સંસ્પર્શ-૨૧

પ્રતિશ્રુતિ’ નવલકથામાં ધ્રુવદાદાએ ભીષ્મપિતામહ કુરુક્ષેત્રનાં યુધ્ધ પછી બાણશૈયા પર સૂતા હોય છે ત્યારે શ્રીકૃષ્ણ તેમને પૂછે છે કે “પિતામહ,રાજગાદી-ત્યાગ,સંસારનો નકાર,સંબંધોનો તિરસ્કાર,જીવનનોઅસ્વીકાર અને ભીષણ પ્રતિજ્ઞાઓ કરવાથી જ જન્માંતરો,ઋણે,અનુબંધથી રહિત જીવી શકાય છે? જો એમ હોત તો બધાં તેમ ન કરત.?”આમ પૂછી ,કૃષ્ણ એક રાત માટે સાક્ષીભાવે તેમના જન્મ ,આખું જીવન અને તેમણે લીધેલ પ્રણ ,પ્રતિજ્ઞા વિશે વિચારી, પૂરી ગંભીરતા પૂર્વક તેના પરિણામો અંગે વિચારવા બાણશૈયા પર પોઢેલાં ભીષ્મપિતામહને વિચારવા કહે છે. અને ત્યાંથી નવલકથાનાં મહાભારતની કથાની શરુઆત થાય છે.

ધ્રુવદાદાએ નવલકથામાં આખા મહાભારતનું ભીષ્મનાં પાત્ર સાથેનું સુક્ષ્મ અવલોકન કરી ખૂબ રસસભર મૂલ્યાંકન કર્યું છે. પોતાનાં અલગ અંદાજ સાથે મહાભારતનું કથન નજર સમક્ષ ભજવાઈ રહેલા નાટક જેવું રસપ્રદ શૈલીમાં લખાયું છે.મહાભારતનાં અનેક શ્લોકો અનુવાદ સાથે ટાંકીને ધ્રુવદાદાએ તેમની નજરે મહાકાવ્યની અનેક નજાણેલી વાત રજૂ કરી ઐતિહાસિક સફર આપણને કરાવી છે.ભીષ્મનાં માતા સત્યવતી એટલે મત્સ્યગંધા ,જે માછલીનાં પેટમાંથી જન્મેલા હતાં તે મત્સ્યકન્યા રૂપે સૌને નૌકામાં નદી પાર કરાવતાં હતાં.આ વાત સૌ કોઈ જાણતું હોય પરતું તે જ સત્યવતી કૃષ્ણ જન્મસમયે યમુનામાં જઈ વાસુદેવકૃષ્ણને યમુના પાર કરાવવા પહોંચી ગયાં હતાં તે આપણે ન જાણતા હોઈએ. આવી નાની નાની અનેક વાતો દાદાએ પ્રતિશ્રુતિમાં આવરી લીધી છે.

ભીષ્મપિતામહે આજીવન બ્રહ્મચર્યની જે પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી તેથી જ તે ભીષ્મ કહેવાયા અને શું તે યોગ્ય હતું ?તેમના જીવનની આ પ્રતિજ્ઞાથી તેમણે માસત્યવતી,અંબા,અંબિકા અને 

અંબાલિકાનાં જીવનમાં જે ઝંઝાવાત લાવ્યા હતાં તે યોગ્ય હતાં?તેમની એક પ્રતિજ્ઞા પૂરી કરવા તેમજ મુક્તિની ઈચ્છાએ તેમણે મા સત્યવતી સમેત કેટલી સ્ત્રીઓનાં સુખનાં સપના રગદોળી નાંખ્યાં.દ્રૌપદીનાં વસ્ત્રાહરણ સમયનું પિતામહનું મૌન અને ગાંધાંરીને પોતાનાં અંધ પુત્ર માટે પુત્રવધૂ તરીકે માંગવી વિગેરે પ્રંસંગોને ભીષ્મપિતામહ દ્વારા જ મરણપથારીએ સ્મરણ કરાવી ,દાદાએ પોતાની રીતે સરસ મૂલવણી કરી છે.ભીષ્મપિતા માટેનાં પોતાનાં વિચારોને દાદાએ જુદા જુદા પાત્રોનાં સંવાદો દ્વારા રજૂ કર્યા છે.

દ્રૌપદી ભીષ્મપિતાને પોતાની સાથે ખાંડવપ્રસ્થ આવવાનું કહે છે ત્યારે પિતામહ કહે છે કે ,”હું હસ્તિનાપુરનો સેવક છું એટલે તમારી સાથે ન આવી શકું.”ત્યારે દ્રૌપદી પિતામહને કહે છે કે “પાંડવો પણ સત્યવતીનાં જ વંશજો છે.” ભીષ્મ ત્યારે દ્રૌપદી પર ગુસ્સે થઈ જાય છે .પણ મરણ પથારીએ એ યાદ આવતા તેમને સમજાય છે કે,” મેં તો સંસારથી અને રાજકાજનાં વળગણોથી દૂર રહેવાના આશયથી જ પ્રતિજ્ઞા કરી હતી.આજે જોઉં છું કે ગંગા, સત્યવતી,અંબા, દ્રૌપદી ,કૃષ્ણ,પાંડવો,અસંખ્ય સૈનિકો-ન જાણે કોને કોને મારી પ્રતિજ્ઞાનાં દુષ્પરિણામો સહવાનાં આવ્યા!”

આમ ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞાએ ભલે ભીષ્મ તરીકે પિતામહને બિરદાવ્યા ,પરતું દાદાએ પોતાની રીતે તેની જુદીજ મૂલવણી આ નવલકથામાં કરી છે.

શ્રીકૃષ્ણ -ભીષ્મનાં છેલ્લા સંવાદમાં કૃષ્ણ કહે છે,”પિતામહ,જુદું તમે જીવ્યા છો.જુદું જીવવાની ઝંખનામાં તમને ક્યારેય એ ન દેખાયું કે મનુષ્યો સાથે સહજ રીતે જીવવા માટે આપણી મહાનતા દર્શાવવા કરતાં તેમનાં સુખદુ:ખને અનુભવવાં,સમજવાં તે સરળ ઉપાય છે.”

મા ગંગા પણ ભીષ્મને કહે છે,”બેટા,મુક્તિ માટેની લીલામાંથી પસાર થતાં રહીને જીવનને”લીલા”સમજીને જીવવું તે જ તો વાસ્તવમાં સ્વર્ગ છે,સુખ છે તે જાણવું તને ન ગમ્યું.”

આ નવલકથામાં ભીષ્મ તેમની પ્રતિજ્ઞાઓ થકી કેટલીયે વાર જીવનનાં અનેક પડાવ પર અસહાય બની અટવાઈ જતાં દેખાયા છે.ભીષ્મનાં પાત્ર દ્વારા ધ્રુવદાદા આપણને સમજાવાં માંગે છે કે મોક્ષ એ જ જીવનનો હેતુ હોવો ન જોઈએ પરતું એક સાચા,સરળ,સહજ ,સહ્રદયી મનુષ્ય બનીને જીવી,સહજતાથી આનંદપૂર્ણ જીવન જીવવું એ જ જ શ્રેષ્ઠ જીવનજીવવાની રીત છે.

એક સુંદર ધ્રુવગીત માઈધારમાં લખાએલ.

ફરી ફરી સાથમાં રહેશું

ફરીવાર નદીએ ન્હાશું,

ફરીવાર ચોકમાં ગાશું રે….

વળી પાછા આવજો કહેશું,આવજો કહેશું ,આવજો કહેશું રે….ફરીવાર ચોકમાં ગાશું રે….

નભે નભ ગોતશું તારા,

મને જડે એટલા મારાં

વીણીને વેરતા રહેશું રે…..વળી પાછા આવજો કહેશું ..

વળી પાછાં આવજો કહેશું,

ફરી ફરી સાથમાં રહેશું,

ફરીવાર નદીએ ન્હાશું,

ફરીવાર ચોકમાં ગાશું રે…

મનોમન કાનમાં કહેશું,

નથી કંઈ છૂટવા જેવું,

ચોરાશી લાખમાં રહેશું રે..

વળી પાછા આવજો કહેશું.આવજો કહેશું…રે…

ફરી ફરી સાથમાં રહેશું

ફરીવાર નદીએ ન્હાશું

ફરીવાર ચોકમાં ગાશું રે…..

જિગીષા દિલીપ

૨૩મી જૂન ૨૦૨૨

સંસ્પર્શ -૨૦

મિત્રો,

આપણાં વેદો,ઉપનિષદો,પુરાણો તેમજ મહાભારત,રામાયણ જેવા મહાકાવ્યોમાં આપણા સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિનો વારસો ઠસોઠસ ભરેલો છે.આપણે તેને પૂરેપૂરી રીતે અભ્યાસ કરી સમજીએ તો તેમાંથી આપણે ,ખરેખર આપણી સંસ્કૃતિની અદ્ભૂત વાતો જાણી શકીએ.ધ્રુવદાદાએ ‘પ્રતિશ્રુતિ’ નવલકથામાં મહાભારતનાં ઊંડાં અભ્યાસ સાથે મહાભારતનાં જાણીતા પાત્ર ભીષ્મપિતામહને રજૂ કરતી સુંદર નવલકથા લખી છે. ભીષ્મપિતામહ અંગેની સામાન્ય વાતો સૌ કોઈ જાણે છે.ભીષ્મપિતામહે પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે તે આખું જીવન કુંવારા રહેશે અને હસ્તીનાપુર અને તેની પ્રજાનું રક્ષણ કરશે.ભીષ્મપિતામહે પોતાના પિતાનાં લગ્ન સત્યવતી સાથે કરાવવા સત્યવતીનાં પિતાની ઈચ્છા મુજબ,સત્યવતીનો પુત્ર જ ભવિષ્યમાં હસ્તિનાપુરનો રાજગાદીનો વારસ બને તે શરત મંજૂર રાખી હતી. આ શરતનું પાલન કરવા તેઓ આજીવન કુંવારા રહ્યા અને આવી પ્રતિજ્ઞા પિતા માટે લેનાર દેવવ્રતમાંથી ભીષ્મ કહેવાયા. આ વાત તો સૌ કોઈ જાણે છે.

પરતું દેવવ્રતે ખરેખર આ પ્રતિજ્ઞા કેમ લીધી હતી ? તે કારણ તો કોઈ જાણતું નથી.આપણે સૌ ,આપણા શાસ્ત્રો,ગ્રંથો ,પુરાણો કે ઉપનિષદોની કહી સુની વાતો સાંભળીને આગળ વધી જઈએ છીએ. તેનો અભ્યાસ કે તે ઓરીજીનલ ગ્રંથને વાંચવાં કે સમજવા ક્યારેય કોશિશ કરતાં નથી. ધ્રુવદાદાએ પ્રતિશ્રુતિ નવલકથાની શરુઆતમાં જ .ભીષ્મ કોણ હતાં? તેમણે આ ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞા કેમ લીધી ? તેનાં સૌ પૌરાણિક પરીમાણોની વાત કરી છે ,તે ખૂબ રસપ્રદ છે.

વસિષ્ઠ મુનિની પ્રિય કામધેનુ ગાય નંદિનીની ચોરી કરવા ઈન્દ્રનાં સાત વસુઓ જાય છે. અને દેવોના વસુ હોવા છતાં મનુષ્ય જેવું ચોરીનું કર્મ કરતા ,વસુઓને વસિષ્ઠ મુનિના શ્રાપના ભોગ બનવું પડે છે.તેમને પૃથ્વી પર મનુષ્ય યોનીમાં અવતરવું પડશે તેવો શ્રાપ મુનિ આપે છે..આ વસુઓને પૃથ્વી પર અવતરી મનુષ્યના કર્મો કરવા નહોતા ,તેથી તેઓ ત્રિપથગામિની ગંગા પાસે જાય છે. ગંગાને વિનંતી કરે છે કે ,”મા તું ,કોઈ રસ્તો બતાવ કે અમારે મનુષ્ય અવતાર લઈ પૃથ્વી પર જન્મ ન લેવો પડે.” ગંગાને વસુઓ કહે છે કે ‘અમે તારા પુત્ર થઈ જન્મ લઈએ અને તું જન્મતાની સાથે જ તારા પ્રવાહમાં અમને વહાવી દે.’ગંગા કહે છે ‘શ્રાપ વસિષ્ઠ મુનિએ આપ્યો છે ,તેનું નિવારણ હું ન કરી શકુ. ‘છેવટે વસુઓ કહે છે ,અમારા દરેકનો એક અંશ લઈને એક આઠમો વસુ આપનો પુત્ર બની જન્મ લેશે અને તે પૃથ્વી પર મનુષ્ય અવતારમાં જીવન જીવશે. અમારા સૌનો એકએક અંશ હોવાથી બધાંને લાગેલો શ્રાપ તે અંશ પણ ભોગવશે એટલે ઋષિ વસિષ્ઠ નો શ્રાપ પણ ભોગવ્યો ગણાય.

