જીવન એટલે ક્ષણોની સમજણનો સરવાળો. મહાન પુરુષો કે શ્રેષ્ઠ તત્વજ્ઞાનનો ઉદભવ જીવનની સાચી સમજમાંથી ઉદભવે છે. જીવનમાં શું કરવું અને શું ન કરવું તેવા બે માર્ગોની સાચી સમજણ એ જીવનની ચાવી છે. આ ચાવીથી સુંદર ભવિષ્યનું તાળું ખૂલે છે. આપણા સ્વપ્નો અને આપણો વ્યવહાર, સફળતાની સીડીનું રહસ્ય શું? સફળતાની સીડી સહુના માટે અલગ છે. આપણે સફળ થયા તેમ વિશ્વ તો કહે, પણ આપણું મન અને આત્મા કહે તો જ આપણે સફળ. જીવનની સમૃધ્ધિની વચ્ચે પણ કંઇક હજુ મેળવવાની કામના કે ઈચ્છા રહે તો તે તૃપ્તિ કે સંતોષ નથી, પણ અતૃપ્તિ છે. શ્રાવણની સરી ગયેલી ક્ષણોના તત્વજ્ઞાન અને આત્મચિંતનને એકત્ર કરીએ તો ક્ષણની સફળતા એ આત્મસંતોષ છે અને જીવનની સફળતા એ પણ આત્મસંતોષ છે. ભરપૂર જીવ્યાનો આનંદ, સૃષ્ટિને માણ્યાનો આનંદ અને વિશેષ પામવાની કામનામાંથી મુક્તિ એ સફળ જીવનનું રહસ્ય છે. આ રહસ્ય ધર્મોનું સત્વ છે.
ઓશો દર્શન અંતર્ગત ગત અંકમાં આપણે જોયું કે ‘જીવન જ ઈશ્વર છે’. આજે આ જ વિષય પર વધુ ઊંડાણથી વિચારીશું.
ઈશ્વરની ખોજ કરતા લોકો પૂછશે કે ઈશ્વર છે એની સાબિતી શું? ઓશો કહે છે કે જેઓ આ પ્રશ્ન પૂછે છે તેઓ બંધ આંખો રાખીને જ જીવન જીવે છે. નહિ તો ખીલતા ફૂલના હાસ્યમાં, કોકિલના કલરવમાં, મેઘધનુષના રંગોમાં, ખળખળ વહેતા ઝરણાંમાં, આસપાસ જ્યાં નજર નાખે ત્યાં ઈશ્વર જ ઈશ્વર છે. બને છે એવું કે જેઓ આંખો ખુલ્લી રાખીને જીવે છે તેમને આ બધી જગ્યાએ ઈશ્વર દેખાય છે. પ્રકૃતિ પર નજર નાખો અને તમને લાગશે કે જ્યાં નજર પડે ત્યાં કણ કણમાં પરમાત્મા છે. પણ તેમની મૂંઝવણ એ છે કે ઈશ્વરની સાબિતી તો બધે મળે છે પણ ઈશ્વર ખુદ ક્યાં ગુમ છે? માછલી સાગરમાં ડૂબકી મારે છે એમ આપણે પણ પરમાત્માના સાગરમાં ડૂબકી મારીએ છીએ. માછલી સાગરમાં સર્વત્ર પાણીનો અનુભવ કરે છે તે જ રીતે આપણે પણ સર્વત્ર પરમાત્માના પ્રેમને અનુભવી શકીએ છીએ. જરૂર છે તર્કને થોડો બાજુએ મૂકી જાગૃત થવાની, ચૈતન્યનો અહેસાસ કરવાની. ચૈતન્યનો જરા સરખો જ સ્પર્શ, તર્ક નહીં, પણ ધ્યાન- આપણને પરમાત્માના પ્રેમમાં તરબોળ કરી દેશે.
