અજ્ઞાતવાસ-૧૦-જિગીષા દિલીપ

ટીના સાથે સહજીવનનાં શપથ

 

મને હવે ચિમનભાઈએ રેસ સ્વીકારવાની(ઘોડા ખાવાની) છૂટ આપી દીધી હતી.જો કે મારા થકી કમાએલા પૈસાનો તેમનો એકાઉન્ટટ હિસાબ રાખતો પણ મને તો માત્ર પગાર જ મળતો.પણ મારું બીજા બુકીઓ સાથેનું દેવું ભરાતું જતું હતું ,એટલે હું ખુશ હતો.ચિમનભાઈ ને તો મારા રુપમાં જાણે સોનાનાં ઈંડા મૂકતી મુરઘી મળી ગઈ હતી. તે તો કોણ જાણે મને દિકરાથીએ વધીને પ્રેમ કરીને ખૂબ માન આપતા.મને આમને આમ તેમના ત્યાં ત્રણ ચાર મહિના થઈ ગયાં હતા.ભાઈ છેલ્લા ત્રણ મહિનાથી તેમનાં ખૂબ પ્રશંસા પામેલ નાટક માટે ગુજરાતની ટૂર પર હતાં.બહેન અને રુખીબા પણ ભાઈનાં મોટા શો હોય ત્યારે અમદાવાદ અને આસપાસ ટ્રાવેલ કરી રહ્યાં હતાં.ઘરનાં બધાંનું ધ્યાન ભાઈનાં ધૂમ મચાવી રહેલ નાટક પર હતું.તે દિવસે મોટી રેસ સ્વીકારીને ચિમનભાઈના ખાતામાં મોટી રકમ મારા તરફથી આવી. રેસ સ્વીકારીને જે પૈસા મળ્યા,તે તો ચિમનભાઈએ પોતાની પાસે રાખ્યા,પણ ભેટ તરીકે મને પૈસાનું એક મોટું કવર આપી કીધું ,” જા ,દીકરા આજે પાર્ટી કર.”

 

મેં ચિમનભાઈને ત્યાંથી જ ધીમા દબાતા અવાજે ટીનાને ફોન કર્યો.તે જમવા અને ઊંઘવાનાં સમય સિવાય તેની ખાસ મિત્ર,તેનાં જ ફ્લોર પર,સામે બારણે રહેતી વ્યોમાનાં ત્યાંજ હોતી.વ્યોમાનાં પિતા એક્સીડન્ટમાં ગુજરી ગયેલા અને મમ્મી ખૂબ બીઝી ગાયનેકોલોજીસ્ટ હતાં. વ્યોમાને ભાઈબહેન હતાં નહીં એટલે ટીના લગભગ તેમનાં ઘેર જ રહેતી.ટીનાનાં પપ્પા ખૂબ શ્રીમંત મોટા વ્યાપારી હતાં.પણ સંકુચિત માનસ ધરાવતા હતા.ટીનાને વ્યોમાની સાથે બહાર જવા દેતા અને બંને બહેનપણીઓ એકબીજાની સાથે જ ભણતી અને રહેતી.ટીનાનાં પિતાને છોકરાઓ તેમનાં ઘેર આવે,કે રોજ ફોન કરે તેવું ,જરાપણ ગમતું નહીં.ધરમાં હીટલરની જેમ માત્ર તેમનું જ રાજ ચાલતું.પરતું વ્યોમા બાજુનાં જ ઘરમાં હતી અને તેનાં ઘરમાં કોઈ પુરષ હતો નહીં ,એટલે ટીના ત્યાં રહેતી તો તેમને કોઈ વાંધો નહોતો.બંને બહેનપણી ટીનાને ત્યાં પણ અવારનવાર તેના પપ્પા સાથે પણ જમતી અને બેસતી એટલે તેમને વ્યોમા તેમની દીકરી જેવીજ લાગતી.ચુલબુલી વ્યોમા અમારા ગૃપમાં જ હતી અને મારી પણ ખૂબ સારી મિત્ર હતી એટલે ટીનાને હું મળતો ત્યારે વ્યોમા પણ ઘણીવાર અમારી સાથે જ હોતી.અમે ફોન પર વાતો કરતાં ત્યારે વ્યોમાને ઘેર જ હું ટીનાને ફોન કરતો.

 

મેં વ્યોમને ઘેર જ ટીનાને ફોન કર્યો. તે મારાથી ખૂબ નારાજ હતી,પણ મેં તેને કહ્યું મારે તારું ખાસ કામ છે તારી સાથે અંગત વાત કરવી છે,મને પ્લીઝ એકવાર મળવા આવ.મેં ટીનાને હાજી અલીની બહાર જ્યુસ સેન્ટર પાસે ઊભા રહેવાનું કહ્યું.હું ટેક્સી કરીને ચિમનભાઈને ત્યાંથી સીધો પહોંચ્યો.હું રસ્તામાં વિચારતો હતો કે ટીના આવશે કે નહીં?પણ ટેકસી જ્યારે ટ્રાફીક લાઈટ પર ઊભી હતી ત્યાંજ મેં એને દૂરથી જ્યુસ સેન્ટર પાસે છત્રી લઈને ઊભેલી જોઈ.અનોખા આનંદ સાથે મારું મન નાચી ઊઠ્યું.હું ટેક્સીમાંથી ઉતરીને ઝીણાં વરસતાં વરસાદમાં ભાગીને ટીના પાસે પહોંચી ગયો.તેણે મને તેની સાથે છત્રીની અંદર લીધો.ટીના ચૂપચાપ હતી પણ તેનાં મૌનમાં અનેક ફરિયાદોનો સંવાદ હતો.અમે હાજીઅલીની અમારી કાયમી બેઠક તરફ ચાલવાનું શરુ કર્યું.

 

અમે હાજીઅલીની દરગાહની પાછળની પથ્થરની પાળી પર બેઠાં.ઉછાળા મારતા દરિયાનાં મોજાંનો અવાજ અમારી વચ્ચેનાં મૌનને તોડતો હતો.દરિયા પરથી વાતો ઠંડો પવન અમારા બંનેનાં ઊના ઉચ્છ્વાસને ઠંડા પાડવા કોશિશ કરી રહ્યો હતો.વરસાદનાં છાંટાં નહીં જેવાં પડી રહ્યાં હતાં.અમે છત્રી ઓઢીને જ એકબીજાની સાવ લગોલગ બેઠાં હતાં.ટીના હજુ શાંત જ હતી.મેં એનો હાથ મારાં હાથમાં લઈ સહેજ પંપાળ્યો અને એનાં પરાણે દબાવી રાખેલ આંસુંનો બંધ તૂટી ગયો.મેં એને શાંત રાખવા કોશિશ કરી.હું પણ તેને લાંબાં સમય પછી મળ્યો હતો એટલે મારી ભીતર પણ કેટલીય અનકહી ઊથલપાથલ ચાલી રહી હતી.હું એને બેહદ પ્રેમ કરતો હતો પણ માત્ર પ્રેમથી જીવન ચાલતું નથી એ વાસ્તવિકતા હું ટીનાને સમજાવવા માંગતો હતો.ટીનાને દુ:ખી જોઈને વાત ક્યાંથી શરુ કરવી તે હું વિચારી રહ્યો હતો.એક હાથથી છત્રી આડી કરી મેં એનાં ગાલ પરનાં આંસુંને પી લઈ ગાલ પર એક વહાલ ભર્યું ચુંબન કર્યું.ક્યાંય સુધી હું એને પીઠ પર મારો વહાલભર્યો હાથ પ્રસરાવી ,ધપધપાવતો રહ્યો અને તે રડમસ અવાજે તેનું માથું મારા ખભા પર ઢાળી કહી રહી હતી,કુલ…. તને કેવીરીતે સમજાવું કે તને જોયા વગર કે ફોન પર વાત કર્યા વગરનાં દિવસો કાઢવા મારે માટે કેટલાં મુશ્કેલ હતાં!

 

હાજીઅલી દરગાહની પાછળ અવરજવર નહીંવત હતી.દરિયો,વરસાદ,પવન અને આકાશનાં ભૂરા વાદળોને સાક્ષી બનાવી તેનો હાથ મારાં હાથમાં લઈ મેં ટીનાને કહ્યું,”હું આ પંચમહાભૂતોનાં આ ચાર અસ્તિત્વની સાક્ષી રાખી કહું છું,હું તને બેહદ પ્રેમ કરું છું.અગ્નિની સાક્ષીએ આપણે લગ્નનાં ફેરા લઈશું ત્યારે ફરીથી સહજીવનની શપથ લઈશ.પણ જો આપણે કાયમ જિંદગી સાથે વિતાવવી હોય તો મારે જીવનનિર્વાહ માટે પૈસા કમાવા વ્યવસાય કરવો જ પડશે.ભણવું પડશે.ભાઈ એક્ટર છે એટલે વારસામાં કોઈ ધંધો મળે તેમ છે નહીં.તારા પપ્પા પણ મને ભણતર વગર કે કેરીયર બનાવ્યા વગર તારી સાથે લગ્ન માટે હા પાડશે નહીં.એટલે હું અમેરિકામાં ભણવા જવા માંગતો હતો.”તેમ તેને સમજાવ્યું.મારો ટોફેલનો સ્કોર સરસ આવ્યો અને એડમીશન પણ અમેરિકાની યુનિવર્સિટીમાં મળી ગયું હતું ,પણ હું હજુ નાનો છું કહી બહેનોએ ગ્રેજ્યુએશન કરી આવવા કીધું અને હવે ટાઈમ જતો રહ્યો અને મારો સ્ટુડન્ટ વીઝા પતી ગયો,મારે વિદ્યાનગર જવું નથી તેમજ પૈસા માટે ઘોડાની રેસનો મોટો દાવ,તેમાં થયેલ મોટી હાર,અને મારું ઘરમાંથી ભાગીને અમદાવાદ જવું અને તેમાંથી બહાર નીકળવાની બધી વાત,તેમજ હાલ પપ્પાનાં મિત્રને ત્યાં નોકરી કરુ છું એવું પણ તેને મેં કીધું.પૈસા વગર ખાલી પ્રેમથી જીવન ચાલે નહીં,તે વાત ટીનાને મેં બરાબર સમજાવી.અમે ફરી મળવાનો વાયદો કરી વહાલથી છૂટાં પડ્યાં.

 

બીજે દિવસે સવારે ભાઈ અને બહેન અમદાવાદથી આવી ગયાં.મને તૈયાર થઈ બહાર નીકળતો જોઈ ભાઈએ પૂછ્યું,”ક્યાં જાય છે?”

મેં કહ્યું”,ચિમનભાઈ ને ત્યાં.”

ભાઈએ કહ્યું,” હજુ જાય છે?”

મેં કહ્યું,”હા કેમ?.”

ભાઈ કહે,”ચાલ હું પણ આજે તારી સાથે આવું છું.”

 

હું ને ભાઈ ચિમનભાઈને ત્યાં પહોંચ્યા.ચિમનભાઈએ તો ભાઈને ખૂબ માન આપીને બોલાવ્યા અને બેસાડ્યા.

ચિમનભાઈ તો ભાઈ પાસે મારાં વખાણ કરતાં થાકતાં નહોતા.ચિમનભાઈએ બધી મારાં ઘોડાજ્ઞાનની વાતો ભાઈ પાસે કરી.બુકીઓ સાથે મારાં હિસાબ પતી ગયાંની વાત પણ કરી અને મારાં હિસાબની વધેલી રકમ ભાઈને આપવાની વાત કરી. મારા હિસાબનો પૈસાનો આંકડો સાંભળી ભાઈ આશ્ચર્ય સાથે ઊભા થઈ ગયાં!!ભાઈએ કહ્યું ,”મારે એ પૈસા નહીં જોઈએ,તમે નકુલને જ આપી દો.”

 

ભાઈએ ચિમનભાઈ સાથે જે વાત કરી તેનાથી હું ઊભો થઈ ગયો.ભાઈએ ચિમનભાઈને કહ્યું”,આપનો ખૂબ ખૂબ આભાર કે તમે નકુલનાં બુકીઓનેા હિસાબ પતાવી દીધો.પરતું કાલથી નકુલ આપને ત્યાં નહીં આવે ,અમારે તો એને ભણવા અમેરિકા મોકલવાનો છે અને તેની બહેનોને શશીએ નકુલ અમેરિકા ભણવા જવા પૈસા કમાવવા રેસ રમ્યો,તે વાત કરી એટલે એ લોકો નાનાભાઈને ગમે તેમ કરી અમેરિકા બોલાવી લેવા માંગે છે અને તેના ગ્રીનકાર્ડ માટે એપ્લાય કરી દીધું છે.એટલે એ તો અમેરિકા જશે હવે.

 

ચિમનભાઈએ કહ્યું,” તમારે એને અમેરિકા મોકલવાની કોઈ જરુર નથી.તેનાં ઘોડાજ્ઞાન પરથી હું ચોક્કસ કહીશ કે તેણે અહીં રહી આ જ કામ કરવું જોઈએ.ભાઈ તેમની સાથે હાથ મિલાવી ,આભાર માનતાં ,હાથ જોડી,હસતાં હસતાં ઊભા થઈ ગયાં.ભાઈ રસ્તામાં મને કહે,”તારી માને કંઈ ખબર પડે નહીં કે તું બુકીનાં ત્યાં નોકરીએ રહ્યો છું,ધ્યાન રાખજે નહીં તો હું અને તું બંને ઘરની બહાર હોઈશું ! સમજ્યો.”ચિમનભાઈએ મારાં હિસાબનાં પૈસા ભાઈએ લેવાની ના પાડી,એટલે મોટું કવર મને એક સરસ બેગમાં ભેટની જેમ આપ્યું.

 

બે ત્રણ દિવસ પછી હું સાંજે બહારથી ઘેર આવ્યો તો બહેન ગુસ્સામાં રાતીચોળ અને ભાઈ તેને કંઈક સમજાવી રહ્યાં હતાં. મને જોઈને બહેન તાડુકી”,કોઈ ન મળ્યું ! તે ચિમનભાઈની દીકરી જોડે તેં ચક્કર ચલાવ્યું.”

“હું તો બાધાની જેમ બહેન સામે જોતો જ રહ્યો! ભાઈ કહે ,”હું તારી માને સમજાવું છું પણ તે માનતી જ નથી.”મેં પૂછ્યું ,”પણ થયું શું આ બધું,મને કોઈ કંઈ કહેશો?.”

 

ભાઈ કહે,” ચિમનભાઈ આવ્યા હતા અને કહેતાં હતાં,” નકુલ તો હવે મારો દિકરો છે,મેં તો તેનો ફોટો મારા બેડરૂમમાં લગાવી દીધો છે અને તેમની સ્વરૂપવાન દીકરી માટે તારું માંગું લઈને આવેલા અને હા પાડી દઈએ તો તને ડીગ્રી માટે તેમની ઓળખાણથી ડોનેશન આપી જયહિંદ કોલેજમાં એડમીશન પણ અપાવી દે અને પૈસા પણ ડોનેશનનાં તે ભરી દે તેમ કહેતા હતાં.”

 

હું તો આ સાંભળી સાવ આભો જ બની ગયો! અને મારાથી બોલાઈ ગયું”,બહેન !મને તો મારી ફ્રેન્ડ ટીના ગમે છે! ” અને બધાં એક બીજાની સામે આશ્ચર્ય સાથે જોઈ રહ્યાં!!!!

 

જિગીષા દિલીપ

 

 

 

અજ્ઞાતવાસ-૯

Gold giver 

ચિમનભાઈએ બે મિનિટ વિચારીને ભાઈને કીધું,”જયદેવભાઈ ,મારે નકુલ સાથે બધી વાત શાંતિથી બેસીને સમજવી પડશે.તમારા રેડિયો શો નો ટાઈમ થઈ જશે,મામલો થોડો ગંભીર લાગે છે.ભાઈએ કીધું,” મને પણ”.મને ચિમનભાઈની સાથે વધુ શાંતિથી વાત કરવા મૂકીને ભાઈ ઘેર ગયા.ભાઈનાં ગયાં પછી ચિમનભાઈએ મને પૂછ્યું,”દિકરા ,તારી ઉંમર શું છે?” મેં કીધું “,અઢાર વર્ષ.”હું કોની કોની સાથે કેટલું રમ્યો તેની બધી વિગતો તેમણે આશ્ચર્ય સાથે લીધી.પછી તેમને મેં નામ આપ્યા તે બુકીઓને તેમણે ફોન કરવા માંડ્યાં.

ફોન કરી ચિમનભાઈએ કહ્યું,” ભાઈ ,તમારે જે નકુલભાઈ પાસેથી પૈસા લેવાના છે,તેં મારી સાથે મારે ઘેર બેઠા છે. પણ તમે આટલા નાના છોકરાંનાં આટલાં બધાં પૈસા લખ્યા કેવીરીતે? ૯૦૦૦,૧૦૦૦૦ હજાર રૂપિયા ૭૪-૭૫ ની સાલમાં મોટી રકમ ગણાતી. સામેથી બુકીએ કહ્યું,” કૌન સા છોટા બચ્ચાં?યે તો હમારે પાસસે હર બાર જીત કે પૈસે લે ગયા હૈ,પૂછો ઉસે! યે તો હર બાર જીતતા હૈ ,ઉસકો બચ્ચા મત સમઝેા! યે તો બડા ખિલાડી હૈ,ઘોડે કે બારેમેં સબ કુછ જાનતા હૈ.