આ સાત વસુઓનાં અંશ સાથેનો ગંગાનો પુત્ર તે દેવવ્રત – ભીષ્મ. તેમણે આજીવન કુંવારા રહેવાની પ્રતિજ્ઞા કરી કારણ તેમને વંશવેલો વધારી પૃથ્વી પર મનુષ્ય અવતારે ફરી અવતરવું નહતું.

નવલકથાની શરુઆતમાં જ દાદાએ ભીષ્મ જન્મની રહસ્યમય વાત ગંગા અને વસુઓના સંવાદમાં વણી લીધી છે.ગંગા અને વસુઓના સંવાદમાં “વત્સ,પ્રકૃતિનું સર્જન જીવન કાજે કરાયું છે,મૃત્યુ તો નવસર્જન અર્થે પ્રકૃતિએ મૂકવું પડ્યું છે”જેવા અનેક સુંદર સંવાદો રચી ,દાદાએ જીવનરહસ્યો ઉકેલ્યા છે તે સંવાદો વાંચવા અને પૌરાણિક માહિતી વિગતે જાણવા આ નવલકથા જ વાંચવી પડે.

આવા જ માણસોનાં રહસ્યો ઉકેલતું સુંદર ધ્રુવગીત લઈને પણ આવી છું.ચાલો સાંભળીએ.

માણસને જરા ખોતરો,ને ખજાનો નીકળે

સાચવીને સંઘરેલો એક જમાનો નીકળે

જાણે કશે આખી જિંદગી જીવતી દટાએલી

થાય બેઠી,બસ એક જણ પોતાનો નીકળે

જરૂરી નથી કે સીધા દેખાતાં જ સારા હોય

કદી કોઈ અડીયલ પણ મજાનો નીકળે

ઘા બધે જ મળે છે ચાહે ગમે તેને ખોતરો

કદી બહાર કદી અંદર ,નિશાનો નીકળે

કંઈ જ નક્કી નહીં આ તો માણસ કહેવાય 

I બહારથી પોતાનો ,અંદરથી બીજાનો નીકળે

એક સીધા સાદા ગીતમાં દાદાએ મનુષ્યનાં સ્વભાવની સચ્ચાઈ રજૂ કરી દીધી છે. કોઈપણ માણસ સાથે તમે જરા હમદર્દી સાથે જીવનની ચર્ચા શરુ કરો કે તે તમને તેની આખી જીવન કથની સંભળાવી દેશે.તેના જીવનનાં કેટલાય દટાયેલ રહસ્યો સહેજ પ્રેમ કે સહાનુભૂતિ બતાવતાં જ છલકી જાય છે. તેને બસ ! પોતાનાપણાનો અનુભવ થવો જોઈએ.આગળ દાદા ખૂબ સરસ વાત કરે છે કેબધાં બહારથી સારા દેખાતા લોકો અંદરથી પણ સારા હોય તેવું હંમેશા નથી થતું.કોઈવાર બહારથી અડીયલ દેખાતો માણસ પણ ક્યારેક મજાનો નીકળતો હોય છે.અને છેલ્લે દાદા કહે છે માણસને ખોતરીએ ત્યારે ક્યાંક ઘાનાં ઉઝરડા બહાર ન દેખાતા હોય પણઅંદરથી ઘવાયેલો હોય!અને માણસનાં રહસ્યમય સ્વાર્થી સ્વભાવને વર્ણવતા દાદા કહે છે કે બહારથી તમને પોતાનો લાગતો માણસ ક્યારેક અંદરથી બીજાનો પણ નીકળે! આમ માણસના રહસ્યમય સ્વભાવ પર સરસ કટાક્ષ કરતું ગીત રમતું મૂક્યું છે.

જિગીષા દિલીપ

૧૫મી જૂન ૨૦૨૨

સંસ્પર્શ-૧૮

ૐ પૂર્ણમદ: પૂર્ણમિદં પૂર્ણાત્ પૂર્ણમુદચ્યતે ।

પૂર્ણસ્ય પૂર્ણમાદાય પૂર્ણમેવાવશિષ્યતે ॥

આમ તો સચ્ચિદાનંદ પરબ્રહ્મ પરમાત્મા માટે આ શ્લોક ઈશાવાસ્ય ઉપનિષદમાં લખાયો છે.પરબ્રહ્મ સ્વયંમ્ માં પરિપૂર્ણ છે,તેની સાથે તે જગતનાં સૌ પ્રાણીઓમાં વ્યાપ્ત છે. દરેક જીવોમાં હોવા છતાં તે સ્વયંમ્ માં પરિપૂર્ણ છે. પૂર્ણમાંથી પૂર્ણ લેવા છતાં પૂર્ણ જ રહે છે.

આ ઉપનિષદનાં શ્લોકની વાત ધ્રુવદાદાએ દ્રૌપદીનાં ચરિત્ર આલેખનમાં ખૂબ સુંદર રીતે આલેખી છે.સૌ પ્રથમ દાદાએ દ્રૌપદીને સમર્થ સ્ત્રી તરીકે સ્થાપીને કહ્યું કે “કૃષ્ણ અને કૃષ્ણામાં તાત્વિક રીતે કોઈ ભેદ નથી.” આમ કહી દ્રૌપદી કોઈ સામાન્ય સ્ત્રી નથી પરતું કૃષ્ણ અને કૃષ્ણા જુદા સ્વરૂપે એક જ છે તેમ દર્શાવ્યું.દ્રૌપદીનું ચરિત્ર,સતીત્વ,સૌંદર્ય,વાક્છટા, બુધ્ધિમતા,કૃષ્ણ સાથેની અસામાન્ય મૈત્રી, પાંચે પતિઓ સાથે એક સરખો પ્રેમપૂર્ણ વ્યવહાર,બધું જ અવર્ણનીય,અદ્ભૂત,અભિન્ન. શું આ કોઈ સામાન્ય સ્ત્રીની વાત છે?

દ્રૌપદીની માતાને ખબર પડે છે કે તેમની પુત્રી ,પાંચ પતિઓની પત્ની બનવાની છે ત્યારે તે પુત્રીને પૂછે છે ,” બેટા, તેં પાંચ પતિઓની પત્ની બનવાનો સ્વીકાર કર્યો પરતું ,તારા મનોભાવ, તારી પવિત્રતા, તારા સ્ત્રીત્વનું શું?” ત્યારે દ્રૌપદીએ જે જવાબ આપ્યો છે,તે ધ્રુવદાદાનાં દ્રૌપદીનાં સતીત્વ વિશેનો ખૂબ સુંદર વિચાર દર્શાવે છે અને તે દ્વારા તે અગ્નિકન્યાનાં દ્રૌપદીનાં પાત્રને તેજસ્વી અને સશક્ત બનાવે છે.

“ મા,મારા મનની ચિંતા ન કરો,એ હંમેશા મારા વશમાં છે.પવિત્રતા વિશે કહું ,તો માતા કુંતીના પુત્રો જુદાજુદા દેવોનું વરદાન છે. છતાં તેમની પવિત્રતા પૂજનીય છે.મારે મન સત્યનાં ગૌરવ અને આચરણ એ જ સતીત્વ છે.સ્ત્રીના સતી હોવા વિશે બીજાં જે અર્થઘટનો કરાતાં હોય કે વ્યાખ્યા થતી હોય તેનો હું સ્વીકાર કરતી નથી. એક સ્ત્રીનું પોતાના સ્ત્રી હોવાનું ભાન જ તેને સતીત્વ પ્રદાન કરે છે,આપોઆપ”.

એથી પણ વધારે અર્જુન જ્યારે સુભદ્રાને પરણીને આવે છે ત્યારે સુભદ્રા ,દ્રૌપદીને મળવા જતાં ખૂબ સંકોચ અનુભવે છે ત્યારે ધ્રુવદાદાએ જે સંવાદ દ્રૌપદી દ્વારા બોલાવ્યો છે તેમાં મને ઉપનિષદનાં પડઘારૂપ ‘પૂર્ણાત્ પૂર્ણમુદચ્યતે’ સંભળાય છે.જૂઓ આ સંવાદ-

દ્રૌપદીની એકએક ગતિમાં તેનું લાવણ્ય અને ગૌરવ પ્રગટ થતાં હતાં. દ્રૌપદી સંકોચાતી સુભદ્રાને કહે છે,” સાંભળ સુભી!” મારા પ્રેમમાં ભાગ પડાવવો તે જગતની કોઈ સ્ત્રી માટે શક્ય નથી.”

સુભદ્રાએ અનુભવ્યું કે ,”જગત જેને પ્રેમ તરીકે ઓળખે છે તે લાગણીથી ઉપરની એક અવસ્થામાં આ સ્ત્રી જીવે છે.આ સ્થિતિ દરેકને પ્રાપ્ત થતી નથી.સ્ત્રીનાં પ્રેમિકા,માતા,પત્ની,બહેન- આ બધાં સ્વરૂપો ઉપરાંત તેનું પોતાનું એક સ્વરૂપ હોય છે.તેને કદાચ પૂર્ણ સ્ત્રીત્વ કહી શકાય.દ્રૌપદી તે અવસ્થાની નજીક છે અને પૂર્ણમાં ભાગ પડે તો પણ તે પૂર્ણ જ રહે છે.”

ધ્રુવદાદાના દ્રૌપદીનાં પ્રેમ માટે રચાએલા આ સંવાદને વાંચી દરેક વાચકને પ્રેમ એટલે શું? અને એક પત્નીને તેના પતિ તરફનાં પ્રેમમાં કેટલો વિશ્વાસ અને શ્રધ્ધા હોવા જોઈએ? પ્રેમની દૈવી તાકાત કેવી હોવી જોઈએ? જેવા અનેક વિચારોનો વંટોળ મનોજગતમાં રાચવા લાગે છે.

આ બધાં કારણોથી જ ધ્રુવદાદાની નવલકથા ભલે મહાભારતનાં કેટલીયે વાર ચર્ચાઈ ગયેલ પાત્રોને અનુલક્ષીને હોવા છતાં આપણને કંઈ નવી દિશામાં જ વિચારવા પ્રેરે છે.પ્રેમનાં પૂર્ણ સ્વરૂપનું દર્શન કરાવતાં દાદાએ પ્રેમની સર્વોચ્ચ દશાનું વર્ણન કર્યું છે. જે કાબિલેદાદ છે.તેમની બધી નવલકથામાં દાદાએ આડકતરી રીતે ગીતા,ઉપનિષદ,વેદોની વાણીને સંવાદમાં વણી જીવન જીવવાની સાચી દ્રષ્ટિ કેળવવા આપણને પ્રેર્યા છે.પછી તે ધ્રુવગીત પણ કેમ ન હોય! 

આ સાથે જ પોતાની ચિંતા ન કરવાનું કહી શ્યામળાને નિરાંતે સૂવાનું કહેતા ધ્રુવદાદાનું સરસ ધ્રુવગીત પણ ગાઈએ,જેમાં દાદા પણ મિત્રભાવે શ્યામળા સાથે શું વાત કરે છે તે જાણીએ.

આપણી કંઈ ચિંતાઓ કરશો નહીં રામ અને નિરાંતે સૂઈ જાજો

શ્યામળાઅહીંયા તો આવીને પડશે તે દેશું આ તમને ક્યાં અમથા જગાડવા

આપને તો ક્રોડ ક્રોડ ભગતોની ભીડ અને ઉપર જોવાનાં દેવ દેવમાં

એમાં હું મારી ક્યાં વારતાયું માંડું ને ક્યાં કાઢું આરતનાં વેવલાં

આપણું તો હાલશે કે હાલી જાશે ને કાંક કર્યું કે કારવશું બાપલા

આપણી કંઈ ચિંતાઓ કરશો નહીં રામ અને નિરાંતે સૂઈ જાજો શ્યામળા

ઠીક છે જે મળશે તે ખાશું પીશું ને કાંક ઢાંકણ મળશે તો પછી ઓઢશું

બાકી આ તડકો ને છાંય છે કે જીવતર એ કોયડાને બેઠ્ઠો ઉકેલશું

આપણે ક્યાં કોથળાયે વીંટવાનો છોછ છે તે માગવાના આપો બે કામળા

આપણી કંઈ ચિંતાઓ કરશો નહીં રામ અને નિરાંતે સૂઈ જાજો શ્યામળા

આવી ગયા તો હવે મારી પણ રીત છે કે જાતે જાગીને કાંક માંડું

આખો દી તમને શું કહેવાનું હોય અમે સંસારે કાઢ્યું છે ગાંડું

માંડી ચોપાટ હવે જાતે ઉકેલવી છે તમને શું અમથા રમાડવા 

આપણી કંઈ ચિંતાઓ કરશો નહીં રામ અને નિરાંતે સૂઈ જાજો શ્યામળા

ધ્રુવદાદાએ શ્યામળા સાથે તે એકદમ નીકટ હોય અને સહજ રીતે વાત કરતાં હોય તેવી રીતે ગીત રચ્યું છે.પરમને એકવાર રામ અને બીજીવાર શ્યામળા ઉદેશતાં દાદા,રામ કહોકે શ્યામ બધાં એક જ પરમનાં જુદાજુદા નામ છે ,તે પહેલી પંક્તિમાં જ સમજાવી દીધું છે.પોતાની જીવન ફિલસુફીની વાત કરતાં શ્યામળાને મિત્રભાવે કહે છે કે તું મારી કંઈ ચિંતા ન કરીશ. આ જગતમાં આવ્યો છું તો હું મારી લડાઈ મારી જાતે લડીશ ,જેવું પડશે તેવું દઈશ.પ્રભુ તારે તો કરોડો ભગતોની ભીડનું ધ્યાન રાખવાનું છે. સૌ પોતપોતાની ફરિયાદ કરવા ઊભા છે . તારે તો માણસો સાથેસાથે દેવોનું પણ ધ્યાન રાખવાનું છે. તારે આટલાં બધાંનું ધ્યાન રાખવાનું છે એમાં હું મારી ઇચ્છાઓનો ટોપલો ક્યાં ખોલું?હું મારું ફોડી લઈશ.તું મારી ચિંતા ન કર ,એમ કહે છે.

