પારદર્શી લેખક/ભાઈ શ્રી નવીન બેંકરને શબ્દાંજલિ…—દેવિકા રાહુલ ધ્રુવ
Reply
Author Archives: Pragnaji
આજે શિક્ષકદિવસ -શિક્ષકને તર્પણ..
આજે શિક્ષકદિવસ
શિક્ષક એટલે જે તમારામાં વિચારો રોપે તે
શિક્ષક એટલે જે તમારામાં વિચારો રોપે તે
જીવનના બે અંતિમ છેડા જન્મ અને મૃત્યુ વચ્ચે અનેક વ્યક્તિ આપણા જીવનમાં આવે છે અને જાય છે પણ કોઈ એક વ્યક્તિ આપણને એવો ઉજાસ આપીને જાય છે જે તેમની ગેરહાજરીમાં દીવાદાંડી બની સદાય દિશા સૂચવી માર્ગદર્શન આપે રાખે છે એવા માનનીય શ્રી પ્રતાપભાઈ પંડ્યા આપણા બે એરિયા ગુજરાતી સમાજના વડીલ, “પુસ્તક-પરબ’ ના સ્થાપક અને અખિલ ભારતીય ગુજરાતી પરિષદ ના પ્રમુખ, સમાજચેતનાના જાગ્રત પ્રહરી અને ‘બેઠક’ના પ્રણેતા અને એક શિક્ષક શ્રી પ્રતાપભાઈ પંડ્યાને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પિત કરતા અને તેમના અમૂલ્ય યોગદાનને મુલવતા વંદન કરું છું.
એકવાર એમણે વાતચીત દરમ્યાન મને કહ્યું હતું કે “હું પહેલા શિક્ષક્ છું” લોક્ભારતીએ મને મૂલ્યો અને અર્થસભર કેળવણી આપી છે તેનું હું સદૈવ જતન-સંવર્ધન કરતો આવ્યો છું.લોકભારતી પરિવારે મને “માણસને માણસ તરીકે મૂલવવાનો” મહામોંઘો મંત્ર આપ્યો છે,જેને મેં સદ્-સાહિત્ય વાંચન દ્વારા જાળવી રાખ્યો અને માટે જ પુસ્તક પરબ દ્વારા સદ્ સાહિત્યના વાચનનો યજ્ઞ શરુ કર્યો, પરદેશમાં સતત અંગ્રેજી વાતાવરણમાં,આપણી માતૃભાષાનો ધબકાર જાળવી રાખવા અને વાંચન દ્વારા સંવેદના ખીલવવા એમણે પુસ્તકો ની પરબ ખોલી અમરેલીથી અમેરિકા સુધી પુસ્તકો પોહોચતાં કર્યા છે,તેમના આ સેવાયજ્ઞમાં આપણે સૌ જોડાયા, અને સમય જતા,વાંચન સાથે કલા સાહિત્યને પણ વિકસાવ્યા, “પુસ્તક પરબ” એજ ‘બેઠક’ બની અને આમ વાંચન સાથે અભિવ્યક્તિ પણ કરી,
મારા જીવનને ધ્યેય આપવાની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા એક આજીવન શિક્ષક એવા શ્રી પ્રતાપભાઇ પંડયાએ ભજવી છે. પુસ્તકો આપી જ્ઞાનની ‘પરબ’ તો એમણે અમને આપી પણ અમારી કુશળતા અમને દેખાડી અમારા આત્મવિશ્વાસને વધારી અમને વાંચન સાથે સર્જન કરવાનો અને ‘બેઠક’ ચલાવવાનો એક ઉદે્શ આપ્યો છે, સાથે જીવનમાં કેવી રીતે આગળ વધવું એનું માર્ગદર્શન આપી સદાય વડની જેમ વડિલ થઇ ઉભા રહ્યા છે એક સારા શિક્ષક તરીકે ‘બેઠક’ના કાર્યમાં આવતા અવરોધ કેમ ઓંળગવા તેનું માર્ગદર્શન આપી અમારું મનોબળ વધારી આગળ વધવાની સદાય પ્રેરણા આપી છે.
