિગમથી જોનારાં બે જૂથ હોઈ શકે છે .
જે વ્યક્તિનું કામ સૌને ખાવાનું આપવાનું છે , તે વેઈટર જો ભૂલ કરે તો એની સામે , એના માટે બળાપો વ્યક્ત કરવામાં કાંઈ વાંધો ના હોય , પણ કઈ રીતે એ વાત એના સુધી પહોંચાડીએ છીએ તે પણ મહત્વનું છે .
આપણું ખાવાનું એ જ તો લઈને આવવાનો છે ને ? એની સાથે ઝગડો કરશો તો એ કેવું ખાવાનું લઇ આવશે ? કાંઈ કહેવાય નહીં !
હાર્વર્ડ યુનિવર્સીટીનો એક સર્વે કહે છે તે મુજબ , લાંબા સમય સુધી ઘણું કામ કરીને થાકી જતા એમ્પ્લોયીને વઢવાથી કોઈ જ હેતુ નહીં સરે; ઉલ્ટાનું વાત બગડવા સંભવ છે ..ઘણી વખત રેસ્ટોરન્ટમાં માલિક વધારે નફો કરવાના ઈરાદાથી ઓછો સ્ટાફ રાખે ત્યારે વેઈટર ઉપર કામનો બોજો વધી જાય તે સ્વાભાવિક છે .
એ વડીલના કુટુંબી સભ્યે કહ્યું ; “ એને બદલે એ જ વ્યક્તિની પ્રશંશા કરીને જે કાર્ય એ કરી રહ્યો છે એને વધાવી લેવાથી ખાવામાં મીઠો સ્વાદ આવ્યો હોય . પણ દાદાએ ગુસ્સો કર્યો એટલે વાત વણસી !”
કોઈની ટીકા કરવી કે કોઈની પ્રશંશા કરવી એ એક જ ક્રિયાના બંને જુદા જુદા અભિગમ છે એટલે પરિણામ પણ જુદાં જુદાં જ આવવાનાને?
જેમ બાળકને શારીરિક શિક્ષા કરવાથી એના કુમળા મન પર અસર કરે છે અને લાંબા ગાળે એનો આત્મ વિશ્વાસ પણ ડગમગી શકે , એજ રીતે નકારાત્મક વલણથી સામેની વ્યક્તિ અંદરથી બળવો કરવા પ્રેરાય છે .
આજ કાલ શાળા કોલેજોમાં ગ્રેજ્યુએશનના કાર્યક્રમો ચારે બાજુએ થઇ રહ્યા છે ; વિદ્યાર્થી આટલાં બધાં વર્ષ ભણે પછી એની મહેનતનું બહુમાન કરવાનો પ્રસંગ એટલે ગ્રેજ્યુએશન પાર્ટી!
કેટલું જ્ઞાન લીધું , કયો ક્લાસ કે ગ્રેડ મળ્યા એનો મહિમા નહીં , માત્ર એણે મહેનત કરી તેનો મહિમા !
ગ્રેજ્યુએશનની ઉજવણીઓ એ જ તો દર્શાવે છે ! અમારો દીકરો કે દીકરી આટલું ભણ્યા એનો ઉત્સવ !
બાળકને પ્રોત્સાહન મળે એ માટેની ઉજવણી !
બાળમંદિરોમાં પણ હવે ગ્રેજ્યુએશન જેવી ઉજવણીઓ થાય છે : “અમારા વર્ગના ટોનીને ક્લાસમાં વાર્તા કહેતા આવડે છે એટલે એને આ સર્ટિફિકેટ આપવામાં આવે છે !”
“ અમારા વર્ગની શેફાલીને નર્સરી રાઈમ બાલ ગીત ગાતાં આવડે છે એટલે એને આ સર્ટિફિકેટ આપવામાં આવે છે ..
અમારા બાલમંદિરની સોનિયાને સુંદર સ્માઈલ આપવા બદલ , કે એ બી સી ડી ગાવા બદલ પ્રમાણ પત્ર આપવામાં આવે છે ..
વગેરે વગેરે સર્ટિફિકેટ આપીને નાનકડાં બાળકોને પણ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે , જેથી એમનો આત્મવિશ્વાસ વધે , એમને નવું નવું શીખવાનો ઉત્સાહ થાય અને બાળક આનંદી બને !
જેમ નાનકડાં બાળકોને પ્રોત્સાહન આપીએ તે એમને ગમે છે એજ રીતે વેઇટર્સ અને અન્ય વિદ્યાર્થીઓને પણ એમને પ્રોત્સાહન આપીએ એ ગમે જ ને ? પ્રસંશા તો ભગવાનને ય પ્યારી છે !
ઓ ઈશ્વર ભજીએ તને , મોટું છે તુજ નામ !
ગુણ તારાં નિત ગાઈએ થાય અમારાં કામ !
દલપતરામે સાચું જ લખ્યું છે ને ?
“ પણ , તો શું જે રેસ્ટોરન્ટમાં જમવા ગયાં હોઈએ ને વેઈટર જે તે ખાવાનું લઇ આવે તોયે એને કાંઈ કહેવાનું નહિ ?” વડીલ દાદા પૂછશે !