દાદા કહે છે હું તો મને જે મળશે તે ખાઈ લઈશ અને જે મળશે તે પહેરી ઓઢી લઈશ .બે કોથળા ઓઢીને ચલાવી લઈશ,મને કોથળા ઓઢવાનો છોછ નથી. પણ મારે તારી પાસે બે કામળાની માંગણી નથી કરવી.મારાં જીવનની તડકી ,છાંયડીને અને જીવતરનાં કોયડાને હું જાતે ઉકેલીશ.આમ કહી ભગવાનને સતત ફરિયાદ કરતાં અને પોતાની ઈચ્છાઓ અને માંગણીઓને પૂરી કરવા રોજ રામ-કૃષ્ણને ભજતાં લોકો પર સરસ કટાક્ષ કરતાં ગીતની રચના દાદાએ કરી છે.

તેમજ સંસાર રૂપી ચોપાટની રમતનાં પોતાનાં કોયડા પોતે જાતે જ ઉકેલશે એમ કહી દાદા કહેવા માંગે છે કે તમારી મુશ્કેલીઓની ફરિયાદો કરવાનું બંધ કરી ,તેનો ઉકેલ જાતે જ લાવો અને મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં પણ મોજ સાથે હસતાં હસતાં જીવનપથ પર આગળ વધતાં શીખવાનું દાદા કહે છે.જીવનને ચોપાટની રમતનું રૂપક દર્શાવી,રમતમાં જેમ સોકટાને આડુ પાડી ગાંડું કાઢે ,તો રમનારે જ એને વ્યવસ્થિત રીતે રમવું પડેને! તો આ જીવનની બાજીને પોતે જ પોતાની રીતે રમી,મુશ્કેલીઓમાંથી પોતાનો રસ્તો કાઢવાની શીખ દાદા આપણને આપે છે.

જીવનને સરળ અને સહજ રીતે જીવવાની કેવી સુંદર વાત પરમ સાથે વાત કરતાં દાદાએ કહી છે !અને શ્યામળાંને પણ જાણે હસતા હસતાં કહી દીધું કે મારી ચિંતા કર્યા વગર તું નિરાંતે સૂઈજા….મારી જીવન ચોપાટની રમત હું મારી જાતે રમીશ ,તને સાદ દઈ હેરાન નહીં કરું.આમ નાની નાની વાત માટે પ્રભુ પાસે માંગણીની ટહેલ ન નાંખવાની શીખ આ ગીત દ્વારા દાદાએ સૌને આપી છે.

૨૫મી મેં ૨૦૨૨

જિગીષા દિલીપ

સંસ્પર્શ-૧૭

મિત્રો,મહાભારતની આપણી દ્રૌપદીનું પાત્ર જ એટલું તેજસ્વી વ્યાસમુનિએ સર્જ્યું છે કે તેની આભાથી દરેક વ્યક્તિ અંજાઈ જાય. અનેક કવિઓ અને લેખકોએ દ્રૌપદીનાં પાત્રને પોતપોતાની નોખી રીતથી મૂલવ્યું છે. કોઈએ એની અનોખી પ્રતિભાની વાત કરી છે .તો વળી કોઈકે ,દુર્યોધન જ્યારે પાંડવોનાં ઈન્દ્રપ્રસ્થ નગરીનાં મહેલમાં પાણીમાં પડી જાય છે ,ત્યારે દ્રૌપદીએ કટાક્ષમાં હાંસી ઉડાવતાં કહેલાં કટુવચન” આંધળાના દીકરા આંધળા “ નાં લીધે જ મહાભારતનું યુધ્ધ થયું તેમ કહી દ્રૌપદીને યુધ્ધનાં કારણરુપ દોષિત ઠરાવી છે.પરતું આપણા ધ્રુવદાદાએ તો હંમેશાં તેમનાં સ્ત્રી પાત્રોને તેજસ્વી,પ્રતિભાવંત અને સશક્ત જ સર્જ્યા છે. અગ્નિકન્યામાં દાદાએ તેમની દ્રૌપદી કેવી કલ્પી છે તેની મારે આજે વાત કરવી છે.

ધ્રુવદાદા તો હંમેશા તેમના નવલકથાનાં પાત્રોને આગવી ,નોખી રીતે જ કલ્પે છેને!સૌ પ્રથમ તો સામાન્ય રીતે કોઈ લેખક કોઈ સ્ત્રીનાં વર્ણનું વર્ણન કરે,તો સ્ત્રી સંગેમરમર જેવી ગોરી કે શ્યામ કે ઘઉંવર્ણી જેવું વર્ણન હોય. પરતું દાદાએ દ્રૌપદીનાં વર્ણનું ખૂબ નોખું જ વર્ણન કર્યું છે. અગ્નિમાંથી જન્મેલ બાળકી ,અગ્નિની શિખા પૂરી થાય અને ધ્રૂમસેર શરુ થાય તે સ્થળે પ્રગટતા રંગ જેવો બાળકીનો રંગ હતો એમ ધ્રુવદાદાએ કહી દ્રૌપદીનો વર્ણ રક્તશ્યામ હતો તેવું વર્ણન કર્યું છે. વર્ણનું પણ કેટલું નોખું વર્ણન!

રાજા દ્રુપદની પુત્રી દ્રૌપદીનાં ,પિતા સાથેનાં અને મોટાભાઈ શિખંડી સાથેના સંવાદોમાં પણ તેની જિજ્ઞાસા,વાકચાતુર્ય અને ઉચ્ચ બુધ્ધિમતાંનાં દર્શન કરાવ્યાં છે. તેને પૂછ્યા વગર થયેલાં તેના સ્વંયંમવર રચવાની વાત અને અર્જુન તેના સ્વયંવરમાં લક્ષવેધ કરી તેને વરશે તે વાત તેને ખૂંચે છે ,તે વાત દાદાએ પોતાના નાના સંવાદમાં દર્શાવી છે. આ સંવાદ થકી મહાભારતનાં સમયથી સ્ત્રીઓને પિતાની અને વડીલોની ઈચ્છા મુજબ લગ્ન કરવા પડતા તેમ પણ સૂચવ્યું છે.નવલકથાની પૃષ્ઠભૂમિ સુંદરરીતે બાંધી દ્રૌપદીનાં પાત્રનું સર્જન કેમ થયું છે? તેની અદ્ભૂત રજૂઆત કરી,વિધિએ દરેક વ્યક્તિનું નિર્માણ ચોક્કસ ભૂમિકા માટે કર્યું હોય છે તે નિયમ આપણને સમજાવ્યો છે.

કૃષ્ણનાં મુખે દાદાએ મૂકેલ આ સંવાદ મહાભારતમાં દ્રૌપદીનાં પાત્રની મહાનતા અને દાદાનાં સ્ત્રીપાત્રની સબળતાનું સર્જન સૂચવે છે.કૃષ્ણ કહે છે,” હું તમને મળવા અને જે કહેવા અહીં રોકાયો છું તે આ વાત છે, કૃષ્ણા! તમારે ઘણું કરવાનું છે. કદાચ બધું જ પ્રિય હોય તેવું ન પણ બંને; પરતું પાંચાલકુમારી, ધ્યાનથી સાંભળો, કેટલાક માનવીઓ ચોક્કસ કાર્ય માટે જન્મ લેતા હોય છે. તેમને અંગત લાગણીઓ અને ગમા-અણગમાને અવગણીને પણ આનંદથી જીવવું પડે છે; અને દ્રૌપદી, કદાચ તમે પણ એમાંનાં એક છો, જેમની આર્યાવર્તને અત્યારે ખૂબ જરૂર છે.” જ્યારે દ્રૌપદી આનાં જવાબમાં કૃષ્ણને કહે છે કે “આપ પુરુષ છો અને સમર્થ છો ; જ્યારે હું તો સ્ત્રી છું” તેવું કહેવા જાય છે ત્યારે કૃષ્ણ કહે છે,” આપ સ્ત્રી છો અને સમર્થ વ્યક્તિ છો. હું પુરુષ છું માટે કરી શકું અને તમે સ્ત્રી છો માટે ન કરી શકો તે હું સ્વીકારતો નથી. તમે સમર્થ છો જ. કૃષ્ણ અને કૃષ્ણામાં તાત્વિક રીતે કોઈ ભેદ નથી. પ્રશ્ન માત્ર શ્રધ્ધાનો છે.” આમ સ્ત્રીઓ દરેક પડકાર જનક પરિસ્થિતિમાં અવિચળ રહી પુરુષથી પણ વધુ સામર્થ્ય પૂર્વક જીવન જીવી સમાજ સામે પડકાર ફેંકી શકે છે તે દાદાનો પોતાનો વિચાર દ્રૌપદી માટે મૂકી દાદાએ સ્ત્રીનાં સામર્થ્યને બિરદાવવાની વાત કરી છે.

તેમજ વ્યાસમુનિ દ્રૌપદીને જે વાત કહે છે તે સંવાદ દ્વારા દાદા દ્રૌપદીનાં પાત્રની અપ્રતિમ વિશેષતા દર્શાવે છે,” પાંચે પાંડવો એક તંતુએ બંધાઈ રહે તેમાં આર્યવર્તની પ્રજાનું હિત અમે જોયું છે. પાંચે જણા જુદુંજુદું વ્યક્તિત્વ ધરાવે છે અને પાંચે જણા અપ્રતિમ છે. એમને બાંધી રાખવાનું કામ આ જગતમાં ફક્ત બે જ જણ કરી શકે છે. એક તારી સાસુ , જે હવે વૃધ્ધ થયાં છે અને બીજી પાંચાલી તું. તારે માથે ઘણો મોટો બોજો છે. પાંચેય પાંડવ કુમારો સળગતા અંગારા જેવા છે. તે ક્યારેય બુઝાય નહીં એ તારે જોવાનું છે.”

આમ ધ્રુવદાદાએ દ્રૌપદીનાં પાત્રની અગ્નિકન્યામાં ઉત્તમ ભૂમિકા દર્શાવી છે.જગતને સ્ત્રીઓનું સર્જન પ્રભુએ કરેલ અનોખી ભેટ છે તેમ તેમના સ્ત્રી પાત્રો થકી દાદા સૂચવે છે.

આમ અગ્નિકન્યાનાં અનેક સંવાદો સામાજિક જીવનની સત્યતાને રજૂ કરે છે અને સ્ત્રીઓએ મુશ્કેલીઓ સામે લડતાં જીવનમાં કેવો અભિગમ રાખવો જોઈએ તેનું આડકતરું સૂચન પણ છે.આ સાથે આ ધ્રુવગીતને પણ માણીએ.

નિજના તમામ દોષને આગળ ધરી ગયા 

એના ગુનાઓ એમ અમે છાવરી ગયા

લો દાઢ ગઈ,દંશ ગયા,દંશવું ગયું

ઉત્પાત બધાં ઝેરની સાથે ઝરી ગયા

મારા પછીયે હું જ ઊભો છું કતારમાં 

જાણ્યું કે તુર્ત દ્રશ્યને દ્રષ્ટિ ફરી ગયાં

માંડો હિસાબ કોઈ કસર રાખીશું નહીં

આ જેટલું જીવ્યા તે બધુંયે મરી ગયા

ચાલી શક્યા ન એટલે અડધે નથી રહ્યા 

રસ્તામાં કોઈ રોકવા આવ્યે રહી ગયા

હોવું અમારું વૃક્ષ સરળ એમ થઈ ગયું 

પર્ણોની જેમ નામના અક્ષર ખરી ગયા

જિગીષા દિલીપ

૧૮ મી મેં ૨૦૨૨

સંસ્પર્શ-૭

મિત્રો,

અકૂપારમાં ડોકિયું કરી આપણે ગીરનાં લોકોનાં હ્રદયની સરળતા,સહજતાને પારદર્શીતાને માણી,તેમની બોલીની મીઠાશને અને ગીરની મહેમાનગતિ માણી અને સૌથી વધુ આખું ગીર જાણે એક જ કુંટુંબનું બનેલું હોય તેવું માણસોનું એકબીજા સાથેનું ,તેમજ ગીરની પ્રકૃતિ સાથેનું,સાવજ,રોઝડા,ગિરવણ ગાયો ,ભેંસોં સાથેનું અનોખું જોડાણ પણ આપણને જીવન જીવવાની જાણે નવી રીત શીખવી ગયું.આપણે પણ આ જગતને “વસુધૈવ કુટુંમ્બકમ્” ની ભાવનાથી જોતાં શીખીv જઈએ તો આ યુધ્ધો,વેરઝેર સૌ શમી જાય અને સર્વત્ર શાંતિ ફેલાઈ જાય.

