સ્પંદન-12

ખુશી મારી વહેતું નીર, રોકે એને ના કોઈ પાળ
હંસી મારી ફૂલ સુગંધ, મહેકે એ તો હર કદમ
આનંદને મળ્યું અસીમ આભ,મલકે ઉમળકે
ઓચ્છવ છે આ જીવન કેરો, ઋજુ હ્રુદય છલકે.

આપણને સૌને અનુભવ હશે કે કોઈ ખુશમિજાજ વ્યક્તિ પોતાની હાજરી માત્રથી વાતાવરણ પલટી શકે છે.  યોગમાં પંચકોષના સિદ્ધાંત અનુસાર જેનો આનંદમય કોષ બરાબર છે તેને કોઈ રોગ થતાં નથી.  હમણાં 20માર્ચે વર્લ્ડ હેપીનેસ ડે ગયો. તેમાં 149દેશો પૈકી ભારતનું સ્થાન 139મું છે. ત્યારે પ્રશ્ન થાય કે ખુશી, આનંદ, હેપીનેસ પ્રાપ્ત કરવું શું  આટલું મુશ્કેલ છે?

હાસ્ય એ મનુષ્યને મળેલી અનન્ય ભેટ છે. મનુષ્ય સિવાય કોઈ પ્રાણી હસી શકતું નથી. રડવા માટે કારણ હોય છે, હસવા માટે કોઈ કારણની જરૂર નથી. હાસ્ય  વાતાવરણને પ્રફુલ્લિત બનાવી દે છે, જીવંત અને ગમતીલું બનાવે છે. ખરેખર તો સ્મિત કે હાસ્ય એ સહજ છે.  કોઈએ સુપ્રસિદ્ધ લેખક જ્યોતીન્દ્ર દવેને પૂછ્યું,” તમે નાના હતા ત્યારે શું કરતાં હતા?” તો તેમનો જવાબ હતો કે મોટો થતો હતો. વિનોદ ભટ્ટ, અશોક દવે કે શાહબુદ્દીન રાઠોડ રોજબરોજની , આસપાસની ઘટનાઓમાંથી જ હાસ્ય શોધી લે છે. બાળક કેવું ખડખડાટ હસે છે. પણ આપણે ઉંમર વધવાની સાથે કે જ્ઞાન વધવાની સાથે વધુ ને વધુ ગંભીર થતાં જઈએ છીએ. ભલે એકની એક જોક પર વારંવાર હસી ન શકતા હોઈએ, પણ એકના એક પ્રોબ્લેમ પર વારંવાર બળાપો કાઢી શકીએ છીએ . આપણા વાણી અને વર્તન પર આપણા વિચારોનો પ્રભાવ હોય છે. જેવું વાવો તેવું લણો. તમે ઘુરકિયા કરો તો સામે મોરના ટહુકાની આશા રાખી ન શકો.  પણ જો તમે રાગ રાગિણી છેડો તો આપોઆપ વાતાવરણ સંગીતમય બનશે. શ્રી માતાજી કહે છે એમ ” તમે સદાયે જીવન પ્રત્યે સ્મિત વેરતા રહો, તો જીવન પણ હંમેશા તમારા પ્રત્યે સ્મિત વેરતું રહેશે.”

હમણાં એક સરસ વાર્તા વાંચવામાં આવી. એક રાજા હતો. તેની પાસેની  તમામ સુખ સમૃદ્ધિ   છતાં એ બિલકુલ ખુશ ન હતો.  એક દિવસ તેની નજરે એક નોકર ચડ્યો, જે કામ કરતા કરતા ખુશીથી ગીતો ગાતો હતો.  રાજાને ખૂબ આશ્ચર્ય થયું.  તે પોતે સર્વ સત્તાધીશ થઈને હતાશ અને નાખુશ છે અને આ નીચી પાયરીનો સામાન્ય મજૂર આટલો ખુશ! રાજાએ તેને બોલાવીને તેની ખુશીનું કારણ પૂછ્યું. નોકરે કહ્યું, ” મહારાજ,  હું ભલે એક સામાન્ય મજૂર છું પણ મારી કે મારા પરિવારની જરૂરિયાત બહુ ઓછી છે. ફક્ત માથે એક છાપરું હોય ને પેટ ભરવા ગરમ ભોજન મળે તો બહુ છે.” રાજાએ તેના મંત્રીને બોલાવીને આ વાત કરી. મંત્રીએ કહ્યું કે એ ખુશ છે કારણ કે તે 99ની ક્લબમાં જોડાયો નથી. રાજાએ પૂછ્યું કે આ 99ની ક્લબ શું છે?  મંત્રીએ કહ્યું કે એ જાણવું હોય તો આ નોકરના ઘરની બહાર 99 સોનામહોર થેલી મૂકી દો.  રાજાએ એમ કર્યું. નોકર તો સોનામહોર થેલી જોઈ ખુશ થઈ ગયો. તેણે સોનામહોર ગણી. તો 99 હતી. હવે તેને લાગ્યું કે કોઈ 99 ન મૂકે. તેણે અનેક વાર ગણ્યું, ચારે તરફ જોયું પણ એક સોનામહોર ન મળી. હવે તેણે નક્કી કર્યું કે તે વધુ મહેનત કરશે અને 100 સોનામહોર પૂરી કરશે. બસ, હવે તે બદલાઈ ગયો. તે ચીડિયો થઈ ગયો, ગીતો ગાતો બંધ થઈ ગયો. તે તેના પરિવાર સાથે પણ ઘર્ષણમાં ઉતરતો કે તેઓ તેને પૂરતી મદદ કરતા નથી જેથી તે 100 સોનામહોર પૂરી કરી શકે.

રાજાને તેનું વર્તન સમજાયું નહિ. તેમણે મંત્રીને પૂછ્યું. મંત્રી એ કહ્યું કે હવે તે 99ની ક્લબમાં જોડાઈ ગયો છે. 99ની ક્લબ એટલે એવા લોકો જેમની પાસે સુખી થવા માટે પર્યાપ્ત સાધનો છે, છતાં સંતોષ નથી. તેમને વધુ 1 જોઈએ છે. કારણ કે તેમને લાગે છે કે છેલ્લે આ  એક  મળશે પછી તેઓ સુખી થશે. સાચી વાત એ છે કે જીવનની જરૂરિયાત તો ઘણી ઓછી છે. પણ ઈચ્છા અને લાલસા વધુ છે, જેના માટે તે પોતાની ઊંઘ ગુમાવે છે, સુખ શાંતિ ગુમાવે છે.  આ 99ની ક્લબની સભ્ય ફી તો શૂન્ય છે પણ તેમાં જોડાય તો આખી જિંદગી તે ભર્યા કરે છે.  લિયો ટોલ્સટોયની વાર્તામાં પણ કંઇક આવું જ છે. રાજા તેને કહે છે કે સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધીમાં તે જેટલી જમીન કવર કરે એટલી તેની. લોભ અને મોહમાં તે ખાધા પીધા વગર દોડ્યા કરે છે ને સૂર્યાસ્ત સમયે ઢળી પડે છે ને જીવ પણ ગુમાવે છે.  દરેકે પોતાની જાતને પૂછવાનું છે કે ક્યાંક તમે તો આ રેસમાં જોડાયા નથી ને?

ચંદ્ર યાન કદાચ માનવીનું પહેલું અવકાશી કદમ હોય કે મંગળ યાનની યાત્રા, અવકાશના ઊંડાણને માપવા મથતો માનવી પોતાના મનના ઊંડાણને તો ખુશીની પળોથી ભરવા જ પ્રવૃત્તિમય હોય છે. આ ખુશીની પળો જો માણી શકાય તો તે જ માનવજીવનની અસલી વિકાસ યાત્રા છે. ખુશીની આ વિકાસયાત્રાને ક્યારેક કોઈ માઈલ સ્ટોન સાંપડે છે. ખુશી કહો કે હેપીનેસ- દરેકને મળે કઇ રીતે? પ્રશ્ન કદાચ અઘરો છે, પણ ઉત્તર એટલો અઘરો નથી. જેમ રાત અને દિવસનું સંકલન છે, તે જ રીતે ખુશી અને હાસ્યનું પણ સંકલન છે. ખુશીનું તાળું ખોલવા માટે  હાસ્યરસ એ ચાવી છે. એ ચાવી જેને મળી તેનું જીવન ખુશહાલ હોય, હોઠો પર હસી છલકતી હોય, દિલના હર ધબકારે પ્રેમ અને લાગણીની વર્ષા હોય. પ્રાચીન હોય કે અર્વાચીન, દરેક સંસ્કૃતિનો પાયો છે ખુશી. જીવન રડવા સાથે શરૂ ભલે થાય, પૂરું તો ન જ થવું જોઈએ. કાલિન્દીના કલ કલ નીર હોય કે ગંગાના વહેતાં વારિ, જીવનની હર પલ છે ખુશીની સવારી. દેશ હોય કે વિદેશ,  આર્કટિકથી એન્ટાર્ટીક સુધીના કોઈ પણ સ્થળે, ઊંચેરા આભની અટારીએ આંબતો માનવી પણ અંતે તો ચાહે છે ખુશીની હર પળ.
પલકોના પલકારે,
હસી છલકે કિલકિલાટ,
ખુશી મહેકે ખિલખિલાટ
હળવા રહીએ, હસતાં રહીએ
જીવન બને એક આનંદયાત્રા.

રીટા જાની
09/04/2021

એક સિક્કો – બે બાજુ :12) દત્તક બાળક અને જન્મદાતા !