“ચિમનભાઈ આશ્ચર્ય સાથે મનમાં જ બબડ્યા”ઘોડે કે બારેમેં સબ કુછ જાનતા હૈ?“
તેમણે તો બધાં બુકીઓ સાથે એક જ વાત કરી,” જો ભાઈ,આનાં પિતા તો એક્ટર છે,કોઈ બિઝનેસમેન નથી.નકુલ પાસે તમને ચૂકવી શકાય એટલા પૈસા છે નહીં ,તો તમે ગમે તે કરશો તે તમને ક્યાંથી પૈસા આપવાનો છે? હું એના પૈસાનાં હવાલો મારે માથે લઈ લઉં છું અને એને મારે ત્યાં નોકરીએ રાખી લઉં છું.એટલે હું થોડા થોડા કરીને તમારા પૈસા અપાવીશ.આમેય તમારા પૈસા તો ડૂબી જ ગયેલાં છે સમજો.તમે હવે કાલથી એના ઘેર જવાનું બંધ કરી દેજો.નકુલનાં પૈસાની વાત મારી સાથે કરજો.ચિમનભાઈ મનમાં જ કંઈક વિચારી રહ્યાં હતા.

ચિમનભાઈ એટલાં મોટા બુકી હતાં કે બધાં તેમનું માન રાખે જ.એ પછી એમણે મને કહ્યું કે”,.મારે માણસની જરુર છે.એમ કર ,કાલથી તું મારી ઓફીસે નોકરીએ લાગી જા.હું તને ૩૦૦ રૂપિયા પગાર આપીશ અને બસનું ભાડું.સાંજે બનશે ત્યાં સુધી હું તને બ્રીજકેન્ડીનાં નાકે ગાડીમાં ઉતારતો જઈશ.મને એમની ઓફીસનું સરનામું આપ્યું અને કહ્યું કાલથી આવી જા.મારી મુશ્કેલીનાં તારણહાર તે હતા એટલે મારી પાસે હા કહેવા સિવાય કોઈ રસ્તો જ નહોતો.

ચિમનભાઈનાં ત્યાંથી ઘેર પહોંચ્યો એટલે બહેને મારી સાથે થોડો કકળાટ,થોડી રડારોળ અને તેની અંતરની લાગણીની લેવડદેવડ કરી.પણ આખરે તો માનાં બરફ જેવાં ઠંડક આપતાં દિલને પ્રેમની ઉષ્માથી પીગળાવતાં કેટલી વાર?તેમાં ભાઈએ મામલો ચિમનભાઈએ પતાવી દીધો છે એમ બહેનને સમજાવી અને બુકીનાં માણસો આવતાબંધ થઈ ગયાં એટલે બહેન શાંત થઈ ગઈ.ટીના હું વિદ્યાનગર ગયો,ત્યારથી જ નારાજ હતી પણ મને વિદ્યાનગર ફોન કરતી.હું પાછો આવી ગયો એટલે ખુશ હતી પણ મેં ટોફેલ આપી અમેરિકા જવાનું વિચાર્યું તે તેને જરાપણ ન ગમ્યું.તેને એમ જ થઈ ગયું કે હવે હું તેને છોડીને કાયમ માટે જતો રહીશ. મને તો તેને માટે ભારોભાર લાગણી હતી પણ તે સમજવા તૈયાર જ નહોતી. એટલે અમારે થોડા ઝઘડા ચાલતાં હતા.એમાં મારી રેસની મોટી હારે મને પણ સાવ ભાંગી નાંખ્યો હતો.

ચિમનભાઈની ઓફીસ ભૂલેશ્વરમાં એક આખો માળો હતો.નીચેને માળ બધી દુકાનો હતી.બહારથી બિલ્ડીંગ જૂનું પણ અંદરથી ઓફીસ અને સ્ટાફ ભવ્ય હતા.લાઈન સર ટેલિફોન લઈને બેસેલા માણસોનો મોટો સ્ટાફ ,સતત આવતા રહેતાં ચા,પાણી અને ભાતભાતનાં નાસ્તા.મને ખબર નહોતી કે તેમણે મને કેમ નોકરી પર રાખ્યો છે? અને મારે ગાદી તકિયા પર બેસીને શું કામ કરવાનું છે?
મેં ચિમનભાઈનાં ત્યાં જવાનું ચાલુ કર્યું.ચિમનભાઈનો કારોબાર ખૂબ મોટો હતો.કેટલાય ટેલિફોન સાથે પેન્સીલર (બેટ લખનાર ) હતાં. હું ચિમનભાઈની ઓફીસે પહોંચ્યો,પણ હજુ ચિમનભાઈ આવ્યા નહોતા.મને નાના છોકરા જેવો અને નવો નવો નોકરીએ આવેલ જોઈ ઓફીસમાં સહુ સમજતાં હતાં કે કોઈ શિખાઉ છોકરો પેન્સીલરનું કામ શીખવા આવ્યો છે.મોટી ઉંમરનાં કાકાએ મને બેટ અંગે શિખવાડતા કીધું,”જૂઓ નકુલ ,ઘોડાનો નંબર લખી ,સામે તેનો ભાવ લખી પન્ટરને (બેટીંગ કરનારને)તે ભાવે કેટલા પૈસા લગાડવા છે તે લખવાનું.દા.ત.નંબર ૨નાં ઘોડા પર ૬/૫ = પ રૂપિયાની બેટ પર ૬ રૂપિયા પ્રોફીટ એટલે તમારેા ઘોડો જીતે તો તમને ૧૧ રૂપિયા પાછા મળે.હારો તો તમારાં પ રૂપિયા જાય.અને આ ભાવ પર તમે જેટલા પૈસા લગાડ્યા હોય તે જીતો તો બુકીએ તમને ભાવ પ્રમાણે ગણીને આપવાના.એક જ ઘોડા પર જેટલાં વધારે લોકો પૈસા લગાડે તેમ તેમ તે ઘોડાનો ભાવ ઓછો થઈ જાય.(પન્ટર)બેટ લગાડનારની ,બેટ બુકી સ્વીકારે ,તેને રેસની ભાષામાં ઘોડો ખાઈ જવો તે શબ્દ પણ વપરાય છે.આમ ઘરડા કાકા મને બેટ કેવીરીતે લખવાની,કેવીરીતે બેટ સ્વીકારવાની (ઘોડો ખાવાનો)તે સમજાવવા લાગ્યા..હું મનમાં તો હસતો હતો પણ મોટી ઉંમરનાં કાકાને માન આપતા કંઈ બોલ્યો નહીં.

એટલામાં ચિમનભાઈ આવ્યા અને હાથ પકડી તેમની ગાદી પાસે લઈ જઈ મને તેમની બાજુમાં બેસાડ્યો.તેમની આજુબાજુ ત્રણ,ચાર ફોન પડેલા. ચિમનભાઈ એક ફોન પર હોય તો બીજો ફોન મારે ઉપાડીને ક્યા ક્લાયન્ટનો ફોન છે તે કહેવાનું,તે મોટા ઘરાકની સાથે પહેલા વાત કરતા. તેમજ ઘરાકની લીમીટ સુધીનાં પૈસા પતી જાય તો તેની અમુક બેટ,કાપીને બીજા બુકીઓને તે બેટ પાસ કરવાની,આ કામ માટે બીજા બુકીઓને ફોન કરવાનું કામ પણ મારે કરવાનું, પણ બધું કામ ચિમનભાઈ સાથે જ.રેસ રમનારાં મોટા અને ખાસ ગ્રાહકોને તે સંભાળતા.મુંબઈનાં મોટા નામી એક્ટરો,ગર્ભશ્રીમંતો,તેમજ મોટામોટા વેપારીઓ અને ઈન્ડસ્ટ્રીયાલીસ્ટો ચિમનભાઈને ત્યાં રેસની બેટ લખાવવા આવતા.તેમનું બુકી તરીકેનું ખૂબ મોટું નામ હતું. હવે મને ચિમનભાઈને ત્યાં થોડા દિવસો થઈ ગયા હતા.એક દિવસ રેસ શરુ થવાની હતી અને એક્ટર મહેમુદનો ફોન આવ્યો.

ચિમનભાઈએ ફોન ઉપાડ્યો અને મહેમુદે પૂછ્યું”,ચિમનભાઈ Gold giver કા ક્યા ભાવ?

ચિમનભાઈએ કહ્યું,” ૧/૧.૬૦ એક રૂપિયો સાઈઠ પૈસા.”

મહેમુદે કહ્યું,”૫૦,૦૦૦ રૂપિયા લીખો.”

ચિમનભાઈએ કહ્યું,”સારું.”

બેમિનિટ પછી ફરી મહેમુદનો ફોન આવ્યો,” Gold giver ક્યાભાવ?”

ચિમનભાઈ એ કહ્યું,”૧/૧.૪૦ એક રૂપિયો ચાલીસ પૈસા.”

મહેમુદે કહ્યું,”૨૫૦૦૦ રુપિયા લીખો.”

ચિમનભાઈએ કીધું ,”ઓકે.”
જેમ જેમ રેસનો ટાઈમ નજીક આવતો જાય તેમ તેમ એક ઘોડો બધાંને જીતે તેમ લાગે એટલે તેનો ભાવ ઘટતો જાય.જેમ જેમ રેસનો ટાઈમ નજીક આવતો જાય તેમ તેમ પન્ટરને લાગે કે તે જીતી જશે,તો તે થોડી મિનિટોમાં ખૂબ પૈસા કમાઈ જશે.જીતવાનાં નશાનાં ખ્વાબમાં તે પૈસા બુકીને લખાવતો જાય છે.

હવે રેસ શરુ થવાની એક બે મિનિટની જ વાર હતી અને મહેમુદનો ફરી ફોન આવ્યો.”,Goldgiver ક્યા ભાવ? “રેસની કોમેન્ટ્રી રેડિયો પર ચાલુ થઈ ગઈ હતી.

ચિમનભાઈએ કહ્યું.”૧/૧.૨૦ એક રૂપિયો વીસ પૈસા,પણ હવે ચિમનભાઈને બેટ સ્વીકારવી નહોતી.

મહેમુદે કહ્યું,”ચિમનભાઈ ૧.૨૦ નાભાવે Goldgiver ૫૦,૦૦૦ રૂપિયા લખો.”

ચિમનભાઈ મહેમુદની બેટ સ્વીકારવા તૈયાર ન હતા.મહેમુદે કહ્યુંકે ચિમનભાઈ તમે બેટ સ્વીકારશો નહીં તો હું કાયમ માટે બીજે જતો રહીશ.તે વખતનાં ફોનમાં સામે વાળો ઘાંટાં પાડીને બોલે તો બાજુમાં બેઠેલી વ્યક્તિને બધી વાતચીત સંભળાય.હું મહેમુદની બધી વાત સાંભળતો હતો.હવે મને ચિમનભાઈનો મોટો ઘરાક જતો રહે તે ગમ્યું નહીં.

હું બાજુમાં જ બેઠો હતો,મેં ચિમનભાઈનાં ફોન પર હાથ મૂકીને કીધું”,ખા જાઓ યે ઘોડા”.અને કાગળમાં લખીને આપ્યું,”યે ઘોડા જીતને કી બાત તો દૂર હૈ યે એક,દો,તીનમેં ભી નહીં આયેગા.આપ ઘોડા ખા જાઓ.”
ચિમનભાઈએ,”મહેમુદની બેટ સ્વીકારી લીધી.”
એક જ મિનિટ પછી રેસ ચાલુ થઈ ગઈ.ચિમનભાઈ મારી સામે ગુસ્સાથી જોવા માંડ્યા અને ઘૂરકીને બોલ્યા”,અબે સાલા !તેં કેમ મને આટલું મોટું રીસ્ક લઈ ઘોડો ખાઈ જવા કીધું,તને ભાન પડે છે આ કેટલા પૈસા થયા?

મેં શાંત ચિત્તે જવાબ આપ્યો,”અરે!ચિમનભાઈ ચિંતા કી તો કોઈ બાત હી નહીં હૈ યે ઘોડા જીતને વાલા નહીં હૈં.જીતનેકી બાત તો દૂર હૈ પર યે એક,દો,તીનમેં ભી નહીં આયેગા,ઘોડો જીતવાનો નથી,તે વાત મેં ખૂબ દ્રઢતાથી કહી.આ ઘોડો નહીં જીતે કારણ તેનો એક knee સૂજેલો છે અને તે જ્યારે દોડે છે ત્યારે તેને high knee action થાય છે.એટલે કે તે પગ જ્યારે ઢીંચણથી ઉપર લઈ જઈ નીચે લાવે છે ત્યારે તેને નીચે લાવતાં બે સેકંડ વધારે લાગે,એટલે તે ઘોડો પહેલા જીત્યો હોય પણ high knee action થયાં પછી જીતે નહીં.અમે વાતચીત કરતાં હતાં ત્યારે રેસ ચાલુ થઈ ગઈ હતી.
થોડીવારમાં તો રેસનું રેડિયો પર રીઝલ્ટ આવ્યું.Goldgiver હારી ગયો હતો.ચિમનભાઈને તો મારી સલાહથી લાખ રુપિયા ઉપર ફાયદો થઈ ગયો હતો. તેતો મારા ઘોડાજ્ઞાનથી મારી પર ફિદા થઈ ગયા.મને પૂછવા લાગ્યા કે ,”તને કેવીરીતે ખબર કે ઘોડાનો knee સૂજેલો છે. અને તેને high knee action છે.? “મેં કહ્યું,” હું રોજ સવારે રેસકોર્સ જાઉં છું. અને હું દરેક ઘોડાનાં સેડલ કલોથ પર સવારે ટ્રેનીંગ વખતે લખાવતાં નંબરો તેમનાં નામ સાથે બોલવા લાગ્યો.જૂઓ ૩૧૦ એટલે Thunderstorm,૩૨૫ એટલે Prince of heart,૪૨૩ એટલે healiantha,તે સાથે તે ઘોડાની ખાસિયતો પણ.

આ સાંભળીને તો ચિમનભાઈ માથું ખંજવાળવા લાગ્યા,એમને તો રેસનાં બુકી તરીકે રેસ લખવી અને રેસ સ્વીકારી,ઘોડો ખાઈ પૈસા કેમ કમાવવા તે જ જાણકારી હતી.ઘોડા અંગે તેમને કોઈ જાણકારી હતી નહીં.એતો કહે આ બધાં કયા નંબરો છે?ચિમનભાઈ તો મને આભા બની જોતાં જ રહી ગયાં.તેમનું બુકી મગજ અંદર ને અંદર કંઈ ગણત્રીઓ કરવા લાગ્યું.મને કહે હવે આજથી તને ૧૦૦ રૂપિયા પણ રેસ રમવાની છૂટ નહીં પણ ૧૦,૦૦૦ રૂપિયા સુધી ઘોડા ખાવાની છૂટ………

જિગીષા દિલીપ

અજ્ઞાતવાસ-૭ જિગીષા દીલીપ

તબદીર કી બિગડી હુઈ તકદીર બનાલે…

બહેને મને ગ્રેજ્યએટ ભારતમાં જ થવું પડશે એમ કીધું એટલે મારે પાછું વિદ્યાનગર જવું પડશે એ વિચારથી જ હું ખૂબ નિરાશ હતો.મારી ટોફેલની તૈયારી તો થઈ જ ગઈ હતી એટલે મેં ટોફેલનું ભણવાનું ચાલું રાખી ટોફેલ આપી પણ દીધી.ખૂબ સરસ સ્કોર આવ્યો એટલે ભાઈ અને બહેન તો ખુશ થઈ ગયા.મિસ ડીસોઝાએ મારા માટે શિકાગો નજીકની યુનિવર્સિટીઓમાં એપ્લાય કર્યું.કારણ નીના અને હર્ષા મારી બહેનો શિકાગો રહેતી હતી.North western university of Chicago,Urbana Champagne,અને Loyala university જેવી શિકાગોની યુનિવર્સિટીમાંથી I 20 આવી ગયા.પણ હવે શું???હું ખૂબ મુંઝવણમાં હતો

યોગાસરની ન્યુમરોલોજી ખોટી પડી કે શું?તેમ હું એકલો એકલો વિચારતો રહ્યો.અને મારો અમેરિકા જવાનો પ્લાન પડી ભાંગ્યો ,તેથી હું નિરાશ થઈ ગયો હતો.હવે શું કરવું? તે હતાશાને નિવારવા હાજીઅલીનાં દરિયા કિનારે ટહેલવા ગયો અને પછી રેસકોર્સ પર રીશેલ્યુને મળવા ગયો.જેથી મારો મગજનો ભાર જરા હળવો થાય.ઘણી રાહ જોઈ પણ રીશેલ્યુનો કેરટેકર તેને લઈને આવ્યો નહીં.હું ગેલોપ રેસ્ટોરન્ટમાં જઈ આદુ-ફુદીનાની ચા અને ટોસ્ટનો ઓર્ડર આપી ટેબલ પર બેઠો.હવે રીશેલ્યુ ‘સેન્ટ લેજર ‘થી આગળની invitation રેસ દોડવાનો હતો- તેવી વાતો બાજુવાળા ટેબલ પરથી સંભળાઈ.અને મારાં કાન સરવા થયા. એ લોકો heliantha અને Topmost ની વાતો પણ કરતાં હતાં. રીશેલ્યુનાં માલિક ગોકુળદાસ મુલચંદને કોઈપણ ભોગે રીશેલ્યુને invitation રેસમાં દોડાવવો હતો.હું આજુબાજુનાં ટેબલ પર રીશેલ્યુની આ રેસમાં ભાગ લેવાની વાત સાંભળતો હતો ત્યાંજ રેસ્ટોરન્ટમાં ગીત વાગ્યું

તબદીર કી બિગડી હુઈ તકદીર બનાલેઅપને પે ભરોંસા હો તો દાવ લગાલે…યે દાવ લગા લે….

