૩૪ “જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિ” – અલ્પા શાહ

વૈશ્વિક કવિતાના ભાવવિશ્વમાં એક સફર…

નમસ્કાર મિત્રો,

“જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિ”લેખમાળા અંતર્ગત આપ સૌનું સ્વાગત છે. આ લેખમાળા અંતર્ગત આ મહિને આપણે સંગીત અને જીવનસંગીતના  મહિમાને ઉજાગર કરતી વિવિધ ભાષાની કવિતાઓને જાણી તથા માણી રહ્યા છીએ. આ મહિનાના છેલ્લા ગુરુવારે આપણે આજ વિષય પરની વધુ એક કવિતા જાણીશું અને માણીશું.

“Music fills the infinite between two souls.” – Rabindranath Tagore

અર્થાત સંગીત દ્વારા બે આત્માઓ વચ્ચેની અનંતતા સંધાય છે…આપણે સૌ જાણીએ છીએ તેમ કવિવર રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના જીવનમાં સંગીત અને કવિતા  એ બે પરિમાણો સર્વોચ્ચ  સ્થાને હતા. કવિવર પોતે હિન્દુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના પ્રખર અભ્યાસી હતા અને  તેમના જીવનકાળ દરમિયાન તેમણે અગણિત ગીતો લખ્યા અને સ્વર થી શણગાર્યા જે રવીન્દ્રસંગીતના નામે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે. In fact, Rabindra sangeet is a genre itself in the global landscape of music. કવિવર માટે  ગીત અને સંગીત એ તેમના આત્માનો નાદ અને પરબ્રહ્મને સાદ હતો. આજે આ લેખમાળામાં આપણે કવિવર દ્વારા રચિત English poem “My Song” અર્થાત “મારું ગીત”ના ભાવાનુવાદને જાણીશું અને માણીશું. તમે આ કાવ્યની મૂળ રચના આ લિંક પર જોઈ શકશો. http://www.blueridgejournal.com/poems/rt-song.htm મેં આ કાવ્યનો ભાવાનુવાદ કરવાનો નમ્ર પ્રયત્ન અત્રે કર્યો છે.

કવિવરના વિશ્વપ્રસિદ્ધ કાવ્ય સંગ્રહ ગીતાંજલિમાં આ કવિતા “My Song”નો સમાવેશ થયેલો છે. ખુબ સરળ ભાષામાં રચાયેલી આ કવિતા દ્વારા કવિવર પોતાનું  ગીત/સંગીત એ તેમના અસ્તિત્વનો જ એક અંશ છે એવી વાત વહેતી મૂકે છે. જેમ એક માતા પોતાની હયાતી દરમિયાન કે હયાતી બાદ સદૈવ પોતાના બાળકોની આસપાસ રહી તેમની સતત સંભાળ રાખતી રહે છે અને તેમનો સતત સાથ નિભાવતી રહે છે તેમ જ કવિવરના ગીત તેને માણનાર/સાંભળનારનો સતત સાથ નિભાવશે તે વાત કવિવર આ કાવ્યમાં રજુ કરે છે. અને કવિવર દ્વારા પ્રસ્થાપિત રવીન્દ્રસંગીતને આ કવિતાનો એકેએક શબ્દ અક્ષરશઃ લાગુ પડે છે.

કવિવરે જયારે આ કાવ્યની રચના કરી હશે ત્યારે કદાચ તેમને ભવિષ્યનો અણસારો હશે અથવા પોતે રચેલા ગીત/સંગીતની પ્રચંડ ભાવનાત્મક તાકાતનો પરિચય હશે… એ જે હશે તે, પણ જો તમે એક વખત રવીન્દ્રસંગીતના પરિચયમાં આવો અને માનવજીવનને સ્પર્શતા દરેકે દરેક પાસા પર રચાયેલા  ગીતોને જાણો/માણો/સમજો તો એ સંગીત તમારા માનસપટ પર એક ઊંડી છાપ છોડી જશે. કવિવરે તેમના ગીતબીતન ગીતસંગ્રહમાં 2200 થી વધુ સ્વરચિત ગીતોની રચના કરેલ છે. કવિવરે પોતે આ દરેક ગીતનું સ્વરાંકન કરી સ્વરલિપિ પણ આ સંગ્રહમાં પ્રસ્તુત કરેલ છે. આ સર્વ ગીતોનું પૂજા, પ્રકૃતિ, પ્રેમ, પ્રાસંગિક, દેશભક્તિ અને વિચિત્ર એવા 6 મુખ્ય વિભાગોમાં (પારજોય)માં કવિવર દ્વારા વર્ગીકરણ કરાયેલ છે. બંગાળી ભાષામાં રચાયેલા આ ગીતોની એક એક કડી પાછળ કવિવરના જીવનનો નિચોડ, પરબ્રહ્મ પ્રત્યેની અફર આસ્થા અને અટલ વિશ્વાસ રણકે છે. મારી કલમનું એવું કોઈ સામર્થ્ય નથી કે હું રબીન્દ્રસંગીતની ઊંડાઈ વિષે ઝાઝું લખી શકું એટલે અત્રે અટકું છું.

રવીન્દ્રસંગીત હોય કે બીજા કોઈ પણ પ્રકારનું  સંગીત હોય – સંગીત માનવના જીવન સાથે અતૂટ રીતે વણાયેલું છે. માતાનાગર્ભમાં માતાના હૃદયના તાલબદ્ધ ધબકારા સાથે ચાલુ થયેલી સંગીતની સંગત  ખુદના હૃદયના ધબકારા સ્વરૂપે છેલ્લા શ્વાસ આપણી સાથે રહેવાનું છે. જ્યાં સુધી આ જીવનસંગીત આપણી સંગે ધબકે છે, ત્યાં સુધી આપણે પણ સંગીતની અસ્ખલિત ધારામાં ભીંજાતા રહીએ. આ સાથે હું મારી કલમને વિરામ આપું છું. આવતા ગુરુવારે એક નવા વિષય સાથે ફરી મળીશું. તમારા માર્ગદર્શન અને અભિપ્રાયોની અપેક્ષા સાથે….     

–અલ્પા શાહ

અજ્ઞાતવાસ-૩૭

તુજસે નારાજ નહીં જિંદગી હૈરાન હું મૈં

અપર્ણા ભારતનાં જાણીતા રેસકોર્સમાં કદાચ એકજ સ્ત્રી હતી,જેને ઘોડા અંગેની ઘણી જાણકારી હતી અને પ્રેમ પણ. તેને પણ મારી જેમ ઘોડા અને રેસકોર્સને પોતાનું જીવન અને કેરિયર બનાવવી હતી.મારાં ભારત પાછા આવીને રેસકોર્સનાં ,રેસ રમનારને ,હું જે રેસ અંગે જાણકારી આપતો ,તેમાં મારી આગાહી લગભગ સાચા પડતી.હું અમેરિકા હતો ત્યારે અપર્ણા અને એક ખૂબ મોટા બુકીનેા દીકરો હેમંત બંને સાથે મળીને કામ કરતા.હેમંત શિવ ભક્ત હતો એને રેસકોર્સમાં સહુ ‘જય શંભુ’ તરીકે ઓળખતા. તે ટીલું કરીને રેસકોર્સમાં આવે. તે ઘોડાનો હેન્ડીકેપર હતો. હેન્ડીકેપર એટલે રેસ રમાવાની હોય ત્યારે ‘રેસ રમનાર ક્યો ઘોડો કઈ રેસમાં જીત્યો હતો.?આ ઘોડો આટલી સ્પીડે દોડ્યો હતો. કેટલી સેકન્ડથી બીજા ઘોડા કરતાં બે ત્રણ લેન્થ આગળ હતો- એ પ્રમાણે પોતાના વિચાર કહે કે ક્યા ઘોડાનાં જીતવાનાં કેટલા ચાન્સ છે!હું પણ પહેલા આવું હેન્ડીકેપર જેવું જ વિચારતો હતો પરતું જ્યારથી હું Gosden પાસે રહ્યો અને ઘોડાની સાથે તબેલામાં રહી બધું શીખ્યો ત્યારે મને સમજાયું કે હેન્ડીકેપર જે કહે છે તે મશીન જેવી વાત કરે છે.

પણ ખરેખર તો ઘોડો એક ચેતનવંતું વફાદાર,પ્રેમાળ પ્રાણી છે. તેને પણ મુડ હોય છે. તેની બોડી લેગ્વેંજ,તેના કાન,તેની પૂંછડી પેડોક પર જોઈ તેનાં પગ,તેનો ઉત્સાહ જોઈને નક્કી કરાય કે તે આજે રેસમાં જીતશે કે નહીં?હેન્ડીકેપર માત્ર મશીનની જેમ ગણત્રી કરે છે.હેમંત મારો પણ બહુ સારો મિત્ર હતો.અમે રોજ મળતાં.તેને બેનઝરનાં માલિકની સાથે પણ ખૂબ સારો સંબંધ. બેનઝરનાં માલિકે લગભગ એક થી બે કરોડનાં ખર્ચે વીસે ઘોડા ખરીદેલા તે થોડા જીતેલા અને અમુક ઘોડામાં તેમની ગણત્રી સાવ ખોટી પડેલી ત્યારે મેં કહેલું કે ઘોડા ખરીદો ત્યારે કોઈ ચાલાક ઘોડાનાં ટ્રેનરને સાથે રાખો પણ તે વાત તેઓ સમજતાં નહીં.