ક્યારેક અધૂરું સ્વપ્નું , અધૂરું ચિત્ર, અધૂરી રહેલી બાજી , ન પુરી થયેલી પઝલની રમત ,અધૂરું રહેલું ગીત બસ અધૂરાં રહે તેમાં જ સૌનું હિત છે !
‘હા , એ અધૂરું છે , એની એક જ બાજુ ધ્યાનમાં આવી છે તે સારું જ છે , નાહકની એની બીજી બાજુ જાણવાનો પ્રયત્ન ના કરશો !’
આ શબ્દો હતાં અમારી દીકરીની એક બેનપણીનાં! આપણે એને રોઝેલીન કહીશું .
પહેલી વાર એ અમારે ઘેર આવી ત્યારે અમે એને પરાણે અમારાં બધાં સાથે જમવા બેસાડી હતી . જો કે એ થોડી અતડી રહેતી હતી ,એનામાં થોડી અદેખાઈ અને ઉતાવળાપણું મેં જોયાં હતાં, પણ એ જ તો અમારી દીકરીની રૂમમેટ બનીને યુરોપમાં એક સેમેસ્ટર સાથે કરવાની હતી! એનાં મા બાપ શ્વેત – અમેરિકન હતાં અને રોઝ ઓરિએન્ટલ હતી . સ્વાભાવિક રીતે જ ખબર પડે કે એ વિયેટનામ કે કોરિયા તરફની હશે .
“ એને એનાં જન્મદાતા પેરેન્ટ્સને શોધવા છે .” એક દિવસ અમારી દીકરીએ અમને કહ્યું ; “ એનાં આ અમેરિકન મા બાપે એને સાઉથ કોરિયા જઈને ત્યાંથી દત્તક લીધી છે .. લગભગ વીસ વર્ષ પહેલાં. હવે એને પોતાનાં જન્મદાતા પેરેન્ટ્સ શોધવા છે . જો કે એનાં આ મમ્મી અને પપ્પાએ એને કહ્યું કે બેટા , તું ખોટી તકલીફ ના લે . એ લોકોએ એમ પણ કહ્યું કે અમારાં પ્રેમમાં તને કાંઈ ઉણપ લાગે છે ? અમારી કોઈ ભૂલ થઇ હો તો કહે ! પણ પોતાનાં સાચા મા બાપ શોધવાનો એને હક્ક છે , બરાબરને , મમ્મી ?” અમારી દીકરીએ મને પૂછ્યું !
હું શું જવાબ આપું ? કેવા સંજોગોમાં એને એની મા એ ત્યજી દીધી હશે ?
એની પણ કોઈ મજબૂરી હશે ને કે જેણે એને એક માસુમ બાળકીને ત્યજવા મજબુર કરી હશે !ઘણા બધા પ્રશ્નો મારા મનમાં પણ ઉદભવ્યા ..પણ યૌવનને ઉંબરે પહોંચી રહરલ રોઝલિનને હવે પોતાની જન્મદાતા જનેતાને શોધવાની તીવ્ર ઈચ્છા થઇ હતી ..
ઘણી વાર આ રીતે વર્ષો પૂર્વે ત્યજી દીધેલ બાળકને મળીને મુશ્કેલી પણ ઉભી થતી હોય છે .
દત્તક બાળકો જયારે પોતાનાં જન્મદાતા માં બાપને શોધે છે ત્યારે કાયમ હેપ્પી એન્ડિંગ જ હોય છે તેમ નથી બનતું .
એ પ્રસંગો ઉપર તો નવલકથાઓ લખાય તેવાં વિચારોના મહાસાગરો અને પરિસ્થિતિનાં મોજાઓ રચાતા હોય છે!
જે વ્યક્તિએ શોધ આદરી હોય છે તેને માત્ર પરિસ્થિતિની એક જ બાજુની ખબર હોય છે .. એને ખબર નથી કે સિક્કાની બીજી બાજુ શું છે ! અને એટલે સતત એન્કઝાયઈટી હોય છે કે સામેની વ્યક્તિ તેને સ્વીકારશે કે નહીં!
જો કે અમેરિક લોકો મારા મતે વધારે નિખાલસ સ્વભાવનાં હોય છે.
એ લોકો સમય આવે ભૂલનો એકરાર કરી , સંજોગોને જવાબદાર ગણીને આગળ પોતાનું ભવિષ્ય રચે છે!
પણ પૂર્વની સંસ્કૃતિમાં એવું હમેંશા બનતું નથી! રોઝેલીનના મનમાં પણ એ જ અનિશ્ચિતતા હતી!
શું થશે ? શું એ લોકો મને સ્વીકારશે ? શું કામ એ માં એ મને દત્તક આપી દીધી હશે? હું એનું કોઈ રહસ્ય તો બહાર નહીં પાડું ને ? એ મને અપમાન કરીને કાઢી મુકશે તો?
ઘણા પ્રશ્નો હતા અને ઉત્તર તો માત્ર ભવિષ્ય જ કહી શકે તેમ હતું !
કુંતીએ જયારે કર્ણને કહ્યું કે તું મારો દીકરો છે ત્યારે કર્ણને શું આંનદ થયો હતો ? શું એને લીધે કુંતી અને કર્ણના સંબંધોમાં સુધારો થયો હતો ?
અને એમ તો કૃષ્ણને દેવકીએ ત્યજી દીધો અને પાલક માતા યશોદાએ ઉછેર્યો ! એ માની પણ એક મજબૂરી જ હતી ને ?
હા સત્ય પચાવવાની તમારામાં હિંમત હોય તો શોધ કરો ..
ને કમ્પ્યુટર યુગમાં એક દિવસ એવો આવ્યો કે એને એનાં જન્મદાતા મા બાપનો પત્તો મળ્યો .
એ સાઉથ કોરિયાના seoul શહેરમાં રહેતાં ઉચ્ચ મધ્મ વર્ગના એ ઘરમાં ગઈ જ્યાં તેનાં બાયોલોજિકલ પેરેન્ટ્સ બીજા ચાર સંતાનો સાથે આનંદથી રહેતાં હતાં ! એને ખબર પડી કે એનાથી નાનાં બીજા ચાર બાયોલોજીકલ ભાઈ બેન એનાં પેરેન્ટ્સની સાથે જ રહે છે! અને તે પણ આનંદથી !
“ મને કોઈ અજાણી વ્યક્તિઓને દત્તક પધરાવી દીધી અને બીજાં સંતાનો સાથે એ લોકો આનંદનું જીવન ગુજારે છે?” એ વિચારે રોઝ હવે વધારે દુઃખી થઇ!
તે દિવસે અમારી ઘેર , આપણાં ભારતીય રહેણી કરણી સાચવી રાખીને ,સાથે સાથે અમેરિકન લાઈફ સ્ટાઇલ જીવન જીવતાં અમને જોઈને એને પણ પોતાનાં રૂટ્સ શોધવાની તાલાવેલી લાગેલી ! પણ બે વર્ષ બાદ ,પોતાનાં લોહીના સંસ્કારો , પોતાના જન્મનું મૂળ શોધવા જતાં હવે એ જાણેકે વધારે હતાશ થઇ હતી !
પોતાનાં કુટુંબને મળવા એ કોરિયા પણ ગઈ ! પણ ત્યાં એને એવો આવકાર મળ્યો નહીં!
સૌ આનંદથી જીવન જીવતાં હતાં !
આ બધી વાતો એને હેરાન કરતી હતી … ને પહેલાં કરતાં એ હવે વધારે દુઃખી થઇ ગઈ !
હા , હું મારી આઈડેન્ડિટી એ કુટુંબમાં શોધવા પ્રયત્ન કરું છું જે લોકોને મારી કાંઈ પડી નથી !! એણે દુઃખી થઈને કહ્યું
” એ લોકોને મારા જન્મનાં જીન્સ કરતાં અમેરિકાનાં ડોલરના ડી એન એ વધારે ગમ્યા હતા ! “એણે રિમાર્ક કરેલી ! “ મારી અમેરિકાની ગિફ્ટ તો સૌને ગમી , પણ -પણ ? રૉઝીની આંખમાં આસું હતા .
જોકે એક સત્ય બહાર આવવાથી એને કદાચ સંતોષ થયો હશે , એણે કહ્યું : “ એમાં કશું ખોટું નથી! એ લોકોને જે યોગ્ય લાગ્યું તે કર્યું , અને મેં પણ સત્ય શોધ્યું એટલે હવે થોડો સમય જશે પછી એક સંતોષ તો થશે જ કે હું કોણ છું , ક્યાંથી એવું છું … હા , હું અમેરિકન છું અને આ મારાં પાલ્ય માબાપ જ મારાં સાચા માં બાપ છે !
પ્રત્યેક વાતને બીજી બાજુ છે તેમ જાણવા મળ્યું હતું કે એના જન્મ વેળાએ ભયન્કર દુકાળમાં કોઈના જ બચવાની આશા નહોતી ત્યારે માં બાપે એને એના ઉજ્જવળ ભવિષ્ય માટે આ અમેરિકન દંપતીને દીકરી દત્તક આપી દીધી હતી .. અમે મરી જઈશું પણ અમારી આ દીકરીને તો નવ જીવન મળશે ને ? એ વિચારે એમણે એ પગલું ભર્યું હતું .. હા , એ નામોશી ભરી વાતને લીધે જ એ લોકો એનાથી દૂર રહેતાં હતાં …
“એ પગલું એમણે તારાં હિતને ધ્યાનમાં રાખીને લીધું હતું , બેટા;” મેં એને સમજાવ્યું ; “ તું દુઃખ કરવાને બદલે આનંદ કર કે તને આવાં પ્રેમાળ માતા પિતા અહીં અમેરિકામાં સાંપડ્યાં! નહીંતો તું કદાચ એ દુકાળમાં જીવિત રહી શકી હોત નહીં !” મેં પ્રેમથી એનાં આસું લૂછતાં કહ્યું !

એક સિક્કો – બે બાજુ :11) ચાણક્ય નીતિ!

અમારાં એક મિત્રને ત્યાં સરસ માહોલ ઉભો થયો હતો ત્યાં બે ભાઈબંધો સામસામે વાગ્યુદ્ધ પર આવી ગયા !
આમ અચાનક વાતાવરણ તંગ થઇ ગયું .
શું થયું છે તે જાણવા અમે બધાં એક બીજાને હજુ કાંઈ પૂછીએ ત્યાં એ મિત્રે જ ફોડ પાડ્યો ; કહે; “ મને તારી ચાણક્ય નીતિની ખબર છે ; અમારાં ઘરમાં ય તું આવી રીતે બધાંને ઝગડાવતો ફરે છે !અમારાં કુટુંબથી હવે તું દૂર જ રહેજે !”
બીજા મિત્ર પણ હેબતાઈ ગયા . ગુસ્સામાં કંપતા એમણે સામે પ્રશ્ન કર્યો ; “ હું – હું શું ચાણક્ય નીતિ વાપરું છું? અરે હું તો તારી બાને આજના જમાનાના છોકરાંઓ અને એમનાં મા બાપ વિષે સમજાવતો હતો ! તેમાં તું એકદમ અકળાઈને મને જેમતેમ બોલે છે ! ”
બંને અમારાં પરમ મિત્ર અને વર્ષોની જૂની મૈત્રીને લીધે હવે કાંઈ પણ કહેવાનો , સમજાવવાનો ભાર અમારાં ઉપર આવી ગયો !
સૌથી પહેલાં તો વાતાવરણને હળવું કરવું જરૂરી હતું .
સુભાષે એ બંને મિત્રોને પૂછ્યું કે ‘આ તમે એક બીજાની ફરિયાદ કરો છો કે પ્રસંશા? ચાણક્ય નીતિ એ એક સરસ રાજનીતિ છે ; કુટુંબમાં સંપ કરાવવાની , ઐક્ય સાધવાની નીતિ છે . મને કોઈ ચાણક્ય કહે તો હું એને મારુ અહોભાગ્ય સમજુ . ચાણક્યે રાષ્ટ્રની એકતાને ધ્યાનમાં રાખીને નીતિ ઘડી હતી .” સુભાષે મિત્રને મજાકમાં કહ્યું ; “ તું નારદ મુનિની વાત કરે છે કે ચાણક્યની ?” અમે બધાંએ હસી પડ્યાં.
વાતાવરણ જરા હળવું થયું એટલે પેલા મિત્રે પણ એ વાતને અનુમોદન આપ્યું કે મિત્ર પત્નીને અને મિત્રની મા વચ્ચે અણબનાવ દૂર કરવા એમણે એ બંનેને ફેમિલી કાઉન્સેલિંગ સૂચવ્યું હતું .. એમાં કોઈને બદનામ કરવાનો ઈરાદો નહોતો …વગેરે વગેરે . એ વાતોથી ત્યારે તો સૌને શાતા વળી , પણ ચાણક્ય નીતિ વિષે જાણવાની ઇંતેજારી પણ સૌની વધી ગઈ !

આજથી ત્રેવીસસો વર્ષ પહેલાં થઇ ગયેલ એ એક સામાન્ય બ્રાહ્મણ ચાણક્યને આપણે શા માટે યાદ કરીએ છીએ ?
એ કોઈ રાજા નહોતો . એ કોઈ મહાન પંડિત પણ નહોતો ; કે નહોતો ધનાઢ્ય કુટુંબનો નબીરો !
હા , એ એક કુશળ રાજનીતિજ્ઞ હતો .
એક દેશપ્રેમી હતો.
અને એક દૂરંદેશીય વ્યક્તિ હતો !
આપણો દેશ એ સમયે જ ગુલામ થઇ ગયો હોત જો ચાણક્ય જેવો સમજદાર માણસ ત્યારે જન્મ્યો ના હોત !
જે વ્યક્તિને આપણે દેશ પ્રેમી તરીકે યાદ કરીએ છીએ એજ વ્યક્તિને એની ચાણક્ય નીતિ થી ભેદભાવ કરનારી , કુટુંબને પાયમાલ કરનારી ખતરનાક નીતિ કહીને પણ વગોવીએ છીએ !
કેમ ?
કારણકે દરેક વાતને બીજી બાજુ પણ હોય છે ! સામેવાળાને શામ , દામ, દંડ કે ભેદથી હરાવવો.એવું ચાણક્ય કહે છે . એટલે એની ટીકા પણ થાય છે !
“ ગીતા , ગયા અઠવાડીએ તે પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ અને મહમદ ઘોરીની વાત કરેલી કે વેરની વસૂલાતમાં પૃથ્વીરાજ અને જયચંદના ઝગડામાં પરદેશી દુશ્મન મહમદ ઘોરી કેવો ફાવી ગયો , અને પછી સમગ્ર દેશ ગુલામ બની ગયો ..બસ , એવી જ પરિસ્થિ તી ત્રેવીસસો વર્ષ પહેલાં દેશમાં ઉભી થઇ હતી ; પણ ત્યારે ચાણક્ય જેવા દૂરંદેશી દેશ પ્રેમીને લીધે દેશની અખંડતા જળવાઈ રહી !” સુભાષે કહ્યું .
“ચાણક્ય નીતિ વિષે મને થોડી ખબર છે-“ મેં કહ્યું ; “ ચાણક્ય કહે છે કે દુશમનને શામ , દામ, દંડ કે ભેદથી હરાવવો .”
“ હા , દેશની રક્ષા કરવા એમણે આપણાં સૈનિકો જે એલેકઝાન્ડરના સૈન્યમાં જોડાઈ ગયાં હતાં તે સૌને ફોડ્યાં.. ને વિજય મેળવ્યો ..” સુભાષે પોતાનું ઇતિહાસનું જ્ઞાન બતાવ્યું .
વાચક મિત્રો , કોઈ પણ પ્રસંગ બને તેને આપણે કેવી રીતે મૂલવીએ છીએ તેના ઉપર સમગ્ર પરિણામ અવલંબે છે .
વાત આમ બની : મગધ દેશ જે આજે બિહાર રાજ્ય છે ત્યાં ધનાનન્દ રાજા વિલાસી અને ભ્રષ્ટાચારી હતો.