અને….અને….મારાં મગજમાં એક જોરદાર વિચાર આવ્યો કે ,હું રીશેલ્યુની આ રેસમાં મોટો દાવ રમીને અમેરિકાની ફીનાં પૈસા કમાઈ લઉં,તેથી બહેનો પર મારે નિર્ભર રહેવું ન પડે અને ભાઈ અને બહેનને પણ કોઈ બોજો નહીં. હું બધાંને મારી પૈસા કમાવવાની આવડતથી સરપ્રાઈઝ કરી દઉં.અને હું મનમાં ગણગણવા લાગ્યો”અપને પે ભરોસા હો યેદાવ લગાલે ,અરે યેદાવ લગા લે..તબદીર કી બિગડી હુઈ તકદીર બનાલે….”

ચા ને ટોસ્ટ ખાધા વગર જ પૈસા આપીને હું ઊભો થઈ ગયો.ઘોડાઓને નીકળવાનાં ગેપ પાસે જઈ હું રીશેલ્યુની રાહ જોતો ઊભો રહ્યો.ત્યારે દૂરથી મેં રીશેલ્યુને તેના કેરટેકરને લઈને આવતાં જોયો.હું એને જોઈને એકદમ ચોંકી ગયો. રીશેલ્યુ નજીક આવ્યો એટલે તેને જોઈને હું વિચારમાં પડી ગયો.તેની આંખમાં જે દર્દ હતું તે મને વંચાઈ ગયું!!તેના મોંમાંથી લાળ ટપકતી હતી.રીશેલ્યુ મને થોડોColic લાગ્યો.તેની ચાલ ઢીલી,તેના કાન લબડેલા, તેનો કોટ પણ મને ડલ લાગ્યો.મને ખબર પડી ગઈ કે રીશેલ્યુનાં પેટમાં ગરબડ લાગે છે.રીશેલ્યુ પર જે ઉત્સાહથી હું દાવ લગાડવા ઊભો થયો હતો તે ઓસરી ગયો.મારું મન તો કહેતું હતું કે રીશેલ્યુ આ વખતે રેસમાં ન ભાગ લે,પણ હું ક્યાં માલિક હતો!! મારી આંખનાં ખૂણાં ભીનાં થયા

કમને મેં રેસમાં થોડા પૈસા લગાડ્યાં પણ મારી શંકા સાચી જ પડી.રીશેલ્યું છઠ્ઠો આવ્યો.હું નાનું જ રમ્યો હતો કારણ મને ખબર પડી ગઈ હતી કે રીશેલ્યુનાં જીતવાનાં ચાન્સ ઓછા છે. ત્યારબાદ રીશેલ્યુને પેટમાં અપચો વધી ગયો અને તેને ખાવાપીવાનું અસ્તવ્યસ્ત થઈ ગયું એટલે તેને રેસ્ટ કરવાં તેના માલિકે તેને ફાર્મ પર સારવાર કરવા મોકલી દીધો.

હવે મને રેસ રમી પૈસા કમાવવા બીજા સારા ઘોડા શોધવાનું કામ કરવાનું હતું.હું હવે રોજ સવારે દૂરબીન અને સ્ટોપવોચ લઈને મેમ્બર્સનાં એનક્લોઝરમાં ઘોડાનાં ટ્રેઈનરો see gallop(the fastest running gait of horse)કરે તે,અને ઘોડાની વર્કઆઉટ ૮૦૦ થી ૧૦૦૦ મીટરમાં ક્યો ઘોડો કેટલું ફાસ્ટ દોડે છે ?વિગેરેનો અભ્યાસ કરવા લાગ્યો.

તેમાં મને Sinnfinn સફેદ ઘોડો,Prince of heart ખટાઉનો ઘોડો અને Thunder storm ગ્વાલિયરનાં મહારાજા સિંધિંયાનો ઘોડો ત્રણે ઘોડા ખૂબ ગમ્યા.હવે મને ગમે તે ભોગે રેસ જીતીને પૈસા કમાઈ સફળ થવું હતું.પોતાનાં પૈસે મારે અમેરિકા ભણવા જવું હતું.એટલે ગમે તેમ કરી મેં ઘોડાઓની જાણકારી મેળવવાનું શરુ કર્યું.Thunder strom ને એક દિવસ મેં ઘોડાના ટ્રેલરમાં બેસાડી ,તેના ટ્રેઈનર, દારા પન્ડોલને ક્યાંક લઈ જતો જોયો.મેં તેનો પીછો કર્યો.જુહુ ચોપાટીનાં દરિયા કિનારે તે ઘોડાને ખારા પાણીમાં બે ત્રણ કલાક ઊભો રાખતો. આવું થોડા દિવસો સુધી કરતો રહ્યો.Thunder strom ને Tendon નો પ્રોબ્લેમ હતો.દારા પન્ડોલની આ દરિયામાં કરાવેલ સારવારથી Thunder strom નો ટેન્ડનનો પ્રોબ્લેમ solve થઈ ગયો.

Thunder strom રેસમાં ૬૪ કીલોનાં હેન્ડીકેપ પર ભાગતો હતો.એક ઈમ્પોર્ટેડ ઘોડી Recoup ૫૦ કીલોનાં હેન્ડીકેપ પર ભાગતી હતી.તે પણ Thunder strom સાથે રેસમાં દોડવાની હતી.એટલે ચોપડી વાંચીને રમનાર તો Recoup પર જ પૈસા લગાવે.ચોપડીમાં તો Thunder strom weak tandon વાળો ઘોડો છે તેમજ લખ્યું હોય .મેં જ્યારે Thunder strom નો રેસમાં ભાવ ૧૦ નો હતો ત્યારે તેની પર પૈસા લગાડ્યા.બધાં મને કહેતાં કે Thunder strom તો weak tendon વાળો ઘોડો છે તે ના જીતે! પણ મારી રીસર્ચની ક્યાં કોઈને ખબર હતી!બધાં મારી સાથેનાં મિત્રોએ પણ મારી સાથે બેટીંગ કરી.બધાં Recoup જીતશે તેમ જ માનતા હતાં અને બધાંને સરપ્રાઈઝ કરીThunder strom જીતી ગયો.અને હું પૈસા કમાયો.

એવીજ રીતે Prince of heart ની રેસ પણ હું જીત્યો.આ બધામાં હું ૨૦૦૦,૫૦૦૦ રુપિયા જ રમતો.હવે મેં બધાં જીતે એવા ઘોડાનાં Syces (કેરટેકર) અને તેનાં જોકી સાથે સંબંધ રાખી તેમને ખુશ રાખવા માંડ્યાં હતાં.

મને આખો સફેદ ખૂબ રૂપાળો Sinnfinn બહુજ તેજ અને પાણીદાર જીતે ,તેવો ઘોડો લાગતો હતો.એટલે Sinnfinnnનાં જોકી મોહસીનખાન સાથે મેં દોસ્તી કરી દીધી હતી.હું તેને વરલી સી ફેસ પર બીઅર પીવડાવવાં અને રેસ્ટોરન્ટમાં જમવા લઈ જતો.તેને પૈસા પણ આપતો.અને Sinnfinn વિશે જાણકારી મેળવતો.એક દિવસ વાત વાતમાં તે બોલી ગયો Sinnfinn ને હું તૈયાર કરી રહ્યો છું.આ પાણીદાર ઘોડો છે અને આ રેસમાં બધામાં સૌથી સારો છે એટલે ચોક્કસ જીતશે.

હું પણ રોજ દૂરબીન થી સ્ટોપવોચ સાથે ગેલપમાં તેને જોતો.મને થયું આ વખતે હું Sinnfinn પર ૫૦,૦૦૦ રુપિયા લગાડું ,અને જીતું તો મને મોટી ૫ લાખની રકમ મળી જાય એટલે મે મોટી રકમ લગાડી.હું જે ઘોડો રમતો તે દર વખતે જીતતો એટલે પન્ટર ,બુકીઓ બધાં મને ફોલો કરતાં.અને મારી પર નજર રાખી હું જે ઘોડો માર્ક કરતો તે જ ઘોડો તેઓ પણ માર્ક કરતા.રવિવારની રેસ માટે મેં બુધવારથી પૈસા લગાડવાં માંડ્યા.મેં કેશ પૈસા સિવાય ક્રેડીટ પર પણ આગલી જીતનાં નશામાં રમવાનું ચાલું જ રાખ્યું.મારું જોઈને બહુ લોકો અને બુકીઓએ પૈસા Sinnfinn પર લગાડ્યા એટલે છેલ્લે ટાઈમે એનો ભાવ ઘટી ગયો. હું ત્યારે જ થોડો ગભરાયો,પણ ઘોડો જીતશે એટલે પૈસા ઓછા ,પણ મળશે તો ખરાંને ?એમ વિચારતો રહ્યો.રેસને ટાઈમે છેક વિનીંગ પોસ્ટ પહોંચવાની નજીક સુધી તે જ આગળ હતો અને હું જીતી ગયો માની ખુશ થઈને ઊભો થઈ ગયો ,ત્યાં જ જોકીની ચાબુક હાથમાંથી પડી ગઈ !!Sinnfinn ની આગળ ચાર ઘોડા નીકળી ગયાં. હું બેસી ગયો……હું બરબાદ થઈ ગયો…….હું ગભરાઈ ગયો…..હવે શું કરીશ??? હું તો ખલાસ થઈ ગયો.ઘેર ગયો પણ ઊંઘ ન આવી.સોમવારની સવારે મારે બધાં બુકીઓને પૈસા આપી હિસાબ કરવાનો હોય એટલે હું ઘરમાંથી ભાગી ગયો

જિગીષા દિલીપ

 

 

 

 

 

 

અજ્ઞાતવાસ-૬

ન્યુમરોલોજીસ્ટની આગાહી

વિદ્યાનગરમાં હું મારી જાતને ભણવામાં અને રહેવામાં ગોઠવવાં પ્રયત્ન કરતો હતો,પણ સાઉથ મુંબઈની મારી જિંદગીને ભૂલી નહોતો શકતો.જેમના ત્યાં હું રહેતો હતો,તે ભાઈનાં મિત્ર મનુકાકા અને કાકી મને ખૂબ પ્રેમથી રાખતા.ભાઈનાં કઝીનની ફેક્ટરીમાં મને કોલેજ પછી એપ્રેન્ટીસ તરીકે જોબ ઓફર પણ કાકાએ કરી.હું ફેક્ટરી કોલેજ પછી રોજ જતો,પણ હજુ મારું મન વિદ્યાનગરમાં ગોઠતું નહોતું.એકલતામાં મૌન રહી હું હંમેશા મારી જાત સાથે જ વાતો કરતો રહેતો.ઘોડા અને રેસકોર્સ વગરનું જીવન મને સાવ નીરસ લાગતું.મારાં જીવનમાં જાણે એક સન્નાટો છવાઈ ગયો હતો.તેમજ ટીનએજનાં એ ઉન્માદભર્યા દિવસોમાં ટીનાને મળ્યા વગર હું દુ:ખ ભર્યા હીન્દી ગીતો –

“યે શામકી તન્હાઈયાં ઐસે મેં તેરા ગમ,

પત્તે કહીં,થડકે હવા આઈ તો ચૌંકેં હમ,

જેવા ગીતો સાંભળી દેવદાસ થઈને ફરતો અને મારી યુવાનીની વસંતમાં જાણે પાનખર આવી ગઈ હોય તેવું અનુભવતો.

. મનુકાકા અને કાકી ૬.૩૦ થી ૭.૩૦ ચાલવા જતાં.પછી મિત્રો સાથે ગાર્ડનમાં બેસીને લગભગ ૮.૦૦ વાગે ઘેર પાછા આવતા.ટીના અને મિત્રો કોલેજ પરનાં એસ.ટી.ડી. બુથ પરથી આ સમયે જ મારી સાથે વાત કરતાં.હું મારી ટેવ પ્રમાણે વહેલી સવારે પાંચ વાગે દોડીને છ વાગે ઘેર પાછો આવી જતો.આવીને યોગા કરતો.એ દિવસે અચાનક સવારે ૭.૩૦ વાગે યોગા સર રાજુભાઈનો ફોન આવ્યો.નકુલ,શું કરે છે વિદ્યાનગરમાં?” મેં કહ્યું કેમ સર આવું પૂછો છો?અહીં ભણવા આવ્યો છું તો ભણું છું. આમ પણ વિદ્યાનગરમાં કરવા જેવું બીજુ છે પણ શું?મેં પૂછ્યું,”તમે કેમ છો?ક્યાંથી આજે સવાર સવારમાં હું યાદ આવી ગયો?,”

યોગા સર રાજુભાઈ મારા ઘોડાજ્ઞાન અને એમની ન્યુમરોલોજીને ભેગી કરી મારી સાથે રેસમાં ઘણું કમાએલા,તેથી મારાં સર મટીને મિત્ર વધારે બની ગયા હતાં. તે યોગાસરની સાથે પ્રોફેશનલ ન્યુમરોલોજીસ્ટ પણ હતા.તેમણે કીધું,” નકુલ,એક અઠવાડિયાથી તારી કુંડળીના નંબરનો અભ્યાસ કરું છું ,તો તારા….સંપૂર્ણ યોગ વરસ પછી અમેરિકા બતાવે છે. સો ટકા,ભાઈ ,તું પાછો આવ અને અમેરિકાની તૈયારી કર.” હું મનોમન તો ખૂબ ખુશ થઈ ગયો. અને તેમની સાથે વાત કરતાં કરતાં જ ,’હાશ! હવે આ વિદ્યાનગર છૂટશે ,’ તેમ વિચારવા લાગ્યો.તેમની આ વાત જાણે મારે માટે નવી સવાર લઈને આવી અને આમ પણ મારે તો વિદ્યાનગર છોડવાનું બહાનું જ જોઈતું હતું અને હું કંઈપણ વિચાર્યા વગર મુંબઈ પાછો આવી ગયો.

હું વિદ્યાનગરથી પાછો ફર્યો અને બીજે જ દિવસે વહેલી સવારે રીશેલ્યુને મળવા પહોંચી ગયો.તે તો મને જોઈને ગાંડો થઈ ગયો હતો.તે ગોળ ગોળ ફરી ,બે પગે ઊંચો થઈ તેનો આનંદ વ્યક્ત કરતો હતો.તેનો ટ્રેઈનર પણ અમારી કેમેસ્ટ્રી જોઈ દંગ રહી ગયો હતો.અમે બંનેએ એકબીજાને ખૂબ વહાલ કર્યું.બંનેને જાણે લુંટાએલ ખજાનો પાછો મળી ગયો હતો. ડરબી જીત્યા પછી તે આગળ વધી ગયો હતો.ડરબીમાં ૨૪૦૦ મીટરની રેસ હતી,હવે રીશેલ્યુ ૨૮૦૦ મીટરની ‘સેન્ટ લેજર’રેસની તૈયારી કરતો હતો.એમાં મને મળીને તેનાંમાં નવું જોમ અને ઉત્સાહ દેખાતો હતો, તેથી તેનો ટ્રેઈનર અને જોકી બંને ખુશ હતાં.

મારાં મિત્રો પણ હું પાછો મુંબઈ આવી ગયો એટલે બહુજ ખુશ હતા.આવતાંની સાથે જ મારી ગાડીની ચાવી પરેશ ફેન્ટમે મને આપી અને કીધું,” લે ,ભાઈ તારી અમાનત સંભાળ,બાપા જોડે રોજ તારી આ ગાડી માટે જૂઠનાં ચક્કર ચલાવીને થાક્યો.”ટીના તો મને મળીને વળગીને એટલું રડી કે શાંત રાખતાં નાકે દમ આવ્યો.મેં કહ્યું”,ટીન્સ, હવે કેમ રડે છે? હવે તો હું અહીં આવી ગયો છું બાબા!”

મુંબઈ પાછો ત્રણ મહિના પછી પાછો આવ્યો હતો એટલે ઘરનાં પણ બધાં મને જોઈને ખૂબ ખુશ હતાં.ઘરનાં તો સમજતાં હતા કે હું તેમને મળવા આવ્યો છું.એ લોકોને ક્યાં ખબર હતી કે હું તો કાયમ માટે આવી ગયો છું.રુખીબા તો રાજીનાં રેડ થઈ ગયાં હતા.