અપર્ણાને મારા રેસ માટેની આગાહી અને જજમેન્ટ બહુ લોજિકલ લાગતાં અને તે સાચા પણ પડતાં હતાં. મારા વોટ્સઅપ ગૃપનાં પૈસા આપનાર ફોલોઅર વધી રહ્યાં હતાં.મને હવે ભારતભરનાં રેસ રમનારા ,ઘોડાનાં માલિકો અને ઘોડાનાં ટ્રેનરો ઓળખતાં હતાં.અપર્ણાને મારી સાથે દોસ્તી વધારવામાં રસ હતો પરતું હું મારી જિંદગીથી ખુશ નહોતો.સફીદે મને ન મળી , તે હું ભૂલી શકતો નહોતો. મારી જીવન પ્રત્યેની ઉદાસીનતાથી હું હવે હંમેશા મનથી દુ:ખી રહેતો હતો.ભાઈ પણ અમેરિકા છોડી ભારત આવી ગયાં. તેમને પગે સ્વાતંત્ર્ય સેનાની હતાં ત્યારે ૧૯૪૨માં ગોળી વાગેલી.તે પગ હવે ચાલતો ન હોવાથી તે વ્હીલચેરમાં હતા. ન્યુયોર્કનાં મનરો અને સાનફ્રાંસિસ્કોનાં રમણીય ,શાંત,સૌંદર્ય ભરપૂર આશ્રમમાં રહ્યાં પછી તેમને મુંબઈનાં ઘોંઘાંટિયા બ્રિચકેન્ડી એરિયામાં રહેવું નહોતું. ભાઈની ઓફીસ વેચવામાં પણ પાર્ટનરોનાં અંદર ઝઘડા ચાલતાં હતા. જે ભાઈને બ્રિચકેન્ડીનો ફ્લેટનું ધ્યાન રાખવા,અમે ફ્લેટમાં રહેવા આપેલ તે હવે ઘરમાંથી નીકળતાં નહતાં.આ બધી ઘરની માથાકુટો,તેમાં ધંધાની ચડઊતર અને મારી અંગત જિદંગીની રોજની ઉપાધિઓથી મારો જીવન જીવવાનો રસ ઊડી ગયો હતો.જીવનની ઉપાધિઓનો ભૂલવા હું દારુ પણ વધુ પીવા લાગ્યો હતો ,જેની અસર મારાં મગજ અને શરીર પર થતી હતી.

અપર્ણા એક દિવસ તેની સાથે ક્લબમાં રોજ એક્સરસાઈઝ કરતી તેની ખાસ મિત્રને મારા અંગે વાત કરતાં કહેવા લાગી,” મને એક છોકરો બહુ ગમે છે.છોકરો બહુ હોંશિયાર છે. ઘોડા અંગેનું જ્ઞાન તેની પાસે કોઈ પાસે ન હોય તેવું છે. દિલનો પણ બહુ સરસ છે. પણ ખબર નહીં તેના મનમાં શું ચાલે છે ,ઘણીવાર સાવ ચૂપચાપ બેસી રહે છે તો મને બહુ બોરીંગ લાગે છે.હું અને એ બે ભેગા થઈ જઈએ તો બંનેની જિંદગી બની જાય અને અમે ખૂબ પૈસા પણ કમાઈએ. મને ખબર નથી પડતી શું કરવું?”

તેની મિત્રએ પૂછ્યું,”શું નામ છે તારા મિત્રનું?”

અપર્ણાએ કહ્યું,”નકુલ.”

અને તેની મિત્ર તો ચમકી,નકુલ…..ઘોડો…..

તેણે પૂછ્યું,”બ્રિચકેન્ડી રહે છે?એ નકુલ હોય તો મારો ખાસ દોસ્ત છે.”

અપર્ણાએ કહ્યું,”હા,પણ આ તો વર્ષોથી અમેરિકા રહેતો હતો,તારો દોસ્ત ન હોય.”

મિત્રએ કહ્યું,” ફોન લગાવ,અવાજ સાંભળીને કહું.”

અપર્ણાએ ફોન લગાવ્યો,”hi Nakul! how r you?”

તેની મિત્રએ અવાજ સાંભળતાં જ ફોન અપર્ણાનાં હાથમાંથી ખેંચી લીધો,“ નકુલ,વ્યોમા બોલું છું. ક્યાં ખોવાઈ ગયો છું? કેટલા વરસ થયાં યાર …..તારો અવાજ સાંભળે… કોઈ માણસ ભારત આવે કાયમ માટે તો જાણ તો કરે ને!!! મેં કહ્યું ,”તું તો પરણીને પૂના ગઈ હતી.”વ્યોમા અને હું એકબીજા સાથે વાત કરતાં ખૂબ ભાવુક થઈ ગયા.”“ મુંબઈ આવી તને મળું છું કહી,”ફોન નંબરની આપ લે કરી અમે ફોન મૂક્યો.

વ્યોમા સાથે વાત કરતાં અપર્ણાને તેણે મારા માટેનો ખૂબ સારો અભિપ્રાય આપ્યો.
પરતું હવે હું અપર્ણાનો ફોન આવે કે તે આવે તો પણ ઉદાસીન જ રહેતો.એવામાં વરસાદી મોસમમાં હું એકદિવસ પડી ગયો. મને મારાં કઝીન ભાભી બ્રિચકેન્ડી હોસ્પિટલમાં લઈ ગઈ. પારસી ઓર્થોપેડીક સર્જને કહ્યું,” તમને કહેતાં મને દુ:ખ થાય છે પણ તમને સોરયાટીક આર્થરાઈટિસ,આલ્કોહોલિક ન્યુરોપથી,પેરીફીરીયલ વેસ્ક્યુલર ડીસીઝ છે તમને હાર્ટમાં સ્ટેન્ટ નાંખે એવો પગમાં સ્ટેન્ટ નંખાવો પડશે અને થોડા વર્ષો પછી તમે વ્હીલ ચેરમાં આવી જશો.એક નવી ઉપાધિ… આ જાણ્યા પછી તો મેં અપર્ણા સાથે વાત કરવાનું જ છોડી દીધું.

મેં ભાઈની ઈચ્છા મુજબ બ્રિચકેન્ડીનું ઘર વેચવાનું નક્કી કર્યું. લોનાવાલામાં એક નાનું ફાર્મ અને ચાર ઘોડા રાખ્યા. મને લાગતું હતું કે મારી બાકીની રહીસહી જિંદગી હું આ ઘોડા સાથે રહીને જ કાઢીશ.કદાચ મારાં જીવનની શાંતિ અને આનંદ માણસો નહીં ઘોડા જ છે.મને હવે એકલા ઘોડા અને મારા અજ્ઞાતવાસ સાથે જ જીવવું છે એવું મેં નક્કી કરી લીધું.

બ્રિચકેન્ડીનો ફ્લેટ કરોડો રૂપિયામાં વેચાયો. મને હવે પૈસા,પ્રેમ કશામાં રસ રહ્યો ન હતો.તેમાં મારાં મિત્ર હેમંતનું હાર્ટફેઈલથી અવસાન થયું.હું આ સાંભળી ખૂબ દુ:ખી થઈ ગયો હતો.
જીવનનાં સત્યો મને જીવનભર ખત્તા ખાઈને સમજાઈ ગયાં હતા.ભાઈ પણ રોજ ગીતા અને ઉપનિષદ્ની વાતોથી મને જીવનની ફિલોસોફી સમજાવતાં હતાં.

જ્યારે ઉદાસી મારા પર હાવી થઈ જતી ત્યારે હું હાજીઅલીનાં દરિયા કિનારેની એ જ વર્ષો પુરાણી જગ્યાએ બેસી કલાકો સુધી દરિયો મારો મિત્ર હોય તેમ તેની સાથે કેટકેટલીએ વાતો કરતો બેસી રહેતો.

વ્યોમા મુંબઈ આવી હતી. તે બાજુમાં ટીનાને ઘેર ગઈ. ટીના પણ તેના પતિથી સેપરેટ થઈ કાયમ માટે મુંબઈ આવી ગઈ હતી. તેના માતાપિતા ગુજરી ગયાં હતાં. તેનો દીકરો પરણીને અમેરિકામાં રહેતો હતો અને ટીનાનાં ભાઈ -ભાભી બેંગ્લોર.ટીના એકલી જ મુંબઈ રહેતી હતી. વ્યોમાએ હું કાયમ માટે ભારત આવી ગયો છે,તે વાત ટીનાને કરી. તે મને મળી હતી ત્યારે જે વાતો થઈ હતી અને હું જિંદગી એકલોજ ઘોડાને સહારે જીવી રહ્યો છે તે બધીવાત તેણે ટીનાને કરી.ટીના મને મળવા બ્રિચકેન્ડી ફ્લેટ પર ગઈ તો યશવંતે કહ્યું ,”ભાઈ દરિયે ફરવા ગયાં છે.”ટીના હાજીઅલી પહોંચી ,તેને ખબર હતી હું ક્યાં હોઈશ?