ચાણક્યની સલાહ ધનાનન્દને ગમી નહીં એટલે એને મારી નાંખવા માણસો મોક્લ્યાં પણ સ્ત્રીના વેશમાં ચાણક્ય છટકીને બીજે ગામ જતો રહ્યો ! રાજાને ઉથલાવવા કોઈ બાહોશ નવયુવાનની શોધ આદરી અને ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય નામના કિશોરને પછી રાજનીતિની તાલીમ આપી ! આ સમય હતો ઈસ્વીસન પૂર્વે ત્રીજી ચોથી સદીનો ! ૩૨૬ b c માં ગ્રીકથી એલેક્ઝાન્ડર ચઢી આવ્યો ! એણે ગ્રીસથી નીકળીને આજે જે ઈરાન છે તે જીતી લીધું ; હવે એ આગળ વધી રહ્યો હતો અને આપણે ત્યાં પંજાબ આવી રહ્યો હતો ! ચાણક્યને એ સમજાઈ ગયું હતું કે આપણા રાજાઓ કેવાં માટી પગા હતા ! પંજાબમાં પોરસ રાજા અને ગંધારના આરંભિક રાજાને દુશમનાવટ હતી ; એટલે ચાણક્યે બંને rajao
રાજા ને સમજાવ્યું કે આપણે સૌ એક સંસ્કૃતિના છીએ
જોકે ગાંધારના આંભીકે એલેકઝાન્ડરને સાથ આપ્યો !
ત્યારે ચાણક્યે એના સૈનિકોને ફોડ્યા અને યુદ્ધમાં એલેક્ઝાન્ડર ફાવ્યો નહીં !
દેશ દુશ્મનોના હાથમાં જતાં બચી ગયો !
પછી શું થયું ? તમે પૂછશો !
પછી સખત થાકેલ એલેક્ઝાન્ડર પાછો વળતો હતો ત્યાં
નાની ઉંમરમાં જ મરી ગયો ; એની પાછળ વિદ્રોહ ઉભી થયો ને એમાંનો એક વિદ્રોહી સેલ્યુકસ – જેની દીકરી સાથે ચંદ્રગુપ્તને પરણાવ્યો એટલે છેવટે શાંતિ સ્થપાઈ . અને પછી ફરીથી આક્રમણનો પ્રસંગ જ ઉભો થયો નહીં !
પ્રિય વાચક મિત્રો ! ક્યારેક આપણા અભિમાન અને ઈગોને લીધે આપણે અવિચારી પગલાં લઇ લેતાં
લઈએ છીએ ત્યારે ચાણક્ય જેવા દુરન્દેશીને યાદ કરીએ ! એના જેવા જો બધાં જ હોત તો અંગ્રેજો પણ દેશમાં આવી શક્યાં ન હોત! પણ દેશમાં જયારે અમીચંદો જેવા દેશ દ્રોહીઓ ઉભા થયા ત્યારે દેશ અંગ્રેજોના હાથમાં ગયો !તો એની વાત ફરી ક્યારેક !

સ્પંદન-11

રંગ છલકતો અંગ અંગ
મુખડું મલકે સંગ સંગ
આજ  ઉઠે  ઉર ઉમંગ
દિલમાં જાગે એક તરંગ
સજી પિચકારી રંગ રંગ
તન મન નાચે એક સંગ.

વસંતના વધામણે, ગ્રીષ્મના આંગણે, આપણે આવી ઊભા છીએ પૃથ્વીના રંગમંચ પર …. દ્રશ્ય છે હોળીની ઉજવણી…રંગનો ઉમટયો છે સાગર… તન રંગાયું … મન રંગાયું …કુદરત બની એક રંગ ચિત્ર…રંગો સાથે છે માનવીનો અતૂટ નાતો… આંખોમાં ઉભરાય છે સુંદર દ્રશ્યની હારમાળા…જ્યાં કુદરતના કેનવાસ પર ઉષા અને સંધ્યાના રંગો …દૂર દૂર લહેરાતો વાદળી કે નેવી બ્લ્યુ સમુદ્ર  અને તેની સાથે મિલન માટે અધીર આસમાન… નાસાના કોઈ ફોટોગ્રાફમાં ઉભરતી બ્લૂ રંગની પૃથ્વી… લીલાંછમ વનો અને પહાડો …બરફથી આચ્છાદિત  હિમાલય …નાયગ્રાના ધોધમાંથી ઉત્પન્ન થતું મેઘધનુષ અને તેમાંથી ઊઠેલાં જલબિંદુઓની રંગમય સૃષ્ટિ …આપણી આસપાસ ફેલાયેલું છે રંગોનું સામ્રાજ્ય …આ રંગો જોતાં જોતાં  દરેક માનવી ઉત્સાહ અને આનંદનો અનુભવ કરે છે… મનમાં નિરાશાની પાનખરનો અંત આવે છે, રંગીલી વસંતથી સુવાસિત બનેલાં પુષ્પો પણ રંગોની રંગોળી પૂરતાં હોય તેમ લાગે છે… મનમાં આનંદના ફુવારા વચ્ચે ટહુકા ઊઠે છે અને ગ્રીષ્મના આગમનની વધામણી ખાતી આવે છે હોળી…

હોળી એટલે જ જુદા જુદા રંગો … આજે આ રંગોને નજીકથી માણીશું …શબ્દોથી જાણીશું અને તેની રંગ છટામાં રંગાઈશું. હોળી ભારતીય સંસ્કૃતિની સોડમ છે. તહેવાર છે સામાજિક, રંગ છે સાંસ્કૃતિક પણ તેના મૂળ છે પૌરાણિક. હોલિકા અને પ્રહલાદની પૌરાણિક કથાના મૂળમાં છે ધર્મસંદેશ. અસત્ય પર સત્યના વિજયની ગાથા એટલે જ હોળી.  અશ્રદ્ધા અને અસત્યને ભક્ત પ્રહલાદની જેમ નિર્ભયપણે શ્રદ્ધાના અગ્નિમાં સ્વાહા કરી ઈશ્વર પ્રત્યે સમર્પણ સાથે  આગળ વધવામાં આવે તો ઈશ્વરી શક્તિ માનવનું કલ્યાણ કરવા માટે પ્રગટે છે તેવો સંદેશ હોળીના હુતાશન કે અગ્નિમાંથી પ્રગટ થાય છે, માનવ જીવનમાં ઉલ્લાસ, ઉમંગ અને આનંદના સ્પંદન  જાગે છે. આ આનંદને વધાવવા વસંતના વાયરે આવી પહોંચે છે હોળી અને ધુળેટી. પૌરાણિક અને ધાર્મિક પૃષ્ઠભૂમિ ધરાવતો તહેવાર સામાજિક રંગોથી રંગાય છે અને તેના ઉપલક્ષ્યમાં દર વર્ષે ઉજવાય છે રંગોનો તહેવાર હોળી.

હોળીનો તહેવાર ભારતીય વેદ સંસ્કૃતિ  કે ઋષિ સંસ્કૃતિની દેન છે. આ સંસ્કૃતિને શ્રદ્ધા છે જ્ઞાનના પ્રકાશમાં, નહિ કે અજ્ઞાન અને વહેમમાં. વહેમ કે અજ્ઞાનના અંધકારને જો જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાના અગ્નિની જ્વાળાઓમાં ભસ્મીભૂત કરવામાં આવે તો જ જીવનમાં ઉલ્લાસ અને આનંદ પ્રગટે એવો  શુભ સંદેશ માર્મિક રીતે આ તહેવાર સાથે જોડાયેલ છે. જીવન -વ્યક્તિગત હોય કે સામાજિક- ઋતુચક્ર સાથે જોડાયેલ છે. હોળી એ શિશિર અને ગ્રીષ્મ એટલે કે શિયાળા અને ઉનાળાના સંધિકાળને વધાવે છે. એક તરફ છે સૂર્યની ઉત્તર અયન તરફની ગતિ કે ઉત્તરાયણ  તો બીજી તરફ છે વસંતના વધામણાં લેતી વસંતપંચમી જ્યાં માનવ ઉભો છે ગ્રીષ્મના આંગણે. ઋતુઓનું આ ચક્ર સમયાંતરે સમાજજીવન સાથે જોડવાની પ્રણાલિકા એટલે જ હોળી.

હોળીનો તહેવાર સમાજજીવનને રંગે છે પણ આ રંગસૃષ્ટિ ક્યાંથી ઉદભવે છે? ખેડૂતના ખેતરમાં ઘઉં અને સરસવના સોનેરી પીળા રંગની સૃષ્ટિ છવાઇ છે, વનના વૃક્ષો કેસુડાના કેસરી ફૂલોથી શોભે છે, આંબાની ડાળીઓ આમ્રમંજરીથી મહેકે છે, પ્રકૃતિ કરવટ બદલે છે, સમાજજીવન આ સુંદરતાને હોળીના રંગોથી વધાવે છે. ગુલાબી ગુલાલ હોય કે પિચકારી ઉડે છે રંગોની, આનંદની, ઉત્સાહની છોળો વચ્ચે ક્યાંક ઢોલ ઢબુકે છે, પગ થરકે છે,નૃત્યના તાલે હોળી ગીતો ગવાય છે, ઠંડાઈના દોર વચ્ચે ગ્રીષ્મની ગરમીના ઓવારણાં લેવાય છે અને કાવ્ય પંક્તિઓમાં ક્યાંક ‘ હોલી ખેલત નંદલાલ ‘ તો ક્યારેક ‘ હોલી ખેલે રઘુવીરા ‘ ની પંક્તિઓ સાથે વાતાવરણ જીવંત બને છે. ક્યારેક આ ગીતો હાસ્ય ગીતો કે હાસ્ય કવિતાનું રૂપ લે છે. સાહિત્ય અને સંગીત  કે નૃત્ય સાથે જ ક્યાંક ભક્તિનો રંગ પણ પ્રગટે છે. રાધા અને કૃષ્ણના સંબંધોના ભક્તિમય વાતાવરણમાં ક્યારેક મથુરા, વૃંદાવન તો ક્યારેક રાધાજીનુ જન્મસ્થાન બરસાના પણ અદભુત રીતે રંગાય છે. બરસાનાની લઠ્ઠમાર હોલીમાં ગોપીઓના વેશમાં રહેલી સ્ત્રીઓ લઠ્ઠ કે લાઠીથી પુરુષ ગોપવર્ગને હોળી રમાડે છે.

જીવનચક્ર, ઋતુચક્ર અને સંસારચક્રના સમાંતર પ્રવાહોમાંથી પસાર થતો માનવી ક્યારેક કુદરતને ભૂલે છે. પરિવર્તન તેને ક્યારેક પળોજણ લાગે છે. તે પોતાને પડકારો સામે એકલો અને અસહાય અનુભવે છે. વિજ્ઞાન હોય કે ટેકનોલોજી, તેની રાહોને આસાન  બનાવે છે. પરંતુ સફળતા અને સરળતા બંને જુદી વસ્તુ છે. સફળતા કુદરતી સાધનોના ઊપયોગથી ઉદભવે છે, પણ સરળતા કુદરતના સાંનિધ્યને માણવામાં છે. કારણ, માનવી આખરે તો કુદરતનું બાળક જ છે. કુદરતને આત્મસાત કર્યા વગરનો વિકાસ નિરર્થક છે. બ્રહ્માંડના તરંગો માનવીના મનના સ્પંદનોથી પ્રતિબિંબિત થાય છે. આ ઉમંગો જ્યારે રંગોનું સ્વરૂપ લઇ સમાજ જીવનને પ્રેમના, ભાઈચારાના, સાહચર્યના રંગોથી રંગે છે, ત્યારે સર્જાય છે રંગોનો ફુવારો. આ રંગમયતા બને છે હોળીનો તહેવાર. ઢોલ ઢબુકે છે, મન મલકે છે, તન થરકે છે, રંગોથી દિશાઓ છવાય છે અને જયઘોષ કાને પડે છે…. હોલી હૈ ભાઈ હોલી હૈં…

રીટા જાની
26/03/2021

એક સિક્કો – બે બાજુ : 10) વેરની વસુલાત : પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ !

રસ્તે કોઈ સ્ટોરમાં -કોઈ સહેજ અથડાઈ જાય તો આપણે તરત જ કહીએ : ભાઈ જરા સાંભળીને ચાલો ને ?
અને એ વ્યક્તિ પણ મોટે ભાગે એમ જ કહેવાની : “ તમે જરા આંખ ખુલી રાખીને ચાલતાં જાઓ ને !” બંને પોતપોતાની દ્રષ્ટિએ સાચાં છે .પણ આપણને ક્યારેય બીજી વ્યક્તિની પરિસ્થિતિનો ખ્યાલ જઆવતો નથી !
બહુ ઓછાં લોકો આ પ્રસંગને જુદી રીતે મુલવશે – “ સોરી ભાઈ , હું અહીં સ્ટોરમાં ફાંફા મારતો હતો – કે ડાફોળીયા મારતી હતી એટલે તમારી અડફટમાં આવી ગઈ ; મને માફ કરો !”
આપણે એવું બોલતાં નથી !
અને સામેવળી વ્યક્તિ પણ : “ સોરી , મારી ભૂલ હતી , હું જરાઉતાવળમાં હતો એટલે તમને ધક્કો વાગી ગયો ! તમને ક્યાંક વાગ્યું તો નથી ને ?” એવું કહીને માફી માંગશે નહીં .
કારણકે આપણે માત્ર આપણી જ દ્રષ્ટિથી વિચારીએ છીએ !
હું તો એમ પણ કહીશ કે ભગવાને મનુષ્યને બે આંખ આપી છે પણ બંને આંખ આગળ જ આપી છે , પંખીઓની જેમ જો બે આંખ કાનની જેમ બે બાજુએ આપી હોત તો આપણે ચારે બાજુનું જોઈ શકત , પણ ભગવાને પણ આપણને માત્ર એક જ દિશામાં જોઈ શકાય તેમ બે આંખો માત્ર આગળનું જોવા જ આપી છે !
એટલે ઘણું ખરું આપણે એક જ દિશાનું વિચારીએ છીએ –
સિક્કાની બીજી બાજુ જોવાનું ભૂલી જઈએ છીએ !ઉતાવળમાં હતો એટલે તમને ધક્કો વાગી ગયો ! તમને ક્યાંક વાગ્યું તો નથી ને ?” એવું કહીને માફી માંગશે નહીં .