બીજે દિવસે યોગા સર રાજુભાઈ ,મને ન્યુ મરીનલાઈન્સનાં બિલ્ડીગમાં આવેલ U.S.I.S.ની ઓફીસમાં લઈ ગયા. ૭૩ -૭૪ માં અમેરિકા ભણવા જવા વિદ્યાર્થીઓની એટલી ભીડ નહોતી.ત્યાં ઓફીસમાં ઈન ચાર્જ મિસ ડીસોઝા હતાં.મેં તેમને કહ્યું,”મારાં S.S.C માં ૬૯.૫% છે.મને ડોક્ટર થવું નહોતું પણ મમ્મીની ઇચ્છાવશ મેં સાયન્સમાં એડમીશન લીધું.ઈન્ટર સાયન્સમાં ફેલ થયો છું ,પણ મારે હવે કોમર્સમાં આગળ ભણવા અમેરિકા જવું છે,તો હું જઈ શકું? તો એમણે કહ્યું,” હા,બેટા,જો તું મહેનત કરીને ટોફેલમાં સરસ સ્કોર લાવે તો S.S.C.નાં તારા રીઝલ્ટ અને ટોફેલનાં સારા સ્કોર પર હું તને સારી કોલેજમાં એડમીશન અપાવી શકું. પરતું તારે ટોફેલ માટે ખૂબ મહેનત કરવી પડશે.હું આઠમાં ધોરણ સુધી ગુજરાતી મિડીયમમાં ફેલોશીપ સ્કુલમાં ભણ્યો હતો.ઘરમાં પણ ગુજરાતી વાતાવરણ એટલે મારું અંગ્રેજી ભાષા પર એટલું પ્રભુત્વ હતું નહીં.મેં નક્કી કરી નાંખ્યું કે ગમે તે થાય,મારે ટોફેલનો સ્કોર સરસ લાવવો જ પડશે તો જ ભાઈ (પપ્પા) બહેન (મમ્મી) મને અમેરિકા મોકલવા તૈયાર થશે.

મેં ટોફેલની તૈયારી શરુ કરી. એક દિવસ હિંમત એકઠી કરી બહેનને સમજાવીને કહ્યું ,”મને વિદ્યાનગર જરાપણ ગમતું નથી અને મારે અમેરિકા ભણવા જવું છે અને હું ટોફેલની તૈયારી કરવા માંગું છું તેમજ મિસ ડીસોઝા સાથે થયેલ વાતચીત અંગે પણ જણાવ્યું.

મારા માતા-પિતા શાંત રહ્યા.મને ભાઈ તો હા પાડશે તેવી ખાત્રી હતી ,પણ બહેન પણ કંઈ બોલી નહીં.કદાચ તેને મારી ભણવાની હોંશ ગમી હશે!!

મેં મારો પૂરતો સમય ટોફેલની તૈયારી માટે મિસ ડીસોઝાની મરીન લાઈન્સની ઓફીસમાં આપવા માંડ્યો.ત્યાં બધી અમેરિકાની યુનિવર્સિટીનાં કેટલોગ્સ,,ફોર્મ્સ,Linguaphone records for english pronunciation & listning practice વિગેરે હતું. મને મિસ ડીસોઝા આ linguaphone record મૂકી આપતા અને હું તે સાંભળતો.ત્યાં બેસીને રોજ એક ઈંગ્લીંશ પીક્ચર પણ જોતો. હું ટોફેલમાં highest score મેળવવા ખૂબ મહેનત કરવા લાગ્યો.ભાઈ અને બહેન પણ મને ભણતો જોઈ ખૂબ ખુશ થવાં લાગ્યા.

મારે બધી યુનિવર્સિટીમાં ડોલરમાં એપ્લીકેશન કરવા,મિસ ડીસોઝાએ મને ખૂબ મદદ કરી હતી એટલે તેમને આપવા,તેમજ મારા ગ્રીન કાર્ડની એપ્લીકેશન કરવા પૈસાની જરુર હતી.મારી મોટી બહેન નીના ત્રણ વર્ષ પહેલાં અને નાની બહેન હર્ષા એક વર્ષ પહેલાં સીટીઝન ગુજરાતીને પરણીને અમેરિકા ગઈ હતી.

રીશેલ્યુની ‘સેન્ટ લેજર રેસ’માં જીતી મેં આ બધાં પેમેન્ટ કરવા પૈસા ભેગા કરવા માંડ્યાં.મેં બહેનને (મમ્મીને)મારી બહેનોને પત્ર લખી, મારા અમેરિકા ભણવા આવવા અંગે અને મારું ગ્રીનકાર્ડ એપ્લાય કરવા માટે પેપર્સ મોકલવા અંગે વાત કરવાનું કીધું.ત્યારે ગ્રીનકાર્ડ એપ્લાય કર્યા પછી ત્રણ ચાર મહિનામાં મળી જતું.નીના અને હર્ષાએ મમ્મીનાં પત્રનાં જવાબમાં કીધું “ નકુલ હજુ અમેરિકા આવવા માટે થોડો નાનો છે,બહુ લાડમાં ઉછેરેલો છે અને મેચ્યોર નથી તો તેને પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએશન માટે મોકલો તો સારું.અમેરિકામાં ગ્રેજ્યુએટ થવા ઈન્ડીયાનાં દસલાખ રુપિયા થાય તે પણ મોટી રકમ છે.તો ત્રણ ચાર વર્ષ પછી આવે તો તે થોડો મેચ્યોર થઈ ગયો હોય.બહેનોનાં પત્રોનો જવાબ વાંચી બહેને મારા ખભા પર હાથ રાખતા કહ્યું,”બેટા,તારે ગ્રેજ્યુએટ તો અહીં જ થવું પડશે.”

પત્રનાં જવાબથી હું નિરાશ થઈ ગયો.મેં મારી ટોફેલની બુક બંધ કરી નાંખી અને હું મનમાં જ બબડ્યો” ઓહ નો !ફરી વિદ્યાનગર???”

જિગીષા દિલીપ

મિત્રો તમે ન જોયેલા અને ન સાંભળેલા પ્રકરણ અહી મેળવી શકોશો . https://shabdonusarjan.wordpress.com/?s=%E0%AA%85%E0%AA%9C%E0%AB%8D%E0%AA%9E%E0%AA%BE%E0%AA%A4%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%B8&submit=Search

અજ્ઞાતવાસ -૫

રીઝલ્ટનું રીઝલ્ટ

ડરબી પછી તો અમે સૌ માલદાર અને સ્કુટર ,ગાડીનાં માલિક બની ગયાં હતા.ઈન્ટર સાયન્સનાં રીઝલ્ટનાં આગલે દિવસે હું તો પાસ જ છું એવા વિશ્વાસ સાથે મોડી રાત સુધી મિત્રોની ટોળકી સાથે મઝા કરતો હતો.આ વખતે તો મેં,મારા બદલે પરીક્ષા આપવા ડમી તરીકે,બી.એસ.સીનાં છેલ્લા વર્ષમાં ભણતાં જરુરીયાતમંદ વિદ્યાર્થીને બેસાડવા ,પૈસા ટ્યુશન સરને આપ્યા હતાં.મિત્રો ચિંતા કરતા હતાં રીઝલ્ટની ,પણ હું તો એકદમ ખુશ હતો અને બીજે દિવસે પાસ થવાની પાર્ટી અંગે વિચારતો હતો.રીઝલ્ટની આગલી રાત્રે મોડો ઘેર આવ્યો ત્યારે રુખીબાએ બારણું ખોલ્યું.તે રોજ હું ઘેર પાછો ન આવું ,ત્યાં સુધી જાગતાં જ હોય.મારા શર્ટમાંથી સિગરેટની વાસ આવે એટલે મને કહેતાં “ નકુલ, શર્ટ પાણી ભરેલ ડોલમાં પલાળી દે જે.” શશી જાણશે તો આવી બનશે!

મને સાથે બેસાડી કેટલીએ વાર પ્રેમથી સમજાવતાં “બેટા! તું આ ખોટી ટેવનાં રવાડે ચડ્યો છું,હજુ શોખથી કે દેખાડો કરવા પીતો હો તો બંધ કરી દે.જો ,હવે આ છીંકણીં મારાથી છૂટતી નથી અને તને ખબરછે ને?શશી કેટલી ગુસ્સે થાય છે!

મારી રોજની સવાર ભાઈ (પપ્પા)અને (મમ્મી)બહેનનાં પ્રેમભર્યા સંવાદથી પડતી.બહેન,ભાઈને વહેલી સવારે ચા આપતાં પૂછતી” શું પટેલ,આજનો શું પ્રોગ્રામ છે? કયા નાટકનો શો છે આજે?કે કયા નાટકનું રીઅલસર છે ?બંને જણાં અઠવાડિયામાં એકાદ નાટક જોવા પણ સાથે જતાં.તેમની વચ્ચે ખૂબ સુંદર કેમેસ્ટ્રી હતી.તેઓ એક બીજાનાં પર્યાય હતાં.ઝઘડો કે ઘાંટાંઘાંટ મેં ક્યારેય મારાં ઘરમાં જોયા જ નહોતા.ભાઈ રાત્રે ગમે તેટલા મોડા આવે,તો પણ બહેન ઊંઘમાંથી ઊઠીને તેમને જમવાનું ગરમ કરી પીરસતી.રુખીબા તો બહેનને દીકરીથીએ વધુ પ્રેમ કરતા.માત્ર મને રોજ બટાકાની ચિપ્સ કરી આપે કે મારાં ઈસ્ત્રી કરેલ કપડાં મારાં કબાટમાં રુખીબા ગોઠવી આપે ત્યારે બહેન બૂમાબૂમ કરતી કે ‘ બા,તમે નકુલને સાવ બગાડી દીધો છે,થોડું કામ તો એને જાતે કરવા દો.અને આ બટાકા ખવડાવ્યા કરો છો તો લીલાં શાકભાજી કે ફુ્ટ્સ ખાતાં ક્યારે શીખશે?

બહેનને હાઈ બ્લડપ્રેશર રહેતું.તેથી જ્યારે તેનું ધાર્યું ન થાય,તો તે ગુસ્સે થઈ જતી. નહીંતો તેનો ચહેરો તો સદાય હસતો ,અને તેનાં ખુલ્લા હાસ્યનાં અવાજથી અમારું ઘર ગુંજતું રહેતું.

પણ તે દિવસની સવાર ખૂબ હતાશાભરી ઊગી!! મેં બહેનનો રડવાનો અવાજ સાંભળ્યો.ભાઈ શાંતિથી તેને સમજાવી રહ્યા હતા.”જો,શશી,આપણા બાળક પર આપણાથી કોઈ જાતની જબરદસ્તી ન કરાય.એવું કરતાં તેનો વિકાસ રુંધાઈ જાય.નકુલને ડોક્ટર ન બનવું હોય તો,તેને જે કરવું હોય તે ખુશીથી કરવા દે.તું મારી જ વાત જો,કેટલો નાનો હતો અને બાપાજી ગુજરી ગયા.હું ,રુખીબા સાથે મામાને ઘેર જ મોટો થયો.ઉદ્યોગપતિ મામા મને પણ તેમનાં દીકરાઓની જેમ બિઝનેસમેન બનાવવા માંગતાં હતાં,પણ મારે નાનપણથી એક્ટર જ બનવું હતું ,તો હું ઘરમાંથી ભાગીને મુંબઈ આવ્યો અને એક્ટર જ બન્યોને? જો તારા સહકારથી હું આજે એક્ટર બની કેટલો ખુશ છું જિંદગીથી!ખરું ને?”

બહેન રડતાં રડતાં બોલી” આ નાટકમાંથી તમે થોડું ધ્યાન નકુલ પર આપ્યું હોત તો તે નપાસ ન થાત!”

બહેનનાં દુખી અવાજમાં બોલાએલ આ શબ્દેા સાંભળી હું પથારીમાંથી સફાળો ઊભો થઈ ગયો! ત્યારે રીઝલ્ટ છાપામાં આવતું. બહેન વહેલી સવારે ઊઠી છાપામાં મારો નંબર શોધી રહી હતી,નહીં મળતાં તેણે ભાઈને ઊઠાડ્યા. બહેનની રડારોળ જોતાં જ રુખીબા મારા રુમમાં આવી મને છાતી સરસો ચાંપી બોલ્યા” બેટા!શશી ગુસ્સામાં છે,તું નાપાસ થયો પણ ચિંતા ન કરતો ,ફરીથી પરિક્ષા આપી દે જે !પણ શશી બહુ દુ:ખી છે તેને માફી માંગી ,ધીમેથી સમજાવજે.”
હું પણ એકદમ આઘાતમાં હતો. ત્યાં જ યોગાસરનો ફોન આવ્યો ,”નકુલ,મારે તારી સાથે અગત્યની વાત કરવી છે!
મેં ધીરેથી કહ્યું “પછી વાત કરીશું”

ત્યાં તો યોગાસર એકી શ્વાસે બોલી ગયા”જે ડમી તરીકે બેસવાનો હતો તે છોકરો છેલ્લી ઘડીએ પકડાઈ જવાની બીકે ગભરાઈ ગયો અને પરીક્ષા આપવા ગયો જ નહીં અને પૈસા સાહેબને પાછા આપી ગયો.સાહેબોની તારી સાથે વાત કરવાની હિંમત ન હતી.એ પૈસા સાહેબો તને પાછા આપવા મને આપી ગયાં છે”હું ચોંકીને સાંભળતો જ રહ્યો.

પછી મનમાં જ બબડ્યો”પણ પૈસાને હું શું કરું ? મારે તો પાસ થવું હતું.”

હું બહેન પાસે જઈ બેઠો.હું તો ઇચ્છતો હતો કે “ભાઈ મને કહી દે ….કે નીકળી જા ઘરની બહાર ના ભણવું હોય તો અને બહેન ગુસ્સે થઈ મારાં ગાલ પર બે ત્રણ તમાચા લગાવી દે. પણ એ બંનેએ આવું કંઈ જ ન કર્યું.
અને મારે ….મારે પણ મેં તેમને છેતર્યા માટે તેમની માફી માંગવી હતી ….પણ હું ખૂબ દુ:ખી ચહેરે ,ચૂપચાપ નીચે મોંઢે બેસી રહ્યો.
બહેન તો ખૂબ દુ:ખી થઈને હિંબકા ભરીને રડી રહી હતી.ભાઈ કહી રહ્યાં હતાં,” શશી ,નકુલ એક વર્ષ નાપાસ થયો તો

કંઈ દુનિયા ઊંધી નથી પડી જવાની.એક વાર નાપાસ થયો તો હવે તેને તેની જવાબદારીનું ભાન થશે.જો,એને તો ડોક્ટર થવું જ નહોતું.આપણી ઈચ્છા તેના પર થોપી તેનું જ આ પરિણામ છે.

બહેનનું મન તો ચાર સાહેબ રાખ્યા છતાં હું નાપાસ થયો તે માનવા તૈયાર જ નહોતું.બહેન કહેતી હતી”,મારી બંને દીકરીઓ જૂઓ!નીના ડોક્ટર થઈ અને હર્ષા ડીઝાઈનર ,બંને ડબલ ગ્રેજ્યુએટ થઈ અને અમેરિકામાં જઈને ત્યાં પણ ફરી M.S કરે છે અને મારો દીકરો ઈન્ટર સાયન્સમાં નાપાસ? અને તે પાછી રડવા લાગી….
ટીનાનાં ઉપરાઉપરી ફોન આવતા હતાં,હું ફોન ઉપાડતો નહોતો.ભાઈએ કીધું “બેટા,તું ફોન લે,તારા મિત્રો તને ફોન કરી રહ્યાં છે.” 

એમાં ફોન ઉપાડ્યો તો ટીના ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડતી હતી.”નકુલ ! કેવીરીતે આવું થયું? ચાલ,પેપર રીચેક કરાવવા ,આજે જ એપ્લીકેશન આપી દઈએ.”
હું થોડીવાર ફોન પકડી ઊભો રહ્યો…..હું પછી ફોન કરું છું કહી મેં ફોન મૂકી દીધો.

હું હતપ્રભ થઈ ગયો હતો.મને અસીમ પ્રેમ કરતાં મારાં માતાપિતાના હ્રદયને મેં આટલી બધી ઠેસ પહોંચાડી!!તે વાતથી હું હલી ગયો હતો.હું ગમે તેમ કરી તેમને ખુશ કરવા માંગતો હતો.

એ સમયમાં ઈન્ટર સાયન્સમાંથી અધવચ્ચેથી કોમર્સ જવાતું નહોતું.તપાસ કરતાં વલ્લભ વિદ્યાનગરમાં એ જ વર્ષે B.B.A. નો કોર્સ (બેચલર ઈન બિઝનેસ એડમીનીસ્ટ્રેશન)નવો શરુ થયો હતો.ભાઈનાં મામાના દીકરાની વિદ્યાનગરમાં બહુ મોટી ઈન્ડસ્ટ્રી હતી.તેમની ઓળખાણથી મને ત્યાં B.B.A.માં એડમીશન મળી ગયું. ફેક્ટરીનાં ડિરેક્ટર,ભાઈનાં ખાસ મિત્ર હતાં. તેમનાં ઘેર રહેવાનું નક્કી થયું.ટીના જયહિંદ કોલેજમાં હતી,તેથી તેની ઈચ્છા હતી કે હું મેટ્રીકનાં રીઝલ્ટ પર જયહિંદમાં એડમીશન લઉં ,પણ હું હવે બહેનને કોઈરીતે દુ:ખી કરવા તૈયાર નહોતો.