ટીના હાજીઅલીનાં પાછળનાં દરિયે બેઠેલા મારી પાસે આવી.મને જોઈ ત્યાંજ ઊભી રહી ગઈ. વર્ષો પછી એકબીજાને જોતાં અમારી બંનેની આંખોમાં આંસુંનાં ઊભરાટની ઝાંખપ અને ગળામાં ડૂમો ભરાઈ અટકી ગયેલ અવાજ હતો. બંને માત્ર નજરોથી એકબીજાને માપી મૌનસંવાદ કરી રહ્યાં હતાં. એકબીજા સાથે કોઈ વાત ન હતી, કોઈ ફરિયાદ નહતી.જાણે કહી રહ્યાં હતાં……….

તુજસે નારાજ નહીં જિંદગી હૈરાન હું મૈં ઓ…હૈરાન હું મૈં..

તેરે માસૂમ સવાલોસે પરેશાન હું મૈં …ઓ…પરેશાન હું મૈં…

જીનેકે લિએ સોચા હી નહીં દર્દ સંભાલને હોગેં.

મુસ્કુરાએ તો મુસ્કુરાનેકે કર્જ ઉતારને હોંગે..

મુસ્કુરાઉ તો કભી તો લગતા હૈ…

જૈસે હોંઠોંપે કર્જ રખા હૈં….

જિગીષા દિલીપ

ઈંતજાર-એક સિકકો બે બાજુ-પ્રવિણા કડકિયા

ઈંતજાર-

ઈંતજારમાં જે મજા છે એ મિલનમાં કેમ લુપ્ત થઈ જતી હશે ?

કોઈ જ વિરલા હશે જેણે જીવનમાં ક્યારેય ઇંતજાર નહી કર્યો હોય ? 

ઈંતજાર ના કેટલાય પ્રકારો હોય છે!! ક્યારેક પ્રેમથી કોઈ ની રાહ જોવાતી હોય,કોઈ વાર ચિંતા મા,ક્યારેક વ્યગ્રતામા,ક્યારેક ગૂસ્સા મા,અભિમાન મા,બતાવી દેવા માટે,ઉત્સૂકતા મા,જીજ્ઞાસા મા,પીડા મા,માન મા,સ્વાર્થ મા,રીસામણા મા,કામ માટે,ગમ્મત મા,ગેમ મા,સાથ માટે,લાગણી માટે,સફર માટે આમ કેટલીએ રીતથી આપણે ઈંતજાર કરીએ છીએ!! દરેક ઈઅંતજાર મા આપણા ભાવ અલગ હોય છે,રીત અલગ હોય,માનસિકતા અલગ હોય છે!!ઇંતજાર, બાળપણથી આજ સુધી જીવનના અભિન્ન અંગ છે .

નાના હતા ત્યારે ભૂખ લાગી હોય તો, મમ્મી દૂધની બાટલી ભરી લાવે ત્યાં સુધી ઇંતજાર કરતા હતા. અરે, લંગોટ બગડ્યું હોય ત્યારે રડીને માને બોલાવી ખબર કરતાં. આ તો થઈ અભાન અવસ્થાની વાત જ્યારે બોલવા ચાલવા શક્તિમાન ન હતા. .પછી તો શાળામાં ગયા. પરીક્ષાના પરિણામ માટેની ઉત્કંઠા કોને નથી અનુભવી. ઇન્તજારની ઘડીઓ પસાર થાય અને સારા ગુણાંક આવે પછી, ચહેરો યાદ કરો !જીવનના દરેક તબક્કે ઇંતજાર કર્યો છે. ભાવના અલગ હોઈ શકે પણ ત્યાર પછી નો આનંદ કેવો મજાનો લાગતો હતો. જો કદાચ ધાર્યું પરિણામ ન આવે તો નિરાશામાં ઘેરાઈ જતા. યાદ છે ને ? અરે દાણા નાખનાર ની રાહ પક્ષી પણ જોવે છે ને ન હોય તો કલબલાટ કરી મૂકે છે!! શિવ ને ફરી પામવા પાર્વતીએ યૂગો સૂધી ઈંતજાર કર્યો! રાધા એ ક્રિષ્ન માટે આખી જીંદગી ઈંતજાર કર્યો ,સીતા એ રામ માટે કર્યો  આજ સૃષ્ટી છે !

જુવાનીમાં પ્રિયતમ નો ઇંતજાર. લગ્ન પહેલાંના એ દિવસો. આજે પણ દિલમાં આનંદની લહેર પસાર થઈ જશે. લગ્ન પછી પતિ  નોકરી પરથી પાછો ફરે. બારીએ ઉભો રહીને કે દરવાજા પર મીટ માંડીને બેસવું. ઇંતજાર હર કદમ પર કરીએ અને માણીએ છીએ. એની મીઠાશ વાગોળવાની મજા કંઈક ઔર છે.   જો જીવનમાં ઇંતજાર પહેલું ખૂટતું હોય તો જીવન   શુષ્ક લાગે. બાળકો મોટા થાય અને માતા તેમજ પિતા તેમના ઘરે આવવાનો ઇંતજાર કરે. જો ભૂલેચૂકે ગાડી લઈને ગયા હોય તો પિતા ગલીને નાકે ઊભા રહે. મા, મંદિરમાં એના હેમખેમ ઘરે આવવાની પ્રાર્થના કરે. 

સિક્કાની બીજી બાજુ ની જેમ ઇંતજાર ક્યારેય કરવો ગમતો પણ નથી હોતો ! ઘરમાં લગ્નનો પ્રસંગ હોય અને જો સોની દાગીના સમયસર ન લાવે કે દરજી કપડા સમયસર ન લાવે તો શું સ્થિતિ થાય. તેને ગરમી બતાવો ને કહેવું પડે રાહ જોવડાવે તો પૈસા કાપી લઈશ. મા, હોસ્પિટલમાં બિછાના પર હોય અને ડોક્ટરના દર્શન ન થાય. ઇંતજારની ઘડી ખૂટે જ નહીં. મગજનો પારો ચડે એ નફામાં.પતિ સાંજે સિનેમા અને ડિનરમાં લઈ જવાનું વચન આપી છેલ્લી ઘડીએ ‘મિટિંગ નું  બહાનું બતાવી દર્શન ન આપે.!

આવા તો કેટલાય રસપ્રદ કિસ્સા જીવનમાં બને અને ઇંતજાર સુખ કે દુઃખ આપે. માનો કે ન માનો ઇંતજાર કરવામાં  અને કરાવવામાં  મજા તો છે.! કરવો પડે તો કરવાવાળાને બે ચાર મણ મણની આપી દઈએ. જ્યારે કોઈને તેનો ત્રાસ આપે તો સામે  ખાવાની તૈયારી પણ રાખવી પડે. જો ક્યારેય અનુભવ ન કર્યો હોય તો કરો જો જો !

ઇંતજાર પછી કશુંક મળ્યાનો આનંદ અને ન મળ્યાનું દુખ બંને પાસા આપણે જીવનમાં ક્યાંયક ને ક્યાંક અનુભવીએ છીએ આમ સીધે સીધું જે કઈ મળે તેમાં આનંદ કે સુખ એટલું થોડું હોય છે જેટલું ઇંતજાર પછી મળતું હોય છે .

સિક્કાની હોય બે બાજુ, નોખ નોખી દેખાય
એક વિના પણ રહે અધૂરો એ અધૂરો ગણાય

અદ્ભુત ક્રમ છે આ જીવનનો, ચાલ્યો આવે સદાય
ધીરજથી રાહ જોજો, ધાર્યું પાસું ઉપર આવી જાય

આજ્ઞાત કવિ 

*******

૩૭- વાર્તા અલકમલકની – રાજુલ કૌશિક

‘અભાસી સુખ‘

દૂર પહાડી પર એ ખૂબ ઝડપથી લાંબી લાંબી ડાંફો ભરતો ચાલી રહ્યો હતો પણ એની નજર નીચે સપાટ ખેતરોમાં ચાલ્યા આવતા પેલા બે આદમી તરફ હતી. પહાડી ઉપરથી એ બે આદમી રમકડાં જેવા દેખાતા હતા અને એમના ખભા પરની બંદૂકો જાણે નાના પંખી ગોઠવાયેલા હોય એવી દેખાતી હતી.

એ એટલે કાશિર. એને ખબર હતી કે પેલા દૂર દેખાતા બે આદમી એનો જીવ લેવા પાછળ પડ્યા છે. પણ એ થોડો નિશ્ચિંત હતો કારણકે એ જ્યાં હતો ત્યાં સુધી પહોંચવામાં એ બંનેને ઓછામાં ઓછા ચાર કલાક લાગવાના હતા. નીચે કરેલી નજર જરા ઉપર ઊઠાવીને કાશિરે પહાડની ટોચ તરફ જોયું. એને આશા બંધાઈ કે એ પહાડની ટોચે પહોંચી જશે પછી એના જીવને કોઈ ખતરો નથી. એક કલાકમાં તો એ સારદો પહાડની બાર હજાર ફૂટની ઊંચાઈ સુધી પહોચી જશે. પછી શરૂ થશે સારદો પહાડની બીજી બાજુ ગડિયાલીનું ગાઢ જંગલ. જેના એક એક ખૂણાને જંગલના જાનવરોની જેટલું એ જાણતો હતો. એક વાર એ પહાડી પરથી ઉતરીને આ જંગલમાં ઊતરી જશે પછી તો એ ક્યાં કોઈનાય હાથમાં આવવાનો છે? જંગલની પેલે પાર એના ગામની સરહદ હતી. હા, એ સરહદ સુધી પહોંચવાનો પુલ તો ડાયનેમાઇટથી ઊડાડી દેવામાં આવ્યો હતો. પણ તેથી શું? કાશિર તો અચ્છો તરવૈયો હતો એટલે ગડિયાલી નદી પાર કરીને પોતાના ગામ પહોંચી જશે એટલો એને વિશ્વાસ હતો.

