શ્રી કૃષ્ણની વ્રજલીલા -મીરાંબાઈના પદોને સથવારે…. રાસલીલા
ભગવાનની સર્વે લીલાઓમાં ઐશ્વર્ય અને માધુર્ય રસનું દર્શન સર્વોપરી છે. કદાચ એવું પણ કહી શકાય કે પોતાના અચિંત્ય ઐશ્વર્યના પ્રભાવથી ભક્તોના મનોરથ પૂર્ણ કરવાજ ભગવાનનું પ્રાગટ્ય થયેલ. અને આ ઐશ્વર્યનો પ્રભાવ તેમના મત્સય, વરાહ,નરસિંહ આદિ અવતારોની લીલા માં જોવા મળે છે. પણ જયારે ભગવાન માતા-પિતા થકી સર્વે પાર્ષદો સાથે જયારે શ્રી રામ કે શ્રી કૃષ્ણ તરીકે અવતાર ધારણ કરે છે ત્યારે જે લીલા કરે છે તે સર્વે માધુર્ય મયી લીલા છે.
શ્રી કૃષ્ણની માધુર્ય રસ થી ભરપૂર સર્વોચ્ચ લીલા એટલે રાસલીલા. સાધારણ બુદ્ધિથી તો રાસલીલાને સમજવી અશક્યજ છે. શરદપૂર્ણિમાની રાત્રે શ્રી કૃષ્ણએ શ્રી રાધાજી અને ગોપીઓ પર પ્રેમની વર્ષ કરી તેમના મનોરથ પૂર્ણ કરવામાટે રાસલીલા કરેલ હતી. આ રાસ શબ્દ સમજવા જેવો છે. “रसानां समूह: रासम” અર્થાત એક નહિ પણ અનેકાનેક રસોના સમૂહ એટલે રાસ. રાસલીલામાં શૃંગાર,કરુણા,વીર, વાત્સલ્ય, સખ્ય જેવા વિધ વિધ નવરસ છલકાય છે.
રાસલીલામાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણચંદ્ર પ્રધાન નાયક અને શ્રી રાધાજી પ્રધાન નાયિકા હતા. વ્રજની અન્ય ગોપીઓ પ્રકાશના પુંજની માફક નાયક-નાયિકાને આસપાસ ભ્રમણ કરતી હતી. આ ગોપીઓના વિવિધ સ્વરૂપ હતા. કોઈક પૂર્વ વરદાન પ્રાપ્ત હતી તો કોઈક દેવાંગના રૂપ હતી. કોઈ શ્રુતિ રૂપ હતી તો કોઈ ઋષિ રૂપ હતી. કોઈક પરિણીત હતી તો કોઈક કુંવારીકા હતી. પણ આ બધાની એક પ્રધાન નાયિકા રાસેશ્વરી શ્રી રાધાજી હતા.
મીરાંબાઈની શ્રી કૃષ્ણ પ્રત્યેની ઉપાસના અને ભક્તિજ વ્રજભાવમય છે અને પૂર્વ જન્મના સંસ્કારવશ, મીરાંબાઈ પોતે રાસલીલાનાં માધુર્યનો તાદ્રશ અનુભવ કરી શકતા અને તેથીજ કદાચ તેમને રાસલીલાને લગતા ઘણા પદની રચના કરેલ છે. અને નીચેના પદમાં તો મીરાંબાઈ પૂર્વ જન્મના ગોપી હોવાનું શબ્દો દ્વારા સમર્થન પણ આપે છે.
राधा हाथ मांड्यो छे जी माज़ल रात
वृन्दावन की कुंजगलिनमे सहस्त्र गोपी एक नाथ
मनोजी मनो ठाणे कृष्ण मानावे, हस हस पकडे छे हाथ
कान्ह कुंवर थे रसरा लोभी, राधाजी रो गोरो गोरो हाथ
मीरा के प्रभु गिरिधर नागर, बार बार बलि जात
રાસલીલામાં માધુર્યભાવ સાથે સાથે શૃંગારભાવ પણ છલકતો હતો.મીરાંબાઈએ નીચેના પદ દ્વારા એ શૃંગારરસને સુરુચિપૂર્ણ શાબ્દિક દેહ આપેલ છે જેમાં એક ગોપીની શ્યામસુંદર સાથે રાસ રચાવવાની ઉત્કંઠા અને વિનંતીને શબ્દ સ્વરૂપે મીરાંબાઈએ વહેતા મુક્યા છે.