 

ચાલો ,હવે આપણી યાત્રા આગળ વધારીએ દરિયા સાથે. હા ,વાત કરીએ સમુદ્રાન્તિકેની.

સમુદ્રાન્તિકે એટલે સમુદ્રકિનારે વસતાં લોકોની અને અગાધ,અફાટ ,નિત્ય નવીન દેખાતો,મોજ કરતો અને મોજ કરાવતો ધ્રુવદાદાનાં પ્રિય દરિયા વિશેની.ધ્રુવદાદાનું બાળપણ જાફરાબાદનાં દરિયા કિનારે થોડો સમય વિતેલું. અને દાદાને દરિયો ખૂબ ગમે. એકવાર તે તેમના પિતા સાથે દરિયા કિનારે ચાલતા ,ચાલતા જતા હતા અને બાળક ધ્રુવે વિસ્મય સાથે તેમના પિતાને પૂછ્યું કે ,પપ્પા ,આમ ચાલતા ચાલતા આગળ ચાલ્યે જ જઈએ તો ક્યાં પહોંચાય?તેમના પિતાએ કહ્યું કે એ તો જઈએ તો ખબર પડે! અને આ જઈએ તો ખબર પડે તેમાંથી જ ક્યાંક આ શરુ થઈ દરિયા કિનારાની ધ્રુવદાદાની સફર.

 

તેમણે તેમની દરિયા કિનારે ,દરિયાને માણતાં માણતાં ,દરિયા પાસેથી,દરિયા કિનારાનાં લોકો પાસેથી તે જે કંઈ શીખ્યા અને તે અનુભવની વાત એટલે સમુદ્રાન્તિકે.મિત્રો સાથે ,તેમણે પ્રથમ જાફરાબાદથી પૂર્વ તરફ ગોપનાથ અને તેની વિરુધ્ધ દિશામાં પશ્ચિમ તરફ દીવ,સોમનાથ,ચોરવાડ,પોરબંદર,હર્ષદ,દ્વારકા સુધી તેમણે પ્રવાસ કર્યો .તેમની પ્રવાસની શરત એ રહેતી કે ખડકો અને કાદવ ન હોય ત્યાં સમુદ્ર અને કિનારો ભેગા થતાં હોય એ સ્થળે ચાલવું , રાત્રે જ્યાં પહોંચાય ત્યાં રોકાવું અને જે મળે તેનાથી ચલાવી લેવું.સમુદ્રાન્તિકેમાં દરિયો કથાનું પાત્ર કહો તો પાત્ર અને પૃષ્ઠભૂમિ કહો પૃષ્ઠભૂ છે.અને દરિયાની સાથે ચાલતા ધ્રુવદાદા તેમને દરિયા સાથે રહી શું અનુભવાય છે ?તેનું સુંદર ગીત પણ ગાયું છે, તો ચાલો સંભળાવું દરિયાનું ગીત.

 

દરિયાની કોઈ વાત વાયકાઓ હોય નહીં દરિયે દરેક વાત સાચી.

ઘર ઘર સચવાઈ હોય નોખી નોખી ને તોયે દરિયાની જાત એક પાકી.

 

કોઈ કહે મોજામાં આવે તે વેદના તો કોઈ ગણે ઊભરાતી મોજ.

દરિયો દિલદાર તમે માનો તે સાચ કહી આવતો રહેશે રોજ રોજ.

પીર છે કે પથ્થર તે ભીતરની વાત જેને આવડે તે જાણી લે આખી.

દરિયાની વાતો કંઈ વાયકાઓ હોય નહીં દરિયે દરેક વાત સાચી.

 

દરેક માનવ પોતાના મનનાં પ્રતિબિંબની જેમ પ્રકૃતિને નિહાળે છે. દરિયાનાં મોજાંને ઉછળતું ,કૂદતું કિનારા તરફ આવી રહેલું જોઈને કોઈક દુ:ખીયારાને દરિયો પોતાની વેદના ઉલેચતો ખારું ફીણ ઓકી રહેતો લાગે છે,તો મનમોજી ઇન્સાનને દરિયામાં મોજ ઊભરાતી દેખાય છે.આપણા ધ્રુવદાદાનાં પેલા ઓચિંતા મળેલા માણસને જીવનમાં લાગે છે તેવી.ધ્રુવદાદાને દરિયાની એટલે કે દરિયા કિનારે વસતાં લોકોની કોઈ વાત સામાન્ય વાયકા નહીં પણ દરેક વાત સાચી લાગે છે……

 

સમુદ્રાન્તિકેની વાત ટાંકીને કહું તો,તેનો નાયક એક સરકારી ઓફીસરના પરિવેશમાં ,કેમિકલની ફેક્ટરી કરવા દરિયા કિનારે જમીન જોવા આવ્યો છે અને મહાનગરની સભ્યતા નિભાવતો ,નાનકડી બાળકી જાનકીને તેની નાની અમથી વાડીનાં કૂવા પરની ડોલ ,પાણી કાઢવાં લેવા પૂછે છે કે “બહેન,તારી ડોલ લઉં?”અને એ દરિયાપાટની સભ્યતા સમજાવતી ન હોય તેમ જાનકી બોલે છે ,” તે લૈ લે ને ,આંય તને કોઈ ના નો પાડે.”અને એ બાળકીનાં તુંકારામાં નાયક તેની પદવી,તેની શહેરી સભ્યતા,કેળવણી બધું ભૂલી ,જાણે ઘોડિયે સૂતેલા બાળક જેવો બની જાય છે.નાયક રૂપે રહેલા ધ્રુવદાદા સમગ્ર ચેતનામાંથી મુક્ત ,નિર્બંધ બની વાડીનાં લીલાંછમ પર્ણોની લીલાશમાં ભળી લીલોછમ્મ આનંદ મનભરી માણે છે.કૂવામાંથી કાઢેલા પાણી જેવા પાણીનું દર્શન અને સ્પર્શમાં પણ તેમને કોઈ અલૌકિક સુખ અનુભવાય છે.

 

જ્યારે મહેમાન નાયકનાં જાનકીની મા દુ:ખણાં લે છે ત્યારે દરિયાપાટનાં ,આ અત્યંત ગરીબ પણ દિલનાં અમીર લોકોની શહેરનાં લોકો સાથે સરખામણી કરતાં ધ્રુવદાદા તેમનાં હ્રદયની પ્રેમ નીતરતી સચ્ચાઈ પર વારી જાય છે. જેની સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી એવી વ્યક્તિનાં દુ:ખ પણ દુ:ખણા લઈ પોતાને શીરે લઈ લેતાં આ માનવીઓની માનવતાથી દાદા પ્રભાવિત થઈ તેમનાં હ્રદયની ભાવના પર ઓવારી જાય છે.અને તેમના મુખમાંથી ગીત સરી પડે છે…..દરિયાની વાત કંઈ વાયકાઓ હોય નહીં દરિયે દરેક વાત સાચી.

આગળ ધ્રુવદાદા ગાય છે,”પીર કહે કે પથ્થર તે ભીતરની વાત જેને આવડે તે જાણી લે આખી.”

પથ્થરમાં પીર કે ભગવાન જોનાર માણસ પણ એ ભગવાનને પોતાની ભીતર જોતાં શીખી લે છે ત્યારે તે જીવનની સચ્ચાઈને જાણી લે છે.આમ દરિયા સાથે ,તેના મોજ ભરેલા મોજા સાથે એકમેક બની દાદા તેમનાં જીવનચિંતન ,મનનનાં હિલોળાં લે છે તેમાં અદીઠ , અગમ્ય અનાહતનો અનુભવ કરી આપણને પણ તે અનુભવ કરવા પ્રેરે છે.

 

આપણે જે આજકાલ આવીને ગોત્યાં તે છીપલાંને કાંઠો કહેવાય નહીં

ખારવાના દરિયા પર આવડા ભરોસાને વારતા ગણીને રહેવાય નહીં.

દરિયો તો જુગજૂનો જોગંદર જાગતો ને આપણી તો આવરદા કાચી.

દરિયાની વાતો કંઈ વાયકાઓ હોય નહીં દરિયે દરેક વાત સાચી.

 

દરિયા કિનારે રહેતાં ખારવાઓ દરિયાને દેવ ગણે છે અને તેમને તેમના દેવ પર અતૂટ વિશ્વાસ હોય છે.દાદા તે વિશ્વાસને અકબંધ રાખતાં ખૂબ સરસ વાત કરે છે. દરિયાને જૂનો જોગી કહી કહે છે.જન્માંતરથી અવિચળ,અનંત વહેતો હાજરાહજૂર દરિયો અવિનાશી છે ,આપણી આવરદા તો સાવ તેના પ્રમાણમાં ઓછી કે સાવ કાચી છે તો આ જોગંદરની બધી વાતોતો સાચી જ હોયને? ધ્રુવદાદાની સાથે આ સમુદ્રની સફર કરતાં તેમના ગીતોને સાંભળતાં આપણે પણ ચિંતનનાં દરિયે પહોંચી કોઈ મૌનની ભાષાને ઉકેલવામાં વ્યસ્ત થઈ જઈએ છીએ. સાગરની સાથે ભીતરમાં રહેલી કોઈ અનોખી સંવેદનાઓની મોજને અનુભવી ,અવિનાશી અહાલેક સાંભળી તરબતર થઈ જઈએ છીએ.દરિયો આપણને પણ સાદ કરી બોલાવતો સંભળાય છે. આપને પણ આવો અનુભવ કરવો હોય તો વાંચો તેમના પુસ્તક અને ગાઓ તેમના ગીત.

 

જિગીષા દિલીપ

૯ મી માર્ચ ૨૦૨૨

 

સંસ્પર્શ-2 જિગીષા દિલીપ

‘ગાય તેના ગીત’ આવું નામ આપી ,ક્યારેક વાદળને વરસાદ સાથે વાત કરતાં ,તો ક્યારેક પ્રેમની પરિભાષા શીખવતા ગીત ધ્રુવદાદાએ લખ્યાં છે.ક્યારેક માછલીની આંખની ભીનાશને વર્ણવતાં,લય અને શબ્દોનાં સાયુજ્ય સાથેનાં દરિયો,ડુંગરા,અને ગાઢ જંગલોમાં અનહદનો અનાહત નાદ સંભળાવતાં ધ્રુવદાદાનાં ગીતો તેમણે ગાનારનાં કરી દીધાં છે.આજનાં કલિયુગમાં લેખકો,કવિઓ અને સાહિત્યકારો પોતાની લખેલ એક લીટી કે શબ્દ માટે પણ પોતાના નામની માંગણી કરે છે ,ત્યારે દાદાએ તો પોતાની લય સાથે વહાવેલી લાગણીઓને ગીત ગાનારાને નામે કરી દીધી છે.અને ધ્રુવદાદા તેમના ગીતો ગાનાર સાથે પ્રેમથી વહેંચતા કહે છે,

તમે ગાયાં આકાશ ભરી પ્રીતે

તે ગીત કહો મારા કહેવાય કઈરીતે?

 

ગીતને તો અવતરવું ઇચ્છાથી હોય છે કે ચાલ જઈ કંઠ કંઠ મ્હાલીએ

આપણે તે એવડાં તો કેવડાં કે મારું છે ચાલ કહી ગજવામાં ઘાલીએ

 

જે પ્રેમ કરી પામે તે જીતે

તે ગીત હવે મારાં કહેવાય કઈરીતે

 

આમ ગીતને ગાનાર સૌનાં કરી દેનાર ધ્રુવદાદા પર એક દિવસ કલક્ત્તાનાં એક બાઉલનો (baul)ફોન આવ્યો કે ‘ધ્રુવદાદા મને તમારું એક ગીત મોકલો મારે તમારું ગીત ગાવું છે.’આ બાઉલને તેમણે ગીત લખીને મોકલ્યું અને બાઉલ એટલે કોણ અને તે લોકોની શરુઆત કરનાર લાલોનની સુંદર વાત દાદાએ મને કરી હતી તે કહું.