પરીક્ષામાં નાપાસ થયેલ હું જાણે જિંદગીમાં ફેલ ગયેલ હોઉં તેમ મને લાગતું હતું.થોડી એનર્જી અને હૂંફ મેળવવા બીજે દિવસે સવારે હું રીશેલ્યુને મળવા ગયો.રેસમાં જીત્યા પછી તો હું ને રીશેલ્યુ એકબીજા સાથે ખૂબ મઝા કરતાં.આજે મને એકદમ ઉદાસ જોઈ રીશેલ્યુ શાંત થઈ ગયો.મેં તેને જોયો ,હું તેને વળગી પડ્યો અને મારી આંખમાંથી આંસું સરવા લાગ્યા.મારાં આંસુનાં રેલા તેના ગળા પર પડ્યા અને તેના કાન ટટાર થઈ ગયા,તે વ્હાલથી તેના મોંને મારા ચહેરા પાસે અડાડી ઘસવા લાગ્યો.તેના ગરમ શ્વાસથી મને પ્રેમભરી હૂંફ આપવા લાગ્યો.તેની આંખમાંથી પણ આંસુ રેલાવા લાગ્યા.મેં રીશેલ્યુ ને જોરથી ભેટતાં રડમસ અવાજે કીધું”,રીશુ!!!હું ફેઈલ થઈ ગયો….બબુ! તને ખબર છે હવે મારે તને છોડીને દૂર દૂર જવું પડશે….મેં બધાંને દુ:ખી કર્યા છે.રીશુ ,આપણે એકબીજાને મળ્યા વગર કેવીરીતે રહીશું?????રીશુ ,તેનું મોં મારી નજીક લાવી તેની લાંબી જીભ બહાર કાઢી મને ચાટીને પ્રેમથી વ્હાલ કરવા માંગતો હતો.મેં તેની દર્દભરી આંખો સામે જોઈ તેના કપાળ પર અને મોં પર કેટલીએ પપ્પી કરી…અને મને મારી પર જ ખૂબ …ગુસ્સો આવ્યો ….મેં બધાંને કેટલાં દુ:ખી કર્યા!!!મારા રીશુને પણ…અને અચાનક હું રીશેલ્યુને છોડીને ચાલવા લાગ્યો.ક્યાંય દૂર સુધી તેની આર્દભરી હણહણાટી મને સંભળાતી રહી…..

કમને હું વિદ્યાનગર જતો રહ્યો. વિદ્યાનગર હું રહેતો હતો પણ …હાજીઅલીનાં દરિયાની વહેલી સવારની ખારી ખુશનુમા હવા,રીશેલ્યુ,રેસકોર્સ,વ્હાલી ટીના,મિત્રો ,રુખીબા,બહેન અને ભાઈ બધાં મને ખૂબ યાદ આવતાં હતાં. અને…વિદ્યાનગર તો મને સાવ જુદું ,ગામડા જેવું લાગતું હતું.ત્યાંની કોલેજનાં છોકરા-છોકરીઓ,ત્યાંનુ વાતાવરણ,બીજાને ઘેર રહેવાનું સાવ અલગ હતું…રેસ વગર ઘોડાને મળ્યા વગર જીવવાનું મને ખૂબ અઘરું લાગતું હતું.
આખી આખી રાત મને ઊંઘ નહોતી આવતી.હું પથારીમાં પાસા ઘસતો રહેતો.હારની હતાશામાં અધખુલ્લી આંખોથી ઊંઘને શોધતો …કયાંક મારામાં જ છુપાએલ કોઈને શોધતો રહેતો…મારી જાતને ફંફોસી મારામાં જ રીશેલ્યુને હું શોધતો રહેતો…સૂનકારને ખાળવા ,સપનામાં સ્મરણોની હેલીમાં ન્હાતો રહેતો…રીશુની વાસ ક્યાંક મારાં શર્ટમાં ભરાઈ ગઈ હોય તેમ જાણી મારાં શર્ટને હું સૂંઘતો રહેતો…ક્યારેક વિચારતો હમણાંજ પાછો મુંબઈ જતો રહું પણ ના …હવે ,મારે બહેનને દુ:ખી નથી કરવી અને ચૂપચાપ પથારીમાં ઊંઘવા પાસા ફેરવતો રહ્યો…

નકુલ બધું ભૂલીને વિદ્યાનગરમાં જ રહી ભણશે કે રીશેલ્યુ વગર નહીં રહી મુંબઈ પાછો જશે કે બીજું કંઈ ,જાણવા મળીએ આવતા પ્રકરણે…..

અજ્ઞાતવાસ- ૪-જિગીષા દિલીપ

ડરબી

 

હવે મારાં મિત્રોને ખબર પડી ગઈ હતી કે હું રેસમાં બહુ પૈસા કમાઉં છું.મને ઘોડાની ભાષા સમજાય છે અને ઘોડા સાથે મારી ગજબની કેમેસ્ટ્રી છે.હવે રેસકોર્સ પર ડરબી રમાવાની હતી.હું રેસકોર્સ પાસે ગેલોપ રેસ્ટોરન્ટની બહાર રોજ સવારે બ્રેકફાસ્ટ કરતો.ત્યાનાં પતલા ટોસ્ટ અને પ્રખ્યાત ફૂદીનાવાળી ચા ,લિજ્જત સાથે પીતાં-પીતાં બધાંની વાતો સાંભળતો.ઘોડાનાં કેરટેકર ,ટ્રેઈનર તેમજ ઘોડાનાં માલિકો પણ વહેલી સવારે ત્યાં ચાની ચુસકીઓ સાથે ,કયો ઘોડો જીતે તેમ લાગે છે? તેમજ ઘોડાની રેસ પહેલાની એનર્જી અંગે વાતો કરતા.ઘોડાનાં માલિક પણ પોતાનાં ઘોડા વિશે કેરટેકરને પૂછતા.ડરબીને દિવસે હું બ્રેકફાસ્ટ કરતો હતો.કોઈ ટ્રેઈનર કે કેરટેકર મને રીશેલ્યુનું નામ બોલતું સંભળાયું નહીં.બધાં ની ફેવરીટ તો આ વખતની ઘોડી Heliantha હતી.કારણ તે કોઈ રેસ હારી નહોતી.પણ રેસને આગલે દિવસે હું જ્યારે રીશેલ્યુને મળ્યો ત્યારે મેં તેની આંખ વાંચી લીધી હતી.તેની એનર્જી જોઈને ,મેં જાણી લીધું હતું કે રીશેલ્યુ ચોક્કસ જીતવાનો છે.

 

ડરબીને આગલે દિવસે મિત્રમંડળ ભણવાને બહાને મારાં ઘેર સૂવા અને રહેવા આવ્યું.મુકેશ નાન્હાશા,,કમલેશ કાકડી,કલ્લુ,મફત લેંઘો,પરેશ ફેન્ટમ, મુજાહી બધાં આવ્યાં.મુજાહી સંતાડીને તેનાં લેંઘામાં બિયરની બે બોટલ લાવ્યો હતો.ફેન્ટમ ભાઈખલ્લાથી તારદેવ ઉતરી સરદારની પાઉંભાજી લેતો આવ્યો.હું તો ‘Cole ‘ની ઘોડાની ચોપડીનો વધારો જે બુધવારે નીકળે, એમાં કયો ઘોડો જીતે ?તેનો અભ્યાસ કરતો હતો.પરીક્ષા નજીક હોવાથી બેમિત્રો ભણી રહ્યાં હતાં.ત્યાં કાકડી કમલેશે પૂછ્યું ,” અરે યાર ,હમ સબકો યે ડરબી ખેલને તેા જાના હૈ, પર કીસીકો પતા ભી હૈ ,કે યે ડરબી હોતા હૈ ક્યા ?

 

મૈ કહ્યું ,” અબે સાલે,મેં સમજાતા હૂં ન!દેખો તીન સાલમેં જો ઘોડે સબસે અવ્વલ આતે હૈ,ઔર જો ઘોડે રેસમેં એક,દો,તીનમેં આયે હો ,વોહી ઘોડે ડરબીમેં દૌડતે હૈ સમઝે!,ઔર આપ સબકો પતા હૈ ,કી ઈસ બાર તો મેરા રીશેલ્યુ ડરબીમેં દોડને વાલા હૈ! તો વો હી જીતેગા!

 

બધાંએ કીધું અમે પણ રેસ રમવા આવીશું.ડરબીને દિવસે કલ્લુ કાકડી,મફત લેંઘો,પરેશ ફેન્ટમ બધાં પોતાની બચતનાં કે પોકેટમનીનાં પૈસા લઈને આવી ગયા.કોઈ ૧૦૦રૂપિયા તો કોઈ ૨૦૦ તો કોઈ ૨૫૦રુપિયા લઈ આવ્યા.રેસકોર્સ પર સૌ મિત્રો આવ્યા એટલે,પહેલાં મેં એ લોકોને પૂછ્યું,” બોલો તમારે બધાંને Place માં રમવું છે કે win માં? તમારે Tote માં રમવું છે કે બુકી પાસે?તો કમલ કહે ,” એય,નકુલ! તુમ ક્યા બકવાસ કર રહે હો? હમેં યે place,win ,Tote કુછ પતા નહીં ,પહેલી બાર તો તુમ્હારે ભરોસે ,તુમ્હારે સાથ આયે હૈ,તું હી બતા હમેં સબ કુછ,હમેં ક્યા પતા?

 

મેં મિત્રોને સમજાવ્યું કે ,દેખો ,હરેક ઘોડે પે ઉસકા નંબર લીખા હોતા હૈ ઔર યે બોર્ડ પે હર ઘોડે કે નંબર કે સામને ઉસકા ભાવ લીખા હૈ. જો ઘોડે આગેકી રેસમેં જીતે હુએ હો ,ઓર ઉસકા ટ્રેઈનર કૌન હૈ, ઘોડે કા માલિક કૌન હૈ,ઘોડા કો ખિલાતે ક્યા હૈ,કૌન સી જાતિ કા હૈ ,ઉસકા ભાઈ ,બહેન ,મા-બાપ ,મામા-માસી કૌન હૈ,સબ ઘોડે કી કુંડલી નિકાલકે દેખતે હૈ,ઉસકી બુક કો પઢકે ,સબ ઘોડે માર્ક કરતે હૈ.સબકો બુક પઢકે લગતા હૈ ,યે ઘોડા જીતેગા ,ઉસકા ભાવ ડબલ ઔર તીન ગુના હોતા હૈ.મગર જો રેસમેં જીતેગા હી નહી ઐસા લગનેવાલે ઘોડે કા ભાવ ૮૦ ગુના ઔર ૬૦ ગુના હોતા હૈ મગર ઐસા જ્યાદા ભાવ ખાલી ડરબીમેં હી હોતા હૈ .ઉસકો કોઈ માર્ક નહીં કરતા.વો ઘોડા નવમે,દસવે નંબરપે દોડતા હૈ.ઔર ડરબીમેં ઐસે ૮૦ ગુના ભાવ નહીં જીતનેવાલે ઘોડેકા હોતા હૈ,સમઝે?

 

અગર આપકો એક હી ઘોડા માર્ક કરનેકા હો તો win મેં ખેલનેકા ,જો એકદમ રીસ્કી હોતા હૈ.

આપકા માર્ક કિયા હુઆ ઘોડા ફર્સ્ટ આયા તો જિતને પૈસે આપને લગાએ હો ,ઉતને કા ઘોડેકે ભાવ કે હિસાબસે દુગના ઓર તીનગુના પૈસા આપકો મિલેગા.ઔર આપકા ઘોડા નહીં જીતા તો જીતને ભી પૈસે આપને લગાયે હો વો ગયે,સમઝે?પર અગર આપને Place મેં ખેલા તો આપને જો ઘોડે પર પૈસે લગાયે હો ,વો ઘોડા પહેલે તીનમેં હો તો ,આપકો પૈસે ઘોડેકે ભાવ કે હિસાબસે મિલતે હૈ.સમઝે સબ….મગર આજ તો હમ જિતને વાલે હી હૈ ,ક્યુંકી અપના રીશેલ્યુ રેસમેં દૌડ રહા હૈ .

 

મગર સુનો મૈં એક બાત બતા રહા હૂં વો ધ્યાનસ્થ સુનો! મૈં દૂસરોં કી તરહ નહીં ખેલતા હુઁ.મૈં તો જબ પેડોકપે ઘોડેકો દેખતા હું ,તો ઉસકી બોડી લેગ્વેંજ કો દેખતા હું.સુબહમેં જબ ઘોડે કો કસરત કરાને લે જાતે હૈ તબ ઉસકે કેરટેકર(syces) કી ઘોડે કે સાથ કી કેમેસ્ટ્રી કો દેખતા હુઁ .મૈં જો ઘોડેકે બારેમેં જાનતા હુઁ ઔર મેરી સિકથસેન્સ મેરેકો ક્યા કહતી હૈ ઉસકે હિસાબસે ઔર હો સકે તો ઘોડેસે બાતચીત કરકે,કૌનસા ઘોડા માર્ક કરના હૈ ,યે તય કરતા હુઁ.પર આજકી તો બાત હી અલગ હૈ ક્યોંકી આજ તો મેરા રીશેલ્યુ રેસમેં ભાગનેવાલા હૈ.

 

બધાંને સમજાવી હું મોહનલાલ બુકીની રીંગ પર ઘોડો માર્ક કરાવવા ગયો.બોમ્બે રેસકોર્સ માં અત્યાર સુધી હું Tote પર જ ૧૦૦,૨૦૦કે૩૦૦ રુપિયા રમ્યો હતો. પણ છેલ્લી બે રેસમાં રીશેલ્યુ જીત્યો હતો એટલે મારી પાસે ભેગા થયેલા પૈસા હતા.અને આ વખતે પણ રીશેલ્યુ દોડવાનો હતો એટલે હું એકદમ ખુશ હતો.રેસકોર્સ પર બધાં બુકીઓની સરકારમાન્ય કરેલ રીંગ હોય છે.આ વખતે પહેલી વાર મારે બુકી પાસે રમવું હતું.હું મોહનલાલ બુકી પાસે ગયો.રીશેલ્યુનો ભાવ તેનાં નંબર સાથે ૮૦ નો winમાં હતો.

 

મેં મોહનલાલને કીધું,” ભૈયા,મેરા રીશેલ્યુ winમેં ૧૦૦૦રુપિયા લીખો.મોહનલાલ મારી સામે જોતાં જ રહ્યા.

 

પછી ગુસ્સે થઈને બોલ્યા,” અબે એય ! પહેલી બાર આયા હૈ ક્યા? ચલ નિકલ યહાં સે….ભાવ દેખા હૈ રીશેલ્યુ કા?બોલતા હૈ સાલા,રીશેલ્યુ લીખો ,કિતને સાલકા હૈ?આઈ ડી હૈ તેરે પાસ ખેલનેકા?

 

હું અત્યાર સુધી Tote માં જ રમતો હતો.બુકી પાસે પહેલીવાર રમવા ગયો હતો.મારે તો winમાં જ રમવું હતું પણ મોહનલાલે ઘાંટાં પાડ્યા એટલે મેં કીધું,”મેરા placeમાં રીશેલ્યુ ૫૦૦ રુપિયા લીખો.place માં રીશેલ્યુનો ભાવ ૨૦નો હતો.ફરી મોહનલાલે મને નાનો છોકરો કંઈ સમજતો નથી અને રમવા આવી ગયો છે એમ સમજી મને કીધું”યે રીશેલ્યુ જીતનેવાલા નહીં હૈ.”

 

મેં કહ્યું,’ આજ તો રીશેલ્યુ હી જીતનેવાલા હૈ આપ લીખો.

 

મોહનલાલે બબડતા બબડતા ચિઠ્ઠી બનાવી આપી.

 

‘સાલે કો કુછ પતા હોતા નહીં ,ઓર રેસકોર્સમે ચલે આતે હૈ.’

 

ત્યાં તો મારાં મિત્રોએ મને બોલાવ્યો.બધાંએ કમલને પોતપોતાનાં પૈસા લખાવી મને ૨૦૦૦ રુપિયા ભેગા કરીને આપ્યા.હું પાછો મોહનલાલ પાસે ગયો.મેં દરેકનાં નામ સાથે નાની નાની ચિઠ્ઠીઓ બનાવી ર૦૦૦ રુપિયા મિત્રોનાં રીશેલ્યુનાં placeમાં ર૦નાં ભાવે લખાવ્યા.અને મારાં બીજા પર્સનલ ૧૦૦૦ રૂપિયા Place માં રીશેલ્યુ પર લખાવ્યા.અને મેં મોહનલાલને ધીમેથી કીધું,” મેરા ૫૦૦ રુપિયા રીશેલ્યુ win મેં ભી લીખો.હવે મોહનલાલ ભીડમાં મારી સાથે માથાકૂટ કરવા નહોતા માંગતાં તેથી મને કહે “તુમ્હારા ઘોડા જીતનેવાલા નહીં હૈ ,મગર જીતેગા તો મેરે પાસ ૪૦,૦૦૦ કેશ નહીં હૈ ,બોલો ,ચેક ચલેગા? મૈનેં બોલા ‘ચલેગા.’

 

ટોટલ મારાં એકલાનાં ૧૫૦૦ રૂપિયા place માં અને ૫૦૦ winમાં અને મિત્રોનાં ભેગા કરેલ ૨૦૦૦ રીશેલ્યુ પર place માં ૨૦ નાં ભાવે લગાડ્યા.મોહનલાલે ટેક્સનાં પૈસા માંગ્યા મેં મિત્રોના અને મારા

ટેક્સનાં પૈસા પણ આપ્યા.