જીવનભર “પુસ્તક પરબ “ દ્વારા નિસ્વાર્થ સેવા કરી અગણિત વિદ્યાર્થીઓના જીવનમાં પુસ્તકો આપી ઉજાશ ફેલાવ્યો છે એક શિક્ષક તરીકે શિસ્ત,ક્ષમા,ઋણ અને કર્તવ્યનિષ્ઠાનું મુલ્યનુ ભાતું આપીને ગયા છે. પોતે જાગૃત શિક્ષક હતા અને અનેકને જગાડી ગયા છે.આમ વિચારો અને તત્વચિંતન વચ્ચે સેતુબંધ સમાન કાર્ય માત્ર મારા જ નહી અનેકના જીવનમાં એમણે કર્યું છે.એવા વડિલ અને ગુરુ સમાન પ્રતાપભાઈ આજે હાજર ન હોવા છતા આપણા સૌના હ્રદયના જીવિત છે. આજના આ ગૌરવવંતા દિવસે આ એક સમૃદ્ધ વ્યક્તિત્વ, સાહિત્ય-પ્રેમી માનનીય વડીલ શ્રી પ્રતાપભાઈ ને આપણે સૌ અભિનંદન આપતા નવાજીએ છીએ, એમની પુસ્તક પરબ ‘બેઠક ‘બની અત્યારે મોટું વટવૃક્ષ બની ગયું છે ત્યારે એમની ગેરહાજરીમાં તેમના યજ્ઞને ગતિમય રાખીએ એજ ધ્યેય અને એજ આજના દિવસે પ્રણ અને એક શિક્ષકને સાચું તર્પણ…
“પુસ્તક પરબ એજ બેઠક”
પ્રજ્ઞા દાદભાવાલા -
વિનું મર્ચન્ટ વાર્તા ૨૦૨૦ -પરિણામ
વિષય:”મને કેમ વિસરે રે”
વિનુ મર્ચન્ટ વાર્તા સ્પર્ધા -૨૦૨૦
પ્રથમ ઇનામ
૧-‘અજાણ્યો દેવદૂત’-વૈશાલી રળિયા પ્રથમ ઇનામ $125
બીજું ઇનામ
૨-એની રીંગ હજી ન વાગી -ઈલા કાપડિયા $40
૨-પુરાવો -સપના વિજાપુરા-$40
ત્રીજું ઇનામ
૩-જીવનદાયિની”-આલોક ભટ્ટ -$31
૩-સહ પ્રવાસી –અલ્પા શાહ $31
આશ્વાસન
મને કેમ વિસરે રે –રાજુલ કૌશિક -$25
મારું તોફાની હનીમુન-જીગીષા પટેલ- $25
મને આ વાર્તા સ્પર્ધાની બધી જ વાર્તા વાંચવાની ખૂબ મજા આવી. જે વાર્તાઓને ઈનામ મળ્યું છે તે વાર્તાઓ અને નથી ઈનામી ઘોષિત થઈ એ વાર્તાઓ વચ્ચે માત્ર ૧૯-૨૦નો ફરક રહ્યો છે. સાચા અર્થમાં તો દરેક વાર્તા એના આગવાપણાને કારણે કોઈને કોઈ સ્તર પર હ્રદયને સ્પર્શે છે. મારા માટે ઈનામી વાર્તાનું ચયન કરવું સહેલું નહોતું.
અહીં સાચા અર્થમાં તો દરેક પ્રતિસ્પર્ધી વિજેતા છે. સહુને મારા હાર્દિક અભિનંદન.