કારણકે આપણે માત્ર આપણી જ દ્રષ્ટિથી વિચારીએ છીએ !
હું તો એમ પણ કહીશ કે ભગવાને મનુષ્યને બે આંખ આપી છે પણ બંને આંખ આગળ જ આપી છે , પંખીઓની જેમ જો બે આંખ કાનની જેમ બે બાજુએ આપી હોત તો આપણે ચારે બાજુનું જોઈ શકત , પણ ભગવાને પણ આપણને માત્ર એક જ દિશામાં જોઈ શકાય તેમ બે આંખો માત્ર આગળનું જોવા જ આપી છે !
એટલે ઘણું ખરું આપણે એક જ દિશાનું વિચારીએ છીએ –
સિક્કાની બીજી બાજુ જોવાનું ભૂલી જઈએ છીએ !

પણ તો પ્રશ્ન થાય કે શું કોઈ ખોટું કરે , આપણને ઇજા પહોંચાડે તો તેને પદાર્થપાઠ શીખવાડવાનો જ નહીં ?
એ જ પ્રશ્નને ધ્યાનમાં રાખીને મેં આજે આપણા ઇતિહાસ પર નજર કરી . કોઈ ધક્કો મારે તો આપણે સામે ધક્કો મારીએ; કોઈ કોઈ પણ કારણ સર બે અપ શબ્દો બોલે તો આપણે પણ સામે ચાર ખરાબ શબ્દો સંભળાવવા , એ શું યોગ્ય છે ખરું?હા , તો કેમ ? અથવા ના , તો કેમ નહીં ?
માનવ સંસ્કૃતિના ઇતિહાસમાં ભાગ્યેજ બસ્સો વર્ષ એવાં છે કે જયારે વિશ્વમાં ક્યાંય યુદ્ધ ચાલતું ના હોય ! અર્થાત , છેલ્લાં પાંચ હજ્જાર વર્ષના ઇતિહાસમાં સતત યુદ્ધો થતાં જ રહ્યાં છે ! કારણ કે –
કારણ કે –
જયારે કોઈ માણસ ગુસ્સામાં આપણું ખરાબ કરે છે ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ આપણને બદલો લેવાનું મન થાય છે જ ! માનવ સ્વભાવ છે ;પણ જયારે આ બદલાની ભાવના રાજા – મહારાજાઓને થાય ત્યારે દેશનો ઇતિહાસ પણ બદલાઈ જાય -છે !!
આપણા દેશમાં એવાં અનેક પ્રસંગો બન્યા છે જયારે એક જ બાજુનો વિચાર કરવાને લીધે ઘણા અનર્થ સર્જાયાં હોય !
તેનું એક ઉદાહરણ પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ અને જયમલ રાઠોડ છે !
અગિયારમી સદીમાં આપણા દેશમાં મુસલમાનોએ પગ પેસારો કરી દીધો હતો ..ઉત્તરમાં અફઘાનીસ્થાન અને ત્યાંથી અત્યારના પાકિસ્તાન માં થઈને મહમદ ગીઝની જેવાઓએ દેશને લૂંટવા માંડયો હતો ! સોમનાથને સોળ વખત લૂંટ્યું હતું ! દર વખતે ધન દોલત લૂંટીને એ પાછો જતો રહેતો !
હિંદુ ધર્મમાં આત્મા – પરમાત્મા ની ઉચ્ચ વિચાર સરણીની વાતો અને સર્વ પ્રત્યે સરળ વર્તન , અતિથિ દેવો ભવ વગેરે વગેરે ભાવનાઓથી સઁસ્કૃતિ ગૌરવ જરૂર અનુભવતી હતી પણ , સાથે સાથે એમાં ; “ અમે જ શ્રેષ્ઠ” ની ભાવના ઘર કરી ગઈ હતી અને ત્યારે રાજા મહારાજો પોતાને મહાન ગણતા અને પોતાના અહન્કારને પોષી રહ્યાં હતાં ત્યારે આ રીતે દેશ પાયમાલ બની રહ્યો હતો ..
પંજાબમાં મુસ્લિમ લુંટારાઓએ ( મહંમદ ગીઝની જેવાઓએ )આવીને લૂંટફાટ કરીને ઉત્તરમાં પોતાનું શાસન સ્થાપવા માંડ્યું હતું ..
એ વાતને સો વર્ષ વીતી ગયાં હતાં .. બારમી સદીમાં અજમેરમાં એક પરાક્રમી રાજા – પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ જન્મ્યો હતો .. એની કીર્તિ ચારે બાજુએ ફેલાઈ હતી અને ત્યાં જ આ ઇતિહાસની રોમાંચક વાત બને છે : રાજસ્થાનના કનોજ પ્રદેશનો રાજા જયચંદ રાઠોડ તેનું રાજ્ય ખુબ વિશાળ – છેક કનોજ થી વારાણસી સુધીનું હતું , તેની દીકરી સંયુક્તા ( સંયોગિતા ) વીર રાજકુમાર ( અજમેરનો રાજકુમાર )પૃથ્વીરાજના પ્રેમમાં પડે છે ..
જયચંદને તો પૃથ્વીરાજ સાથે વેર હતું ! પણ દીકરીને તો એ જ રાજકુમાર સાથે પ્રેમ થઇ ગયો હતો !!
પ્રિય વાચક મિત્રો ! પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ અને જયમલ રાઠોડ વચ્ચેના – આ બંનેના ઝગડાને લીધે ભારત દેશનો ઇતિહાસ બદલાઈ ગયો ! ત્યાર પછી મુસ્લિમ શાસન સમગ્ર દેશમાં છવાઈ ગયું ..
કેવું કારમું પરિણામ !
સિક્કાની એક બાજુએ અપમાન છે : અને બીજી બાજુએ વેર વાળવાની તીવ્ર ઈચ્છા !
વાત એમ બની કે :
જયમલે દીકરીનાં સ્વયંવરમાં બધા રાજકુમારોને બોલાવ્યા , પણ એક બહાદ્દુર રાજકુમાર પૃથ્વીરાજને આમંત્રણ આપ્યું નહીં ; ઉલ્ટાનું , એનું પૂતળું બનાવડાવીને દરવાજે દ્વારપાળની જગ્યાએ મુકાવ્યું !! દાઝ્યાં ઉપર ડામ!
હવે આવું હડહડતું અપમાન પૃથ્વીરાજ કેવી રીતે સહન કરી શકે ?
એ ત્યાં ગયો અને બધાની હાજરીમાં સંયુક્તાનું અપહરણ કરી ગયો !!
હા , સંયુક્તાને (સંયોગિતાને ) તો આ જ શૂરવીર સાથે પરણવું હતું ને ? અને એ પણ આ પ્લોટમાં સામેલ હતી જ . જયમલ અને અન્ય રાજકુમારો હાથ ઘસતા રહી ગયાં..
પણ , જયમલ એને પોતાનું અપમાન સમજીને સમસમીને બેસી રહ્યો ..
એ અરસામાં , પંજાબ સુધી મહમદદ ઘોરી ( મહમદ ગીઝની નહીં , એ સો વર્ષ પૂર્વે આવ્યો હતો ) આવી ગયો હતો અને ત્યાં રાજ કરતો હતો . પૃથ્વીરાજ અજમેરનો રાજા હતો સાથે હવે દિલ્હી નો પણ રાજા બની ગયો હતો . એ હોશિયાર અને બાહોશ હતો એટલે એણે સારો એવો રાજ્યનો વિસ્તાર કરેલો . મહમદ ઘોરી જેવો એ તરફ આવ્યો કે તરત જ પૃથ્વીરાજે એને યુદ્ધમાં ધૂળ ચાટતો કરી દીધો અને જીવતો જવા પણ દીધો ( એ નાસી ગયો તો પીછો કર્યો નહીં ) પૃથ્વીરાજને એમ હશે કે હવે ડરીને ભાગી ગયો છે તો શા માટે એનો પીછો કરવો ? એટલે એને જીવતો જવા દીધો .
પણ વેરની આગમાં સળગતો જયમલ હવે બીજા રજપૂત રાજાઓને પોતાન પક્ષમાં લઈને પૃથ્વીરાજ પર બદલો લેવાનો પેંતરો રચતો હતો . એણે મહંમદ ઘોરીને મદદ કરવાનું વચન આપ્યું .
યુદ્ધ થયું , પણ ઘર ફૂટે ઘર જાય – એ મુજબ કોઈ રજપૂત રાજાઓ પૃથ્વીરાજની મદદે ના આવ્યા . જયમલ રાઠોડના માણસોએ ઉલ્ટાનું પોતાનાં જ રજપૂત ભાઈઓને – પૃથ્વીરાજના માણસોને યુદ્ધમાં હણ્યાં !!
પૃથ્વીરાજ હાર્યો !

દંત કથા મુજબ ઘોરીએ એને આંખે આંધળો કરી દીધો , અને એ મરાયો .
પણ હકીકતે ઘોરીએ પૃથ્વીરાજને તો માર્યો , પણ પાછા ફરતાં જયમલને પણ મારી નાખ્યો !! તારા જેવા શત્રુને તો ઉગતો જ ડામવો જોઈએ એમ કહીને ! અને પછી હવે ભારતમાં કોઈ શૂરવીર રાજા રહ્યો નહોતો એટલે એને આખા ભારતમાં ચઢાઈ કરવાનું ખુલ્લું મેદાન મળી ગયું !
દેશ મુસ્લિમ શાસન હેઠળ આવી ગયું !
કેમ ?
કારણકે હિંદુ રાજાઓ પોતપોતાના અહમ અને અભિમાનમાં એક બીજાને મદદ કરવાનું ભૂલી ગયા હતા ! જયમલની દીકરી સંયુક્તાને પૃથ્વીરાજ સાથે પ્રેમ થયો એટલે જયમલે પૃથ્વીરાજનું અપમાન કર્યું ; પૃથ્વીરાજે શૂરવીર યોદ્ધાની જેમ રાજકુંવરીનું અપહરણ કર્યું , જયમલે વળતો બદલો લીધો એને ઘોરીને મદદ કરી !!! દેશ મુસ્લિમોના હાથમાં આવી ગયો …
બદલો લેવાની લ્હાયમાં શું કરી રહ્યા હતાં તે ભુલાઈ ગયું !!
કોઈ સામી છાતીએ ઘા ઝીલે છે ; કોઈ પાછળથી વાર કરે છે ;
પણ પોતાનાંજ જયારે દુશ્મન બને છે ત્યારે સઘળું સત્યાનાશ નીવડે છે !
બંને પોતાની દ્રષ્ટિથી સાચાં હતાં: બન્નેને બદલો લેવાનો હક્ક હતો . પણ સહેજ જ જો વિચાર્યું હોત તો જયમલ દુશમનને મદદ કરવા જાત નહીં .
પણ જયારે આપણને એ વાત સમજાય છે કે દેશનો દુશ્મન , એનો વિશ્વાસ ના કરાય , ત્યારે સારો ઇતિહાસ પણ રચાય છે . આપનો દેશ આવી જ રીતે બે હજાર વર્ષ પહેલાં ગુલામ થઇ ગયો હોત, જો ચાણક્ય જેવો સમજુ માણસ દેશને ના મળ્યો હોત તો ! આજે પણ આપણે ચાણક્યને યાદ કરીએ છીએ કારણકે એને સિક્કાની બીજી બાજુ શું છે તે દેખાઈ ગયું હતું . એણે પરદેશી સિકંદરને મદદ ના કરવા દેશના રાજાઓને સમજાવ્યું હતું તેથી દેશ ગુલામ થતા બચી ગયો હતો . . તો એની વાત કરીશું આવતે અઠવાડીએ ..

 

સ્પંદન-10

 

અજબ શી સ્વપ્નની સૃષ્ટિ
બંધ નયનોને મળી જે દૃષ્ટિ
સ્વપ્ન સવારી કેવી મજાની
પરવા નહી કોઈ રજાની
આશા મળે અભિલાષા ફળે
સ્વપ્નપરીનો રાજકુમાર મળે
દૂર કરી દિનરાતની ભરમાર
નિરાકાર સપનાં કરીએ સાકાર


રંગ છે.. રંગમંચ સમાન રંગમય સૃષ્ટિ પણ છે ..પરંતુ દ્રશ્ય જોવા માટે જરૂરી નથી કે પડદો ખૂલે ..અહીં નયન – પડદો બંધ થાય અને સૃષ્ટિના દ્રશ્યો દેખાય …આ છે સ્વપ્ન સૃષ્ટિ … ક્યારેક અજબ ક્યારેક ગજબ .
આ જાદુઈ સૃષ્ટિને કલ્પનાની પાંખો છે…અસીમ આસમાન છે…તો…ઉડવા તૈયાર છો ને…એક અનેરી દુનિયામાં કદમ માંડીએ…સ્વપ્નોને સાકાર કરી લઈએ.