ઓશો સાગરના મોજાંના માધ્યમથી આ ગહન તત્વજ્ઞાનને સુપેરે સમજાવે છે. મોજાં સાગર વિના ન હોઈ શકે માટે સાગર એ મૂળ છે મોજાં આવે છે અને જાય છે, સાગર ન આવે છે ન જાય છે. મોજાં કદી જન્મે છે, કદી મટે છે. સાગર જન્મતો પણ નથી અને મટતો પણ નથી. આપણે એમ ન કહી શકીએ કે સાગર હતો, સાગર સદાય છે, સાગર વર્તમાન છે. એ જ રીતે ભવિષ્યકાળ અને ભૂતકાળ આપણા કાળ છે. પરમાત્મા હંમેશા વર્તમાનમાં છે. ઈશ્વર હતા અથવા ઈશ્વર હશે એમ કહેવાનો કોઈ અર્થ નથી, ઈશ્વર છે. સાગર અને મોજું એક છે, તેમ છતાં મોજાં ઉઠે છે અને પડે છે. પરમાત્મા અને આપણે પણ એક છીએ, આપણે આવીએ છીએ અને જઈએ છીએ. એનો અર્થ એ નથી કે આપણે પરમાત્માથી અલગ છીએ. મોજું પણ ક્યાં સાગરથી અલગ છે? કોઈ મોજું એકલું ઉઠતું નથી, કરોડો મોજાંની જાળમાં પેદા થાય છે. તેને ચારે તરફ મોજાં દેખાય છે, સાગર દેખાતો નથી. આપણને પણ મનુષ્ય, વૃક્ષો, પક્ષીઓ, પ્રાણીઓ દેખાય છે, પરમાત્મા દેખાતા નથી. ધ્યાન એ અંદર ઉતારવાની કળા છે, જેમાં આપણને ખબર પડે છે કે હું સાગરનું મોજું નથી, સાગર છું. એ અનુભૂતિ બાદ જીવનનો અર્થ જ બદલાઈ જશે, કારણ કે મટવાનો કે મરવાનો કોઈ ડર રહેશે જ નહીં, કારણ કે સાગર કદી નથી મટતો. દરેક માણસ મરણથી ભયભીત છે, એને ખબર જ નથી કે નીચે કંઈક છે જે મરી જ શકતું નથી. આ વાતની ખબર પડી જાય તો ભય સમાપ્ત થઈ જશે, નષ્ટ થઈ જશે. જીવન જીવવાની મજા કંઈ જુદી થઈ જશે. કારણ કે ત્યારે આપણે મોજાંની જેમ નહીં, સાગરની જેમ રહીશું; માણસની જેમ નહીં, પરમાત્માની જેમ રહીશું.
પરમાત્માની જેમ રહેવું એટલે ઐશ્વર્યમાં રહેવું. ઈશ્વરનો અર્થ છે- માલિક. બધું ઐશ્વર્ય જેનું છે, તેની સાથે ઐકયનો અનુભવ કરવો. સન્યાસી તે નથી, જેણે ઘર છોડી દીધું છે, જેને માટે બધાંના ઘર પોતાના થઈ ગયા તે સન્યાસી. સન્યાસી એ નથી જેણે પોતાનો પરિવાર છોડી દીધો, પણ સમગ્ર જગતનો પરિવાર તેનો પોતાનો થઈ ગયો. જેવું મોજું નીચે ઉતરે છે, તે સાગરને મળી જાય છે અને તેને ખબર પડે છે કે બધા મોજાં સાગરના જ છે. સવાલ તમામ લહેરના અલગ અસ્તિત્વના છે, જવાબ બધાં સાગરમાં છે. જ્યારે લહેર સાગરમાં સમાઈ જાય છે, તો સવાલ ખોવાઈ જાય છે. કબીર કહે છે કે શોધતાં શોધતાં હું પોતે જ ખોવાઈ ગયો અને જ્યારે