“ કહેવાનું ; પણ જરા જુદી રીતે ! કાણાંને નવ કહીએ કાણો; કડવાં લાગે વેણ! હળવે રહીને પૂછીએ શીદને ખોયાં નેણ? વેઈટરને એના હાર્ડ વર્ક માટે – એની મહેનત માટે બિરદાવીએ ; ભાઈ તું કેટલી બધી મહેનત કરે છે ? બની શકે કે એ યુવાન એની કોલેજની ફી ભરવા માટે નોકરી કરતો હોય ; કદાચ પોતાનું ઘર માંડવા પૈસા ભેગાં કરતો હોય કે કદાચ નવી ગાડી ખરીદવા આ નોકરી કરતો હોય ! એની પરિસ્થિતિ સાથે અનુરૂપ થવાથી , અને પછી એને એની ભૂલ બતાવવાથી એક સર્જનાત્મક ટીકા થઇ શકે ! એને કહી શકાયું હોત કે જો ભાઈ તું કેટલા બધાં કલાકોથી સતત કામ કરે છે ! પણ હા , તું ભૂલમાં અમારા માટે બરફવાળું ઠંડુ પાણી લઇ આવ્યો છું ..”
માત્ર ટીકા નહીં – એમાંથી બહાર નીકળવાનો રસ્તો પણ બતાવી શકાય ! એને વઢવાથી તો વાત વધુ વણસશે ; અને ધાર્યું કામ કરાવી શકશો નહીં .
પોતાને થયેલ શિક્ષાને આશીર્વાદમાં બદલનાર વિરલાઓને આપણે જાણીએ છીએ . ગાંધીજીને અંગ્રેજોએ જયારે જયારે જેલમાં મૂક્યા ત્યારે ત્યારે ગાંધીજીએ કાંઈક નવું , સર્જનાત્મક પગલું લીધું છે ! સાઉથ આફ્રિકાની ભયન્કર કમરતોડ જેલમાં એ હતા ત્યારે એમણે આપણાં દક્ષિણ ભારતનાં તમિળ લોકોની તમિળ ભાષા શીખવા પ્રયત્ન કર્યો હતો. ગાંધીજીએ પોતાની આત્મકથામાં લખ્યું છે તેમ , “ સાઉથ આફ્રિકાની જેલમાં તમિળ અને મહારાષ્ટ્રની યરવડા જેલમાં ઉર્દુ શીખવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો .
એમણે ભગવદગીતાનો અભ્યાસ પણ કોઈ ટીકાને લીધે જ શરૂ કર્યો હતો .. અઢાર વર્ષની ઉંમરે જયારે રાજકોટથી એક શરમાળ, શાંત પ્રકૃતિનો છોકરો ઇંગ્લેન્ડ આવે છે ત્યારે પોતાના શાકાહારી ખોરાકને લીધે એ એવી એક મંડળીમાં જોડાઈ જાય છે જેનું નામ હતું થિયોસોફિકલ સોસાયટી . એ ગ્રુપમાં ઓલકોટ નામના બે ભાઈઓ સઁસ્કૃતમા લખાયેલ ભગવદ ગીતાનો અભ્યાસ કરતા હતા , સાથે એડવિન અરનોલ્ડનું અંગ્રેજીમાં ભાષાંતર પણ હતું . એમણે આ મોહન ગાંધીને – એ ભારતીય હોવાથી ભગવદ ગીતા વિષે પૂછ્યું , પણ ગાંધીજીએ તો એનો જરાયે સઁસ્કૃત કે ગુજરાતી ભાષામાં શાસ્ત્રીય અભ્યાસ કર્યો નહોતો ! પેલા લોકોએ એમની ટીકા કરી . બે કડવાં શબ્દો પણ કહ્યા .એ ટીકાને ગંભીર રીતે સકારાત્મક અભિગમમાં બદલીને ગાંધીજીએ એનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો ! એટલું જ નહીં , પછી તો વિશ્વના ધર્મો વિષે જાણવા પ્રયત્નો શરૂ કર્યા – બાઇબલનો પણ અભ્યાસ કર્યો .. અને સામાન્ય મોહનદાસ ગાંધી માંથી મહાત્મા ગાંધી બનવાનાં માર્ગ ખુલ્યા!
બસ , સિક્કાને બંને તરફથી જોવાનો અભિગમ કેળવીએ ; ટીકાને પણ આશીર્વાદમાં ફેરવાની શક્તિ આપણાં સૌમાં છુપાયેલી છે . દરેક વ્યક્તિ ઇતિહાસનું એક પાનું છે , એ પાનું સુંદર કે કુત્સિત બનાવવાની શક્તિ આપણાં સૌમાં છે ..ક્યાં અને કઈ બાજુથી પહોંચવું એ આપણે નક્કી કરવાનું છે ! અસ્તુ !
એક સિક્કો બે બાજુ : 22) શિક્ષા અને ઇનામ !
1