સ્વપ્ન એ શૂન્યનું સર્જન છે કોઈ આશા કે અપૂર્ણ અભિલાષાનું ગર્જન છે. કોઈ એજન્ડા વગર આગળ વધતી કહાણી છે, જેમાં કોઈની મધુર યાદો સમાણી છે. પ્રશ્ન થાય કે શૂન્યનું સર્જન એટલે શું ? નિ:શબ્દનો શબ્દ એટલે શું ? શાંત સમુદ્રનો ઘૂઘવાટ એટલે શું? સવાલ ત્રણ પણ જવાબ એક. એ છે સ્વપ્ન. જેમ ફિલ્મનો સ્ક્રીન દ્ર્શ્યોથી છવાઇ જાય તેમ મનના નેપથ્યમાં કહાનીનું સર્જન થાય છે, નિ:શબ્દ મનમાં શબ્દ ઊઠે છે, સુંદર દ્રશ્યોની પરાકાષ્ઠા સર્જાય છે, મનની રંગભૂમિ પર પાત્રોની કે પ્રસંગોની વણઝાર ઊઠે છે. વાસ્તવમાં અશક્ય, પણ સ્વપ્નમાં શક્ય બને છે. શાંત સમુદ્રમાં પણ ઘૂઘવાટની અનુભૂતિ થાય છે. ત્યારે મનમાં પોકાર ઊઠે છે કે આ સત્ય છે?

સ્વપ્નને સીમા હોતી નથી – ન ભૌગોલિક , ન આર્થિક , ન વાસ્તવિક. બાલ્યાવસ્થા હોય કે કિશોરાવસ્થા સ્વપ્નોનો પ્રકાર બદલાય, પણ વણઝાર નહીં. સ્વપ્નોનો રાજકુમાર ક્યાં હશે અને કોના મનમાં હશે તે કોણ કહી શકે? યુવાવસ્થા તો જાણે સ્વપ્નોની જ દુનિયા. દુનિયા બદલી નાખવાના સ્વપ્નોનું જોમ અને જોશ યુવાવસ્થાનો જ ઇજારો છે . ‘એક મહલ હો સપનોં કા ‘ એ યુવાવસ્થામાં માત્ર ગીત નથી રહેતું, ક્યારેક વાસ્તવ તરફ પણ કદમ માંડી જતું હોય છે.  યુવાની એવો પ્રદેશ છે જ્યાં ‘સપનો  કા સૌદાગર’ અને ‘સપનો કી રાની’ બંને શબ્દો એક નવી દુનિયા વસાવતાં હોય છે.  ફિલ્મો હોય કે સાહિત્ય , સ્વપ્નોનો અંત ક્યારે પણ આવતો નથી.

સ્વપ્નો તો હોય છે રંગીન પણ જીવન? જીવનની દોડ ક્યારેક બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ ફિલ્મ જેવી હોય છે. વાસ્તવિકતા સ્વપ્નો પાછળ દોટ મૂકે છે. માનવ ચંદ્ર પર પગ મૂકે તે ક્યારેક સ્વપ્ન હતું અને હવે? માનવની મંગલ સવારી  કહો કે માર્સ પ્રોજેક્ટ, આજે અવકાશ વિજ્ઞાનીઓનું સ્વપ્ન નથી ? સ્વપ્ન અને વાસ્તવિકતા… જાણે કે તેજ અને તિમિર…. અને જીવન? હૂ તૂ તૂ  …ની રમત.


ખરેજ….કેવી મજજાની છે સપનાંની દુનિયા…જે ચાહો, સઘળું મળે…સપનાનો રથ ક્ષિતિજે પહોંચે. પણ  શમણાંમાં ઝૂલતી આશાઓ  ક્યારે ઝુરતી થઈ જાય એ ખબર નથી પડતી. તો શમણું ક્યારે સર્જન બનીને આશ્ચર્યો સર્જે છે એ પણ કહેવું મુશ્કેલ છે.  હમણાં 28ફેબ્રુઆરીએ  વિશ્વવિજ્ઞાન દિન ગયો.  ત્યારે આજે એવાં કેટલાંક સ્વપ્નોની વાત કરવી છે જે વૈજ્ઞાનિક શોધ માટે પ્રેરણારૂપ બન્યાં. વિશ્વના કેટલાક વિખ્યાત કલાકારો અને વૈજ્ઞાનિકોની યુરેકા ક્ષણો એમને ઊંઘમાં આવેલ સ્વપ્ન હતાં. આવા અદ્ભુત શોધને સર્જનાર રોમાંચક સ્વપ્નોને જાણીએ અને માણીએ.

*ફ્રેંકેસ્ટેઇન
ઇ.સ.1816માં કિશોર વયની મેરી શેલી વિખ્યાત કવિ લોર્ડ બાયરનને જીનીવા મળવા ગઈ. ત્યાં તેને એક સ્વપ્ન આવ્યું અને સર્જન થયું વિશ્વની સર્વ પ્રથમ વૈજ્ઞાનિક કાલ્પનિક નવલ, જેને આપણે ફ્રેંકેસ્ટેઇન તરીકે જાણીએ છીએ.

*સિલાઈ મશીન
ઇ.સ.1845માં ઇલિયસ હોવને એક હિંસક સપનું આવ્યું. કેટલાક આદમખોર લોકો તેને ઉપાડી ગયા. તેઓએ તેને ધમકી આપી કે 24 કલાકમાં સિલાઈ મશીન તૈયાર કર અથવા દુ:ખદાયક મોત માટે તૈયાર રહે. તે નિષ્ફળ ગયો. તેથી પેલા લોકોએ તેને ભાલાથી વીંધી નાખ્યો.એ ભાલાની ટોચ પર એક છિદ્ર હતું. આથી હોવને ખ્યાલ આવ્યો કે જે સિલાઈ મશીનની શોધ માટે તે મથામણ કરતો હતો તેની સોયમાં એક છિદ્ર રાખવું. ને સિલાઈ મશીનની શોધ થઈ.

* DNA
ડૉ.જેમ્સ વોટ્સનને સપનામાં સર્પાકાર સીડી આવી અને તેમને ડીએનએના ડબલ હેલિક્સ સર્પાકાર માળખાનો વિચાર આવ્યો ને તેમને નોબલ ઈનામ પણ મળ્યું.

*પિરિઓડિક ટેબલ
10 વર્ષથી અગ્રણી રસાયણશાસ્ત્રી મેંડેલેવ બધા જ રસાયણિક તત્વોને એક પેટર્ન વડે જોડવાનો પ્રયત્ન કરતાં હતા. કામ કરતાં કરતાં થાકીને ઘસઘસાટ ઊંઘી ગયા. તેમણે સપનામાં એક ટેબલ જોયું, જેમાં બધા તત્વો જરૂર મુજબ ગોઠવાઈ ગયા. જાગીને તેમણે તરત જ કાગળ પર બધું નોંધી લીધું.

*અણુ માળખું
વૈજ્ઞાનિક નીલ બોહરને સપનામાં અણુનું કેન્દ્ર દેખાયું, જેની આસપાસ ઇલેક્ટ્રોન ફરતા હતા, જાણે સૂર્યની આસપાસ ગ્રહો ફરતા હોય. તેના અંતરની લાગણી એમ કહેતી હતી કે આ સચોટ વાત છે. તેમણે પોતાની શોધ દ્વારા એ સાબિત કર્યું ને નોબલ ઈનામ જીત્યા.

*ગૂગલ
વિદ્યાર્થી તરીકે લેરી પેજને એવો અવ્યક્ત ભય રહેતો કે તેને ભૂલથી સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટિમાં એડ્મિશન મળ્યું છે. જેથી તેને સપનામાં પણ ચિંતા સતાવતી. તેણે એવી કલ્પના કરી કે તે પૂરી વેબ જૂના કમ્પ્યુટર પર ડાઉનલોડ કરી રહ્યો છે. તે રાત્રે ઉઠીને ગણતરી કરતો. તેને ખબર પડી કે આ શક્ય છે. બે વર્ષની મહેનતના અંતે ગૂગલનું સર્જન થયું. આજે આપણે ગૂગલ વિનાની દુનિયાની કલ્પના પણ કરી શકીએ છીએ?

*ટર્મિનેટર
ઇતિહાસની એક અતિ સફળ ફિલ્મની પાછળ ડાયરેક્ટર જેમ્સ કેમેરોનને આવેલ એક સ્વપ્ન છે. તેમણે સ્વપ્નમાં એક ધડાકો થતો જોયો, તેમાથી એક અર્ધ કપાયેલો રોબોટ હાથમાં રસોડાની છરી લઈને જમીન પર ઘસડાતો આવતો હતો. તેમણે જાગીને ટર્મિનેટરના પાત્રનું આલેખન કર્યું અને આર્નોલ્ડ શ્વાઝનેગરના અભિનયે તેને યાદગાર બનાવ્યું.

આપણી જાગૃત અવસ્થાના વિચારો, સ્મૃતિઓ, ઝલક, સ્પંદન, જાણકારીઓ સ્વપ્ન બની ઘણી વાર આપણી સર્જનાત્મકતાને જન્મ આપે છે. માટે સ્વપ્નોનું મહત્વ ઓછું આંકી શકાય નહીં. કલામસાહેબ કહે છે એમ સપનાં એટલે બંધ આંખોએ જે જોઈએ તે નહિ, પણ  સપનાં એ છે જેને પૂરા કરતાં આંખોની ઊંઘ ઉડી જાય. ખલીલ જિબ્રાન કહે કે હવામાં સપનાનો મહેલ બનાવો એનો વાંધો નહિ પણ પછી તેની નીચે પાયા ચણીને એને જમીન પર લઈ આવો. કોઈ પણ કાર્ય પહેલા વિચારોમાં, સપનાઓમાં આકાર લે છે. માટે  સપનાં જેટલા મોટા એટલી સિદ્ધિ પણ મોટી. સપનાં તો ક્યારેય સાચા પડતા હશે એવી વૃત્તિ જે ધરાવે તેના સપનાં તો સાચા ન જ પડે. પણ જે શ્રદ્ધાપૂર્વક સપનાને સાચા કરવા નીકળે છે તેને તો એવું જ બને કે ચાલીએ અને રસ્તો ખૂલતો આવે. સપનામાં જ્યારે સ્વત્વ અને સત્વ પ્રગટે ને ત્યારે ઝુઝવા અને ઝઝૂમવાની શક્તિ મળી જાય છે. માટે હું તો કહીશ કે સપનાં જુઓ. આખરે આ સૃષ્ટિ પણ કોઈક પરમ તત્વના સપનાનો આવિષ્કાર જ છે ને?

રીટા જાની 
19/03/2021

એક સિક્કો – બે બાજુ :9) ધરમ કરતાં ધાડ પડી !