ખુદ ખોવાઈ ગયો ત્યારે એ મળી ગયો, જેની હું શોધ કરતો હતો. લહેરની અને સાગરની મુલાકાત ક્યારેય થતી નથી પણ લહેર અને સાગરનું મિલન થાય છે. જે લોકો જ્ઞાની છે તેઓ એવા લોકો નથી, જેમને બધા સવાલોના જવાબ મળી ગયા. તેઓ એવા લોકો છે જેમની પાસે કોઈ સવાલ જ ન રહ્યો. ધ્યાન એ સવાલોની ખતમ કરી દેવાની પ્રક્રિયા છે. મન એ આનંદમાં પહોંચી જાય છે, જેમાં આપણે એવી રીતે લીન થઈ જઈએ છીએ કે સવાલ પૂછીને પણ એને ખંડિત કરવાની હિંમત આપણે નહીં કરીએ. અંધ વ્યક્તિ પ્રકાશ વિશે જાણતો નથી, તો પ્રકાશના સંબંધમાં યોગ્ય સવાલ કઈ રીતે પૂછી શકે? દ્રષ્ટીવાળો વ્યક્તિ પ્રકાશ વિશે જાણે છે, માટે સવાલ પૂછવાની કોઈ જરૂર નથી. જ્ઞાન એ સવાલના જવાબ નથી. જ્ઞાન સવાલોનો અભાવ છે. ધ્યાન એ પ્રયોગ છે, જ્યાં બધું અનુપસ્થિત થઈ જાય છે અને લહેર ધીરેથી ઉતરીને સાગર સાથે એક થઈ જાય છે.
જિંદગી વહેણ છે, મહાનતા તરફની યાત્રા છે, વિરાટ તરફની મંઝિલ છે. નદી સાગરમાં ખોવાઈ જાય તો સાગર બની જાય છે. પણ જો સાગરમાં જવાનો ઇનકાર કરી દે તો પછી તળાવ કે ખાબોચિયું બનીને મર્યાદિત બની જાય છે, તેને સાગરનું મહાજીવન મળી શકતું નથી. માણસ બીજ છે, પરમાત્મા વૃક્ષ છે. જેમ બીજ તૂટીને વૃક્ષ બની જાય છે, તેમજ માણસ જ્યારે તૂટવાની હિંમત એકઠી કરી લે તો પરમાત્મા બની જાય છે. ધ્યાન વિલીન થવાની ક્રિયા છે, પોતાના મૂળ સ્ત્રોતમાં પોતાને ખોવાની ક્રિયા છે. ઘરની બહાર સુરજ ઉગ્યો છે અને ઘરમાં અંધકાર છે કારણ કે દરવાજા બંધ છે સૂરજના કિરણો અંદર લાવવા હોય તો ફક્ત દરવાજા ખોલવાની જરૂર છે. એ કિરણોને પકડીને આપણે અંદર નહીં લાવી શકીએ. એ જ રીતે પરમાત્માની અનંત શક્તિઓને પ્રાપ્ત કરવા આપણે વચ્ચે નહીં ઊભા રહીએ, તો એ આપણને સરળતાથી પ્રાપ્ત થશે. જીવન જેવું છે, તેવું સ્વીકાર્ય બને, સ્વીકારનું દ્વાર ખુલે, તો શાંતિનો સાગર અંદર પ્રવેશી જશે. જ્યારે સાક્ષી કે દ્રષ્ટા બની જઈએ ત્યારે ધીરે ધીરે અંદરના દ્વાર ખુલી જશે, શાંતિ વરસી પડશે, પ્રકાશ છવાઈ જશે, આનંદના ઝરણાં ફૂટી નીકળશે, જે રોમે રોમને પુલકિત કરી દેશે. આ શાંતિમાં, આ આનંદમાં, આ પ્રકાશમાં પરમાત્માનો અનુભવ ઉપલબ્ધ થશે, ચારે તરફ એની હાજરીની પ્રતીતિ થશે.
રીટા જાની
30/09/2022
"બેઠક" Bethak 