 

“બંગાળ અને કલકત્તાની એવી એક જાતિના લોકો છે જે તંત્ર,વૈષ્ણવ ,સુફીસમ,બૌધ્ધિસમ આ બધાં ધર્મોને ભેગા કરી બનાવેલ જુદા ધર્મમાં માને છે અને ગાઈ બજાવી પોતાનું ગુજરાન ચલાવે છે.આ બાઉલ લોકો ભગવા કપડાં પહેરી ભજનો પોતાની મસ્તીમાં મસ્ત થઈ ગાય છે .આ બાઉલ શબ્દ Vtula પરથી આવ્યો છે.Vtula means Vyakula. આ બાઉલને લોકો પાગલ ગણે છે. પણ બાઉલ લોકો પોતાના ગીત-સંગીત અને ભજનોમાં મસ્ત બની ભગવાન સાથે જોડાઈ જવા માંગે છે. તેમને નાતજાત ,ધર્મનાં વાડા નથી હોતા.દાદાએ આ બાઉલ પ્રથાની શરુઆત કેવીરીતે થઈ તેની પણ વાત મને સરસ રીતે સમજાવી હતી.

 

લાલોન નામનો એક છોકરો હતો. તે તેના શેઠ સાથે કામ કરતો હતો. શેઠને જગન્નાથ પુરી જવાનું થયું તો આ લાલન પણ શેઠની પાલખી સાથે ચાલે અને શેઠને પાણી કે જે વસ્તુ જોઈએ તે લાવી આપી ,પાલખી જોડે ચાલતાં ચાલતાં શેઠની સેવા કરે. રસ્તામાં હતાં ત્યાંજ લાલોનને શીતળા નીકળ્યા એટલે શેઠ તેને રસ્તામાં છોડીને આગળ નીકળી ગયાં. લાલોનને બેભાન અવસ્થામાં જોઈ એક મુસ્લિમ દંપતી લાલોનને પોતાને ઘેર લઈ ગયાં અને તેની સેવા કરી ,તેને સાજો કર્યો. સાજા થઈ ગયાં પછી લાલોન તેના ઘેર પાછો ગયો તો તેના માતા-પિતાએ અને ગામનાં લોકોએ ‘તું વટલાઈ ગયો છે’કહી, ઘરમાંથી કાઢી મૂક્યો. લાલોનને કંઈ સમજાયું નહીં કે ‘હું કેવીરીતે વટલાઈ ગયો? ‘આ ધર્મ અને નાત-જાતનાં ભેદભાવ પર તેને ખૂબ ગુસ્સો આવ્યો અને તે ગામને છેવાડે જઈ ,ફકીર બની તંબૂરા સાથે ભજન ગાઈ રહેવા લાગ્યો. આ લાલનની સાથે જે લોકો જોડાયા તે બાઉલ લોકો ગામનાં છેવાડે ભજન ગાઈને પોતાનો જીવન નિર્વાહ કરે અને આ લોકો બાઉલ તરીકે બંગાળ અને કલકત્તામાં ઓળખાય છે.આ બાઉલ ફકીરો ભગવા કપડાં પહેરી ભજનો ગાય છે અને કોઈ નાત-જાતનાં કે ધર્મનાં વાડામાં માનતા નથી.

 

જે નાતજાત અને ધર્મનાં વાડામાં પોતે પણ નથી માનતા અને પોતાનાં ગીત ગાઈને પ્રકૃતિ સાથે જોડાઈ પરમ સાથે જોડાવવાનો આનંદ લે છે,તે ધ્રુવદાદાએ આવું સરસ ગીત “અમે જળને ઝંકાર્યા તો વાદળ થઈ ગયું“બાઉલને લખીને મોકલ્યું .આ ગીત તેમનાં “ગાય તેનાં ગીત” પુસ્તક ની પ્રસ્તાવનાનું ગીત છે.

 

હમણાં જ ક્યાંક સાંભળ્યું હતું કે અંતરમાં અજવાળા પાથરવા અજવાળાનાં સાત મેઘધનુષ રંગોની જરુર પડે. તે રંગો છે જ્ઞાન,સત્ય,પ્રેમ,સર્જન,સેવા,શ્રધ્ધા અને આનંદનાં રંગો.આ સાત રંગો તમે પામી શકો તો તમે જીવનમાં અજવાળું પ્રાપ્ત કરી શકો. સ્વપ્નવત્ જીવનમાંથી જ્ઞાનનાં પ્રકાશને પાથરી ભીતરને જગાડવાનું છે.ધ્રુવદાદાએ કેટલી સરસ વાત કરી કે ‘નીંદર ઓઢી તું આંખો ખોલ.’ પ્રેમ અને સત્યનાં જ્ઞાનથી કરાએલ આ સર્જનનો સ્પર્શ મને કોઈ અનોખા આનંદ તરફ ખેંચી જાય છે.આગળનાં શબ્દો તો જૂઓ,

 

અમે પરોઢિયે વહી આવ્યો ટહુકો સાંભળ્યો

 

વૃક્ષોને પૂછ્યું કોનો આ બોલ

 

પાને-પાન ઊછળતી ચમકી ચાંદની

 

શબદ કહે તું સાતે સાંકળ તોડ

 

શબદની સાંકળ ખોલી બોલવાનું નથી પણ મૌનનો મહિમા કરવાનું આપણને ધ્રુવદાદા શીખવે છે.માણસ સૌથી ખુશ ક્યારે થાય છે? જ્યારે તે પોતાની જાતને ભૂલી પ્રકૃતિનાં સર્જનમાં ખોવાઈ જાય છે.હિમાલયનાં બરફાચ્છાદિત પહાડોની વાદીઓમાં, ખળખળ વહેતી નદીનાં પ્રવાહ પાસે,કૈલાસની પરિક્રમા કરતાં ,૨૧૦૦૦ ફૂટની ઊંચાઈએ પૂનમની રાતે ,નભમંડળનાં ચમકતાં તારલાઓની રજાઈ નીચે ઊભા રહી, ખુદને ભૂલી ચાંદની રાતમાં ખોવાઈ જાવ તે જ શું મોક્ષ નથી?સત્ ચિત્ આનંદ એટલે સ્વ ને ભૂલી જવું.એ અનુભવ જ રુચિકર,અદ્વિતીય,અનોખો અને અદ્ભૂત હોય છે.પ્રકૃતિ પાસે જવા માણસ પ્રેરાય છે કે તેની પાસે જઈ માણસ એવો આનંદ મેળવે છે કે તે મેળવ્યા પછી તે બધું ભૂલી એમાં ખોવાઈ જાય છે.બધું ભૂલી ,તમારી જાતને પણ ભૂલી ,ખોવાઈ જવું તે જ મોક્ષ અને તે જ ધ્યાન નથી શું?

 

અજવાળાની યાત્રા સહેલી નથી પણ ધ્રુવદાદાની આંગળી પકડી ચાલીશું ,તો જરૂર સફરમાં આગળ વધાશે ખરું! દાદા આપણને રસ્તો બતાવવા દીવો તો ધરશે જ.શબદને છોડી ,અક્ષરને ગ્રંથોમાં વાંચી રટવા કે ઓળખવાનો બદલે દાદા શું કરવાનું કહે છે તે તો સાંભળો,

 

અમે ગ્રંથોને ખોલ્યા ને કોરા સાંભળ્યા

 

અક્ષર બોલ્યા ઓળખવાનું છોડ

 

અમે

 

‘નહીં ગુરુ’ ‘નહીં જ્ઞાન ‘લઈ નીકળ્યા

 

ડુંગર માથે રણકી ઊઠ્યા ઢોલ.

 

અને મને યાદ આવે છે કોઈ અજ્ઞાત કવિની પંક્તિઓ ,

 

તું રાખ ભરોસો ખુદપર,તું શાને શોધે છે ફરીસ્તાઓ,

સમંદરનાં પક્ષી પાસે ક્યાં હોય છે નકશાઓ

તોય શોધી લે છે રસ્તાઓ…..

 

આપણે ત્યાં કવિવર ટાગોરની ,શરદબાબુ અને બંકીમચંદ્રની કવિતાઓ અને વાર્તાઓનો બંગાળીમાંથી ગુજરાતીમાં અનુવાદ થયા છે અને આપણે વાંચ્યાં છે. પણ ધ્રુવદાદાનું આ ગીત

‘ અમે જળને ઝંકાર્યા તો વાદળ થઈ ગયું,માટી ફંફોસી તો મહોર્યા મોલ’

ધ્રુવદાદાએ આ બાઉલ લોકોને માટે લખીને મોકલ્યું ,જે તે લોકોએ બંગાળીમાં અનુવાદ કરીને ભાવથી ગાયું.જે તમે અહીં મૂકેલ યુ ટ્યુબમાં માણી શકશો.

 

ધ્રુવદાદાનાં ગીતો તેમણે પાઠ્યપુસ્તકનાં ઇતિહાસને ચાતરીને મનુષ્યનાં નૈસર્ગિક ઇતિહાસને સમજવા મથતાં માનવબાળને અર્પણ કર્યા છે.શબનમ વિરમાણી,વિપુલ રીખી,રાસબિહારી દેસાઈ,જન્મેજય વૈધ,ક્ષેમુભાઈ દિવેટીયા,અમર ભટ્ટ જેવા ખૂબ ઊંચાં ગજાનાં અને હવેતો નીલા ફિલ્મ્સનાં અનેક સુંદર ગાયકોએ ધ્રુવગીત ગાઈ ઘ્રુવગીતને પોતાનાં સ્વર આપી આપણા સુધી પહોંચાડ્યાં છે.

 

ધ્રુવદાદાનાં આવા જ મનને પ્રફુલ્લિત કરી મોજ કરાવતાં અને જીવનની સાચી ફિલસુફી સહજતાથી સમજાવતાં બીજા ગીતની વાત કરતાં મળીશું આવતા અંકે.

 

જિગીષા દિલીપ

૨/૨/૨૦૨૨

https://youtu.be/OyV8-g7dxUI

અજ્ઞાતવાસ લખતા પહેલા ,પછી અને લખતા લખતા

એક નદી પરથી નાવ વહેણની સાથે વહે ત્યારે લાંબી મુસાફરીમાં દ્રશ્યો એક પછી એક સડસડાટ કરતાં તમારાં દ્શ્યપટલ પરથી બદલાતાં જાય. વચ્ચે વચ્ચે નાના નાના ગામ ,કસ્બા અને ક્યારેક પહાડો આવતા જાય,તમે શાંતિથી સફર કરતાં હોવ તો એનો આનંદ તમે ઉઠાવતાં જાઓ.બસ આખી નવલકથામાંથી હું એવી જરીતે પસાર થઈ સડસડાટ. નકુલની સાથે એક એક સંવેદનાઓ અનુભવી,તેની સાથે રડી,આનંદિત થઈ અને પ્રેમમાં રોમાંચિત થઈ ટીનએજ અવસ્થામાંથી તેની સાથેજ પસાર થઈ પ્રેમનાં સ્પંદનો અનુભવ્યા.જીવનની ફિલસુફી જાણી સમજી અને જીવનનું સત્ય સમજવા કોશિશ કરી.નસીબ માણસને ક્યાંથી ક્યાં લઈ જઈ શકે ,માત્ર મહેનત અને હોંશિયારીથી જીવનનો જંગ જીતાતો નથી તે પણ ખરા અર્થમાં સમજાયું.નસીબ ખરાબ હોય તો તમે ગમે તેટલી મહેનત કરો પણ તમને સફળતા ન મળે એવું પણ બને! શું નસીબનું પણ જીવનમાં એટલું જ મહત્વ છે? તે પ્રશ્ન સતત ઉદ્દભવ્યો.

અજ્ઞાતવાસ સાથે દરેક માણસ એકલો કે બધાંની વચ્ચે રહીને,ક્યારેક દુ:ખમાં કે ક્યારેક સુખદ અનુભવ સાથે અનુભવી ભીતરની વ્યક્તિ સાથે વાત કરી જીવે છે.તેમજ ઘોડા જેવા પ્રાણીમાં પણ માનવ સહજ સંવેદનો -પ્રેમ,ગુસ્સો,હતાશા,આત્મવિશ્વાસ જેવી લાગણીઓ હૂબહૂ હોય છે તે દર્શાવવા કોશિશ કરી છે. બીજું, એક સત્ય મારી આસપાસ હું જોતી હતી ત્યારે કોઈ એવી લાગણી પણ હું અનુભવતી કે આગલા જન્મમાં નકુલ ઘોડાસાથે કોઈરીતે સંકળાએલ હોય ,કે તેના કર્મો તેની સાથે જોડાએલ હોય ,તે અધૂરી રહી ગયેલ ઈચ્છાઓ કે પોતે પણ ઘોડો હોઈ શકે, એટલે ઘોડા થકી એને પ્રેમ ઉપજતો હોય અને ઘોડો એને શાંતિ આપતો હોય.તે એકાંતમાં ઘોડાને મળી તેની ભાષા એટલે પણ સમજતો હોય!આવું કંઈક હું તમારા સમક્ષ પહોંચાડવાં માંગતી હતી. તમે કહો ત્યારે ખબર પડે કે તે પહોંચાડવાનાં હું કેટલી સક્ષમ નીવડી છું.