 

સ્ટેડિયમ માણસોથી ચિક્કાર ભરેલું હતું.હું તો કોઈ અનેરા ઉન્માદની લાગણી સાથે એકબાજુ ઊભો રહીને બધાંને જોતો હતો .ત્યાં તો ડરબીનું બ્યુગલ વાગ્યું.વન,ટુ ,થ્રી અને રેસ લોકોની બૂમાબૂમ વચ્ચે ચાલુ થઈ.મારા મિત્રો પહેલી વાર આવ્યા હતા તેથી ખૂબ એક્સાઈટેડ હતા. તે સૌ ધક્કામુક્કીમાં અંદર જઈ ,રીશેલ્યુના નામની બૂમો પાડતા હતા.ભીડ એટલી હતી અને અમે વીનીંગ પોસ્ટથી ઘણાં દૂર હતા.રીશેલ્યુ ‘ગોકુળદાસ મૂલચંદ’નો ઘોડો હતો અને તેના જોકીનો ડ્રેસ બ્લેક એન્ડ ચેરી બ્રાઉન હતો.ભીડ એટલી હતી કે અમે ચોથે માળ ચડી ગયાં હતાં છતાં જોકીનાં કપડાંનો કલર જ દૂરથી દેખાતો હતો. રેસ પૂરી થવાની ૫૦ મીટરની વાર હતી અને ત્યારે અમને ચાર ઘોડા ધસમસતા વીનીંગ પોસ્ટ તરફ દોડતા દેખાયા.તેમાં રીશેલ્યુનાં જોકીનો બ્લેક-બ્રાઉન કલર પહેલાં ચાર ઘોડામાં દેખાયો અને અમે સૌ વિનીંગ પોસ્ટ તરફ ચિચિયારીઓ કરતાં દોડ્યા.ત્યાં પહોંચ્યાં ત્યારે ખબર પડી કે રીશેલ્યુ અને topmost ઘોડા વચ્ચે પહેલો કોણ તે માટે ફોટોફીનીશ જાહેર થયું હતું.નરી આંખે કોણ જીત્યું તે જજને પણ દેખાતું નહતું.

 

અમે સૌ અડધો કલાક શાંતિથી ચિંતા કરતા ઊભા રહ્યાં.મારાં મિત્રોનાં તો બધાં પૈસા Placeમાં જ હતાં એટલે એ લોકોને તો પૈસા મળવાનાં જ હતાં.મનમાં તો ,એ લોકો તેમનાં ૨૦૦ કે ૩૦૦ રુપિયાનાં કેટલા વધુ પૈસા મળવાનાં હતાં તે ગણી રહ્યાં હતાં.પણ જો રીશેલ્યુ જીતે તો મને ૪૦,૦૦૦ રુપિયા મળે ,તો બધાંને જલસા કરવા મળે ,એટલે સૌ શાંત હતાં.હું મોહનલાલ બુકીનાં ટેન્ટ પાસે ગયો.તે મને કહેવા લાગ્યો ‘તું તો બહોત લકી હૈ બેટા! તું ઐસા કર એ objectionમેં કુછ નહીં હોગા ,મેં તુમ્હે ૫૦૦૦ દેતા હું,તુ તુમ્હારા Place પે જો પૈસે લગાયે હૈ ઔર યે ૫૦૦૦ લેકે ચલે જાઓ.’ મેં મોહનલાલને ના પાડી દીધી અને કહ્યું’મેરા રીશેલ્યુ હી જીતેગા’

 

ફોટોફીનીશનું રીઝલ્ટ આવ્યું. કલકત્તાનો ઘોડો Topmost પહેલો,રીશેલ્યુ બીજો અનેYoung stallion ત્રીજો આવ્યો.અને સૌની ફેવરીટ Heliantha નું તો નામ જ બોર્ડ પર નહોતું.Richelieu અને topmost સાથે પહોંચ્યાં હતા પણ topmost નો પગ અડતાં રીશેલ્યુનો પગ ક્રોસલાઈન પર topmost પછી પડ્યો હતો.આના પછી રીશેલ્યુનાં જોકી આલ્ફર્ડે ઓબ્જેક્શન લીધું Topmost પર કે છેલ્લા ૨૦ મીટરમાં મને તેણે ક્રોસ કર્યો એટલે મારી જગા જતી રહી હતી,નહીંતો હું રેસ જીતી જાત.આલ્ફર્ડે ઓબ્જેક્શન લીધું એટલે અમે તો ગેલમાં આવી રીશેલ્યુ,રીશેલ્યુની બૂમો પાડવા લાગ્યા.રીપ્લે જોવામાં steward roomમાં ઓબ્જેક્શન ૩૦ મિનિટ ચાલ્યું.પણ છેલ્લે ઓબ્જેક્શન ઓવરરુલ્ડ થયું અને રીશેલ્યુ બીજો જ આવ્યો.થોડા નિરાશ થયા.પણ….

 

અમને Placeમાં તો બધાંને પૈસા મળ્યા જ હતાં.મને ૩૦,૦૦૦ અને મિત્રોને તેમનાં ભાગ પ્રમાણે પૈસા મળ્યા.બીજે અઠવાડિયે બધાં મિત્રોએ તેમને મળેલ પૈસામાંથી સેકંડહેન્ડ બજાજ સ્કુટર ખરીદ્યાં અને મેં સેકન્ડહેન્ડ ફીઆટ ગાડી. ફેન્ટમનાં ફ્લેટની બાજુનાં ગેરેજવાળા પાસે ગાડીને નવો કલર કરાવી, મોટી લાઇટો નાંખી શણગારી.એ ગુજરાતની ગાડી હતી તે નંબર હતો GjA 3241 જે આજે પણ મને યાદ છે.

 

ઈન્ટર સાયન્સનુ ફાઈનલ રીઝલ્ટ સૌથી પહેલું અને વહેલું આવે કારણ તે પછી ડોક્ટર કે એન્જિનયરીંગમાં જવાનું હોય.મારું રીઝલ્ટ આવી ગયું.શું આવ્યું તે જાણવા આવતાં પ્રકરણે મળીએ.

 

જિગીષા દિલીપ

 

 

 

૪૭ -કબીરા

કબીર અને કૃષ્ણમૂર્તિ – હદ બેહદની પેલે પાર

વક્રોક્તિ અને વિરોધાભાસી રહસ્યવાદી વાણીનો ઉપયોગ કરનાર કબીર અને કૃષ્ણમૂર્તિની આજેવાત કરવી છે.પાંચ સદી પહેલા થઈ ગયેલી એવી બે સુવિખ્યાત માનવ ઇતિહાસની વ્યક્તિઓની કે જે બંને વિભિન્ન જગતમાં થઈ ગયા.કૃષ્ણમૂર્તિ કહે છે:

“ઈશ્વર”ના અસ્તિત્વ બાબતમાં જો તમારી પાસે સાબિતી હોય, તો તે”ઈશ્વર “ નથી.”

 

શું ઈશ્વરનું કોઈ અસ્તિત્વ છે? કે તેનું કોઈ અસ્તિત્વ જ નથી?- ન તો અસ્તિત્વ અગર ન તો અન અસ્તિત્વ – એ કૃષ્ણજીની ભાષા છે.મન જો એમ કહે કે ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ તે પૂરવાર કરી શકે તેમ છે,તો તે પોતાના પ્રક્ષેપોની જ વાત કરે છે.કબીર પણ તેના એક ભજનમાં કહે છે:

“હું નથી ધાર્મિક નથી અધાર્મિક ;હું નથી શ્રદ્ધાળુ કે નથી અશ્રધ્ધાળુ.”

જો ધાર્મિક કે ન અધાર્મિક – તો પછી શું?આપણુ મન ‘આ ‘કે ‘તે’ ના રાહ પર જ આગળ વધવા ટેવાએલું છે.આ કે ‘તે ‘ન હોય તો મન ગુંચવાઈ જાય છે.પરતું કબીર અને કૃષ્ણમૂર્તિને સમજવા હોયતો વિરોધાભાસની વાણીને જ સમજવી પડશે.પૂર્વ અને પશ્ચિમ બંને ગોળાર્ધોનાં પ્રાચીન ગ્રંથોમાં સર્વોત્કૃષ્ટ’સત્ય’ વિરોધાભાસની વાણીમાં વ્યક્ત થયું છે.જીવનનાં વૃક્ષનું વર્ણન કરતાં ગીતાનાં પંદરમા અધ્યાયમાં જણાવે છે કે” ‘તે’ ક્ષર અને અક્ષર એમ બં

પુરુષો લોકક્ષરશ્ચાક્ષર એવ ચ|ક્ષર: સર્વાણિ ભૂતાનિ કૂટસ્થોક્ષર ઉચ્યતે॥

બંને જણા મનની મર્યાદાઓની વાત વારંવાર દોહરાવે છે.બંનેના ઉપદેશમાં મન કેન્દ્ર સ્થાને છે.આપણી સંસ્કૃતિ મુખ્યત્વે મનની જ સંસ્કૃતિ છે.મન તેની સ્વાભાવિક મર્યાદામાં જ કાર્યાન્વિત થાય છે.તેની પસંદગીમાં એ મર્યાદાઓ સંડોવાએલી હોય છે.કબીર તેના ભજનમાં જણાવે છે:

“હે મન ,તારે ક્યાં જવું છે? આગળ કોઈ માર્ગ નથી કે નથી કોઈ યાત્રિક,તું જ્યાં છું ત્યાં જ થંભી જા”માનવ મન ચાલાક હોઈ શકે છે પરતું અસ્તિત્વને તે જોઈ શકતું નથી.તે નવસર્જન કરી શકે છે પણ સંશોધન નહીં.માનવ મન સાધનો,યંત્રો,ઓજારો સર્જવામાં કુશળ છે.પરતું પ્રેમ પરત્વે તદ્દન અજ્ઞાત છે.
કૃષ્ણજી કહે છે:

“જે મનુષ્ય અણુનું વિભાજન કરી જાણે છે,પરતું જેના હ્રદયમાં કોઈ ‘પ્રેમ ‘ ઊભરાતો નથી,તે રાક્ષસ બને છે.”

ઔદ્યોગિક વિજ્ઞાનમાં કુશળ મનુષ્યો દ્વારા આચરવાનાં આવતાં તમામ પ્રકારનાં રાક્ષસી કૃત્યો આજે આપણે આધુનિક વિશ્વમાં નજરે નિહાળીએ છે.જગતભરને ભરડામાં લીધેલ આંતકવાદ તેનું મોટું ઉદાહરણ છે.આજે આપણે એવી સંસ્કૃતિનું નિર્માણ કર્યું છે કે જ્યાં મન અત્યંત ચાલાક બન્યું છે પણ હ્રદય સંપૂર્ણપણે શુષ્ક રહ્યું છે.મન તેની નિયમાનુસારની સીમાઓમાં અત્યંત કુશળતાથી કાર્યાન્વિત થાય છે,પરતું સીમાઓની પેલે પારની બાબતોમાં તે સંપૂર્ણત: અજ્ઞાત છે.એ અજ્ઞાન તેને અસ્તિત્વનું ભાન થવા દેતું નથી.કબીર અને કૃષ્ણજીએ મનશ્ચક્ષુની વાત કરી છે.તે વાત કરતાં કૃષ્ણજી કહે છે:
“કદાચ ક્ષણિક ઝબકારામાં ‘સત્ય’નું દર્શન કરવાનું સામર્થ્ય હોવું જોઈએ.અને મારા મતે એ અનુભૂતિ જ ક્ષણમાત્રમાં મનને તેનાં તમામ વીતકોથી દૂર કરી નાંખશે.મનની ગતિ જ્યારે થંભી જાય છે,ત્યારે જ મનમાં ગતિનો પ્રારંભ થાય છે”
મનમાં થતી આ ગતિ દરમ્યાન જ યથાર્થ અનુભૂતિ થાય છે.વાસ્તવમાં અનુભૂતિ જ તેના સાચા અર્થમાં સૂઝ-સમજણ છે.અને કૃષ્ણજીની આ વાત સાંભળી જાણે તેમની બધી વાત સમજાઈ જશે:
“પ્રયાસ જ્યારે અપ્રતિકારક બની જાય છે,ત્યારે અજ્ઞાતપણે સત્વરે અનુભૂતિ થાય છે.પ્રયત્નો જ્યારે શાંત થઈ જાય છે ત્યારે જ અનુભૂતિની લહરી આવે છે.મન જ્યારે સંપૂર્ણપણે નીરવ થઈ જાય છે ,વિચારનો અભાવ થઈ જાય અને મનનો પોતાનો ઘોધાંટ શમી જાય છે ત્યારે અસાધારણ વેગ ધરાવતી સૂઝ અર્થાત્ અંત:સ્ફુરણા સમાન અનુભૂતિનો ક્ષણિક ઝબકાર થાય છે”

શ્રીમદ ભગવદ્ગીતાનાં બીજા અધ્યાયમાં જણાવ્યું છે:

“ન સ્વીકાર કે ન અસ્વીકાર .ત્યાં જ મન સુસ્થિર થાય છે.- એ જ સુમેળની સ્થિતિ છે.”
જયાં મન પોતાની ગતિ વિના સ્થિર થયું છે ત્યાં જ યથાર્થ કર્મ સંભવિત છે.મનની ગતિ જ્યારે ક્ષણ માટે કે દીર્ઘ કાળપર્યંત થંભી ગઈ હોય છે ત્યારે જ સાચો’પ્રેમ’ પ્રગટે છે. ‘પ્રેમ’ મનનો વિષય નથી મનની પેલે પારની અવસ્થામાંથી તે પ્રગટે છે.કૃષ્ણજી કહે છે:

”પ્રેમાળ બનો પછી તમને યોગ્ય જણાય તે કરો’ અને કબીરે તો પ્રેમને અનેક રીતે ગાઈ સમજાવ્યો છે.”
“પ્રેમ પ્રેમ સબ કોઈ કહે પ્રેમ ન ચીન્હે પહીચાને કોય,આઠ પ્રહર ભીંજા રહે પ્રેમી કહાવે સોય.
પ્રેમ ન બાડી ઉપજૈ,પ્રેમ ન હાટ બીકાય;રાજા પરજા જેહૈ રુચૈ,શીશ દૈ લેઈ જાય.”

પ્રેમને પાંગરવા માટે ત્યાગ,બલિદાન અને નિસ્વાર્થતા જોઈએ. પ્રેમ એટલો સસ્તો નથી એની કિંમત જુદીજ છે.કબીર અને કૃષ્ણમૂર્તિ બંને મનની સીમાઓની પેલે પાર જઈ પરમના પ્રેમને પામવાની વાત કરે છે. યથાર્થ અનુભૂતિ ત્યાં જ થાય છે. યથાર્થ અનુભૂતિ જ યથાર્થ કાર્ય કે ક્રિયા અને અંત:સ્ફુરણાની ભૂમિકા છે.આ વાતને સમજવું એ જ તેની ખોજ છે.આ ખોજ અતિ આકર્ષક છે.

કબીરનાં સમયનું વિશ્વ ,મૂલ્યોમાં ધીમું પરિવર્તન નિહાળતું હતું.કબીરના દિવસોનું ભારત બહારથી આવેલા વિચારોના પ્રભાવ તળે આવતું હતું.ઉદ્યોગવાદનાં આક્રમણો અને યાંત્રિક જીવનની લોકજીવન પર થનારી અસરોનાં સંકેતો તે ઝીલી શકતો હતો.અને તેથી પોતાની વિલક્ષણ ઢબથી લોકોને ચેતવતો હતો.પાંચ સદી પહેલાં કબીરે રચેલાં ભજનો,પદો આજે પણ હજારો લોકોને પ્રેરણા આપે છે.સરળવાણીમાં તેમણે અગાધ જ્ઞાન પીરસ્યું.
કબીરને જે સંકેતો પ્રાપ્ત થયેલા, તે કૃષ્ણમૂર્તિએ નજરે નિહાળેલા,કારણ કે તેઓ એવા યુગમાં જન્મ્યા અને જીવ્યા કે ઉધોગીકરણનાં આક્રમણો અને યંત્રવાદનાં ધસારાઓ ત્યારે વિશ્વમાં પ્રસરી ચુક્યા હતા.હજારો વર્ષોથી ટકાવી રાખનારાં ,જીવન મૂલ્યો ભાંગીને ભુક્કો થઈ રહ્યા હતા.માનવ-સંસ્કૃતિને સંપૂર્ણ વિનાશની સ્થિતિમાં ઢસડી જતી પરિસ્થિતિ સામે કૃષ્ણમૂર્તિએ પોતાનો શક્તિશાળી અવાજ ઉઠાવ્યો.પોતાના સમયમાં તે આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવતાં હતા.એશિયા,અમેરિકા,યુરોપ,અને ઓસ્ટ્રેલિયામાં ફરીને તેમણે હજારો શ્રોતાઓ સમક્ષ જીવન અને તેની સૂક્ષ્મ સમસ્યાઓ ઉપર અનેક પ્રવચન આપ્યા છે.

કૃષ્ણજીમાં નિર્ભેળ વિશુધ્ધ રહસ્યવાદ જ નજરે પડે છે.તેમનો અભિગમ સંપૂર્ણપણે અદ્વૈતવાદી હતો.કબીર પણ વાસ્તવિકપણે રહસ્યવાદી જ છે અને તેમનો અભિગમ પણ અદ્વૈત મત અનુસારનો જ રહ્યો છે.કબીર અને કૃષ્ણજીનાં શિષ્યોનો રસ તેમના રહસ્યવાદમાં જ છે.