આ કહેવત જ દર્શાવે છે કે તમે ધર્મ નું કામ કરવા જાઓ અને સામે ચોર લૂંટારા આવીને તમને લૂંટી જાય ! ધરમ કરતાં ધાડ પડે !
એક વખત અમારાં જીવનમાં જ આવો પ્રસન્ગ બની ગયો : અમે કોઈકની દયા ખાવા ગયાં અને અમારી જ ખબર લેવાઈ ગઈ! એકાદ હાજર ડોલરનો દંડ પણ ભરવો પડ્યો અને એમાંથી માંડ માંડ છૂટ્યાં!
અને એવું કેમ બન્યું ? કારણ કે અમે માત્ર અમારી દ્રષ્ટિથી જ પરિસ્થી જોતાં હતાં : સિક્કાની બીજી બાજુ પણ હોઈ શકે તે વાત લાગણીમાં ભુલાઈ ગઈ હતી !
એ વર્ષ હતું ૧૯૯૩ કે ૧૯૯૪ની સાલનું .અમે શિકાગોમાં ધીમે ધીમે સેટ થઇ રહ્યાં હતાં ! મારું બાલમંદિર ; અને સુભાષનાં એપાર્ટમેન્ટ બિલ્ડીંગ વચ્ચે અમે અમારાં જીવનનો પથ નક્કી કરી લીધો હતો .
માર્ચ મહિનાની આખર તારીખે અમારાં એક બિલ્ડિંગના એક એપાર્ટમેન્ટમાંથી કોઈ ભાડુઆત એપાર્ટમેન્ટ ખાલી કરીને જતો રહ્યો હતો એટલે અમે એ એપાર્ટમેન્ટનું અંદરથી નિરીક્ષણ કરવા નીકળ્યાં હતાં . સુભાષ અંદર ચક્કર મારવા ગયેલ ; અને હું બિલ્ડિંગની બહાર નિરાંતે કુદરતમાં વસંત ઋતુનાં આગમનનાં સુંદર એંધાણ જોઈને ખુશ થઇ રહી હતી : વાહ ! ભગવાનની લીલા પણ કેવી અદભુત છે ! ત્યાં અચાનક એક વીસેક વર્ષની છોકરી હાંફળી ફાંફળી દોડતી મારી પાસે આવી . એ પ્રેગ્નન્ટ હતી તે સ્પષ્ટ દેખાતું હતું . એ થોડી અપસેટ , મૂંઝાયેલ હોય તેમ લાગતું હતું .એણે મને પૂછ્યું કે કોઈ એપાર્ટમેન્ટ આ બિલ્ડિંગમાં ભાડે આપવાનું છે ?
‘ હા , એક એપાર્ટમેન આજે જ ખાલી થયું છે” મેં બધી માહિતી આપી અને બીજે દિવસે સવારે મેનેજમેન્ટ ઓફિસમાં ફોન કરવાનું જણાવ્યું . પણ ત્યાં તો એણે રડવાનું શરૂ કર્યું ! એનો બોયફ્રેન્ડ એને મારતો હતો અને એ પોતાને અને બાળકને મારી નાંખશે એમ ધમકી આપતો હતો એવું બધું એણે મને રડતાં રડતાં કહ્યું .
‘ પ્લીઝ ,તમે મને આ એપાર્ટમેન્ટ આપો ! મારો જાન જોખમમાં છે .. એણે કરગરતાં , કલ્પાંત કરતાં કહ્યું .
“ પછી શું થયું ?” તમે પૂછશો !
એજ થયું જે તમે વિચારો છો .
તમે જો મારી જગ્યાએ હોવ તો જે કરો એજ મેં પણ કર્યું ..
સુભાષને મેં સમજાવીને ઈમોશનલ બ્લેકમેઇલ કરીને એ એપાર્ટમેન્ટ પેલી છોકરી – ટ્રેસી ને આપવા દિલથી ભલામણ કરી .
“ ગીતા , એપાર્ટમેન્ટ કોઈ પણ વ્યક્તિને એવી રીતે આપી શકાય નહીં .” સુભાષે મને ગુજરાતીમાં કહ્યું .
અને પછી પેલી છોકરી – ટ્રૅસીને અંગ્રેજીમાં સમજાવ્યું ; “બેન , તું કાલે ઓફિસમાં ફોન કરજે , એપ્લિકેશન કર્યા પછી અમે બધી તપાસ બાદ જો તારી અરજી મંજુર થશે ત્યાર પછી તને એપાર્ટમેન્ટ જરૂર ભાડે આપીશું .”
પણ હવે એ છોકરી કોઈ વાતે સમજવા તૈયાર નહોતી . એણે કહ્યું કે એ બધી જ વિધિ અત્યારે જ પતાવી દેવા માંગે છે ; પણ આજે એને રહેવા માટે એ જ એપાર્ટમેન્ટ આપો , કારણકે એનો જાન જોખમમાં છે .
એણે બધાં ફોર્મ ભર્યાં અને નિયમ પ્રમાણે ડિપોઝીટ અને ભાડું વગેરે બધું જ આપી દીધું .
કોઈનું ભલું કર્યું છે એવાં આત્મસઁતોષ સાથે એ સાંજ ત્યાં જ પુરી થઇ … પણ ભવિષ્યમાં એક પદાર્થપાઠ શીખવા મળવાનો હતો એનાં બીજ ત્યારે જ રોપાઈ ગયાં હતાં ..
ટ્રૅસીનો બોયફ્રેન્ડ ભારે ખતરનાક હતો . એણે ટ્રૅસીનું આ રહેઠાણ શોધી કાઢ્યું અને હવે એ એની સાથે જ રહેતો હતો ! ત્રણ મહિનામાં આખું નેબરહૂડ ગ્રફિટી , ડ્રગ્સ , ગન શોટ્સ અને પોલીસના ચક્કરોથી ઘેરાઈ ગયું !જાણે કે ગેરકાનૂની કરતૂકોનો અડ્ડો બની ગયું ! બધાં રહેવાસીઓએ અમને કંમ્પ્લેઇન કરી પણ હવે બાજી અમારાં હાથમાં પણ નહોતી !
સિક્કાની આ બીજી બાજુનો અમને ખ્યાલ જ નહોતો !
“ નિયમ પ્રમાણે ના કરીએ એટલે એવું થાય !” સુભાષે પણ અકળાઈને મને કહ્યું હતું .
“ હું કોઈ દયાભાવથી સ્ત્રી અને બાળકની રક્ષા કરવાના ઉમદા ભાવથી વિચારતી હતી, મારે એ વાતમાં પડવાની જ જરૂર નહોતી !” મેં પણ અફસોસ કર્યો .
“ રામાયણ પણ ના રચાઈ હોત જો સીતાએ સદભાવનાથી રાવણને ભિક્ષા આપી ના હોત તો ! ઘણી વાર આપણે સારું જ વિચારતાં હોઈએ છીએ અને બીજી બાજુનો વિચાર કરવાનું ભૂલી જઈએ છીએ !” સુભાષે જે કહ્યું તેમાં તથ્ય હતું . મૌન રહીને મેં સાંભળ્યાં કર્યું .
શિકાગોમાં સુંદર ઉનાળાનાં દિવસો શરૂ થયાં હતાં.. અમે અમારાં જીવનમાં વ્યસ્ત હતાં . બાળકોને એક શનિવારે મિત્રોને ત્યાં પાર્ટીમાં જવાનું હતું અને સુભાષને બિઝનેસનાં ઘણાં કામ હતાં એટલે મેં મારી બેનપણી રમીલાને ઘેર જવાનું નક્કી કર્યું . જે પંદરેક માઈલ દૂર રહેતી હતી .
“ અરે હા ,” સુભાષે મને એક કાગળ આપ્યો અને કહ્યું; “ ગીતા , તારે રસ્તામાં આ ફલાણો પાર્ક આવે છે ત્યાંના મુખ્ય હોલમાં આજે આપણા ફલાણા નેબરહૂડની પાર્ટી છે એટલે જો તું ઉભા ઉભાત્યાં જઈશ તો એ નેબરહૂડના લોકોને સારું લાગશે કે મકાનમાલિક તરીકે આપણે ત્યાં હાજરી આપી !”
“ સ્યોર !” મેં કહ્યું .અને બપોરે બે વાગે હું તૈયાર થઈને બેનપણીની ઘેર જવા નીકળી .
રસ્તામાં એ પાર્કના બિલ્ડીંગ પાસે ગાડી બ્લીન્કર ઉપર રાખી અને હું અંદર ગઈ .
ચારે તરફ મેળા જેવો માહોલ હતો . લોકો ખાતાં પીતાં અને નાચતાં હતાં . સ્ટેજ પર કોઈ બેન્ડ વાગતું હતું અને બે પાંચ જણ ડાન્સ કરતાં હતાં ..
મેં પેલો કાગળ આપ્યો અને હું પાછી વળવા જઈ રહી હતી ત્યાં એ ભાઈ ખુબ વિવેકથી મારી પાસે આવ્યા અને મારી પાસે માત્ર બે મિનિટ માંગી .
“ જુઓ ભાઈ ; હું ઉતાવળમાં છું .” મેં નમ્રતાથી કહ્યું પણ એ તો મને છેક પ્રવેશ દ્વારથી છેક આગળ સ્ટેજ તરફ લઇ ગયા અને એક જ મિનિટમાં પાર્ટીનો ઘોઘાટ બંધ થઇ ગયો ! સ્ટેજ ખાલી થઇ ગયું અને એ ભાઈ મને સ્ટેજ પર લઇ ગયા ને મારી ઓળખાણ આપી … ને પછી પ્રશ્નોની ઝડી વરસી !! અમારું નેબરહૂડ એટલું બધું બગાડી કાઢવા માટે તેઓ મને જવાબદાર ગણતાં હતાં .
ગાંધીજી જયારે ભારતથી સાઉથ આફ્રિકામાં પાછા ફરેલા અને ત્યાં ઓળખાઈ ગયા પછી જે ધમાલ થઇ હતી તેવો જ અનુભવ મને થઇ રહ્યો હોય તેમ લાગ્યું ..
શું કહેવું તે મને સૂઝતું નહોતું પણ મેં અચાનક જ મારો બચાવ કરતાં કહ્યું કે “ મિત્રો . બિલ્ડીંગ મેનેજમેન્ટનું કામ મારું નથી પણ મારા પતિની તબિયત ગંભીર હોવાથી આવું બધું થઇ રહ્યું છે , અને જો કોઈ રસ્તો બતાવશે તો એ અપનાવવા અમે તૈયાર છીએ ..” વગેરે વગેરે .
પ્રિય વાચક મિત્રો ! ઘણી વાર આપણે આવાં રમુજી જોક્સ સાંભળતા હોઈએ છીએ જ્યાં વ્યક્તિ એક જૂઠ છુપાવવા બીજું જૂઠ ઉભું કરે .. મેં પણ આવું જે તે મગજમાં આવ્યું તે કહી દીધું .
ને ગાડીમાં જઈને નિરાંતનો દમ લીધો ! “ હાશ ! જાન છૂટ્યો ! સારું છે કે કોઈ ઓળખીતું ત્યાં નહોતું !”મેં મનમાં વિચાર્યું !
પણ અહીંયા પણ હું એક જ દ્રષ્ટિથી વિચારતી હતી …ફક્ત મારી જ દ્રષ્ટિથી ! સિક્કાની બીજી પણ બાજુ હતી જેનો મને અણસાર પણ નહોતો !
રમીલાની ઘેર પહોંચી ત્યારે એ બહાર જ મારી રાહ જોતી ઉભી હતી .
મને એમ કે બે વાગ્યે એને ઘેર પહોંચવાને બદલે લગભગ સાડા ત્રણે પહોંચી એટલે એ ગુસ્સે થશે .
પણ એણે ચિંતાથી પૂછ્યું ; “ ગીતા , સુભાષભાઈને શું થયું ? એમની તબિયત આટલી બધી ક્યારે બગડી ગઈ?”
હું લગભગ ચક્કર ખાઈને પડવાની તૈયારીમાં હતી .. લે , આને કોને કહ્યું આ બધું ??”
કાંઈ બોલું એ પહેલાં અમે ઘરમાં આવ્યાં. ટી વી . ઉપર જાહેરાત હતી : “ લેન્ડ લેડી અચાનક બગડી ગયેલ નેબરહૂડ માટે લોકો પાસે દિલ ખોલીને વાત કરે છે – વિગત વાર સમાચાર સાંભળો હમણાં ચાર વાગ્યાનાં સમાચારમાં !” અને ત્યાર પછી તો લોકલ છ વાગ્યાનાં સમાચાર અને રાત્રીના દશ વાગ્યાનાં સમાચારમાં પણ હું ઝળકી : “ મારાં પતિની તબિયત બગડતાં પરિસ્થિતિ હાથ બહાર જતી રહી છે , અમે તમારી મદદ માંગીએ છીએ ..” એવી મારી અપીલ સૌ સાંભળી રહ્યાં હતાં!
વાચક મિત્રો , વાત ત્યાંથી ના અટકી , પણ સોમવારે ડે કેર સેન્ટરમાં પણ બધાં પેરેન્ટ્સ મને અતિશય સહાનુભૂતિ દર્શાવવા લાગ્યાં ત્યારે મેં માત્ર એટલુંજ કહ્યું – અલબત્ત મનમાં – કે મારી આ ખોટી ઉભી કરેલી સહાનુભૂતિ મેળવવાની બાબત પાછળ સિક્કાની બીજી બાજુ પણ છે …
જયારે મેં દિલ ખોલીને એ વાત મારી બાલમંદિરની ઈન્સ્પેક્ટરને કરી ત્યારે એમણે મને સાચી સલાહ આપી : “ મદદ કરવા માટે એ છોકરીને ત્યારે શેલ્ટર હોમ કે કોઈ ચર્ચમાં ફોન કરીને લઇ જવાની જરૂર હતી .. જે વાત મને – કે સુભાષને – ત્યારે યાદ જ આવી નહોતી .
સદ્ભાવનાની બીજી બાજુ હોય છે તેના તમને પણ અનુભવ થયા હશે જ .. તો એવાં અનુભવની વાત આવતે અંકે .

સ્પંદન-9

સંધ્યા અટવાઈ તેજ ને તિમિરે
સુંગંધ ખોવાઈ  સાંજના સમીરે
વહેતી આંખોએ  વેરાયા શમણાં
ગાવું ‘તુ ગીત રહ્યું કંઠમાં હમણાં.

એક અદ્ભુત કલાકાર છે ઈશ્વર. એની સર્જેલી પ્રકૃતિમાં અપરંપાર વૈવિધ્ય છે. એટલાં એના વિવિધ રૂપ ને રંગ છે કે હર ઘડી એક નવું જ દૃશ્ય જોવા મળે. આ સૃષ્ટિ દ્વંદ્વથી ભરેલી છે. સુખ-દુ:ખ, રાત-દિવસ, વસંત-પાનખર, ગ્રીષ્મ-શિશિર, તેજ-તિમિર….વિડંબણા એ છે કે આ દ્વંદ્વમાં માનવી તો અટવાયા કરે છે પણ સંધ્યા પણ તેજ અને તિમિર વચ્ચે અટવાય છે. સંધ્યા એ સંધિકાળ છે. દિવસનો ઉજાસ ઓછો થાય છે અને રાત્રિના અંધકારનો આસાર શરૂ થાય છે.

જીંદગી એ ક્ષણોનો સરવાળો છે. કોઈના માટે એ કોયડો છે તો કોઈના માટે પડકાર. હસતું , કૂદતું બાળપણ જુઓ કે યુવાનીનો થનગનાટ કે વૃદ્ધત્વમાં વર્તાતી મનની મૂંઝવણો; થાય કે આ બધું શું છે? જીવનની દરેક ક્ષણ આપણા કાનમાં કૈંક કહે છે… એ છે ઉંમરનો નિચોડ, એ છે સંસારનો સાર…. ક્યાંક છે દુઃખ અપાર તો ક્યાંક છે ખુશીઓની ભરમાર… ક્યાંક ખુશી તો ક્યાંક ગમ. ખુશી અને ગમમાં અટવાતી આ જીંદગીની દરેક પળ ક્યાંક તેજ અને તિમિર વચ્ચે ઝૂલતી હોય છે. કદાચ મનની યાદોને ઢંઢોળીને શોધીએ તો સૂર નીકળે …મને અંધારાં બોલાવે, મને અજવાળાં બોલાવે.