અજ્ઞાતવાસ મારી પહેલી નવલકથા ,હું લખવાની શરુ કરવાની હતી ત્યારે ઉત્સાહ લખવાનો ખૂબ હતો પણ આ પહેલા પ્રયાસ માટે -આ બરાબર લખાશે? અને જે થીમને લઈને હું લખવા જઈ રહી હતી તે યોગ્ય છે કે નહીં તેને માટે દ્વિધામાં જરુર હતી.કોઈપણ વાર્તા કે નવલકથાનું બીજ સત્યઘટના પર આધારિત હોય કે આપણી આસપાસ જોયેલ જાણેલ હોય તો તે વાર્તા મજબૂતાઇ સાથે રજૂ થાય છે. મારું નકુલનું પાત્ર પણ મારી આસપાસનું મારી સામે જીવાએલ પાત્ર તેમજ ઘણી ઘટનાઓનાં મૂળ સત્યઘટના પર આધારિત ખરાં પરતું તેનાં તાણાવાણાં ,ગૂંથણી તો મારી કલ્પના સાથે જોડાઈને જ નવલકથા બની.નવરસ ,દરેક સંવેદનો ,ઉત્કંઠા,રેસ અને જુગારનો નશો ,નકુલ સાથે રહી મેં તમને પીરસવા કોશિશ કરી.મુંબઈ નું બ્રીચકેન્ડી,રેસકોર્સ,હાજીઅલીનાં દરિયા પાસેની જગ્યા અને બધીજ હોટલોની કરેલ સફરને જ વર્ણવી તેથી તાદ્રશ્યતા આવી શકે. તેમજ વિદ્યાનગર,અમદાવાદથી લઈ સ્વિત્ઝરલેન્ડ,અલાસ્કા,સિંગાપુર,કેનેડા-મેક્સિકોની બોર્ડર અને ન્યુયોર્ક,શિકાગો અને લોસએંન્જલસ બધીજ જગ્યાઓની કરેલી સફરને વાગોળી એટલે તે તે જગ્યાઓને સારી રીતે વર્ણવી શકું અને નકુલ સાથે તે જગ્યાઓની સફર મેં પણ કરી.

પ્રજ્ઞાબહેને ,મેં એમને કહ્યું કે મારે નવલકથા લખવી છે તો એકપણ સવાલ પૂછ્યા વગર ‘ તું કરી જ શકીશ’ નો આત્મવિશ્વાસ અને પ્રેરણા પૂરી પાડી તેમજ જહેમત સાથે તેમણે યુટ્યુબ બનાવી.જયશ્રીબહેન મર્ચન્ટને પણ મેં જ્યારે કોઈપણ સવાલ નવલકથા લખવા અંગે કર્યા ત્યારે મારી મોટીબહેનની જેમ સલાહસૂચનો અને પ્રોત્સાહન પૂરું પાડ્યું. તરુલત્તાબહેને પણ લખવા માટે પ્રોત્સાહન અને જરુરી સૂચનો આપ્યા.મારી વ્હાલી સખી રાજુલ કૌશિકે વિવેચક બની હંમેશા કોમેન્ટ કરી જેની પ્રેરણા મારે હંમેશા જરુરી હોય છે.મારા સૌ વાચકો,સ્નેહીઓ ,ભાઈબહેનો,કુટુંબીઓનો અને મિત્રોએ પર્સનલ પ્રોત્સાહન અને પ્રેરણા આપી નવાજી તેથી મારો ઉત્સાહ છેક સુધી જળવાઈ રહ્યો.
આવી જ પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન હંમેશા આપ સૌ તરફથી મળતા રહે તે જ આશા…

જિગીષા દિલીપ

અજ્ઞાતવાસ-૩૮

ચિદાનંદ રુપમ્ શિવોહમ્ શિવોહમ્

બધીજ રીતે જીવનથી હારી ગયેલ હું મારાં ડામાડોળ મનને ચિરશાંતિ આપવા ઈચ્છતો હતો.તેમાં પણ 
બ્રીચકેન્ડીનાં ડોક્ટરે કહેલાં મોટા મોટા રોગોનાં નામ અને વ્હીલચેરમાં આવી જવાની વાતથી હું ખરેખર અંદરથી તૂટી ગયો હતો.હાજી અલીનાં દરિયા કિનારે બેસી જ્યારે ટીનાના જીવનની કરુણતા અને બેબસતા સાંભળી ત્યારે જીવનની નકારાત્મકતાએ મારા પર કબ્જો કરી લીધો.હું ટીનાની વાતો સાંભળી ખૂબ દુ:ખી થઈ ગયો.

ભાઈ,અમેરિકાથી પાછા આવી મારી સાથે જ રહેતા હતાં.બ્રિજકેન્ડીનો ફ્લેટ વેચી તેમને એક નાનોઆશ્રમ કરવો હતો. મને પણ હવે શાંતિ જોઈતી હતી.ઘોડાની રેસનું ગૃપ મારો રોજબરોજનો ખર્ચ પૂરો કરતું હતું.ફ્લેટ વેચીને દસ્તાવેજ થતો હતો તે જ ગાળામાં એક પાણીદાર ઘોડો રેસ રમવાનો હતો.તે જીતશે એવો મને વિશ્વાસ હતો. મેં જીવનનો એક આખરી દાવ રમી લેવાનું વિચાર્યું.

ભાઈની ઈચ્છા પૂરી કરવા,નર્મદા તટે આશ્રમ માટે સરસ જગ્યા જોઈ હતી .પૈસા હાથ પર હોય તો સારીરીતે આશ્રમ બનાવી શકીએ એટલે રેસનો એક છેલ્લો દાવ રમવાનું વિચાર્યું.

જીવનની એ છેલ્લી રેસમાં ખૂબ પૈસા મળ્યા. નર્મદા નદીને કિનારે સરસ અને વિશાળ જગ્યા કોઈ જૂના મિલમાલિકના બંગલા સાથે મળી ગઈ. જૂના બંગલામાં રીનોવેશન કરાવી નાના આશ્રમ જેવું બાંધકામ કર્યું. વડ,પીપળો,આસોપાલવનાં ઝાડ ,મોગરો,ચંપો,ચાંદની,પારિજાત જેવા સુગંધીત ફૂલો,તુલસી ક્યારો અને નાનો ફુવારો પણ વચ્ચે મુકાવ્યો. બાજુમાં ઘોડાઓનો તબેલો અને વેટર્નિટી નાની હોસ્પિટલ બિમાર ઘોડાઓની સારવાર માટે કરી. ઘોડો મારે માટે પ્રેમ અને હૂંફ આપતું મારું ખૂબ ગમતું પ્રાણી હતું. કદાચ મારું જીવન એના હિસાબે જ ટક્યું હતું. આશ્રમનું નામ ‘અસંગ આશ્રમ’ રાખ્યું.

એક યુવાન ,તેજસ્વી,વિદ્વાન ઉત્તરકાશીમાં ભણી હિમાલયમાં પાંચ વર્ષ રહેલા સ્વામી સત્યપ્રિયાનંદજી ભાઈનાં ગુરુજીનાં પટ્ટ શિષ્ય હતા. ભાઈએ સ્વામી સત્યપ્રિયાનંદજીને અમારી સાથે આશ્રમમાં જ રહી સૌને સંત્સંગ કરાવવા આમંત્ર્યા.

નદી કિનારે પવિત્ર ભૂમિમાં થતો સંત્સંગ જીવનને નવી દિશા આપી રહ્યો હતો.એક સવારે ટીના પણ તેનું ઘર છોડી આશ્રમમાં રહેવા આવી ગઈ.આશ્રમમાં તૈયાર થતા સાત્વિક ભોજન બનાવનાર બહેનને તે માર્ગદર્શન આપતી અને મદદ કરતી.આશ્રમમાં ભાઈનાં ઓળખીતાં એક બે અમેરિકન દંપતિ અને બીજા પણ પાંચ ,છ લોકો રહેતા.જેમનું પણ આશ્રમ ચલાવવામાં અને રુમો બાંધવામાં આર્થિક યોગદાન હતું.ભાઈ યોગામાં પી.એચ.ડી.થયેલા એટલે વહેલી સવારે નર્મદાનાં વહેતા જળને કિનારે અમે યોગા અને મેડીટેશન કરતાં. સાથેસાથે સવાર સાંજનો શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ અને સત્સંગ પણ ખરો. સ્વામીજી ભગવદ્ગીતા અને ઉપનિષદનાં ગૂઢ રહસ્યો સમજાવતા હતા. સંસારની અસારતા સમજાતાં ધીરે ધીરે મારા મોહ અને આસક્તિ દુનિયામાંથી ઘટવા લાગ્યા હતા.

હવે મને મારું જીવન પૂર્ણ સંતોષ અને સાચા આનંદ સાથે જીવાઈ રહ્યું હોય તેમ લાગતું હતું.મેં દારુ,સિગરેટ,બીડીની આદતો સાવ છોડી દીધી હતી.સાત્વિક ભોજન અને નર્મદા કિનારાનાં પવિત્ર શુધ્ધ વાતાવરણમાં હું શાંતિભર્યું જીવન વિતાવી રહ્યો હતો.બદલાયેલ જીવન જીવવાની રીતે ડોક્ટરોની આગાહી ખોટી ઠેરવી હતી..હું હવે આત્મનિરીક્ષણ કરી જીવનમાં કરેલી ભૂલોનો પસ્તાવો અને સત્ય તરફની ગતિ કરી,મારી ભીતર પરમને શોધવા પ્રયત્નશીલ બન્યો હતો.અને ગાતો રહેતો હતો…

મનો બુધ્ધિ અહંકાર ચિત્તાનિ નાહંમ્,ન ચ શ્રોત જિહ્વવે ન ચ ઘ્રાણનેત્રે.

ન ચ વ્યોમ ભૂમિ ન તેજો ન વાયુ: ચિદાનંદ રૂપ: શિવોહમ્ શિવોહમ્॥

સમાપ્ત

જિગીષા દિલીપ

અજ્ઞાતવાસ-૩૭

તુજસે નારાજ નહીં જિંદગી હૈરાન હું મૈં

અપર્ણા ભારતનાં જાણીતા રેસકોર્સમાં કદાચ એકજ સ્ત્રી હતી,જેને ઘોડા અંગેની ઘણી જાણકારી હતી અને પ્રેમ પણ. તેને પણ મારી જેમ ઘોડા અને રેસકોર્સને પોતાનું જીવન અને કેરિયર બનાવવી હતી.મારાં ભારત પાછા આવીને રેસકોર્સનાં ,રેસ રમનારને ,હું જે રેસ અંગે જાણકારી આપતો ,તેમાં મારી આગાહી લગભગ સાચા પડતી.હું અમેરિકા હતો ત્યારે અપર્ણા અને એક ખૂબ મોટા બુકીનેા દીકરો હેમંત બંને સાથે મળીને કામ કરતા.હેમંત શિવ ભક્ત હતો એને રેસકોર્સમાં સહુ ‘જય શંભુ’ તરીકે ઓળખતા. તે ટીલું કરીને રેસકોર્સમાં આવે. તે ઘોડાનો હેન્ડીકેપર હતો. હેન્ડીકેપર એટલે રેસ રમાવાની હોય ત્યારે ‘રેસ રમનાર ક્યો ઘોડો કઈ રેસમાં જીત્યો હતો.?આ ઘોડો આટલી સ્પીડે દોડ્યો હતો. કેટલી સેકન્ડથી બીજા ઘોડા કરતાં બે ત્રણ લેન્થ આગળ હતો- એ પ્રમાણે પોતાના વિચાર કહે કે ક્યા ઘોડાનાં જીતવાનાં કેટલા ચાન્સ છે!હું પણ પહેલા આવું હેન્ડીકેપર જેવું જ વિચારતો હતો પરતું જ્યારથી હું Gosden પાસે રહ્યો અને ઘોડાની સાથે તબેલામાં રહી બધું શીખ્યો ત્યારે મને સમજાયું કે હેન્ડીકેપર જે કહે છે તે મશીન જેવી વાત કરે છે.

પણ ખરેખર તો ઘોડો એક ચેતનવંતું વફાદાર,પ્રેમાળ પ્રાણી છે. તેને પણ મુડ હોય છે. તેની બોડી લેગ્વેંજ,તેના કાન,તેની પૂંછડી પેડોક પર જોઈ તેનાં પગ,તેનો ઉત્સાહ જોઈને નક્કી કરાય કે તે આજે રેસમાં જીતશે કે નહીં?હેન્ડીકેપર માત્ર મશીનની જેમ ગણત્રી કરે છે.હેમંત મારો પણ બહુ સારો મિત્ર હતો.અમે રોજ મળતાં.તેને બેનઝરનાં માલિકની સાથે પણ ખૂબ સારો સંબંધ. બેનઝરનાં માલિકે લગભગ એક થી બે કરોડનાં ખર્ચે વીસે ઘોડા ખરીદેલા તે થોડા જીતેલા અને અમુક ઘોડામાં તેમની ગણત્રી સાવ ખોટી પડેલી ત્યારે મેં કહેલું કે ઘોડા ખરીદો ત્યારે કોઈ ચાલાક ઘોડાનાં ટ્રેનરને સાથે રાખો પણ તે વાત તેઓ સમજતાં નહીં.