સામાજિક જીવનનાં તમામ પાસાઓમાં યાંત્રિકતાનાં ભયનો સંકેત કબીરને થયો અને કૃષ્ણજીએ તેને પ્રત્યક્ષ નિહાળ્યો.બંનેના કથનોમાં મુખ્ય વિષય માનવીય સંબંધોની સમસ્યાઓને લગતો છે.કૃષ્ણજીએ માનવીય સંબંધો અને તેમાં આવેલી અવનતિનાં પાસાંઓને સ્પર્શ્યા છે.તો કબીર તો તેનાં સુવિખ્યાત પદમાં કહે છે:
જા ઘટ પ્રેમ ન સંચરે સો ,ઘટ જાનું મસાન,જ્યોં લુહાર કી ધોંસરી સાંસ લેત બિન પ્રાન.
જીવન જીવવા માટે જેમ શ્વાસોશ્વાસ અનિવાર્ય છે,તેમ શાંતિભર્યું જીવન જીવવા માટે બીજા જીવો પ્રત્યે પ્રેમ અને કરુણા હોવાં જરુરી છે.નહીંતર એ જીવન હરતાં ફરતાં મડદા જેવું છે.લુહારની ધમણ શ્વાસોચ્છ્વાસની પ્રક્રિયા કરતી હોવા છતાં તેમાં કોઈ જીવનતત્વ હોતું નથી તેવીરીતે જે જીવનમાં’પ્રેમ’ ઊભરાતો નથી ,તે જીવન સ્મશાનભૂમિ સમાન છે.શ્વાસોચ્છ્વાસની યાંત્રિક પ્રક્રિયામાં હયાતીનું તત્વ જોઈ શકાય છે,પરતું તેમાં જીવંતતાનું કોઈ લક્ષણ હોતું નથી.સ્નેહ અને પ્રેમ વગરનું જીવન માત્ર હયાતી બનીરહે છે જીવન માણવું અને માત્ર હયાતી ધરાવવી એ બંને સંપૂર્ણ ભિન્ન બાબત છે.યંત્રવાદની અસર તળે માનવી પ્રૌદ્યોગિક કુશળતા સવિશેષ દાખવી શકે છે પણ તેની હયાતીમાં જીવંતતાનો પમરાટ હોતો નથી.

મનુષ્યનું મૂલ્ય આપણે તેની પારંગતતા અને તેની વિશેષ વિશિષ્ટતા પરથી આંકીએ છીએ.મનુષ્યે આજે પોતાનાં જીવનની સીમાઓ બાંધી દીધી છે.સીમાઓનું રેખાંકન કરવામાં સચોટતા દાખવવામાં આવે છે પણ ત્યાં પ્રેમની રેલમછેલ હોતી નથી. પ્રેમનું અસ્તિત્વ માત્ર રેલમછેલમાં જ છે.રેલમછેલ એટલે ભારે વર્ષા પછી નદીઓ તેમની સીમા ઓળંગીને રેલમછેલ કરેને તે. રેલમછેલ જ ભૂમિને સમૃદ્ધ કરે.પ્રેમનું અસ્તિત્વ તમામ સીમાઓને તોડી નાંખે છે.પ્રત્યેક માનવ પોતાની સીમા અને સરહદ સુધી જ જાય છે. કોઈ સીમાડા ઓળંગતું નથી પરતું કબીર તો કહેછે પરમને પામવા સીમાડા જ ઓળંગવા પડશે. અસીમ અવકાશમાં જ તે મળશે.કબીર અને કૃષ્ણજી કહે છે માનવ મન સીમામાં રહીને સત્ય શોધવા પ્રયત્ન કરે છે પણ સત્યને પામવા હદ પાર કરવી પડશે.અને મારો કબીરો તો ગાયછે “જો ઘર ફૂંકે અપના” “જે પોતાના ઘરને આગ લગાડવા તૈયાર હોય તે જ માત્ર મારી સાથે આવે.”અહીં મકાનને નહીં ઘરને આગ લગાડવાનું કબીર કહેછે. આપણી માયા,આસક્તિને આગ લગાડી શકે તે કબીર સાથે જઈ શકે.
કબીર અને કૃષ્ણમૂર્તિ બંને જણા આપણને આનંદદાયક અનુભૂતિની યાત્રાએ નીકળવા નિમંત્રણ આપે છે.તો ચાલો તે તરફની યાત્રાની શરુઆત કરીએ…..

જિગીષા પટેલ

૨૫ – કબીરા

કબીરબીજક – બેલિ

         કબીરને ઓળખીને, ખુદને પામતાં અને તેની ઓળખાણ સૌને કરાવતાં આજે પચીસમાં પ્રકરણે પહોંચી છું તો મને એવી અનુભૂતિ થાય છે કે જાણે કબીર મારાંમાં ઓગળી રહ્યા છે.તેમની અનુભવેલી જીવન અને પરમ અંગેની સમજ એટલી સહજ અને ઊંડી છે કે જો ખરા અર્થમાં આપણે તેમની વાણી જીવનમાં સ્વીકારીને ચાલીએ તો આપણો બેડો પાર થઈ જ જાય.

‘હો રમૈયા રામ’ નાં વર્ણાનુપ્રાસનાં કબીરબીજકના બેલિ પ્રકરણમાં કુલ ૨૪ પદો છે.બેલિ એટલે વેલ.

આપણા શરીરને વેલી રૂપે વળગેલી માયારૂપી વેલ.સાખી પ્રકરણમાં પણ કબીરે માયાને વેલ તરીકે વર્ણવતાં કહ્યું છે:

યે ગુણવંતી વેલરી,તવ ગુન બરની ન જાય,

જવું કાંટે ટહુ હરિયરી,સંચે તે કુમ્હિલાય !

       કબીર સમજાવે છે કે માયાનું વર્ણન થઈ શકે તેમ નથી.જેમ જેમ તેને કાપવા પ્રયત્ન કરીએ તેમ તેમ તે લીલીછમ બનતી જાય છે અને ભક્તિની વાણી રૂપી પાણીનું સીંચન કરીએ છીએ તેમતેમ તે કરમાવા લાગે છે.એટલે માયાથી છૂટવું હોય તો ખરા હ્રદયથી પરમની ભક્તિ કરો.

હંસે સરવર સરીરમેં,હો રમૈયા રામ

જાગત ચોર ઘર મુસૈ,હો રમૈયા રામ…

જો જાગલા સો ભાગલા,હો રમૈયા રામ

સોવત ગૈલ બિગોય,હો રમૈયા રામ….

આજુ બસેરા નિયરે,હો રમૈયા રામ

કાલ બસેરા દૂરિ,હો રમૈયા રામ….

      ઉપરોક્ત પહેલાં બેલિનાં ત્રણ પદોમાં કબીર આપણા સૌની અંદર રહેલા જીવાત્માને ‘હો રમૈયા રામ’તરીકે ઉદ્દેશે છે.શરીરને સરોવર અને આત્માને હંસ તરીકે ઓળખાવે છે. કબીર આપણને સમજાવે છે કે તું જાગતો હોવા છતાં તારા હ્રદયરૂપી ઘરમાંથી કામ અને ક્રોધ રૂપી ચોર વિવેક રૂપી ધનની ચોરી કરે છે.જો આપણામાં જ્ઞાનથી જાગૃતિ આવી જાય તો પ્રપંચો દૂર ભાગી જાય અને જે અજ્ઞાનતાનાં ઘોર અંધકારમાં ડૂબેલો રહે તે જીવનનું સાચું ધન ગુમાવી બેસે છે.અને પોતે જ પોતાના વિનાશને નોતરે છે.જેને આ સમજાઈ જાય છે તે પરમની નજીક પહોંચી શકે છે અને નાસમજ ,અજ્ઞાની પરમથી દૂર થઈ જાય છે.

          કહેવાય છે કે માનવ જન્મ અતિ દોહ્યલો છે.ખૂબ સારા કર્મો કર્યા પછી ચોર્યાશીલાખ યોનિમાં સર્વોત્તમ એવો માનવ જન્મ મળે છે અને કબીર માનવ જન્મને સ્વદેશ તરીકે ઓળખાવે છે.અને બીજી બધી યોનિને પરદેશ ગણાવે છે.આપણે મુ્કિત એટલે કે મોક્ષ જોઈતો હોય તો માનવ જન્મ થકી જ મળશે.જેમ મહેમાન જેને ઘરે આવ્યો હોય તેને તે પોતાનું ઘર સમજતો નથી તેમ આ દુનિયામાં પણ આપણે મહેમાન થઇને જ આવ્યા છીએ.જગતમાં આસક્ત થયા વગર સારા કર્મ કરી પોતાની ભીતરમાં સ્થિર થવા પ્રયત્ન કરવાનું કબીર કહે છે.અહીં કબીર ગીતાનાં કર્મનાં સિધ્ધાંતની વાત જ આપણને સમજાવી રહ્યા છે.

       આગળની બેલિમાં મનનાં નિરોધની આવશ્યકતા કબીરે સમજાવી છે.કામ,ક્રોધ,લોભ,મદ ,મોહ જેવી સાહજિક વૃત્તિઓને વશમાં કરવા પહેલાં મનને વશ કરવું પડે.માણસ જો ભક્તિને નામે ચાલતાં ધતિંગમાં રચ્યો પચ્યો રહે તો રામનામની ભક્તિનું ફળ મળતું નથી.કબીર પોતાનાં અવનવા રૂપક અને ઉદાહરણ આપી જીવનનો સાચો માર્ગ ચીંધવા પ્રયત્ન કરે છે. જીવને સંબોધીને કબીર કહે છે કે જીવ પાંચ તત્ત્વોનાં શરીરરુપી બળદ પર,ઇચ્છાઓનો ભાર લાદીને,નવ નાડીઓ રૂપી વાહકને સાથીદાર બનાવી,દસ ઈન્દ્રિયો રુપી કોથળો ભરી વેપાર કરવા નીકળ્યો છે.પરતું જ્યારે આ ભાર સાથે નીકળેલ બળદ મોતનાં ખાડામાં પડશે ત્યારે શું ? તેનો વિચાર તો માણસ કરતો જ નથી.કબીર જેવા અભણ વણકરે વેદાંતનાં ઉત્તમ પાઠ સરળ ઉદાહરણ થકી આપણને સમજાવવા કોશિશ કરી છે.પંચમહાભૂતોનાં બનેલ શરીરનો બળદની જેમ ઉપયોગ કરવો તે શરીરનો દૂર ઉપયોગ કર્યો ગણાય.

     મૃત્યુની ભયાનકતા બતાવી આપણને ચેતવતા કબીર કહે છે આપણું મૃત્યુ થતાં શરીરને ચિતા પર સુવાડી અગ્નિદાહ દેશે અને તે બરાબર સળગી જાય માટે ખોપરી પર ડાઘુઓ વાંસનાં ફટકા મારશે.

     આ શરીર તો આત્માનું મિત્ર છે અને મિત્ર તો કલ્યાણનું ઘણું કામ કરી શકે છે તેથી તો શાસ્ત્રોમાં તેને“શરીરમાદ્ય ખલુ ધર્મ સાધનમ્” એવું કહ્યું છે.આ માનવ શરીર દ્વારા જ આપણે મોક્ષ તરફ ગતિ કરી શકીશું,એટલે કબીર પોતાની જડબેસલાક વાણીથી આપણને સત્યનેા રાહ ચીંધે છે.

ફિર પાછે જનિ હેરહુ,હો રમૈયા રામ

કાલબૂત સબ આહિ, હો રામ રમૈયા રામ….(બેલિ-૨-૭)

કહહિં કબીર સુનો સંતો, હો રામ રમૈયા રામ

મન બુધ્ધિ ઢિગ ફૈલાવહુ,હો રામ રમૈયા રામ….(બેલિ -૨-૮)

કબીર આપણને સાવધાન કરતા કહે છે બનાવટી ગુરુઓની વાતો સમજ્યા વગર માનીને ન ચાલો.આપણી મન અને બુધ્ધિથી તે વાતનો મર્મ જાણવા, સમજવા પ્રયત્ન કરો.કબીરતો આપણને વગાડી વગાડીને એક જ વાત સમજાવે છે કે આપણાં ચૈતન્યની ખોજ માટે ક્યાંય ફાંફાં મારવાની જરૂર નથી આપણી ભીતર જ ડોકિયું કરવાનું કહે છે.તેનાથી જ આત્મકલ્યાણ થશે.કબીરની આટલી નાની વાત સમજવાની આપણને સૌને જરૂર છે.અને આ વાંચી મને યાદ આવે છે એ પ્રાર્થના……

આપને તારા અંતરનો એક તાર બીજુ હું કાંઈ ન માંગું રે….

સૂણજે મારો આર્દ તણો પોકાર બીજુ હું કાંઈ ન માંગું રે…..

જિગીષા પટેલ

૨૪ – કબીરા

કબીરબીજક- ચાચર

કબીરબીજક વાંચતા કબીર એક અદનો અને કોઈની પણ સાથે જેની સરખામણી ન કરી શકાય તેવો કાવ્ય તત્ત્વથી છલોછલ ભરેલો કવિ જ દેખાય છે.પોતાનાં ભક્તિ,જ્ઞાન અને વૈરાગ્યના અનુભવને તેમણે કોઈ સિધ્ધિ કે પ્રસિદ્ધિ માટે નથી ગાયા પણ પોતાની સાથે આખા સમાજને બલ્કે આખી દુનિયાનાં દરેકે દરેક માનવને તે પરમની સાચી ઓળખ કરાવી, તે તરફ ગતિ કરાવવા મથે છે. તેમને મન કવિતાતો તેમની આડપેદાશ છે.આ ભાવ સાથે તેમની કરેલ કબીરબીજકની એકેએક પ્રકરણની રચનામાં દરેકમાં તેમણે પોતાની આગવી કવિ તરીકેની પ્રતિભાનાં દર્શન કરાવતાં લોકોને સત્ય તરફ જવાનો સાચો માર્ગ પણ ચીંધ્યો છે.

કબીરબીજકનાં ચાચર પ્રકરણનાં ૧ અને ૨ ભાગનાં કુલ ૪૦ પદોમાં વર્ણાનુપ્રાસ કરી છેલ્લે ‘મન બૌરા હો’ તેમ ગાયું છે.

ખેલિત માયા મોહિની મન બૌરા હોજિન જેર કિયા સંસાર સમજુ મન બૌરા હો….(ચાચર -૧-૧)
રચ્યો રંગ તિનિ ચૂનરી મન બૌરા હોસુન્દરિ પહેરે આય સમુજુ મન બૌરા હો…(ચાચર-૧- ૨)

ચાચરનાં બંને પ્રકરણમાં કબીરે માયા કેવી રીતે માનવ મન પર કબ્જો કરીને બેઠી છે અને સંતો અને જ્ઞાનીઓ પણ તેની ચુંગાલમાં ફસાયા વગર રહી શક્યા નથી તે જુદા જુદા અનેક ઉદાહરણ થકી સમજાવ્યું છે.કબીર સમજાવે છે કે આ વિશ્વમોહિની માયા તો તેનાં ખેલ ખેલવા માટે અને સમગ્ર સંસારને પોતાનાં વશમાં કરવા માટે આ ખેલ ખેલી રહી છે. આ સૌને વશ કરનાર માયાએ વિષય અને વાસનાનાં રંગોથી રચેલી એવી સુંદર સાડી પહેરી લીધી છે કે આવી સાડી ભાગ્યેજ કોઈ સુંદરી પહેરી શકે.

નારદજી જેવા સંતજ્ઞાની મુનિનો દાખલો આપતા કબીર કહે છે. મોહિની સ્વરૂપમાં મોહાંધ બનેલા મુનિનું મોંઢું વાંદરા જેવું માયા થકી જ બન્યું હતું. માયાએ તો ઠગવા માટે શિવ,બ્રહ્મા જેવા દેવો અને યોગી ગોરખ,સનક,સનંદન જેવા ઋષિઓને પણ છોડ્યા નથી.

કબીર તો કહે છેઃ

જ્ઞાન ઢાલ આગે દરિયો મન બૌરા હોટારે ટ્રંક ન પાંવ સમજુ મન બૌરા હો…..

આવું ગાતા કબીર કહે છે.ચાચરની આ રમતમાં સાચા જ્ઞાની પુરુષો જ્ઞાનરૂપી ઢાલ પોતાના બચાવમાં ધરી દેતા હોવાથી તે પોતાના લક્ષ્યમાંથી સહેજ પણ વિચલિત થતાં નથી તે હકીકત બરાબર માણસે સમજી લેવી જોઈએ.આ માયાથી તે જ બચી શકે ,જે તેના મોહપાશમાં બંધાતો નથી.

ચાચરનાં બીજા પ્રકરણનાં પદોમાં કબીરે સામાન્ય માણસને સમજાઈ જાય તેવા હાથી,વાંદરો અને પોપટનાં દાખલા આપી માયાની જાળમાં આ પ્રાણીઓની જેમ આપણે પણ કેવી રીતે ફસાઈ જઈએ છીએ તે સમજાવવા કોશિશ કરી છે.