સમયની સૂરીલી સરગમ પલટાય છે અને પ્રગટે છે પડકારોના પડઘમ. પડકાર એ જીવનનો સાર છે. જીવન દ્વંદ્વની કહાણી બને છે. વેણુનાદનું શ્રવણ કરતી રાધાને કૃષ્ણ વિરહ કેવો સાલતો હશે, એની યાદ પણ આપણા મનને વિહ્વળ બનાવવા માટે પૂરતી છે.  એવી એક સવારને આજે યાદ કરવી છે, જ્યારે ભગવાન રામને રાજ સિંહાસનના બદલે ચૌદ વર્ષનો વનવાસ પ્રાપ્ત થાય છે. રામ જ્યારે ગર્ભવતી સીતાનો ત્યાગ કરી તેને વનમાં મોકલે છે, તે વેદના યાદ કરીશું તો થશે કે જીવનની દરેક સવાર કે દરેક સાંજ, પ્રત્યેક પળ કે ક્ષણ પડકાર છે. માનવના જીવનનું દરેક કદમ અજ્ઞાત તરફનું કદમ છે.

પ્રેમકથાઓને સમર્પણ અને આદર્શો સાથે સીધો સંબંધ છે. પણ આ માત્ર પુરાતન સમય કે સાહિત્યની અનુભૂતિ નથી. આ તો છે માનવજીવનની પ્રત્યેક ક્ષણનો પડકાર. કદાચ આવી જ કોઈક ક્ષણોનું દર્શન થાય છે જ્યારે રણમાં માતૃભૂમિની રક્ષા કાજે જતા સૈનિકને તેની પત્ની કે પરિવાર વિદાય આપે છે…આ પળો માનવીની અગ્નિપરીક્ષા છે. અંધકારમય વાસ્તવિકતાઓ અને આદર્શોના ઉજાસ વચ્ચે જીવનસંધ્યા પણ તેજ અને તિમિરમાં ખોવાય છે. પ્રભાતે ખીલેલા પુષ્પો સાંજ પડતાં મુરઝાય છે ને સાંજના સમીરમાં એની સુગંધ ખોવાય છે. શમણાં એ દરેક આંખનું આભૂષણ છે. પણ આંખોમાંથી જ્યારે ગંગા જમના વહે, ત્યારે આંખોના એ શમણાં પણ વેરાઈ જાય છે. ક્ષણો થંભી જાય છે…સમય પણ જાણે કે થંભી જાય છે….હ્રુદયનો ધબકાર …કહે છે સ્પંદનની વાત..ત્યારે હૈયામાં ઊઠેલું ગીત કંઠમાં જ રહી જાય છે.

મને ઓશોએ કહેલી રવિન્દ્રનાથ ટાગોરની વાત યાદ આવે છે. તેમણે છ હજાર ગીતો લખ્યા છે. તેઓ વિશ્વના મહાન કવિઓ પૈકી એક છે. તેમનાં બધાજ ગીતો સુંદર છે. છતાં, મૃત્યુ સમયે તેઓ રડીને ઈશ્વરને કહેતા હતા કે “જે ગીત મારે ગાવું હતું તે ગીત તો હજુ મેં ગાયું જ નથી.” તેમની બાજુમાં ઉભેલા મિત્રે તેમને કહ્યું,” તમને તો ખુશી ને સંતોષ થવો જોઈએ. યુરોપના મહાન કવિ શેલી કરતાં ત્રણ ગણા ગીતો તમે રચ્યાં છે, ગાયાં છે.” ત્યારે અશ્રુભીની આંખે કવિવર ટાગોરે કહ્યું,” તમે મારા અંતરની વાત જાણતા નથી. હું કેવળ એક જ ગીત ગાવા માંગતો હતો! પરંતુ એ શક્ય ન બન્યું. હું છ હજાર વાર નિષ્ફળ ગયો. એ બધા પ્રયાસો હતા. મને એનાથી સંતોષ નથી. હું જે ગીત ગાવા માંગતો હતો , તે ગીત હજુ પણ ગાયા વિનાનું જ રહ્યું છે.” આવું કોઈ પણ વ્યક્તિ સાથે બની શકે છે. આપણે ક્યું ગીત ગાવું છે આ જીવનમાં?

રીટા જાની.
12/03/2021

https://youtu.be/9v5gIThYppw

એક સિક્કો – બે બાજુ :8) કોરોનાની મહામારી !

“મારી હસ્તી જાણે કે એ રીતે હણાઈ ગઈ ;
માસ્ક પાછળ છુપાયું મોં , ને રહ્યાં છ ફૂટ દૂર –
કોણ છે કહેવાય નહીં !”
મેં કોરોના ઉપર એક હતાશાનો શેર લલકારી દીધો !
કોરોનાએ અમેરિકામાં પ્રવેશ કર્યે એક વર્ષ થયું !
માસ્ક પહેર્યા વિના ક્યારે બહાર નીક્યાં હતાં એ હવે યાદ જ આવતું નથી ! જાણે કે આ આપણી જીવન પદ્ધતિ થઇ ગઈ છે ! બે -ત્રણ વર્ષની ઉંમરનાં બાળકોને તો એમ જ લાગે છે કે જેમ પગમાં ચંપલ પહેરીને બહાર જઈએ તેમ મોં પર માસ્ક પહેરીને બહાર જવાનું હોય !
સૌ પ્રથમ ન્યુયોર્કમાં અને પછી સાનફ્રાન્સિસ્કો અને લોસ એન્જલસમાં કોરોના – કે ત્યારેતો એને ફ્લ્યુ જેવો કોઈ રોગ કહેતાં હતાં -તેનો ભય અને તેના દર્દીઓ હોવાનું બહાર આવ્યું , અને એરપોર્ટ પર સૌના ટેમ્પરેચર માપવાનું શરૂ કર્યું !
બસ ત્યારથી – છેલ્લા એક વરસથી -આ કોરોના વાયરસે દુનિયા હલાવી નાંખી છે !
“ જો કે એમાંથી ઘણું નવું , અને સારું પણ જાણવા મળ્યું છે , હોં!” સુભાષે કહ્યું .
હા , દુઃખની વાત છે કે સમગ્ર વિશ્વમાંથી લગભગ બે મિલિયન લોકો આ કોરોનનો ભોગ બન્યાં , જેઓ હવે કદી પાછાં નહીં આવે ; પણ કાંઈક નવતર જોવા અને જાણવા પણ મિયું છે , હોં ! ને હવે એની રસી બજારમાં આવી રહી છે ત્યારે એ મહામારીને કૈક જુદી રીતે જોવા પ્રયત્ન કરીએ : એણે લાખ્ખો નાં લીધાં એ સત્ય છે , જેણે પોતાનાં પ્રિયજન ગુમાવ્યાં એ પાછાં નથી જ આવવાનાં, એ પણ હકીકત છે જ ;પણ – પણ –
હા , દરેક સિક્કાને બે બાજુઓ હોય છે જ .
સિક્કો ગમે તેટલો પાતળો હોય પણ એને બીજી બાજુ હોવાની જ !
તમે ગમે તે એક પરિસ્થિતિ લો : હું તેને આ રીતે મૂલવું ; અને તમે તેને કોઈ જુદી રીતે મૂલવો!
જુઓ ; “ આ કોરોના સમયમાં ઘરમાં ને ઘરમાં રહીને પાંજરે પુરાયેલ પંખી જેવી હાલત થઇ છે એમ કહીને હું પરિસ્થિતિને દોષ દઉં ;” પણ –
પણ જે લોકો સતત એક સ્થળેથી બીજે સ્થળે પ્લેનમાં જ ઉડા ઉડ કરતા હતાં તેમનાં ઘરવાળાઓને આ સમય સુવર્ણકાળ જેવો મધુર લાગે ! હાશકારો થાય !
“ચાલો , છેવટે એમનાં ટાંટિયા ઘરમાં ટક્યા તો ખરા ! “ એ લોકો કહેશે।
ઘણા લોકોના ધંધા પાણી સાફ થઇ ગયાં! બિચારાઓ મુશ્કેલીમાં મુકાઈ ગયાં ! રેસ્ટોરન્ટ , બ્યુટી પાર્લર , અને નાના નાના સ્ટોર્સ – બધું બંધ ! એક બાજુ અર્થ તંત્ર ખોરવાઈ ગયું હોય તેમ લાગ્યું ! અરે નિશાળો અને ખાનગી ટ્યુશન ક્લાસીસ અને સંગીત સ્કૂલ , ડાન્સિંગ ક્લાસ , રમતગમતનાં પ્રાઇવેટ ક્લાસ બધું જ બંધ થઇ ગયું !
તો બીજી બાજુ કોરોનને લીધે ગ્રોસરી સ્ટોર પૂર બહારમાં ખીલ્યાં! શાકભાજી અને ફળ ફળાદિનાં ધંધા ખીલી ઉઠ્યાં!
બધાં ઝાઝું ઘેર રહે અને રસોઈ પણ થવા લાગી ઝાઝી ! એટલે અનાજ પાણીના ધંધામાં તેજી આવી !
સ્ટોક માર્કેટ પણ ચઢ ઉતર કરવા સાથે ટકી રહ્યું !
અને સૌથી મોટો ફાયદો તો એ થયો કે કુટુંબમાં સાનિધ્ય વધ્યું !
ઘર રહીને નોકરી કરવાને લીધે છોકરાઓ અને ઘરની અન્ય વ્યક્તિઓ સાથે સંપર્ક વધ્યો ! ઘરકામમાં બધાંનો સાથ સહકાર મળ્યો !
ડ્રાંઈવિંગ ઓછું થયું એટલે ઝૂમ મિટિંગો દ્વારા જાણે કે રોજ મળતાં હોઈએ એવો આનંદ આવે !
મંદિરો કે અન્ય સોસ્યલ સ્થળોએ જવાનું બંધ થયું એ સાચું , પણ સાથે સાથે જેને વર્ષોથી જોયાં ના હોય તે સૌને વિડિઓ મીટીંગોમાં જોવાનું સામાન્ય થઇ ગયું ! અને સિનિયર મિત્રો જેઓ ક્યારેય સ્માર્ટ ફોન કે કમ્પ્યુટર કે સ્માર્ટ નોટબુકને ધ્યાનથી સમજવા પ્રયત્ન નહોતાં કરતાં , તે સૌ વડીલો પણ કમ્પ્યુટર પર વિડિઓ કોલ કરતાં થઇ ગયાં!” સુભાષે હકારત્મક દ્રષ્ટિથી બધું સમજાવતા કહ્યું !
લો , સિક્કાની આ બીજી બાજુ છે ને ?
સુંદર તડકો નીકળ્યો હોય તો કોઈને એ જોઈને આનંદ થાય ! કોઈ એ તડકાને આવકારે ; અને કોઈને એ જોઈને ફરિયાદ કરવાનું સૂઝે :
“ જરા વાદળછાયું વાતાવરણ હોત તો બહાર ચાલવાની મઝા આવત ! આવા તડકામાં ચામડી બળી જાય અને સ્કિન કેન્સર થવાની શક્યતાઓ વધી જાય !”
તમે જીવનને કઈ દ્રષ્ટિથી જુઓ છો તે મહત્વનું છે ; પાણીથી અર્ધ ભરેલા એક ગ્લાસને જોઈને તમને શું વિચાર આવે છે ? કે આ ગ્લાસ અર્ધો ભરેલો છે ? કે તમે વિચારો છો આ જો , અર્ધો ખાલી ગ્લાસ મારા નસિબમાં આવ્યો ?
જીવનને તમે નકારાત્મક દ્રષ્ટિથી જુઓ છો ?
કે તમે દરેક પરિસ્થિતિમાં કૈક હકારાત્મક શોધવા પ્રયત્ન કરો છો ?
સુભાષે મને સમજાવ્યું .

જીવનમાં પણ મૉટે ભાગે પતિ પત્ની એક સિક્કાની બે બાજુઓ જેવાં જ હોય છે ને ? અને ભગવાને એમને સમજી ને જ એ રીતે ઘડ્યાં છે ! જેથી તેઓ બંને બાજુનો અભ્યાસ કરી શકે અને તેમાંથી તારતમ્ય કાઢે , અને જીવનનો સાચો પથ પોતાની જાતે ઘડી શકે !
હેડ અને ટેઈલ ! એક સિક્કાની બે બાજુઓ ! એક પરિસ્થિને જોવાના બે અભિગમ ! પણ એટલે કે એક બાજુ” માથું અને બીજી બાજુ પૂંછડી નહીં , પણ , “એક બાજુ” જ્યાં કોઈ માથું કે વ્યક્તિની મુદ્રા છે , અને “બીજી બાજુ” જ્યાં તે સિવાયનું બીજું કશુંક છે ! જીવનની પરિસ્થિતિનું સાચું દર્શન !

દામ્પત્ય જીવન સફળ બને છે જયારે તેમાં સિક્કાની બેઉ બાજુઓ હોય છે ! બંને તરફથી પરિસ્થિતિનો ક્યાસ કાઢવાનો !
આ સંસાર છે , કારણકે એમાં પણ તુંડે તુંડે મતિઃ ભિન્ના છે !