क़ुरबानी क़ुरबानी तुम पर क़ुरबानी क़ुरबानी
एक बार करो महेरबानी तुम पर क़ुरबानी
गोरे गोरे अंगे भला सालुडा बिराजे, फरती जरक किनारी
गोरे गोरे अंगे अतलस की चोली ऊपर हार हजारी
वृन्दावन नी कुंज गली में, रास रमे गिरिधारी
રાસલીલામાં શ્રી રાધાજી પ્રધાન નાયિકા હતા. કહેવાયછે કે રાધાજીના હઠાગ્રહના લીધેજ રાસબિહારી શ્રી કૃષ્ણે શરદપૂનમની રાત્રીએ વૃંદાવનમાં મહારાસની લીલા કરી હતી. મીરાંબાઈ એ આજ ભાવ નીચેના પદમાં ખુબ સરળ શબ્દોમાં રજુ કરેલ છે
क़ुरबानी क़ुरबानी तुम पर क़ुरबानी क़ुरबानी
एक बार करो महेरबानी तुम पर क़ुरबानी
गोरे गोरे अंगे भला सालुडा बिराजे, फरती जरक किनारी
गोरे गोरे अंगे अतलस की चोली ऊपर हार हजारी
वृन्दावन नी कुंज गली में, रास रमे गिरिधारी
આ રાસલીલાનું વર્ણન શ્રીમદ ભાગવતના રાસપંચાધ્યાયમાં થયેલ છે. રાસલીલા એ કોઈ સામાન્ય રાસલીલા કે નૃત્યલીલા નથી, એ ખુબ ગૂઢ અર્થ ધરાવતી આધ્યાત્મિક લીલા છે. નિત્યનિતાંતરથી સમગ્ર વિશ્વ એક નિયમબદ્ધ ગતિ થી આગળ વધે છે જેમકે દિવસ પછી રાત, ઋતુચક્ર, બાલ્યાવસ્થા થી વૃદ્ધાવસ્થા.વિશ્વની ઉત્ત્પત્તિ અને લય પણ એક ક્રમબદ્ધ ગતિનો જ ભાગ છે. આપણે સૌ પણ આ નિયમબદ્ધ ગતિને જ આધીન છીએ. આ નિયમબદ્ધ ગતિને શ્રી ભગવાનના મહારાસ સાથે સરખાવી શકાય. ભગવાનતો સૌ જીવોને પોતાના મધુર આહવાહનથી આ મહારાસમાં આમન્ત્રિત કરીજ રહ્યા છે. જે જીવ પોતાના અહંને સંપૂર્ણપણે ત્યાગીને દ્રઢ નિશ્ચયથી શ્રી કૃષ્ણને સર્વસમર્પિત થાય છે તેનેજ આ રાસલીલાનાં અલોકિક આનંદનો અનુભવ થઇ શકે છે અને પરમ તત્વની સમીપ જઈ શકે. મીરાંબાઈ આવા સર્વસિદ્ધ જીવ હતા અને એટલેજ તેઓ એ અલૌકિક આનંદને પ્રાપ્ત કરી શક્યા.
આ રાસલીલાના હાર્દને અને માહાત્મ્યને વાગોળતા હું મારી કલમને વિરામ આપું છું. આવતા અઠવાડિયે આપણે ફરી મીરાંબાઈના પદોને સથવારે આપણું વ્રજલીલા દર્શનની સફરને આગળ ધપાવીશું. ત્યાં સુધી સૌને જય શ્રી કૃષ્ણ! તમારા માર્ગદર્શન અને અભિપ્રાયો ની અપેક્ષા સાથે….
– અલ્પા શાહ