વિનુ મરચંટ વાર્તા હરિફાઈ પાંચ વર્ષોથી બેઠકના પ્લેટફોર્મ પર ચાલી રહી હતી. એમાં ઈન્ટરનેશનલ સ્તર પર સહુએ ઉમંગથી ભાગ લઈને એને સફળ બનવી એ બદલ હું બેઠકનો, બધાં હરીફોનો અને ઉત્સાહથી એને વાંચનારા ને સાંભળનારા વાચકો ને શ્રોતાગણનો અંતરથી આભાર માનું છું. આ સમસ્ત સફળતાના સાચા હકદાર આપ સહુ છો.
આ હરિફાઈનું હાલ માટે આ છેલ્લું વર્ષ છે. આશા રાખું છું કે હું આપ સાથે બીજી યોજના લઈને આવતા વર્ષે ફરી જોડાઈ શકું.
કોરોનાના આ મુશ્કિલ સમયમાં, આપ સહુ સ્વસ્થ રહો, સુરક્ષિત રહો એવી જ શુભકામના.
-જયશ્રી વિનુ મરચંટ
દરેક વિજેતાને વિનંતી તમારો ફોન નંબર સાથે સરનામું જયશ્રીબેનને મોકલે. jayumerchant@gmail.com
-“वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम ”-7-વાગ્મી કચ્છી
મિત્રો હું નાની હતી ત્યારે વાર્તા સંભાળવી બહુ ગમતી..હું આંખ બંધ કરી સંભાળતી ત્યારે દ્રશ્યો આંખ સામે તરવરે ….હરણપગી વાર્તા અને ભાષા બન્ને હૃદય સુધી પહોંચી જાય. બસ એજ હેતુથી આ વિડીયો બનાવીએ છીએ ,જયશ્રીબેનની કલમ અને વાગ્મની પ્રસ્તુતિ બન્ને એમની રીતે શ્રેઠ. સાંભળો મજા આવશે.જો તમને આ વાર્તા સંભાળવી ગમી હોય તો તમારા બીજા મિત્રોને વાર્તા સંભાળવા જરૂર મોકલશો.
૧૮ – કબીરા
કબીરબીજક – વિપ્રમતિસી
આજે જ્યારે હું કબીરબીજકની વિપ્રમતિસી વાંચું છું ત્યારે મને લાગે છે, જો કબીર સદેહે પાછા આવે તો જરુર પૂછે, “તમે લોકો ગુગલયુગમાં ઇન્ટરનેટ અને સેલફોન વાપરતા થઈ ગયા પણ હજુ તમારી માનસિકતા પંદરમી સદીમાં હતી તેવી જ છે? પાંચ પાંચ સદીઓ વીતી ગઈ તો પણ અંધશ્રદ્ધા, ઝનૂન અને કોમી વૈમનસ્ય ઘટવાનું નામ જ નથી લેતાં.”
કબીર જ્ઞાની હતા, કર્મયોગી હતા, ભક્ત હતા પણ સાથે સાથે ક્રાંન્તિકારી સમાજસુધારક પણ હતા. એ રીતે તે બીજા સંતો કરતાં જુદા પડે છે. પંદરમી સદીના ભારતમાં ધર્મનાં ક્ષેત્રે વ્યાપેલા દંભ, પાખંડ અને ભ્રષ્ટાચારને તેઓ આરપાર નીરખી શક્યા હતા, પારખી શક્યા હતા અને પડકારી પણ શક્યા હતા. સંત અને મહંત વચ્ચે, ફકીર અને મુલ્લા વચ્ચે તથા સેઈન્ટ અને બિશપ વચ્ચે ભેળસેળ થઈ ગયેલ ધર્મના ધતિંગોને તેમણે બેજિજક ખુલ્લા પાડ્યા હતા.