આપણે મનુષ્ય છીએ , સ્વતંત્ર રીતે વિચારી શકીએ છીએ ! અને એટલે જ તો સંસાર ચાલે છે ! નહીં તો ગાયોના ધણની જેમ નીચી મુંડી કરીને ઘાંસ ચરતાં ન હોત ?
અહીં બે પક્ષ છે : બે ભિન્ન વિચાર ધારાઓ પણ છે ; પણ એ તો ભેગાં મળીને એક શુદ્ધ વિચાર મોતી બને છે ! નિંભાડામાં તપ્યાં પછીનું એ વિચાર મોતી ! આખરે તો એ સૌ ભેળાં મળીને એક સુંદર સંસાર માળા ઘડે છે !
તુમ મોતી હમ ધાગા !

અને તોયે મેં તો કરૂણ કાવ્ય પંક્તિઓ લખી :

‘આવો સમો ના પ્રભુ દે કદાપિ , કે જીવન તૂટ્યાં કંઈક શ્વાસો રૂંધ્યાંથી !
જીવ ગૂંગળાયો , રૂંધાયો હવા વિણ, પ્રભુ એવો દિન ના તું દે જે કદાપિ !
માનવ ને માનવથી છેટાં રહેવાનું , ડરીને ડરીને જીવન જીવવાનું ;
ને તોયે એ ડર તો સતત રહેવાનો , કે રખે આ દિવસ અલવિદા કહેવાનો !’

સુભાષે મને આશ્વાશન આપતાં , ફરીથી હકારાત્મક વિચાર કરવા સમજાવ્યું .
કોરોના મહામારીમાંથી જયારે હેમખેમ બહાર આવશું ત્યારે
જીવનને એક નવો અભિગમ પ્રાપ્ત થશે , એક નવી જીવન શૈલી અસ્તિત્વમાં આવશે !
ગઝલ પણ એવી જ લખાશે :
“માસ્ક પહેરીને ફરનારાઓ હાથને પણ સ્વચ્છ રાખો ;
જો જીવનન જીવવું હોય તો છ ફૂટની દુરી રાખો !”
કોરોના એ જીવનને જુદી રીતે જીવતા શીખવાડ્યું છે ,
સિક્કાની આ બીજી બાજુ છે – જે હકારત્મક છે ! “સુભાષે સમજાવ્યું.◦

સ્પંદન-8

અડગ અડીખમ છે નિર્ધાર
છો નયન વરસે અનરાધાર
હોઠના દ્વાર ભલે ભિડાય
હામ ચળે ના રતીભાર
રોકાય ના કદી મારું કદમ
છો પથ કઠિન હોય હરદમ
નારી  ગુલાબ કેરું ફૂલ
ખીલે કંટક મહીં, ના ભૂલ.

વિશ્વ એટલે જ વિસ્મય ! જ્યારે કાળમીંઢ પત્થર વચ્ચે પણ એક બીજમાંથી અંકૂર ફૂટે, હિમાચ્છાદિત પહાડની બરફની શિલા વચ્ચે પણ ઝરણું પ્રગટે, કંટકમય ડાળી વચ્ચેથી ગુલાબનું સુવાસિત ફૂલ ડોકિયું કરે અને જે વિસ્મય અને આનંદની અનુભૂતિ થાય કદાચ એવું જ કંઇક મનની પૃષ્ઠ ભૂમિમાં આકાર લઈ રહ્યું છે. વિશ્વની વિકાસયાત્રા આશ્ચર્યથી ભરેલી છે.   વિશ્વની વિકાસયાત્રા કહો કે માનવ ઇતિહાસ, તેમાં પિરામિડથી પણ પ્રાચીન અને અવકાશયાત્રા જેવી અર્વાચીન કંઈ હોય તો તે છે જીવંતતા. જીવંતતા એ જોમ છે. એ જોમના પાયામાં જો કોઈ હોય, તો તે છે ઈશ્વરનું સુંદર, અદભુત, જીવંત, પ્રેમ અને મમતામય વિશિષ્ટ સર્જન – નારી. સ્વરૂપ કોઈ પણ હોય, નાની હસતી રમતી બાલિકા, મમતામય માતા,  રણસંગ્રામની વીરાંગના કે કમ્પ્યુટરના કોયડા ઉકેલતી  આધુનિક નારી કે પછી પરંપરાગત ગૃહકાર્ય કરતી માતા કે પત્ની- નારી એ માનવ સભ્યતાની, વિકાસની જનેતા રહી છે.


8 માર્ચ, વિશ્વ મહિલા દિન. આજે વાત કરવી છે એ નાજુક-નમણી નારની, જેણે લોખંડી તાકાત બતાવી; એ સ્ત્રી શક્તિની જેણે પોતાના આંસુની પરવા કર્યા વગર બીજાના આંસુ લૂછ્યા. આંખોના આકાશ અનરાધાર વરસે ત્યારે એના દરિયામાં ડુબી જવાને બદલે હિંમતથી કિનારે આવી બીજાને પણ બચાવ્યા. આજે વાત કરવી છે 72 વર્ષના સિંધુતાઈ સપકલ ઉર્ફે’ માઈ’ ઉર્ફે ‘અનાથોની માતા’ની. 20 વર્ષનીઉમરે 3 પુત્રોની માતા એવી સિંધુતાઈ પ્રેગ્નંટ હતા. ત્યારે એના પતિએ બેરહમીથી માર મારી ઘર બહાર કાઢી મૂક્યા. અસહાય સિંધુતાઈએ ગમાણમાં અર્ધબેભાન અવસ્થામાં પુત્રીને જન્મ આપ્યો. કેટલાય દિવસો તેણે ફૂટપાથ પર,રેલ્વેપ્લેટફોર્મ પર , કબ્રસ્તાનમાં અને ભીખ માગીને કાઢ્યા. કેટલાય કિલોમીટર ચાલીને તે માતાના ઘેર ગઈ. ત્યાં પણ તેણે આશ્રય ન મળ્યો. આ બહાદુર નારી પોતાના ભાગ્ય પર આંસુ સારીને બેસી ન રહી. તેણે નક્કી કર્યું કે તે તેના સંપર્કમાં આવતા તમામ અનાથ બાળકોની માતા બનશે. અવિરત સંઘર્ષ અને મનોબળથી તેણે 1400 અનાથ બાળકોને આશ્રય આપ્યો. તેની 70 વર્ષની ઉમરે તેનો પતિ પણ અસહાય અવસ્થામાં માફી માગી આવ્યો તો તેને પણ એક બાળકની જેમ સ્વીકાર્યો. તે 84 ગામડાઓના પુનર્વસન માટે લડી. છેવટે સરકારે ખાત્રી આપી કે વિસ્થાપિતો માટે વૈકલ્પિક વ્યવસ્થા થાય ત્યાં સુધી તેમને ખસેડવામાં નહીં આવે. તેમના  અદ્વિતીય કાર્ય માટે તેમને અનેક એવાર્ડથી સન્માનિત કરવામાંઆવ્યા. જેમાં સામાજિક ન્યાય માટે 2013માં ‘ મધર ટેરેસા એવાર્ડ”, 2017માં વિશ્વ મહિલા દિને ‘નારી શક્તિ એવાર્ડ” અને 2021માં સમાજસેવાના ક્ષેત્રે ‘પદ્મશ્રી એવાર્ડ’ મુખ્ય છે.


વિશ્વ મહિલા દિન જાગૃતિ તો લાવશેપણ ફક્ત એક દિન ઉજવવાથી, વાતો ને સમારંભો કરી થોડા એવાર્ડ આપવાથી કે આરક્ષણ આપવાથી મહિલાઓનું રક્ષણ થવાનું નથી. જરૂર છે એ માટે સમાજમાં  માનસિકતા બદલવાની,  નારીએ પોતે શિક્ષિત અને સક્ષમ બનવાની. અહી વાત કરવી છે એવી દીકરીઓની જે ભવિષ્યની આશા છે એટલું જ નહીં જે પોતાના કાર્ય દ્વારા મિસાલ બની.


                            છેલ્લા થોડા  સમયમાં  વિવિધ ન્યુઝપેપરોમાં દેશની દીકરીઓની સિદ્ધિ વાંચી ખુબ આનંદ થયો. આ દીકરીઓની સિદ્ધિઓ જોઈએ.

* જ્યોતિ કુમારી (૧૬ વર્ષ) : રાષ્ટ્રીય બાલશ્રી પુરસ્કાર મળ્યો. ઇવાંકા ટ્રમ્પે પણ તેના કાર્યને બિરદાવી ટ્વિટ કરી અભિનંદન આપ્યા હતા. જ્યોતિ કુમારી ગત માર્ચ માસમાં ગુરગાંવ ખાતે તેના બિમાર પિતાને જોવા ગઈ. અચાનક લોકડાઉન જાહેર થયું. તેમનું વતન ગુરગાંવથી ૧૨૦૦ કિમી દુર દરભંગા ખાતે હતું. ઈજાગ્રસ્ત પિતાને લઈને ભૂખ-તરસ વેઠી રોજના ૧૭૦-૧૮૦ કિમી જેટલી સાયકલ પિતાને લઈને  અઠવાડિયામાં બિમાર પિતાને વતન દરભંગા પહોંચાડ્યા.

* આયેશા અઝીઝ (૨૫ વર્ષ) : દેશની સૌથી નાની વયે મહિલા પાયલોટનું લાયસન્સ મેળવનાર દીકરી.

* સરિતા, કિરણ અને અનિતા તિલોતિયા (૩૫ થી ૪૦ વર્ષ) : રાજસ્થાનના ઝુંઝૂન જિલ્લાના ખેડૂત મંગલચંદ તિલોતિયાની આ ત્રણ દીકરીઓએ એક સાથે એક જ દિવસે અલગ અલગ વિષયમાં Ph.D. ની ડીગ્રી મેળવી.

* પ્રશાંતિ (૩૦ વર્ષ) : આંધ્રપ્રદેશના તિરુપતિ ખાતેના સર્કલ ઇન્સ્પેકટર શ્યામસુંદરની દીકરી પ્રશાંતિ DSP ની વર્દીમાં સામે આવી ત્યારે પિતા શ્યામસુંદરે ગર્વપૂર્વક દીકરીને સેલ્યુટ કરી.

*ભાવના કાન્ત (૨૯ વર્ષ) : ૨૦૨૦ માર્ચમાં નારી શક્તિ પુરસ્કાર રાષ્ટ્રપતિએ આપ્યો. અત્યારે રાજસ્થાન એરબેઝમાં પોસ્ટેડ છે. MIG 21 BISON ઉડાવનારી પ્રથમ મહિલા ફ્લાઈટ લેફ્ટનન્ટ. દેશના કોમ્બેટ મિશન માટે ક્વોલીફાઈ થઇ છે. ૨૦૨૧ના પ્રજાસત્તાક દિવસે ફ્લાઈંગ પરેડમાં હતી.

* ભાવના ખાંભલા : ગુજરાતના પાટડી ગામમાં ડ્રાઈવરનું કામ કરતા સગરામભાઈ ખાંભલાની દીકરી ભાવનાએ પોતે પણ ઘણી મહેનત કરી, કડિયાકામ પણ કર્યું અને પોલીસની CRPF પરીક્ષા પાસ કરી.

                        આ છે આજની દીકરીઓ…આવતી કાલની નારી…ઉજ્જવળ ભવિષ્યની આશ. પ્રશ્ન થાય કે ‘દીકરી એટલે વ્હાલનો દરિયો? ના, ના, ના .. દરિયો તો ખારો હોય છે. દીકરી એટલે મીઠા જળનું સરોવર અને માધુર્યની સરિતા.’  દીકરીઓની ક્ષમતા ક્યારેય ઓછી ના અંકાય. બધા જ ક્ષેત્રોમાં તે પોતાનું ખમીર,સમર્પણ બતાવી શકે છે. ઘર અને વ્યવસાયની સાથે તાલમેલ કરી પોતાના લક્ષ્ય પુરા કરે છે. પિતા અને પતિની સમસ્યાઓ શ્રેષ્ઠ રીતે સમજી માર્ગ કાઢી આપનાર નારીનું રૂપ એટલે દીકરી. દીકરી પોતાના પિતા અને પતિને ક્યારેય નિષ્ફળ જતા કે હારતા જોઈ શકતી નથી.

સિદ્ધિના સોપાન ક્યારે પણ સરળ હોતાં નથી. સિદ્ધિ એ હિમખંડ કે આઈસબર્ગની ટોચ છે. પણ તેની પૃષ્ઠભૂમિ જે દેખાતી નથી તે બરફનો પહાડ હોય છે.  વજ્ર સમાન કઠોર અને છતાં યે કુસુમ સમાન મૃદુ કોઈ વ્યક્તિત્વ હોય તો તે છે સ્ત્રી. જેમ નદીનો પ્રવાહ મરુભૂમિમાં સમાઈ જાય તો કોઈ ઉપલબ્ધિ નથી થતી. એ જ નદીનું પાણી જો વાડી ને ખેતરને મળે તો ધરતી લીલીછમ ઓઢણી ઓઢી હોય એવી લહેરાય છે. માટે નારીની શક્તિને પણ યોગ્ય ધરા મળે તો એ પણ લહેરાઈ ઊઠે.

આજની નારી કહી રહી છે….

નથી રહી હું અબળા નારી
હું છું સ્નેહમય સન્નારી
આંખોમાં મારા અમી વરસે
હૈયું સદા સ્નેહે તરસે
ઝળહળશે ઘોર અંધારે
પડકારો ઝીલવા સજ્જ સદાયે.

રીટા જાની
05/03/2021