અપર્ણાને મારા રેસ માટેની આગાહી અને જજમેન્ટ બહુ લોજિકલ લાગતાં અને તે સાચા પણ પડતાં હતાં. મારા વોટ્સઅપ ગૃપનાં પૈસા આપનાર ફોલોઅર વધી રહ્યાં હતાં.મને હવે ભારતભરનાં રેસ રમનારા ,ઘોડાનાં માલિકો અને ઘોડાનાં ટ્રેનરો ઓળખતાં હતાં.અપર્ણાને મારી સાથે દોસ્તી વધારવામાં રસ હતો પરતું હું મારી જિંદગીથી ખુશ નહોતો.સફીદે મને ન મળી , તે હું ભૂલી શકતો નહોતો. મારી જીવન પ્રત્યેની ઉદાસીનતાથી હું હવે હંમેશા મનથી દુ:ખી રહેતો હતો.ભાઈ પણ અમેરિકા છોડી ભારત આવી ગયાં. તેમને પગે સ્વાતંત્ર્ય સેનાની હતાં ત્યારે ૧૯૪૨માં ગોળી વાગેલી.તે પગ હવે ચાલતો ન હોવાથી તે વ્હીલચેરમાં હતા. ન્યુયોર્કનાં મનરો અને સાનફ્રાંસિસ્કોનાં રમણીય ,શાંત,સૌંદર્ય ભરપૂર આશ્રમમાં રહ્યાં પછી તેમને મુંબઈનાં ઘોંઘાંટિયા બ્રિચકેન્ડી એરિયામાં રહેવું નહોતું. ભાઈની ઓફીસ વેચવામાં પણ પાર્ટનરોનાં અંદર ઝઘડા ચાલતાં હતા. જે ભાઈને બ્રિચકેન્ડીનો ફ્લેટનું ધ્યાન રાખવા,અમે ફ્લેટમાં રહેવા આપેલ તે હવે ઘરમાંથી નીકળતાં નહતાં.આ બધી ઘરની માથાકુટો,તેમાં ધંધાની ચડઊતર અને મારી અંગત જિદંગીની રોજની ઉપાધિઓથી મારો જીવન જીવવાનો રસ ઊડી ગયો હતો.જીવનની ઉપાધિઓનો ભૂલવા હું દારુ પણ વધુ પીવા લાગ્યો હતો ,જેની અસર મારાં મગજ અને શરીર પર થતી હતી.

અપર્ણા એક દિવસ તેની સાથે ક્લબમાં રોજ એક્સરસાઈઝ કરતી તેની ખાસ મિત્રને મારા અંગે વાત કરતાં કહેવા લાગી,” મને એક છોકરો બહુ ગમે છે.છોકરો બહુ હોંશિયાર છે. ઘોડા અંગેનું જ્ઞાન તેની પાસે કોઈ પાસે ન હોય તેવું છે. દિલનો પણ બહુ સરસ છે. પણ ખબર નહીં તેના મનમાં શું ચાલે છે ,ઘણીવાર સાવ ચૂપચાપ બેસી રહે છે તો મને બહુ બોરીંગ લાગે છે.હું અને એ બે ભેગા થઈ જઈએ તો બંનેની જિંદગી બની જાય અને અમે ખૂબ પૈસા પણ કમાઈએ. મને ખબર નથી પડતી શું કરવું?”

તેની મિત્રએ પૂછ્યું,”શું નામ છે તારા મિત્રનું?”

અપર્ણાએ કહ્યું,”નકુલ.”

અને તેની મિત્ર તો ચમકી,નકુલ…..ઘોડો…..

તેણે પૂછ્યું,”બ્રિચકેન્ડી રહે છે?એ નકુલ હોય તો મારો ખાસ દોસ્ત છે.”

અપર્ણાએ કહ્યું,”હા,પણ આ તો વર્ષોથી અમેરિકા રહેતો હતો,તારો દોસ્ત ન હોય.”

મિત્રએ કહ્યું,” ફોન લગાવ,અવાજ સાંભળીને કહું.”

અપર્ણાએ ફોન લગાવ્યો,”hi Nakul! how r you?”

તેની મિત્રએ અવાજ સાંભળતાં જ ફોન અપર્ણાનાં હાથમાંથી ખેંચી લીધો,“ નકુલ,વ્યોમા બોલું છું. ક્યાં ખોવાઈ ગયો છું? કેટલા વરસ થયાં યાર …..તારો અવાજ સાંભળે… કોઈ માણસ ભારત આવે કાયમ માટે તો જાણ તો કરે ને!!! મેં કહ્યું ,”તું તો પરણીને પૂના ગઈ હતી.”વ્યોમા અને હું એકબીજા સાથે વાત કરતાં ખૂબ ભાવુક થઈ ગયા.”“ મુંબઈ આવી તને મળું છું કહી,”ફોન નંબરની આપ લે કરી અમે ફોન મૂક્યો.

વ્યોમા સાથે વાત કરતાં અપર્ણાને તેણે મારા માટેનો ખૂબ સારો અભિપ્રાય આપ્યો.
પરતું હવે હું અપર્ણાનો ફોન આવે કે તે આવે તો પણ ઉદાસીન જ રહેતો.એવામાં વરસાદી મોસમમાં હું એકદિવસ પડી ગયો. મને મારાં કઝીન ભાભી બ્રિચકેન્ડી હોસ્પિટલમાં લઈ ગઈ. પારસી ઓર્થોપેડીક સર્જને કહ્યું,” તમને કહેતાં મને દુ:ખ થાય છે પણ તમને સોરયાટીક આર્થરાઈટિસ,આલ્કોહોલિક ન્યુરોપથી,પેરીફીરીયલ વેસ્ક્યુલર ડીસીઝ છે તમને હાર્ટમાં સ્ટેન્ટ નાંખે એવો પગમાં સ્ટેન્ટ નંખાવો પડશે અને થોડા વર્ષો પછી તમે વ્હીલ ચેરમાં આવી જશો.એક નવી ઉપાધિ… આ જાણ્યા પછી તો મેં અપર્ણા સાથે વાત કરવાનું જ છોડી દીધું.

મેં ભાઈની ઈચ્છા મુજબ બ્રિચકેન્ડીનું ઘર વેચવાનું નક્કી કર્યું. લોનાવાલામાં એક નાનું ફાર્મ અને ચાર ઘોડા રાખ્યા. મને લાગતું હતું કે મારી બાકીની રહીસહી જિંદગી હું આ ઘોડા સાથે રહીને જ કાઢીશ.કદાચ મારાં જીવનની શાંતિ અને આનંદ માણસો નહીં ઘોડા જ છે.મને હવે એકલા ઘોડા અને મારા અજ્ઞાતવાસ સાથે જ જીવવું છે એવું મેં નક્કી કરી લીધું.

બ્રિચકેન્ડીનો ફ્લેટ કરોડો રૂપિયામાં વેચાયો. મને હવે પૈસા,પ્રેમ કશામાં રસ રહ્યો ન હતો.તેમાં મારાં મિત્ર હેમંતનું હાર્ટફેઈલથી અવસાન થયું.હું આ સાંભળી ખૂબ દુ:ખી થઈ ગયો હતો.
જીવનનાં સત્યો મને જીવનભર ખત્તા ખાઈને સમજાઈ ગયાં હતા.ભાઈ પણ રોજ ગીતા અને ઉપનિષદ્ની વાતોથી મને જીવનની ફિલોસોફી સમજાવતાં હતાં.

જ્યારે ઉદાસી મારા પર હાવી થઈ જતી ત્યારે હું હાજીઅલીનાં દરિયા કિનારેની એ જ વર્ષો પુરાણી જગ્યાએ બેસી કલાકો સુધી દરિયો મારો મિત્ર હોય તેમ તેની સાથે કેટકેટલીએ વાતો કરતો બેસી રહેતો.

વ્યોમા મુંબઈ આવી હતી. તે બાજુમાં ટીનાને ઘેર ગઈ. ટીના પણ તેના પતિથી સેપરેટ થઈ કાયમ માટે મુંબઈ આવી ગઈ હતી. તેના માતાપિતા ગુજરી ગયાં હતાં. તેનો દીકરો પરણીને અમેરિકામાં રહેતો હતો અને ટીનાનાં ભાઈ -ભાભી બેંગ્લોર.ટીના એકલી જ મુંબઈ રહેતી હતી. વ્યોમાએ હું કાયમ માટે ભારત આવી ગયો છે,તે વાત ટીનાને કરી. તે મને મળી હતી ત્યારે જે વાતો થઈ હતી અને હું જિંદગી એકલોજ ઘોડાને સહારે જીવી રહ્યો છે તે બધીવાત તેણે ટીનાને કરી.ટીના મને મળવા બ્રિચકેન્ડી ફ્લેટ પર ગઈ તો યશવંતે કહ્યું ,”ભાઈ દરિયે ફરવા ગયાં છે.”ટીના હાજીઅલી પહોંચી ,તેને ખબર હતી હું ક્યાં હોઈશ?

ટીના હાજીઅલીનાં પાછળનાં દરિયે બેઠેલા મારી પાસે આવી.મને જોઈ ત્યાંજ ઊભી રહી ગઈ. વર્ષો પછી એકબીજાને જોતાં અમારી બંનેની આંખોમાં આંસુંનાં ઊભરાટની ઝાંખપ અને ગળામાં ડૂમો ભરાઈ અટકી ગયેલ અવાજ હતો. બંને માત્ર નજરોથી એકબીજાને માપી મૌનસંવાદ કરી રહ્યાં હતાં. એકબીજા સાથે કોઈ વાત ન હતી, કોઈ ફરિયાદ નહતી.જાણે કહી રહ્યાં હતાં……….

તુજસે નારાજ નહીં જિંદગી હૈરાન હું મૈં ઓ…હૈરાન હું મૈં..

તેરે માસૂમ સવાલોસે પરેશાન હું મૈં …ઓ…પરેશાન હું મૈં…

જીનેકે લિએ સોચા હી નહીં દર્દ સંભાલને હોગેં.

મુસ્કુરાએ તો મુસ્કુરાનેકે કર્જ ઉતારને હોંગે..

મુસ્કુરાઉ તો કભી તો લગતા હૈ…

જૈસે હોંઠોંપે કર્જ રખા હૈં….

જિગીષા દિલીપ

અજ્ઞાતવાસ-૩૬

If it is not to be,it’s not to come.If it is not to come, it is not to be

સીનેમેં સુલગતે હૈ અરમા,આંખોંમેં ઉદાસી છાયીહૈ….

લો આજ તેરી દુનિયાસે, હમેં તકદીર કહાં લે આયી હૈ…

હું મારા નસીબને કોસતો,દરિયામાં કૂદીને ,જીવનનો અંત આણવાના વિચારે ,હાજી અલીની પાછળનાં દરિયા કિનારે જઈને બેઠો.બે રાતનાં ઉજાગરાથી અને વિચારનાં વંટોળે મગજ બ્હેર મારી ગયું હતું.આજે તો સફીદેને સાથે મુંબઈ લઈ આવી,તેની સાથે કંઈ કેટલુંય કરવાનાં સપના જોયાં હતાં! મંઝીલ બસ સામેના કિનારે દેખાતી હતી અને ફરીવાર કિનારે આવેલ વ્હાણ ડૂબી ગયું.બહેનનાં હાથની આલ્બમમાંથી મળેલ ,ચિઠ્ઠીમાં અમેરિકા જતાં પહેલાં આવેલ માધવલાલનાં જ્યોતિષનાં શબ્દો હતાં. “ તમારો દિકરો ખૂબ હોંશિયાર છે. તે પ્રેમ અને લાગણીથી અનેકનાં દિલ જીતી લેશે.કોઈપણ કામ માટે,સીડી સડસડાટ ઉપર ચડી જશે. અને છેક ઉપરનાં પગથિયે પહોંચવાના એક કદમ પહેલાંજ છેક નીચે પડશે.મને પૂર્ણ વિશ્વાસ હતો કે ટીના મને મળશે જ. ત્યારે જ તેમણે બહેનને કહ્યું હતું કે તેને આ છોકરી નથી મળવાની.”

તેણે વર્ષો પહેલા કહેલાં એક એક શબ્દ સાચાં પડ્યા હતાં. હું નાસીપાસ થઈ જાઉં એટલે બહેને ક્યારેય મને આ વાત કરી નહીં.જ્યોતિષનાં વાક્યો પ્રમાણે આખી જિંદગીનાં એક એક દિવસને જોતો અને ભગવાને મારી સાથે જ કેમ આવું કર્યું?,મને કેમ આવું નસીબ આપ્યું ?તેમ વિચારતો રહ્યો.આપઘાતનો વિચાર કરતો હતો,ત્યાં જ રુખીબાનાં શબ્દો યાદ આવ્યાં,” બેટા,કુદરતે નસીબમાં જે લખ્યું હોય તે થાય જ છે.પણ તમારી હોશિયારી એમાં છે કે આવી પડેલ સમસ્યામાંથી તમે રસ્તો કેવીરીતે કાઢો છો.અને જે ખરાબ સમયમાં કુશળતાથી બહાર નીકળે છે તેજ જીવનમાં સફળ થાય છે અને જે હારી જાય છે તે નમાલા ગણાય છે.”