કાશિર જુવાન હતો. આટલી દૂરી પાર કરવી એના માટે રમતવાત હતી એટલે દુશ્મન એને પકડી નહીં શકે એનીય ખાતરી હતી. હવે એ થોડો પોરો ખાવા ઊભો રહ્યો. જો કે જેમ એ પેલા બે આદમીઓને જોઈ શકતો હતો એવી રીતે એ બંને પણ કાશિરને જોઈ શકતા હશે એવું એ જાણતો હતો. નીચે ખેતરોથી અહીં સુધી આવવાના રસ્તો સાવ ઉઘાડો હતો. વચ્ચે થોડી છૂટીછવાઇ નાની નાની  એવી ઝાડીઓ હતી, જેમાં એ ક્યાંય જાતને સંતાડી શકે એમ નહોતો.

એણે બહુ હોંશિયારીપૂર્વક આગળનો રસ્તો કાપવાનો હતો. આ ક્ષણે એને એક અફસોસ થતો હતો કે ગામમાંથી ભાગવાના સમયે એ પોતાની સાથે રાઈફલ નહોતો લાવી શક્યો. નહીંતર કોઈની મજાલ હતી કે એનો પીછો કરે? પોતાની રાઈફલની રેન્જમાં આવનારને એ આસાનીથી ઊડાડી શકે એમ હતો.

પણ અત્યારે તો એની પાસે કોઈ શસ્ત્ર છે નહીં. અને એને પેલા આદમીઓના નિશાનથી જાતને બચાવીને આગળ વધવાનું હતું. એનો પીછો કરવાવાળાની પાછળ દૂર સુધી લહેરાતાં દેખાતાં હતાં, અને ખેતરોની આગળ પ્લમ, જરદાલૂથી લચી રહેલાં વૃક્ષો અને એનાથી આગળ મોગરીનું ગામ દેખાતું હતું.

ક્ષણભર એનું મન પર ઘેરી ઉદાસીની છાયાથી વ્યથિત બની ગયું. મોગરીની યાદથી જાણે દિલમાં ખંજર ભોંકાયું હોય એવી પીડા ઊઠી.

ફૂલો જેવી ખૂબસૂરત, કાજળથીય ઘેરી આંખોવાળી, અંગારા જેવા ગરમ ગરમ હોઠોવાળી ઓગણીસ-વીસ વર્ષની મોગરી જ્યારે હસતી ત્યારે, એની દાંતની શ્વેત પંક્તિઓ એવી લાગતી કે જાણે ડાળીઓ પરથી ફૂલો ખરી રહ્યાં છે. આવું હાસ્ય આજ સુધી કાશિરે કોઈનુંય જોયું નહોતું. મોગરીની યાદથી એનું લોહી ગરમ થઈ ઊઠ્યું. મોગરીના ગરમ ગરમ હોઠ પર એના હોઠ ચાંપી દેતો ત્યારે એને એવું લાગતું કે શરીરમાં અંગારા દહેકી રહ્યાં છે. એના મનનો પ્રબળ આવેશ એના શરીરમાં વહેતાં લોહી પણ ગરમ કરી દેતો. આગની જેમ ભડકી ઊઠેલી એની લાગણીઓ વળી પાછી મોગરીના ચુંબનથી ઓગળી જતી. એ જેમ મોગરીની નજીક જતો એમ મોગરીના શ્વાસો એના શ્વાસમાં ભળી જતાં. મોગરી એના નાજુક હાથોથી કાશિરના ચહેરા પર તમાચાં ચોઢી દેતી ત્યારે એ માંડ મોગરીથી છૂટો પડતો.

છૂટી પડેલી મોગરી ચિત્કારી ઊઠતી, “ પાગલ જાનવર.”

પોતાના પ્રબળ આવેગને માંડ રોકી એ બોલતો, “અને તું? આગ છું.”

“કોઈ જાણતું નથી કે હું દુશ્મનના દીકરાને પ્રેમ કરું છું.”

“મારા સિપાઈઓમાંથી પણ કોઈ નથી જાણતું કે ગડીયાલીના જંગલમાં હું કોને મળવા આવું છું.”

ગડિયાલીના જંગલમાં જ્યારે એ મોગરીને મળતો ત્યારે દેવદારના તૂટેલા વૃક્ષનું થડ પણ એને કોઈ દિવાન- એ- ખાસ એવું લાગતું.

મોગરી સીતાફળ, નાસપતી, કેળા, જલદારુ. અખરોટ કે મકાઈના ભુટ્ટા લઈને આવતી ત્યારે થોડીવારમાં જ એની ટોપલી ખાલી થઈ જતી અને કાશિર આવતો ત્યારે સિપાઈઓ સમજીને ત્યાંથી ખસી જતા.

પણ એક દિવસ મોગરીએ આપેલી બાતમીથી જ્યારે દુશ્મનોએ ગડિયાલીનો પુલ ડાઇનેમાઈટથી ઉડાડી દીધો ત્યારે કાશિરના દિલ ચકનાચૂર થઈ ગયું. એને થયું કે ગડિયાલીનો પુલ તો ફરી બનશે પણ ચૂરચૂર થઈ ગયેલા એના દિલનો પુલ ક્યાંથી બનશે? એને દિલ ફાડીને રડવું હતું, પણ આંખના આંસુ વરાળ બની ગયાં. મોગરીને ગાળો દેવાનું મન થયું પણ એને કોસવા શબ્દો હોઠ સુધી ન આવ્યા. સિપાઈઓની તીક્ષ્ણ નજરથી એ વીંધાતો રહ્યો. જ્યારે એ નજરોનો સામનો કરવા અસમર્થ બની ગયો ત્યારે રાઈફલ સાથે જ ગડિયાલી નદીમાં કૂદી પડ્યો.

પાગલની જેમ ભૂખ્યો, તરસ્યો એ તમામ જગ્યાએ ઘૂમતો રહ્યો જ્યાં એણે અને મોગરીએ સમય વિતાવ્યો હતો. એણે એ તમામ ક્ષણો ભૂલવાનો વ્યર્થ પ્રયાસ કર્યો. દરેક જગ્યાએ એને મોગરીની મોજૂદગી વર્તાઈ. હર એક ફૂલમાંથી એ મોગરીના તનની સુવાસ અનુભવી રહ્યો. પાંદડાની સરસરાટમાં મોગરીના પગલાંનો ધ્વનિ સંભળાતો. ઝાડની ડાળીઓ પરથી ટપકતી પાણીની બુંદોમાં મોગરીના ભીના વાળમાંથી ઊઠતી શીકરનો ભાસ થતો. ગળું ફાડીને ચીસો પાડવાનું એને મન થયું. આંખની ભીનાશના લીધે ચારેકોર ઘેરું ધુમ્મસનો ભાસ થયો. પોતાના નખથી એ ધુમ્મસ ચીરી નાખે તો મોગરીનો અસલી ચહેરો દેખાય ખરો? એના બેબાકળા મને વિચાર્યું. મન પરનો બોજો એટલો વધી ગયો કે એને લાગ્યું કે જંગલના ઊંચા ઝાડ તૂટીને એની પર પડ્યા છે. ગભરાઈને એ જંગલની બહાર ભાગ્યો. ગડિયાલીનું જંગલ વટાવીને એ મોગરીના ગામ પહોંચી ગયો. કેટલાંય દિવસ સુધી એ વેશ બદલીને ગામમાં ઘૂમતો રહ્યો.

એક રાત્રે તક સાધીને એ મોગરીના ઘરમાં ઘૂસ્યો. મોગરી એકલી હતી. એને ખબર હતી, મોગરીના ઘરમાં કેવી રીતે ઘૂસી શકશે. ખભેથી રાઇફલ એક બાજુ ખૂણામાં મૂકી. હળવા દબાતા પગલે એ મોગરીની નજીક સરક્યો. ભેટ પરથી ખંજર કાઢીને હાથમાં લીધું. ચારેકોર અંધારું હતું. મોગરીનો ચહેરો દેખાતો નહોતો, પણ મોગરીના શ્વાસ સંભાળી શકતો હતો. એક ઊંડો શ્વાસ લઈને કાશિરે મોગરીના શ્વાસોશ્વાસને પોતાની અંદર જાણે સમાવી લીધો. માચીસ સળગાવીને મોગરીનો ચહેરો જોઈ લેવાની પ્રબળ ઇચ્છાને એણે માંડ રોકી.

હળવેથી એ મોગરીના ચહેરા પર ઝૂક્યો. બસ એક આખરી ચુંબન અને અલવિદા…પણ એ જેમ મોગરીના ચહેરા પર ઝૂકતો ગયો એમ એના શ્વાસોની રફતાર તેજ બનતી ચાલી. એણે પોતાના હોઠ મોગરીના હોઠ પર સખતીથી બીડી દીધા. મોગરીના ગળામાંથી ઊઠેલી ચીસ બહાર ન આવી શકી. અંધકારમાં અનેક લોકોના ચુંબનોથી મોગરી ટેવાયેલી હતી. કોને કેટલું નજીક આવવા દેવું એ પણ એ જ નક્કી કરતી.