કામ અંધ ગજ બલિ પરે,મન બૌરા હો અકુંસ સહિયર સીસ ,સમજુ મન બૌરા હો…

હાથીને જંગલમાંથી પકડવા માટે એક ખાડો ખોદીને તેને લીલા ઘાસથી ઢાંકી દેવામાં આવે છે.અને ખાડાની એક બાજુ હાથણીનું સુંદર ચિત્ર બનાવી મુકવામાં આવે છે. તે આબેહૂબ ચિત્રને જોઈ ને હાથી કામાંધ બની જાય છે. હાથી તેને આલિંગવા જાય છે અને ખાડામાં પડી જાય છે. પરાધીન બનેલો હાથી ઊંડા ખાડામાંથી નીકળી શકતો નથી. અને માણસ તેના માથા પર અંકુશ મારી તેને પાળે છે તે દુ:ખ પછી તેને સહન કરવું પડે છે.માનવ પણ શરીરનું રૂપ જોઈ ને આસક્ત બની ગૃહસ્થાશ્રમના ખાડામાં પડી પાર વિનાની પીડા ભોગવે છે. પરમાત્મા ચિત્રકાર છે અને સંસાર તેનું ચિત્ર છે. તે ચિત્ર હકીકતે મિથ્યા છે.તેમાં આસક્તિ કરનાર ભ્રમમાં પડે છે.આમ સંસારનાં ખાડામાં પડી માનવ જીવનભર દુ:ખમાં ભટક્યા કરે છે.

વાંદરાનું ઉદાહરણ આપી કબીર કહે છે સ્વાદ લોલુપ વાંદરો સાંકડાં મોંનાં ઘડામાં પડેલા બોર લેવા જાય છે અને તેનો હાથ ફસાઈ જાય છે. માણસ તેને પકડી લે છે અને એનો માલિક ઘેર ઘેર ફેરવી તેને નચાવે છે.શરીરનાં મોહમાં આસક્ત થનાર માનવ પણ જીવનનો ઉદેશ ભૂલી શરીરનાં સાજ શણગારમાં પડી જાય છે. શરીરમાં અંદર રહેલા આત્માનું જતન કરવાને બદલે તે શરીરનું જતન કરે છે. કબીર તો સમજાવે છે કે આત્મદેવનાં મંદિર જેવું શરીર ક્યારે કડડભૂસ કરતું પડી જશે તે કોણ કહી શકે? તે તો સિમેન્ટ નહીં કાચી માટીનાં ચણતરથી ચણાયેલું છે. શરીર તો સ્મશાનમાં બળીને ભસ્મ થઈ જવાનું છે તો માનવ તું સમજીને તેનો મોહ કરવાનું છોડી દે.

જૌ સુવના લલની ગહ્યો, મનબૌરા હોઐસો ભ્રમ બિચારુ સમજુ મન બૌરા હો….(ચાચર-૨ -૯)

ઉપરોક્ત ચાચરનાં પદમાં પોપટનું ઉદાહરણ આપી કબીર આપણને સમજાવે છે કે વાંસની પોલી નળી પર બેઠેલો પોપટ નળી ફરી જવાનાં ડરથી જોરથી એના પગથી નળીને પકડી રાખે છે.પોપટ માને છે કે તેને નળીએ પકડી લીધો છે.વાસ્તવમાં નળીએ પોપટને પકડ્યો જ નથી.પોપટે નળીને પકડી રાખી છે અને તેમાં નીચે પડેલ લાલ મરચું પણ તેને દેખાય છે તે ખાવાની લાલચ પણ તે છોડી શકતો નથી.અને છેવટે તેને પાંજરાંમાં પુરાવાનો વારો આવે છે.માણસનું પણ આવું જ છે. વિષયોની લાલચમાં જીવ પણ આવી જ રીતે ભ્રમથી માની લે છે કે મને કોઈ છોડતું નથી હકીકતમાં તેણે જ સંસારને પકડી રાખ્યો છે.અને માણસ માયાની જાળમાં ફસાએલો જ મૃત્યુ પર્યંત રહે છે.

પોપટ પારાયણ કરનાર વિદ્વાનોને અનુલક્ષીને પણ કબીર કહે છે કે વિદ્વાનો શાસ્ત્રો કંઠસ્થ કરીને પારાયણ કર્યા કરે પણ પોતાની અંદર રહેલી અશુદ્ધિને દૂર ન કરે તો પારાયણનો કોઈ લાભ નથી.માત્ર પારાયણ કરવાથી પંડિત પણ જન્મ મરણનાં ચક્રમાંથી મુક્ત થઈ શકતો નથી.

ચાચરનાં છેલ્લાં ચાર પદમાં કબીરે ખૂબ સુંદર સૌએ જીવનમાં અપનાવવા જેવી વાત કરી છે.કબીર કહે છે જે ઘરમાં કોઈ રહેતું ન હોય ત્યાં કોઈ કદી મહેમાન બનીને જાય તો તેની ભૂખ કે તરસ છીપતી નથી કે નથી મળતું તેને મહેમાનગતિનું સુખ.તેવી રીતે જીવે માનવ રત્ન ચિંતામણિ ગણાતો દેહ મેળવ્યો છે પણ આત્મકલ્યાણ માટે કોઈ પ્રવૃત્તિ જ ન કરી હોય તો તે મુક્તિનું સુખ કેવી રીતે પામી શકે? ભલે તેણે ખૂબ સમૃદ્ધિ ભેગી કરી હોય.મહેલાતોનો માલિક હોય અને લોકોમાં ગમે તેટલી પ્રતિષ્ઠા મેળવી હોય પણ આત્મ કલ્યાણની પ્રવૃત્તિ ન કરી હોય અને પોતાની મલિનતા દૂર કરવા કોશિશ ન કરી હોય તો તેનો જીવનનો ફેરો સાવ નકામો જ છે.
આમ કબીરે ચાચરમાં સુંદર ઉદાહરણો દ્વારા જીવન જીવવાની સાચીરીત સરળતાથી શીખવીને વેદ અને ઉપનિષદનાં સાર સમજાવી દીધા છે.

જિગીષા પટેલ

૨૩ – કબીરા

કબીરબીજક-વસંત-૩

કબીર એક એવું વ્યક્તિત્વ છે, જેણે પોતાના વિચારોને કોઈથી પણ ડર્યા વગર બેધડક લોકો સમક્ષ રજૂ કર્યા છે. જે વાત તેમને વ્યાવહારિક ન લાગે તે તેમણે સ્વીકારી નથી અને તેનો વિરોધ પણ ખુલ્લેઆમ કર્યો છે. વસંતમાં આલેખાયેલ કબીરની વિચારયાત્રાને અને કબીરવાણીને સમજવા કોશિશ કરીએ.

વસંતના ૯ થી ૧૨ પ્રકરણનાં કુલ ૨૧ દોહામાં તેમણે માનવ જન્મ કેટલો દુર્લભ છે તેની અને આપણા શરીરની ક્ષણભંગુંરતાને સરળ શબ્દોમાં સમજાવી છે. ગમે તેવો, આખી પૃથ્વીનો સમ્રાટ પૃથુ હોય કે બળવાન રાવણ કે દુર્યોધન હોય, ભક્ત હોય કે દાનવીર બલિરાજા હોય કે ભોગી હોય સૌએ મરણને શરણ તો થવું જ પડે છે. દરેક મનુષ્યનો અંત તો નક્કી જ છે એટલે જ કબીર કહે છેઃ

એસો દુર્લભ જાત સરીર, રામનામ ભજુ લાગૂ તીર….

એટલે ક્ષણભંગુર શરીરમાંથી પ્રાણ ચાલ્યો જાય તે પહેલાં અવિનાશી રામનું ભજન કરી લેવું જોઈએ.

વસંત-૧૦ માં તેમણે તે સમયની રાજકીય, ધાર્મિક અને સામાજિક સ્થિતિમાં સર્વે પંડિતો, યોગીઓ, મુલ્લાઓ વગેરે સૌ પર, કોઈની પણ બીક વગર આકરા પ્રહારો કર્યા છે. યોગીઓ હઠયોગનાં, પ્રાણાયામનાં પ્રદર્શન યોજીને પોતાની અંદર રહેલી અહંકાર વૃત્તિને પોષે છે. પંડિતો પોતાની પંડિતાઈનું અભિમાન કરે છે. મુસલમાનોમાં જ્ઞાની ગણાતાં મૌલવી કુરાન વાંચી મદમસ્ત રહે છે. સંન્યાસીઓને પોતાના આત્મજ્ઞાનનું અભિમાન હોય છે. તેનું ઉદાહરણ આપતા કબીર ઉદ્ધવની વાત કરે છે. ઉદ્ધવને પોતાનાં આત્મજ્ઞાનનું ખૂબ અભિમાન હતું. કૃષ્ણ ભગવાન પોતાનો સંદેશ લઈ ઉદ્ધવને ગોકુળ મોકલે છે ત્યારે ગોપ-ગોપીઓની અને ગોકુળવાસીઓની પ્રેમથી તરબતર કૃષ્ણભક્તિ જોઈ ઉદ્ધવ અભિભૂત થઈ જાય છે. ભાગવતમાં લખ્યું છે ‘ઉધો સીધો ભયો’ ઉદ્ધવજીનું આત્મજ્ઞાનનું બધું અભિમાન ઊતરી જાય છે. માત્ર જ્ઞાનથી જ નહીં કૃષ્ણની પરમ ભક્તિ થકી પણ કૃષ્ણ સુધી પહોંચી શકાય છે તે વાત ઉદ્ધવને સમજાઈ જાય છે.

કબીરે વસંતમાં આત્માજ્ઞાની શુકદેવજી, રાજનીતિજ્ઞ અક્રુરજી વિગેરેના દાખલા તેમનાં જ્ઞાન, ભક્તિ કે બુદ્ધિનાં અભિમાનની વાત સમજાવવા માટે આપ્યા છે. અરે! મહિમ્નસ્તોત્રનાં ‘હરિસ્તે સાહસ્ત્રમ્ કમલબલિ માદાય પદયો’ની વાત કરતાં વિષ્ણુ ભગવાન શિવની સ્તુતિ કરે છે અને હજાર કમળ ચડાવતાં એક કમળ ખૂટે છે તો પોતાનાં નેત્ર રૂપી કમળ ચડાવે છે તે વાત પણ કરી છે. આ ઉપરથી જ સમજાય છે કે કબીર શાસ્ત્રોના કે વેદોના વિરોધી ન હતા પરતું શાસ્ત્રો અને વેદોના જાણકાર હતા.

શિવ કાશીના નિવાસી ગણાય અને કબીર પણ કાશીમાં રહેતા હતા. કાશી અંગે પ્રવર્તતી ભ્રમણાની ફરિયાદ તે શિવજીને કરે છે. તે સમયે કાશીમાં મરણ પામે તો મુક્તિ જ મળે એવી ભ્રામક માન્યતાઓ ફેલાવનાર પંડાઓનો અત્યાચાર એટલો વધી ગયો હતો કે કબીરથી રહેવાયું નહીં. મત્સ્ય પુરાણ, પદ્મપુરાણ, નારદીય પુરાણ અને મહાભારતમાં પણ કાશીનો મહિમા કરતાં લખાયું છે:

અવિમુક્તમ્ સમાસાદ્ય તીર્થસવી કુરુદ્રહ।
દર્શના દેવદેવસ્ય મુગ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥

અર્થાત્- અવિમુક્ત એટલે કાશી, જે બ્રહ્મહત્યાનું પાપ કરે પણ દેવોના દેવ મહાદેવનાં કાશી આવીને દર્શન કરે તો તેનું બ્રહ્મહત્યાનું પાપ પણ નાશ પામે છે.

ક્રિયાકાંડી બ્રાહ્મણો દ્વારા થતા આવા પોપટીયા પાઠ સામે કબીરે જરાપણ ગભરાયા વગર બળવો પોકાર્યો. કબીરે લોકોને આવા અંધવિશ્વાસમાંથી બહાર નીકળવાનું કહ્યું અને સમજાવ્યું કે તમારા કર્મો સારાં હોય તો જ ભગવાનનું અનુસંધાન થાય. પંડાઓની વાતો પોકળ છે અને ગેરમાર્ગે દોરનારી છે. કબીરને શાસ્ત્રો અને પુરાણોની વાત પણ ખોટી લાગે તો ખોટી કહેતા. કોઈનાથી ગભરાતા નહીં એટલે તો તેને બધાથી ઊફરો ચાલતો કબીર કીધો છે.

આટલું ઓછું હોય તેમ પંડિતો કહેતા કે કાશીમાં મરે તેને સ્વર્ગ મળે અને મગહરમાં મરે તે ગધેડો બને તો કબીરે મોટાભાગની જિંદગી કાશીમાં ગુજારી છતાં પંડિતોને ખોટા પાડવા છેલ્લે મોત મગહરમાં સ્વીકાર્યું. પોતાના પરનો, પોતાની સચ્ચાઈ પરનો અને પોતાના રામ પરનો તેમનો વિશ્વાસ તો જુઓ!

શિવજી સામે પણ હસીને ફરિયાદ કરતાં કહે છે, ‘તમારાં ચાહકો તેમનાં મનમાં જે સુઝે તે કહે છે.’ બધાં ભલે કહે પણ મને શિવજી આવું કહેતાં હોય તેમ લાગતું નથી.

હમરે કહલકે નહિ પતિયાર,આપ બૂડે નલ સલિલ ધાર….(વસંત-૧૨ -૧)

અંધ કહે અંધા પતિયાય,જસ બિસુવાકે લગ્ન ધરાય
સો તો કહિયે ઐસા અબૂઝ, ખસમ ઢાંઢ ઢિંગ નાહિ સૂઝ (વસંત-૧૨-૨)

કબીર તો કહે છે, ‘મારા કથનમાં જે જીવ વિશ્વાસ કરતો નથી તે ખુદ સંસાર સાગરની ધારામાં ડૂબી જાય છે.’ કબીર તો જીવનમુક્ત અવસ્થા પર હોવાથી સંસારરૂપી સાગરને કિનારે ઊભા રહી સર્વ જીવોને ચેતવણી આપે છે કે, આંધળો માણસ આંધળાની વાણીમાં વિશ્વાસ મૂકે છે. બિસુવા એટલે વેશ્યા. વેશ્યાના લગ્ન નક્કી થયા એવી જૂઠી વાતને સાચી માની લેવા જેવી આ પંડિતોની વાત છે. જગતમાં અજ્ઞાની ગુરુઓને કબીર કડવી વાણીથી આંધળા કહે છે અને સમજ્યા વગર તેમની વાત માની લેનાર શિષ્યોને પણ આંધળાં કીધાં છે.

અવિવેકી અને અણસમજુ લોકોનાં વર્તનને કબીર વ્યભિચારી સ્ત્રી સાથે સરખાવતાં કહે છે કે વ્યભિચારી સ્ત્રી પોતાનો પતિ બાજુમાં ઊભો હોય તો પણ તેની પરવા કર્યા વગર બીજા પુરુષની ઈચ્છા કરતી રહે છે તેમ અણસમજુ લોકો પોતાની અંદર આતમરામ રૂપી સ્વામી બેઠો છે તેની દરકાર કર્યા વગર મંદિરોમાં અને તીર્થ સ્થાનોમાં જઈ અનેક દેવદેવીઓની પૂજા કરવામાં મસ્ત રહે છે.(ખસમ એટલે સ્વામી, ઢિંગ એટલે પાસે, ઢાઢ એટલે ઊભેલા)
કબીરનાં વાગ્બાણ અહીં અટકતાં નથી તે તો આગળ કહે છેઃ

છાંડહુ પાંખંડ માનો બાત,નહિ તો પરબેહુ જમ કે હાથ
કહહિં કબીર નર કિયા નખોજ,ભટકહિ મુવલ જસ બનકે રોઝ…..

ભોળા ,અજ્ઞાની લોકોને ભોળવતા નિર્લજ્જ ગુરુઓને કબીર કોઈપણ હિસાબે રોકવા માંગે છે.
બનકે રોઝ એટલે નીલગાય. તે જંગલી પશુ જરા જરામાં ડરથી ચમકે છે અને ચમકે તેવું તીવ્રગતિમાં ભાગે છે તેથી તે ક્યારેય નિરાંતે બેસી શકતું નથી. અહી તહીં ભટકતું રહે છે. અહીં રોઝનાં ઉદાહરણ થકી કબીર સમજાવે છે કે જે ભટકે છે તે પોતાની અંદરના આત્મતત્વની ખોજ નથી કરી શકતા. જે સ્થિર છે તે જ નિરાંતથી પોતાની જાતને ફંફોસી શકે છે. પોતાની ખોજ થકી આત્મસ્વરૂપને પામી શકે છે. માટે જે જીવ સ્થિર થઈ ચંચલ મનને સ્થિર કરી શકશે તે પોતાનું જીવન સફળ બનાવી શકશે.

આમ કબીરે સમાજનાં દંભી ગુરુઓ, પંડિતો, મૌલવીઓને ઉધાડા પાડી સમાજસુધારણા માટે પોતાનાથી બનતા બધાં પ્રયત્ન કર્યા છે. એક સામાન્ય ગરીબ, અભણ વણકર જેના પુરાણો અને શાસ્ત્રોનાં સાચાં જ્ઞાન માટે, લોકોને સાચા માર્ગે ચાલવા માટે અને સમાજમાં અવાજ ઉઠાવવા માટે કબીરને દાદ આપવી પડે. આ નાનીસુની વાત નથી. કબીર આજે પણ જીવંત છે તેનું મોટું કારણ આ પણ છે જ.

— જિગીષા પટેલ