ડોક્ટર સ્ટીવન બુટેનબુચે પણ મને ઘોડાઓ અંગે અને જીવન અંગે ખૂબ ઊંચી જાણકારી આપેલ. મારી જિંદગીમાં તેમનું ખૂબ મોટું પ્રદાન હતું.તેમને શેક્સપીયર બહુ ગમે,તેં હંમેશ શેક્સપીઅરનું આ વાક્ય બોલતા તેં મને આજે યાદ આવી ગયું”If it is not to be,it’s not to come. If it is not to come,it is not to be.”

તો ઘેર ,યશવંત મારી રાહ જોતો જોતો જ આખી રાત અડધો જાગતો ઊંઘતો હતો. વહેલી સવારે ભાઈનો ફોન આવ્યો ,તેમણે યશવંતને પૂછ્યું,” બધાં આવી ગયાં?” યશવંતે કહ્યું,” બધાં કોણ?”
ભાઈએ પૂછ્યું,” અમેરિકાથી નકુલ સાથે બીજું કોઈ નથી આવ્યું?

યશવંતે કહ્યું,”ના,અને પછી કહ્યું ,ભાઈ તો બહુજ ઉદાસ છે ખાધું પણ નથી અને આખી રાત ઘેર પણ આવ્યા નથી. હું તો જાગતો રહીને રાહ જોતો બેસી રહ્યો છું.” સારું કહી,ભાઈએ તરત ફોન મૂકી દીધો અને સીધો મને મોબાઈલ પર ફોન કર્યો. ભાઈનો ફોન આવતાં જ, હું ખૂબ ઢીલો થઈ ગયો. ભાઈ તો અંદરથી એકદમ ખુશ હતા. તેમને મારો સફીદે સાથેનો સંબંધ ,તેમજ તેના માતાપિતાને મુંબઈ લાવવાનાં વિચાર ,સાથે તે જરાપણ મંજૂર નહતા.મોર્ડન વિચારસરણી ધરાવતાં ,દેશ -વિદેશ ફરેલા ભાઈ,મારાં ઈરાની છોકરી સાથે લગ્ન કરવાનાં વિચાર સાથે જરાપણ સંમંત નહતા. તેથી તેમને તો એ લોકો અહીં ન આવ્યા ,તે વાતથી જ તેમનાં અવાજમાં ખુશીનો રણકો હતો.મને સાવ ભાંગી પડેલ સાંભળી,તેમણે પણ મને જીવનની ફૂલસૂફી સમજાવતી વાતો કરી ,હિંમત ન હારવા અને ખૂબ હિંમત આપતા જીવનમાં જે પણ પરિસ્થિતિ આવે તેમાં સ્થિતપ્રજ્ઞ રહી કેવીરીતે આગળ વધી જવું તેમાં જ કુશળતા છે ,તે તેમના જીવનનાં દાખલા આપી સમજાવ્યું.નાની ઉંમરમાં ગુમાવેલ પિતા,પિતા સમાન મામાની વિરુધ્ધ જઈ નાટકની કેરિયર બનાવવી,૪૫ વર્ષે બહેનનું દુનિયા છોડી ચાલ્યા જવું ,વિગેરે …વાત સાંભળી મેં સ્વસ્થ થવા કોશિશ કરી.ઘેર પહોંચ્યો.મને જોઈ યશવંત ખૂબ ખુશ થઈ ગયો.નાહીને થોડો નાસ્તો કર્યો.

ભાઈ સવાર સાંજ મને ફોન કરતાં,અઠવાડિયા પછી એક દિવસ તેમણે મને ફોન કરી ઈમીગ્રેશન કન્સલટન્ટ રાવસાહેબ, ભાઈનાં મિત્રએ મને H1 વાળા વિદ્યાર્થીઓ મોકલવાનાં ધંધામાં પાર્ટનરશીપ કરવા ભાઈને ભલામણ કરતો ફોન કર્યો હતો તેની વાત કરી. રાવસાહેબે ભાઈને કહ્યું હતું કે,” તમારો દિકરો આટલો કુશળ અને મહેનતું છે ,એ મને મુંબઈથી મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતનાં છોકરાઓને તૈયાર કરી અમેરિકા મોકલે તો મારી પાસે અમેરિકાની સારી અને મધ્યમ બધી કોલેજોનાં ડિરેક્ટર જોડે ઓળખાણ છે. દસ્તાવેજ તૈયાર કરાવી મને મોકલે તો હું છોકરાની હોંશિયારી પ્રમાણેની કોલેજમાં તેને એડમીશન અપાવી દઉં . આ ધંધામાં બહુ જ પૈસા છે. આઈ.ટી.નાં વધતાં જતાં વેવને કારણે ગવર્મે્ન્ટે સ્ટુન્ડન્ટ વિઝાનો કોટા ખૂબ વધારી દીધો છે ,તો ખૂબ પૈસા પણ મળશે. હું પાનપરાગ અને સોપારીનો ધંધો કરતો ત્યારે રાવસાહેબને મળેલો પણ ત્યારે મને ભારત આવી જવાનો વિચાર નહોતો.હવે મેં રાવસાહેબ સાથે વાત કરી ધંધાનું સેટીંગ કરી દીધું.હવે મારી કંપનીએ મહીને દસ છોકરાને અમેરિકા મોકલવા માંડ્યા હતા.ધંધો સારો ચાલતો. પણ હું હજુ સફીદેથી બહાર આવી શકતો નહોતો.ધંધાનાં નુકસાનને હું પહોંચી વળતો. પરતું હું એટલો લાગણીશીલ માણસ હતો કે પ્રેમને ભૂલવો મારે માટે મુશ્કેલ કામ હતું.

એવામાં એક સાંજે મારે ત્યાં મારો એક મિત્ર આવ્યો. મને આમ ઉદાસ જોઈ,મને કહે ચાલ તૈયાર થઈ જા ,તને ખુશ કરી દઉં આજે તો. તે મને ટોપાઝ ડાન્સબારમાં લઈ ગયો. ડાન્સબારનું ઝાકમઝોળ વાતાવરણ ,સેક્સી સંગીત,મેકઅપથી રુપાળી લાગતી અને સેક્સી નૃત્ય સાથે પુરુષોનાં પોરુષત્વને ઉપસાવતી રૂપલલનાઓ,તેમનાં અંગપ્રદર્શન અને નખરાંથી આકર્ષતી તેમની અંગભંગીઓ,ચિક્કાર પીરસાતો દારુ- આ બધામાં પૈસાની કોથળીઓ ભરી આવેલ ઘરાક ન ખંખેરાય તો જ નવાઈ!
બીજી બાજુ મને H1 નાં વિધ્યાર્થીઓને અમેરિકા મોકલવાનાં ધંધામાં ખૂબ પૈસા મળતાં. હું હવે ડાન્સબારની લતે ચઢી ગયો હતો. ટોપાઝ મુંબઈનો મોટો ડાન્સબાર હતો. જ્યાં ઘરાકોનાં લાખો રૂપિયા રોજના ખંખેરાતા.એકવાર ત્યાં આવેલ લોકલ ઘરાક રોજ ત્યાં જવા પ્રેરાતો અને છેલ્લે ખુવાર થઈ જતો.હું ક્યારેક ગ્રાન્ટરોડનાં ‘ગોલ્ડન ગુઝ’બારમાં પણ જતો.તો ક્યારેક ‘દિલબર’માં.

હવે હું સફીદેને ફોન કરતો તો ફોન લાગતો નહોતો. મેં ટોનીને ફોન કર્યો સફીદે અંગે જાણવા,તો તેણે કહ્યું કે સફીદે અને તેના માતાપિતા લોસએંજલસ છોડીને ક્યાંક જતા રહ્યાં છે. અકબર રેસ્ટોરન્ટનાં પટેલ અને પંજાબી પાર્ટનરનાં મોટા ઝઘડા થતાં રેસ્ટોરન્ટ બંધ થઈ ગઈ છે. ટોનીને પણ મેં સમજાવ્યો કે ,”તું ભારતમાં આટલી મોટી રેસ્ટોરન્ટનો માલિક છે ભારત કાયમ માટે આવી જા. તારા પિતાની પણ એજ ઈચ્છા છે.”તે સમજી ગયો ,આમ પણ અકબર બંધ થવાથી એને ફરીથી એકડો જ ઘુંટવાનો હતો.

ટોની ભારત આવતાં તેને ખબર પડી કે હું ડાન્સબારની લતે ચડી ગયો છું. તે મારો ખૂબ હિતેચ્છુ મિત્ર હતો. ડાન્સબારની અંદરની બધી વાત તે જાણતો હતો ,કારણ ટોપાઝનો માલિક જેણે ડાન્સબારની મુંબઈમાં શરુઆત કરી હતી તે પરવેઝ તેનો બાળપણનો મિત્ર હતો.તે મને પરવેઝ પાસે લઈ ગયો અને ટોનીએ કહ્યું,” આ મારો જીગરી દોસ્ત છે,તું ડાન્સબારની સચ્ચાઈ બતાવી તેને ડાન્સબાર અને દારુની લત છોડાવ.પરવેઝે મને ચાર પાંચ સવાલ પૂછ્યાં કે,” તને ડાન્સબારની છોકરીએ ડાન્સ કરતાં કરતાં તારો ફોન નંબર લીધેલો?બીજે દિવસે ‘શીતલ સ્ટોર’ પાસે બોલાવી તેને એક ગમતો ડ્રેસ અપાવવા કીધેલ? ,ત્રીજે દિવસે તેના ભાઈનું કે,માનું કે પિતાનું ઓપરેશન છે કહી પૈસા માંગેલ?,ડાન્સબારનાં ત્રીજા પેગ પછી શં થયું તે તને યાદ નહીં હોય સાચી વાત? કારણ પછી દારુ વિદેશી બોટલમાં,બીજો દારુ ભરી પિરસાય છે.ઘરાકનું ભાન જતું રહે એટલે બારગર્લ તેના બધાં પૈસા ખંખેરી લે છે. અને આ બધાં પૈસામાં બારગર્લ અને ડાન્સબાર માલિકનો અડધો અડધો ભાગ હોય છે એટલે તો ટોપાઝ જેવા ડાન્સબાર અને બારગર્લની આવક રોજની લાખોમાં હોય છે.”દિવસનાં સમયે પરવેઝે મને સાદા કપડાંમાં, સંગીત અને લાઇટોની ઝાકમઝોળ વગર ,મેકઅપનાં થપેડા વગરની કદરુપી,ડાન્સબારની છોકરીઓ બતાવી ,મને છોકરીઓનું સાચું રૂપ બતાવ્યું.અને વિલાયતી દારુની બોટલમાં ભરાતો fake દારુ પણ બતાવ્યો. ડાન્સબારનાં માલિક પરવેઝ દ્વારા રજૂ કરેલ સત્ય હકીકત જાણી હું પણ બઘવાઈ ગયો. આમ સચ્ચાઈ જણાવી ટોનીએ મને ડાન્સબારની લત છોડાવી દીધી.

બીજીબાજુ,રેસકોર્સનાં કન્સલ્ટન્ટ તરીકેનું મારું ગૃપ દિવસે દિવસે વધતું જતું હતું. પૂરા ભારતમાંથી મારાં રેસકોર્સનાં ગૃપમાં લોકો જોડાવવા અને મને ફોલો કરી જાણવા કોશિશ કરી રહ્યાં હતાં.એવામાં એક દિવસ એક અપર્ણા નામની અજાણી છોકરીનો મારા પર ફોન આવ્યો.તેને ઘોડા વિશે ખૂબ જાણકારી અને તે ,મારા જેટલોજ ઘોડાને પ્રેમ કરતી અને ઘોડાને સમજતી એવું તેની એક કલાક મારી સાથેની વાતચીતથી મને લાગ્યું . પૂનામાં રહેતી પણ હવે કલકત્તા જઈ સેટ થવા માંગતી આ છોકરીએ મને પૂનાની મોટી રેસમાં અનેક લોકો સાથે ઘેરાએલ જોયેલો. તેણે મારી તપાસ કરી કોઈ બીજા ડમી નામથી મારાં ગૃપમાં જોડાઈ હતી. છેલ્લી રેસમાં બહુ પૈસા મારી ટીપ્સથી કમાઈ હોવાથી મારી સાથે દોસ્તી કરવા માંગતી હતી પણ હવે હું છોકરીઓથી દૂર રહેવા માંગતો હતો પણ તે મને છોડે તો ને? રોજ કોઈ અવનવા પ્લાન અને બહાના સાથે તે મને ફોન કરતી.હવે મારે કરવું શું?

જિગીષા દિલીપ