એ ક્ષણે અંધકારમાંય મોગરીએ પોતાના હોઠ પર ચંપાયેલા હોઠ પારખી લીધા. મોગરીના ઠંડા શરીરમાં કાશિરના ચુંબનથી હંમેશની જેમ ગરમી પ્રસરી. ગાઢા અંધકારમાંય એણે કાશિરનો સ્પર્શ પારખી લીધો. થોડી વાર પછી કાશિરના શરીરની ગરમીથી બરફની જેમ એ પીગળવા માંડી. થરથર કાંપતા શરીરે એ કાશિરને વળગી પડી. સંભવત પ્રેમ અને નફરતની અવઢવમાંથી વચ્ચેય એના તન-મનમાં હજારો દીવા પ્રગટ્યા હોય એવો ઉજાસ ફેલાઈ ગયો જે એ જોઈ નહોતી શકતી માત્ર અનુભવી રહી. કાશિરને તો એ પણ ચાહતી હતી સ્તો?

ઘણીવારે કાશિરની આંખો ખૂલી ત્યારે એણે મોગરીને પોતાની મજબૂત ભુજામાં સમાઈને સૂતેલી જોઈ. તન-મનનો આવેશ ઓસરતાં મોગરી ઘેરી નિંદ્રામાં સરી પડી હતી. સહસા જાણે કાશિર આસમાનથી સીધો જમીન પર પટકાયો. એણે પાસુ બદલીને આસ્તેથી ખંજર કાઢ્યું અને સીધું જ મોગરીના હૃદયના ઊંડાણ સુધી ઊતારી દીધું. મોગરીના ગળામાંથી ચીસ પણ ન નીકળી. ધીમે ધીમે એનું શરીર ઠંડુ પડવા માંડ્યું. કાશિરે છેલ્લી ક્ષણ સુધી મોગરીને પોતાની સાથે જકડી રાખી. મોગરીના ઠંડા હોઠને ચૂમી ભરીને એને અલગ કરી.

હળવેથી બારણું ખોલીને બહાર નીકળ્યો. આંગણાની દીવાલ ઠેકીને ભાગ્યો. હવે એના મનમાં પળે પળે પાછળ આવતા ખતરાની ઘંટડી વાગતી હતી. આખું ગામ ઘેરી નિંદ્રામાં હતું એટલે કોઈના કાન સુધી એના મનનો શોર પહોંચ્યો નહીં. ખેતરો વટાવીને એણે સારદોના પહાડ પર ચઢવા માંડ્યુ.

સવારે મોગરીના ભાઈઓએ મોગરીની લાશ અને દીવાલ પર ટાંગેલી રાઇફલ જોઈ પણ ત્યાં સુધીમાં કાશિરને ચાર કલાકનો સમય મળી રહ્યો હતો. કાશિર પોતાના રસ્તે સલામત હતો.

કૃષ્ણ ચંદરની વાર્તા ‘આધે ઘંટે કા ખુદા’ પર આધારિત ભાવાનુવાદ

Rajul Kaushik
http://www.rajul54.wordpress.com

HopeScope Stories Behind White Coat – 3૭ / Maulik Nagar “Vichar”

“આઈ એમ વેરી હેપ્પી ટુડે પપ્પા!!”

“તો મારા બચ્ચાએ આજે શું ખાવાનું બનાવ્યું છે?”
“ઉમમ..પપ્પા આજે તો હું પૂડલા ખાવાની છું.” બોલતાની સાથે જ હૈદ્રાબાદમાં મેડિકલનું ભણતી પ્રાઇવેટ ફ્લેટમાં રહેતી જ્ઞાનીએ ડબૂક કરતા ઈંડાની સફેદી ફ્રાયપેનમાં પધરાવી.
“પ્રાઉડ ઑફ યુ બેટા.”
“પપ્પા..આઈ એમ વેરી હેપ્પી ટુડે.”મિત્રોના શોરબકોરની વચ્ચે, ફ્રાયપેન પરની ઑમલૅટ ઉથલાવતા જ્ઞાનીએ પપ્પાને પોતાની ખુશી વ્યક્ત કરી.
વાત આગળ ધપે તે પહેલા જ રાતપાળી કરી રહેલાં ડૉ. પંડ્યાને જાણે કે ઍમ્બ્યુલન્સની રથયાત્રા નીકળી હોય એમ ઉપરાછાપરી ચાર-પાંચ ઍમ્બ્યુલન્સનો ચિત્કાર સંભળાયો.
“ચલ બેટા ટૉક ટુ યુ ઈન સમટાઈમ. ઈટ સિમ્સ સમ ઈમરજંન્સી.” વાત અધૂરી મૂકતા જ ડૉ. પંડ્યાએ જ્ઞાનીને પછી વાત કરીશું તેમ જણાવ્યું.
હજી દીકરી જ્ઞાનીનો ફૉન મૂકે અને ડૉ. પંડ્યા કોરીડોરમાં આવે ત્યાં તો કાળી મેસ જેવાં બળી ગયેલા પાંચ-છ દર્દીઓના સ્ટ્રેચર અંદર આવતાં જોયાં.
“ઑહ માય ગૉડ..ઍક્સિડન્ટ કેસ?” ડૉ. પંડ્યાએ સ્ટ્રેચરની સાથે ઘસી આવતાં ડૉ. દવેને પૂછ્યું.
“ના, કોમી હુલ્લડ” ડૉ. દવેના ઉત્તરમાં અને બોડી લેંગ્વેજથી જણાતું હતું કે હજી પણ ઘણી ઍમ્બ્યુલન્સ લાઈન લગાવીને ઊભી છે.
ફેબ્રુઆરીની મોડી રાત હતી.
વાતાવરણમાં ઠંડક હતી પરંતુ શહેરમાં આગના ગુબ્બારા ઝગારા મારતા હતાં.
થોડાં કલાકો પહેલાં જ અમદાવાદ શહેરની નજીકમાં આવેલાં ગોધરામાં સ્વયંસેવકોનો ટ્રેનનો ડબ્બો બાળ્યો હોવાના સમાચારથી ડૉ. પંડ્યા અજાણ હતા.
પોતાની ધૂનમાં જ મશગૂલ, વિવેકી, ચૂસ્ત કર્મકાંડી ડૉ. પંડ્યા સમાચાર સાંભળવા કે વાંચવામાં ઝીરો હતાં.
એમનાં વાંચનના શોખમાં ધર્મનું વાંચન પહેલાં હતું.
દરેક વેકેશનમાં હિલ સ્ટેશન કરતા મંદિરોની મુલાકાતની પસંદગી મોખરે રહેતી.
ધણી વખત એમનાં પત્ની ગીતાબહેન તો મજાકમાં કહેતા કે “મેં તો સંસારી સાધુ સાથે લગ્ન કર્યા છે.”

ગોધરાની દુર્ઘટનાને પંદર કલાક જેટલાં થઇ ગયાં હતાં. સાથેસાથ શહેરમાં પણ વાતાવરણ તંગ થઇ ગયું હતું.
વહેલી સવારે થયેલી દુર્ઘટનાના સમાચાર વાયુ વેગે ફેલાતા બપોરથી જ અમદાવાદ શહેરમાં નાનામોટા છમકલાં ચાલુ થઇ ગયા હતાં.
મોડી સાંજ સુધીમાં તો શહેર ભડકે બળવાનું ચાલુ થઇ ગયું હતું.
જે શહેરમાં માણસ વસતા હતાં ત્યાં અચાનક દાનવોએ પગપેસારો કરી દીધો હતો.
હોસ્પિટલના પરિસરમાં પીડિતોની કતાર લાગી ગઈ હતી.
કોઈકના ગળામાં હનુમાનજીનું માદળિયું હોય તો કોઈકના હાથમાં લાલ નાડાછડી.
સંપ્પન ધમાલી હોય એનાં હાથમાં ૐ કોતરેલી વીંટી હોય તો કોઈકના કપાળે લાલ કંકુનો માતાજીનો તિલક.
પરંતુ એ બધાની સાથે જ કોઈકનો પગ ભાંગેલો તો કોઈકનો હાથ તૂટેલો.
કોઈકના કપાળેથી લોહી વહેતુ તો કોઈકના ગળામાં ચપ્પાનો ઊંડો ઘા જણાતો.
ઉપરાછાપરી કેસ પર કેસ આવતા હતાં. એમ.એલ.સી માટે પણ પોલીસ આવી શકે તેમ ન હતી.