આજે પણ કબીરની કડવી વાણી ક્રાંતિકારી જણાય છે કારણ કે આપણે હજી ત્યાંના ત્યાં જ છીએ. કબીરની ક્રાંતિ અધૂરી રહી ગઈ હશે, તેથી આજે પણ કોમી હુલ્લડો થાય છે અને બની બેઠેલા ગુરુઓ પાછળ અણસમજુ પ્રજા દોડી રહી છે. એમની ક્રાંતિકારી સમાજ સુધારકની ઓળખ આપનારી આ વિપ્રમતિસીમાં તેમણે આવી ખોખલી ધાર્મિકતાને પડકારી છે. વિપ્રમતીસીમાં તેમણે વિપ્રકર્મની (બ્રાહ્મણોનું કર્મ) મીમાંસાનું વિશુધ્ધ વર્ણન કર્યું છે. દુનિયામાં જડ અને ચેતન બે જ પદાર્થ છે. એના સિવાય કોઈ જાતિ-વર્ણ નથી. આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, જળ, પૃથ્વી એ પંચતત્વથી બનેલ બધાનાં શરીર એક સરખાં છે. બધામાં આત્મારૂપી એક જ ચેતના સમાએલી છે. કોઈ ઊંચ કે નીચ જાતિનો નથી. શ્રેષ્ઠ કર્મ દ્વાર વ્યક્તિ શ્રેષ્ઠ બને છે. નાતજાતના ભેદ માનવસર્જિત છે. ખરેખર જન્મથી કોઈ બ્રાહ્મણ નથી કે કોઈ જન્મથી શુદ્ર નથી. કબીરની આ વાત ગીતામાં શ્રી કૃષ્ણએ ગાયેલા શ્લોકનો જ પડઘો છે:
ન કુલેન ન જાત્ય વા ક્રિયાભિર્બ્રાહ્મણો ભવેત |
ચાણ્ડાલોપિ હિ વૃત્સ્થો બ્રાહ્મણઃ સ યુધિષ્ઠિર ॥
હે યુધિષ્ઠિર, કુળથી કે જાતિથી અને ક્રિયાકાંડથી કોઈ બ્રાહ્મણ કહેવાય નહીં. જો કોઈ ચાંડાળ પણ ગુણવાળો હોય તો બ્રાહ્મણ કહેવાય.
આપણે ત્યાં નીચ કુળમાં જન્મેલા ઘણા હરિ ભક્તો થઈ ગયા છે કે જે સાચા સંત ગણાયા છે. જેમકે, ચમારને ત્યાં જન્મેલા સંત રઈદાસ, ખાટકીને ઘેર જન્મેલા સદન કસાઈ કે કુંભારને ઘેર જન્મેલા ગોરા કુંભાર. તે સૌનું જીવન બ્રાહ્મણને પણ ટપી જાય તેવું હતું. તેઓ સદ્દગુણનો ભંડાર હતા.
‘ब्रह्म: जानातिती ब्राह्मणः’ આ વૈદિક વ્યાખ્યા અનુસાર ‘બ્રહ્મને જનનારો બ્રાહ્મણ કહેવાય.’ અને બીજાને પણ બ્રહ્મનો અનુભવ કરાવે તે બ્રાહ્મણ, પરંતુ તે સમયે બ્રાહ્મણો તો કર્મકાંડ અને પૂજાપાઠ કરી પોતાના ખિસ્સા ભરવામાં જ વ્યસ્ત હતા. જીવતાં પશુઓની બલિ ચઢાવી જડમૂર્તિને ભોગ ધરાવવાના હિંસક કર્મો
કરતા હતા. આ જોઈ કબીરનો આત્મા ઊકળી ઊઠતો. ‘શું ધર્મને નામે કતલ થઈ શકે?’
વિપ્રમતિસીની ત્રીજી ચોપાઈમાં તે ગાઈ ઊઠે છે-
પ્રેત કનક મુખ અંતર બાસા,આહુતિ સહિત હોમ કી આસા,
કુલ ઉત્તમ જગમાંહિ કહાવૈ, ફિરિ ફિરિ મધીમ કર્મ કરાવૈ.