ચુસ્ત બ્રાહ્મણ ડૉ. પંડ્યાને પહેલેથી જ વિધર્મીઓ માટે ખારાશ તો હતી જ.
હવે તો એમની વાણીમાં અવનવાં શ્લોકો આવી ગયાં હતાં.
ખાસ મિત્ર ડૉ. દવેએ તો ડૉ. પંડ્યાની વાણીમાં માત્ર ધર્મધ્યાનની પવિત્ર વાતો જ સાંભળી હતી.
અત્યારે તો એમનું રૂપ જ બદલાઈ ગયું હતું.
શહેરની લગભગ બધી જ હોસ્પિટલની બહાર જાણે કે હાઉસફૂલનું પાટિયું વાંચીને એક રિક્ષા હોસ્પિટલના ઈમરજંસી ડિપાર્ટમેન્ટના દરવાજે આવીને અટકી.
લગભગ અડધો અડધ બળી ગયેલો માણસ રિક્ષામાંથી સ્ટ્રેચરમાં ઠાલવ્યો.
ઔપચારિક વિધિ પતાવવા એનો રીક્ષાચાલક નાનો ભાઈ રિસેપ્શન પર ગયો.
દર્દીનું નામ પૂછતાની સાથે જ ચકચકાટ ક્લિન શેવ કરેલા નાનાભાઈએ પોતાનાં મોટાભાઈ ઈબ્રાહિમ પઠાણનું નામ ઈશ્વરભાઈ પટેલ જણાવ્યું.
સમય જ એવો હતો કે બીજી કોઈ પણ ઓળખવિધિ થાય તે પહેલાં દર્દીની સારવાર કરવી ખૂબ જ જરૂરી હતી.
નામ : ઈશ્વર પટેલ ઉંમર વર્ષ : ૩૯ માત્ર આટલી જ જાણકારી સાથે ઇબ્રાહિમ પઠાણને ઈમરજંસી ડિપાર્ટમેન્ટમાં બર્ન કેસ છે તેમ કરીને એને અંદર લેવામાં આવ્યો.
ખડે પગે સમાજની સેવા કરવાં ઊભેલા ડૉ. પંડ્યા અને ડૉ. દવે ઇબ્રાહિમ ઉર્ફ ઈશ્વરની સારવાર કરવા તૈનાત થઇ ગયાં.
અચાનક જ ડૉ. પંડ્યાની નજર ઇબ્રાહિમના કપાળ પર લાગેલાં કાળા ડાઘ પર પડતા જ એણે હાથમાં લીધેલા સારવારના શાસ્ત્રો હેઠાં મૂકી દીધા.
પહેલાં તો ડૉ. દવેને સમજાયું નહીં. પરંતુ ડૉ. પંડ્યા એ કહ્યું કે “દવે, આ દર્દીનો ભાઈ આપણને ઉલ્લુ બનાવે છે.”
“કેમ?”
“આ તો નમાઝી માણસ છે.” ડૉ. પંડ્યાનો પીતો આસમાને ચઢી ગયો.
“પંડ્યા, જીભની સાથે તારું મગજ પણ અવળે પાટે ચઢી ગયું છે.”
“નો..દવે…આઈ એમ સ્યોર..”
ડૉ. દવે બહાર ગયા અને એનાં ભાઈને કડકાઈથી પૂછતાછ કરતા એણે કબૂલ્યું કે “હા, સાહેબ! પણ મારો ભાઈ નિર્દોષ છે.
એ તો ટ્રેન સ્ટેશનેથી આવતો હતો અને અચાનક એનાં પર હુમલો થયો. સદ્દભાગ્યે હું સમયસર ત્યાં પહોંચી ગયો અને એને ત્યાંથી લઈને ટોળાઓની વચ્ચેથી ભાગી નીકળ્યો.”
“મિત્રની રિક્ષામાં ઘણી બધી હોસ્પિટલ ફર્યો પણ અંતે ફરતા ફરતા માત્ર આપની હોસ્પિટલમાં જ એને સારવાર માટે અંદર લેવામાં આવ્યો.”
“હા તો એમાં જુઠ્ઠું કેમ બોલ્યો?” ડૉ. દવે એ છણકો કર્યો.
“સાહેબ સાચું બોલત તો…….” સાવ સીધાસાદા ઘરનો લાગતો ઇબ્રાહિમનો ભાઈ ઢીલો પડી ગયો.
“સારું ચિંતા ન કર. અમે એની પ્રાથમીક સારવાર કરી દઈએ છીએ. પણ તુરંત જ તમે અહિયાંથી સહી સલામત નીકળી જજો.” કહીને ડૉ. દવે અંદર ગયા.
“પંડ્યા, યુ વર રાઈટ, બટ ઇટ્સ ઑ.કે. લેટ્સ ડુ અવર ડ્યુટી.”
“નો દવે…” ડૉ. પંડયાએ જોરથી રાડ નાખી.
ડૉ. પંડ્યા અને ડૉ. દવે વચ્ચે બોલાચાલી ચાલુ થઇ ગઈ.
આજે ગીતાનો સાર સંભળાવવાનો વારો ડૉ. દવેનો હતો.
અંતે ડૉ. પંડ્યાએ પોતાના મિત્રની વાત માની.
એમને પણ પોતાની ડ્યૂટીનું ક્ષણિક ભાન ભૂલાઈ જવાનો અહેસાસ થયો.
અંતે તેઓ સારવાર કરવા તૈયાર થયા અને ઇબ્રાહિમને ઇબ્રાહિમ સમજીને જ સારવાર શરૂ કરી.
પીડિતોની કતાર તો લાંબી જ હતી.
સવારના સાત વાગી ગયાં હતાં.
ડૉ. દવે અને ડૉ. પંડ્યા બીજાં ડૉક્ટર્સ આવી ગયાં હોવાથી કૅન્ટીનમાં ચા પીવા ગયાં.
નવા-સવા લીધેલા મોબાઈલ ફૉનમાં પોલિફૉનિક રિંગ વાગી.
જ્ઞાનીનો ફૉન હોવાથી આખી રાત દર્દીઓની સારવાર કરીને થાકેલા ડૉ. પંડ્યાના ચહેરા પર ચમક આવી.
“હેલ્લો, બેટા..ગુડ મોર્નિંગ!”
“ગુડ મોર્નિંગ પપ્પા!” સામેથી એટલી જ ઉષ્માથી જ્ઞાનીએ ડૉ. પંડ્યાની સવાર ઉઘાડી.
“કાલે તો તું બહું ખુશ હતી બેટા!” રાતની અધૂરી રહી ગયેલ વાત માટે પપ્પાએ આતુરતા દાખવી.
એમ.બી.બી.એસ.ના છેલ્લા વર્ષમાં ભણી રહેલી જ્ઞાનીએ પપ્પાને કહ્યું, “પપ્પા, આઈ એમ ઈન લવ ઍન્ડ હી ઇઝ રૅડી ટુ મૅરિ મી.”
કંઈ જ પણ બોલતાં પહેલાં બાપની આંખમાં હરખના આંસુ છલકાયા.
એમ.બી.બી.એસ. પત્યાં પછી જે કામ કરવાનું હતું અને જે કપરું લાગતું હતું તે કામ દીકરીએ પહેલેથી જ પતાવી દીધું.
“વાહ બેટા…આઈ એમ વેરી હેપ્પી ટુડે..શું નામ છે ભૂદેવનું?!”
“જ્ઞાનીએ પોતાનાં ઊપસી ગયેલાં પેટ પર વ્હાલથી હાથ ફેરવતાં કહ્યું, આરીફ!”

By:Maulik Nagar “Vichar”

સ્પંદન-36

શ્રદ્ધાની પરિભાષા છે
સંસ્કૃતિની એ આશા છે
પરંપરા છે સંસ્કૃતિના તરંગો
શ્રદ્ધા, વિશ્વાસ તેના જ રંગો
ચિત્રમય આ જગતનું કેન્વાસ
આપણું જીવન પણ એક પ્રવાસ
પૂર્વ પ્રવાસી પૂર્વજોનું સ્મરણ
શ્રાદ્ધ પક્ષનું મંગલા ચરણ.

સાગર કિનારે ઝીણી ચમકતી રેતી અને સફેદ છીપલાં તો ક્યારેક કોઈ માનવનાં પદચિહ્નો કે પગલાંની છાપ અને તેને મિટાવી રહેલી લહેરો કે મોજાં ….દૂર સુદૂર ક્ષિતિજે રત્નાકર સાગર અને ક્ષિતિજનું મિલન સાક્ષી બને છે સંસારના રહસ્યોનું. અનંત કાળનો પટારો કહો કે ક્ષણોનો મહાસાગર, તેમાં ઉદભવે આપણું જીવન-સુંદર જીવન,એક અમૂલ્ય મોતી. સંસ્કૃત સુભાષિત યાદ આવે. જ્યારે સ્વાતિ નક્ષત્ર હોય ત્યારે જો આકાશમાં વાદળ વરસે અને તે સમયે આતુર છીપ જો આ જળ ઝીલે તો મોતી સર્જાય. જીવન એક અમૂલ્ય મોતી છે અને જ્યારે તેને ચમકતું જોઈએ ત્યારે ફરી યાદ આવે એ છીપનો પરિશ્રમ જેણે આ મોતીનું સર્જન કર્યું છે. સમયાંતરે, સમયના સાગરના કિનારે જ્યારે વર્ષો વહેતાં જુઓ ત્યારે ચમકી રહેલ મોતીઓ સાથે યાદ આવે એ છીપ જેણે મોતી સર્જ્યાં. આ છીપનું સામ્ય કંઇક અંશે આપણા પૂર્વજો સાથે છે જેમણે પોતાના સામર્થ્ય, પરિશ્રમ અને સમયના બલિદાન સાથે આપણા જીવનના મોતીને ચમકતું કર્યું, આપણા અસ્તિત્વને નવપલ્લવિત કર્યું. આપણા જીવનમાં આવા કેટલાયે પૂર્વજોનું યોગદાન છે, જેને કદાચ આપણે નામથી ન પણ ઓળખીએ; પરંતુ તેમના યોગદાન પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત ન કરીએ તો આપણું જીવન કર્તવ્ય અપૂર્ણ ગણાય. આપણા જીવનના પુષ્પ પરિમલને પ્રગટાવનાર દિવંગત વડીલો અને પૂર્વજોને નમન સાથે સ્મરણ કરી શ્રધ્ધાંજલિ અર્પણ કરવાની શ્રદ્ધાપૂર્ણ વાર્ષિક પરંપરા એટલે શ્રાદ્ધ.

શ્રાદ્ધ એ પરંપરા પણ છે અને વડીલો અને પૂર્વજો પ્રત્યેની કૃતજ્ઞતાનું તર્પણ, જેમણે આપણી આજ ઉજ્જવળ બને તે માટે પોતાના જીવનના સુખોનું, સમયનું સમર્પણ કર્યું. આ વડીલો પાસે તેમના સમયનો સંચિત હિસ્સો હતો જ પણ તેમણે તેનો એક હિસ્સો આપણા જ્ઞાન પાછળ, આપણા જીવનને પગભર બનાવવા પાછળ અને આપણા જીવનને સુખમય બનાવવા પાછળ ખર્ચ્યો. કોઈ પણ ફૂલની સુવાસ અને સૌંદર્ય સમગ્ર વૃક્ષના જીવનસંઘર્ષનો પરિપાક હોય છે. કોઈપણ ઈમારતનું સૌન્દર્ય તેના સ્વપ્નશિલ્પીના સ્વપ્નનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ છે, તેના કણકણમાં છુપાઈ છે અસંખ્ય લોકોની મહેનત અને પરિશ્રમ.

એવી માન્યતા છે કે શ્રાદ્ધ પક્ષમાં દરેક પિતૃઓ કે જે સૂક્ષ્મ રીતે ચંદ્રલોક કે પિતૃલોકમાં આવેલા છે તે સૂર્યના કન્યા રાશિ પ્રવેશ કે દક્ષિણાયનથી જાગૃત થાય છે અને તેમના નજીકના સ્વજન , પુત્ર કે પૌત્રને ત્યાં જે તે તિથિ અનુસાર ઘેર આવે છે અને શ્રાદ્ધથી સંતૃપ્ત થઈ આશીર્વાદ આપે છે, જે પરિવારની ઉન્નતિ કરે છે. શ્રાદ્ધમાં પિતૃઓને દૂધ કે ખીર ધરાવી સંતૃપ્ત કરવાની પ્રણાલિકા છે. આ સાથે પિતૃના પ્રતિનિધિ તરીકે કાગડાને સાંકળી લઈને કાગવાસ નાખવાનો રિવાજ છે. કંઇક અંશે માનવ જે દ્રશ્ય અને ભૌતિક સૃષ્ટિનો હિસ્સો છે તે ઉપરાંત તેનું સુખ જે અદ્રશ્ય કે દિવંગત વડીલો કે પૂર્વજોને કારણે છે તેને સાંકળી લઈ અને સાથે જ વસુધૈવ કુટુમ્બકમની ભાવનાના રણકાર રૂપે પ્રાણી પક્ષીઓના માનવ પ્રત્યેના યોગદાનને યાદ કરી શ્રાદ્ધનું માહાત્મ્ય પ્રસ્થાપિત થયું છે.

વૈદિક સંસ્કૃતિ એટલે પ્રાચીન આદિ ભારતીય સંસ્કૃતિ. ભારતની સાંસ્કૃતિક વિરાસત પ્રમાણે વિચાર એ આચરણનું પ્રથમ સોપાન છે. વિચારધારાની ઊંડી સમજણ કાર્યની પ્રેરણા માટે આવશ્યક છે. વિચાર વગરના કાર્યો દંભ અને યાંત્રિકતા બને છે. ભારતીય વિચારધારા સમયની કસોટીમાંથી પસાર થયેલી અને પાર ઉતરેલી વિચારધારા છે. જરૂરત છે આ સનાતન વિચારધારાને સમજીને અનુસરવાની. સનાતન એટલે સમયના પ્રવાહોથી અલગ. સત્ય સનાતન છે. જેમ કે ગુરુત્વાકર્ષણનું અસ્તિત્વ સનાતન છે. ન્યૂટન પહેલાં પણ અને પછી પણ. જુદી જુદી વિચારધારાઓની બદલાતી સમજણો વિવાદ બને પણ જો આચાર સાથે સાચી સમજણ જોડાય અને યોગ્ય વિચારધારાને અનુસરવામાં આવે તો સંસાર સ્વર્ગ બને. આવી સમજણ સાથે ઉત્પન્ન થયેલ ભારતીય વિચારધારાઓ માણસને શ્રેષ્ઠતાની પ્રેરણા આપે છે. તેથી જીવનની સમૃધ્ધિ સાથે વિશ્વ પણ સમૃધ્ધિ અને કલ્યાણ તરફ આગળ વધે છે. વિશ્વ એ માનવ અને પ્રાણીઓ પક્ષીઓ અને વિવિધ જીવોનું સંયુક્ત નિવાસસ્થાન છે અને આધાર પણ. આજે પર્યાવરણના પ્રશ્નો જે સંકટ સર્જી રહ્યા છે અને માનવ જીવસંસ્કૃતિનું નિકંદન કાઢવા જઈ રહ્યો છે ત્યારે આપણી ભારતીય સંસ્કૃતિની સાચી સમજણ આપણા જીવનને માર્ગદર્શક બને છે.

શ્રાદ્ધ એ માત્ર ક્રિયાકાંડ નથી. તેની પાછળ છે ભાવના દિવંગત પ્રત્યે શ્રદ્ધાંજલિની. આપણા જીવનમાં કેટકેટલાં લોકોનું યોગદાન રહેલું છે. કેટલીક વાર આ વાત તે વ્યક્તિના મૃત્યુ બાદ સમાજમાં આવે છે. ત્યારે તેઓ પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવાનું એક મધ્યમ છે શ્રાદ્ધ. શ્રાદ્ધમાંથી બીજો બોધ મળે છે જીવનની ક્ષણભંગુરતાનો. આ શરીરનો તો નાશ થવાનો જ છે. માટે આ શરીર નાશ પામે એ પહેલાં આત્મગુણો પ્રગટાવી આત્મહિત સાધવાનું છે. દરેક કાર્ય કરવા પાછળનો હેતુ આત્મ ગુણોની પ્રાપ્તિનો રાખીએ તો જીવન ઉત્સવ બની જશે. જીવનને ઉકરડો કે ઉપવન બનાવવું એ પોતાના હાથમાં છે. જો જીવન માત્ર ધન દોલત કમાવામાં વાપર્યું તો ઉકરડો બનશે. પણ જો તેનો ખાતર તરીકે ઉપયોગ કરી ગુણોના ફૂલ છોડ વાવ્યા તો ઉપવન બનશે.

રાજા પરીક્ષિતને ખબર પડી ગઈ હતી કે સાતમા દિવસે તેને તક્ષક નાગ કરડશે અને તેનું મૃત્યુ નિશ્ચિત છે. તો તેણે જીવન સુધારી લીધું. સ્ટીવ જોબ્સને પણ મૃત્યુનો અણસાર આવી જતાં તેણે જે વાક્યો કહ્યાં છે તે કોઈના પણ માટે પથપ્રદર્શક બની શકે તેમ છે.

જો ગંગા હિમાલયના ઉત્તુંગ શિખરોને યાદ કરીને ધન્યતા અનુભવે, આકાશગંગા પોતાના તારલાઓના તેજને યાદ કરી ધન્યતા અનુભવે તો સમયગંગાની આ ક્ષણે આપણા વડીલો, પિતૃઓ અને પૂર્વજોના યોગદાનને સ્મરણ કરી શ્રાદ્ધ પક્ષની ધન્યતા અનુભવી આપણા જીવનને અને અસ્તિત્વને ઉત્સવ બનાવીએ-સાચી અને યોગ્ય સમજણ સાથે, કારણ કે જીવન એ પ્રયાગ છે, પવિત્રતા છે, પ્રાચીન અને અર્વાચીનનો સંગમ છે. એ જ છે જીવનનું કર્તવ્ય અને સાફલ્ય- તર્પણ,અર્પણ અને સમર્પણ. ત્યારે સર્વ દ્વારા પૂજિત, અમૂર્ત, તેજસ્વી, ધ્યાની અને દિવ્ય દૃષ્ટિ સંપન્ન પિતૃઓને નમસ્કાર કરતાં આપણે પણ કહી ઉઠીએ છીએ….
अर्चितानाममूर्तानां
पितृणां दीप्ततेजसाम्।
नमस्यामि सदा तेषां
ध्यानिनां दिव्यचक्षुषाम्।।

રીટા જાની
24/09/2021

૩૩ “જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિ” – અલ્પા શાહ

વૈશ્વિક કવિતાના ભાવવિશ્વમાં એક સફર…

નમસ્કાર મિત્રો,

“જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિ”લેખમાળા અંતર્ગત આપ સૌનું સ્વાગત છે. આ લેખમાળા અંતર્ગત આ મહિને આપણે સંગીત અને જીવનસંગીતના  મહિમાને ઉજાગર કરતી વિવિધ ભાષાની કવિતાઓને જાણી તથા માણી રહ્યા છીએ. 