પોતાને સોનાની ભૂખ હોવાથી, કોઈ મરી જાય ત્યારે તેનાં મુખમાં સોનું મૂકવાનો રિવાજ બ્રાહ્મણોએ ચાલું કરાવ્યો. દક્ષિણાની આશા હોવાથી યજમાનો પાસે હોમહવન કરાવવા શરૂ કર્યા. તેઓનું કુળ જગતમાં ઉત્તમ છે એવું મારી ઠોકીને કહી અને યજમાન પાસે હિંસા જેવા (મધીમ) હીન કૃત્યો પણ કરાવતા હતા.
આમ વિપ્ર+મતિ+સી એવા ત્રણ શબ્દનો સમાવેશ વિપ્રમતિસી શબ્દમાં થયેલો છે. બ્રાહ્મણોની બુધ્ધિ જેવી બુધ્ધિ એમ કહેવા પાછળનાે આશય, કળીયુગમાં બ્રાહ્મણો બ્રાહ્મણો જ રહ્યા નહોતા એવો હોઈ શકે. તેઓ કબીરની દૃષ્ટિએ કર્તવ્યચ્યુત થયા હતા. કેટલાક લોકો વિપ્રમતિસીનો અર્થ ‘ત્રીસ ચોપાઈમાં બ્રાહ્મણોની બુદ્ધિનું વર્ણન’ તેવો પણ કરે છે પરંતુ એમાં તો પંદર જ ચોપાઈ છે. કુલ પંક્તિ સાઈઠ છે. આ પદનો છંદ ચોપાઈ છે અને ચોપાઈમાં ચાર પંક્તિઓ હોય છે.
કબીરે એવી જીવનશૈલી વિકસાવી, જેમાં હિન્દુ કે ઇસ્લામ સાથે જોડાએલ કોઈ બાહ્યાચારને સ્થાન ન હતું. તેમનાં આવાં સત્યનિષ્ઠ વર્તનને કારણે તેમને બદનામ કરવા કાવતરું રચાયેલું. રાત્રે એક ગણિકાને છાનીમાની કબીરનાં ઘરમાં દાખલ કરી દેવામાં આવી. ફજેતી રોકડી બની. ફરિયાદ કાશીના રાજા સુધી પહોંચી. રાજદરબારમાં કબીરની જુબાની લેવામાં આવી. પણ ‘રામ રાખે તેને કોણ ચાખે?’ તે ન્યાયે છેલ્લી ઘડીએ ગણિકાનું હૃદયપરિવર્તન થયું અને કબીર કસોટીમાંથી હેમખેમ પાર ઊતર્યા. જેઓ પાખંડીઓની સામે પડે તેમને કેટલીયે કસોટીમાંથી પાર પડવું પડે છે.
કબીરે લોકોની વિચારહીન જડતાનું દર્દ વિપ્રમતિસીમાં રજૂ કર્યું છે. કબીરે કહ્યું છે કે, પોતાની વાત કોઈ માનતું નથી છતાં સંત તરીકે સમજાવવામાં તે કદી કંટાળતા નથી. પોતાનું દર્દ એક પંક્તિમાં દર્શાવ્યું છે, ‘સાધો! યે મુર્દો કા ગાંવ.’ અને ત્યારે આપણને લાગે છે કે આપણે સૌ કબીરના ગુનેગાર છીએ. હજી આપણે ધર્મનાં નામે અંદર અંદર લડીએ છીએ. ગાંધીજીએ સર્વ ધર્મ સમભાવની વાત કરી તેમાં એમને કબીરક્રાંતિની સુગંધ આવતી હતી તેમ લાગે છે. કબીરની એક એક પંક્તિમાં સાચા ધર્મનો મંગલધ્વનિ સંભળાય છે.
કબીર પદ સુધા-ઈશ્વરભાઈ પટેલ (વિપ્રમતિસીની ચોપાઈ)
કબીરા ખડા બાજારમેં-ગુણવંત શાહ (સંદર્ભ ગ્રંથ)
બેઠક – ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’ – 04 : વાગ્મી કચ્છી
જયશ્રીબેન મર્ચન્ટ લિખિત વાર્તા વાગ્મી કચ્છીના અવાજમાં સાંભળો.
મને આશા છે નયનાબેન જેવો જ આનંદ મેળવશો.
બેઠક – ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’ – 03 : વાગ્મી કચ્છી
બેઠક – ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’ – 2 : વાગ્મી કચ્છી
મિત્રો,
જ્યાં સુધી નયનાબેન પટેલ બિમાર છે ત્યાં સુધી જયશ્રીબેન મર્ચન્ટ લિખિત વાર્તા વાગ્મી કચ્છીના અવાજમાં સાંભળો. મને આશા છે નયનાબેન જેવો જ આનંદ મેળવશો.
ખુલ્લી બારીએથી – મનીષા જોશી : વાચક – શિવાની દેસાઈ
બેઠક – ‘वाचिकं सर्व वाङ्ग्मयम्’-1 : વાગ્મી કચ્છી
મિત્રો, હમણાં નયનાબેન તબિયત સારી ન હોવાથી થોડા સમય માટે એમની ‘વાચિકમ્’ રજૂઆત કરી શકે તેમ નથી. તો ચાલો, તમને ઓળખાણ કરાવું મારી દીકરી જેવી જ વાગ્મી કચ્છીની. ગુજરાત સમાચારના કટાર લેખક ભવેનભાઈ કચ્છી ‘બેઠક’માં આવ્યા ત્યારે તેમની પુત્રવધૂ વાગ્મી સાથે આવ્યા હતા. સરળ વાગ્મી તેના મનની મોસમમાં સંગીત થકી સદાય વસંતની જેમ ખીલતી રહી છે. તે એક પ્રોફેશનલ સીંગર છે. ક્લાસિકલ મ્યુઝિકમાં તાલીમ લીધેલ છે. દુરદર્શનમાં એન્કર તરીકે પણ કામ કરેલ છે. હાલની વાત કરવામાં આવે તો તેઓ વૉઇસ આર્ટિસ્ટ તરીકે જાણીતાં છે. હવે, તેઓ નયનાબેનની જેમ આપણી ‘બેઠક’માં નાની વાર્તાઓની રજૂઆત કરી સાહિત્ય પીરસશે. તેમનો અવાજ પણ એવો જ સરસ અને વાર્તાની રજૂઆત – પ્રસ્તુતિ પણ ઘણી સુંદર છે. હા મિત્રો, બીજી કોલમ વધાવી એટલાં જ પ્રેમથી આ નવા પ્રયત્નને પણ વધાવશો.
વિસરાતી ગુજરાતી ભાષાને વાચા આપવાનો આ ‘બેઠક’નો એક નમ્ર પ્રયત્ન છે. આપણી માતૃભાષા વાંચવા, લખવાથી અંદર ઉતરે છે પણ એથી વિશેષ, સાંભળવાથી સમજણનાં અને વિચારોનાં મૂળ સુધી પહોંચે છે. ‘બેઠક’નો હેતુ; વાર્તાને સાંભળી શકાય, તેને માણી શકાય, તેને બહોળા પ્રમાણમાં સાહિત્ય રસિકો સુધી દુનિયાના કોઈ પણ ખૂણે પહોંચાડી સાહિત્યનાં ગદ્ય ક્ષેત્રમાં ઉત્તમ કામ કરવાનો છે. જેમાં નયનાબેનની સહાયતાથી આપણા યજ્ઞને બળ મળ્યું છે એ માટે ‘બેઠક’ તેમનો આભાર માને છે. વાગ્મી કચ્છીનું ‘બેઠક‘ સ્વાગત કરે છે.
સંસ્થાપક : પ્રજ્ઞા દાદભાવાળા