કહેવાય છે કે “Where words fail, music speaks” અર્થાત અંતરના જે ખૂણે  પહોંચવા શબ્દો ટૂંકા પડે ત્યાં સંગીત પહોંચી શકે. સંગીતમાં અંતરને સંતૃપ્ત કરવાની, લાગણીઓને ઢંઢોળવાની અને વેદનાને વહાવી દેવાની તાકાત રહેલી છે. જયારે  સંગીતકાર જયારે શબ્દોને સૂરનાતાંતણે પરોવી તેમાં ભાવનાનું આરોપણ કરે અને સુરીલા કંઠમાં વહેતુ મૂકે  ત્યારે એ સંગીત તમારા આત્માને અડકી શકવાની તાકાત ધરાવે છે. આજે “જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિ”લેખમાળામાં સૂરની હેલી એટલે કે સંગીતનો આપણા મનોભાવો પરનો પ્રભાવ રજુ કરતી એક કવિતા જાણીશું અને માણીશું. આ અંગ્રેજી રચનાનું શીર્ષક છે “Music” જેના રચયિતાછે Walter de la Mare. તમે મૂળ કવિતા આ લિંક પર વાંચી શકશો. https://www.poemhunter.com/poem/music/   મેં અત્રે આ કવિતાના હાર્દનો ભાવાનુવાદ “સંગીતના સૂર કેરી હેલી…” ના શીર્ષક હેઠળ કરવાનો નમ્ર પ્રયાસ કરેલો છે.  

Walter de la Mare [1873-1956] is one of England’s greatest poets and a famous writer. He is especially famous for his children’s stories and horror stories. He is best known for his poem ‘The Listeners’ published in 1912 and his collection ‘Peacock Pie’ published in 1913. This was one of his first poems which was published in 1917

આ કવિતામાં કવિએ રૂપકોના માધ્યમ દ્વારા સંગીતની પોતાના પર કેવી અસર થાય છે તે ભાવને શબ્દદેહ આપેલ છે. અહીં કવિએ સંગીતને આ વિશ્વના  ચાલક બળની ઉપમા આપી છે જે ખુબ અનુરૂપ છે.  સંગીતની આપણા તન અને મન પર થતી અસરને વિજ્ઞાન પણ સમર્થન આપે છે. જયારે મન અતીતના ધુમ્મસમાં ઘેરાઈ જાય કે વિષાદના વાદળો માં અટવાઈ જાય ત્યારે સંગીતમાં આપણને આપણી એ મન:સ્તિથીમાંથી બહાર કાઢી શકવાની તાકાત છે

આપણે અગાઉ જોયું તેમ  મહાભારતના  શાંતિ પર્વના  184માં પ્રકરણમાં સાત મૂળભૂત સ્વરોનો ઉલ્લેખ છે. ષડજ (સા), રિષભ(રે), ગાંધાર(ગ), મધ્યમ(મ), પંચમ (પ), ધૈવત (ધ), નિષાદ (ની) – આ સાત મૂળસ્વરો જ આ શ્રુષ્ટિમાં ઉદ્ભવતા દરેકે દરેક નાદ કે ધ્વનિનું ઉદ્ભવ સ્થાન છે.  

આ સાત સ્વરોનો આપણા શરીરના સાત મૂળભૂત ચક્રો સાથે સીધી રીતે સંકળાયેલા છે. આ સાત સ્વરોના સમન્વયથી અસ્તિત્વમાં આવેલા વિવિધ રાગ આ ચક્રોને  પ્રદીપ્ત કરે છે. જેથી જે તે ચક્રને પ્રદીપ્ત કરવા અથવા તેમાં ઉર્જાનો સંચાર કરવા, અમુક ચોક્કસ રાગને ગાવામાં અથવા સાંભળવામાં આવે છે. આપણા વેદ અને શાસ્ત્રોમાં આ અંગે ખુબ ઊંડાણમાં માહિતી આપેલ છે. 

જ્યોતિષ શાસ્ત્રમાં એવો પણ ઉલ્લેખ છે કે આ દરેકે દરેક મૂળભૂત સ્વર કોઈક ચોક્કસ ગ્રહને પણ નિયંત્રિત કરે છે. જેમકે  ષડજ (સા) નો ચંદ્ર સાથે, રિષભ(રે) નો બુધ સાથે, ગાંધાર(ગ) નો શુક્ર સાથે, મધ્યમ(મ)નો સૂર્ય સાથે, પંચમ (પ)નો મંગળ સાથે, ધૈવત (ધ)નો ગુરુ સાથે અને નિષાદ (ની)નો શનિ સાથે સીધો સબંધ છે. 

આપણા વેદ અને શાસ્ત્રોમાં તો અનાદિકાળથી સંગીતનો મહિમા ગવાતો આવ્યો છે. કૃષ્ણની વાંસળીના સૂરે ગાય અને ગોપ-ગોપીઓના સુધબુધ વિસરાઈ જતા હતા તેજ રીતે સંગીતની આપણા માનસ પર સકારાત્મક અસર થાય જ છે. અને વિજ્ઞાને પણ હવે સંગીતની મનુષ્યના તન અને મન પર થતી સકારાત્મક અસરને સમર્થન આપ્યું છે. સંગીતને ભાષાના ભેદભાવ કે સરહદના સીમાડા ક્યારેય નથી નડતા. સંગીતની ભાષા તો આત્માની ભાષા છે જે અંતરમાંથી ઉદ્ભવે છે અને અંતર સુધી પહોંચે છે…

તો ચાલો આજે સાત મૂળભૂત ચક્રોને પ્રદીપ્ત કરતુ સંગીત સાંભળતા સાંભળતા મારી કલમને વિરામ આપું. ફરી મળીશું આવતા અઠવાડિયે એક નવી કવિતા સાથે.તમારા માર્ગદર્શન અને અભિપ્રાયોની અપેક્ષા સાથે….

અલ્પા શાહ

અજ્ઞાતવાસ-૩૬

If it is not to be,it’s not to come.If it is not to come, it is not to be

સીનેમેં સુલગતે હૈ અરમા,આંખોંમેં ઉદાસી છાયીહૈ….

લો આજ તેરી દુનિયાસે, હમેં તકદીર કહાં લે આયી હૈ…

હું મારા નસીબને કોસતો,દરિયામાં કૂદીને ,જીવનનો અંત આણવાના વિચારે ,હાજી અલીની પાછળનાં દરિયા કિનારે જઈને બેઠો.બે રાતનાં ઉજાગરાથી અને વિચારનાં વંટોળે મગજ બ્હેર મારી ગયું હતું.આજે તો સફીદેને સાથે મુંબઈ લઈ આવી,તેની સાથે કંઈ કેટલુંય કરવાનાં સપના જોયાં હતાં! મંઝીલ બસ સામેના કિનારે દેખાતી હતી અને ફરીવાર કિનારે આવેલ વ્હાણ ડૂબી ગયું.બહેનનાં હાથની આલ્બમમાંથી મળેલ ,ચિઠ્ઠીમાં અમેરિકા જતાં પહેલાં આવેલ માધવલાલનાં જ્યોતિષનાં શબ્દો હતાં. “ તમારો દિકરો ખૂબ હોંશિયાર છે. તે પ્રેમ અને લાગણીથી અનેકનાં દિલ જીતી લેશે.કોઈપણ કામ માટે,સીડી સડસડાટ ઉપર ચડી જશે. અને છેક ઉપરનાં પગથિયે પહોંચવાના એક કદમ પહેલાંજ છેક નીચે પડશે.મને પૂર્ણ વિશ્વાસ હતો કે ટીના મને મળશે જ. ત્યારે જ તેમણે બહેનને કહ્યું હતું કે તેને આ છોકરી નથી મળવાની.”

તેણે વર્ષો પહેલા કહેલાં એક એક શબ્દ સાચાં પડ્યા હતાં. હું નાસીપાસ થઈ જાઉં એટલે બહેને ક્યારેય મને આ વાત કરી નહીં.જ્યોતિષનાં વાક્યો પ્રમાણે આખી જિંદગીનાં એક એક દિવસને જોતો અને ભગવાને મારી સાથે જ કેમ આવું કર્યું?,મને કેમ આવું નસીબ આપ્યું ?તેમ વિચારતો રહ્યો.આપઘાતનો વિચાર કરતો હતો,ત્યાં જ રુખીબાનાં શબ્દો યાદ આવ્યાં,” બેટા,કુદરતે નસીબમાં જે લખ્યું હોય તે થાય જ છે.પણ તમારી હોશિયારી એમાં છે કે આવી પડેલ સમસ્યામાંથી તમે રસ્તો કેવીરીતે કાઢો છો.અને જે ખરાબ સમયમાં કુશળતાથી બહાર નીકળે છે તેજ જીવનમાં સફળ થાય છે અને જે હારી જાય છે તે નમાલા ગણાય છે.”

ડોક્ટર સ્ટીવન બુટેનબુચે પણ મને ઘોડાઓ અંગે અને જીવન અંગે ખૂબ ઊંચી જાણકારી આપેલ. મારી જિંદગીમાં તેમનું ખૂબ મોટું પ્રદાન હતું.તેમને શેક્સપીયર બહુ ગમે,તેં હંમેશ શેક્સપીઅરનું આ વાક્ય બોલતા તેં મને આજે યાદ આવી ગયું”If it is not to be,it’s not to come. If it is not to come,it is not to be.”

તો ઘેર ,યશવંત મારી રાહ જોતો જોતો જ આખી રાત અડધો જાગતો ઊંઘતો હતો. વહેલી સવારે ભાઈનો ફોન આવ્યો ,તેમણે યશવંતને પૂછ્યું,” બધાં આવી ગયાં?” યશવંતે કહ્યું,” બધાં કોણ?”
ભાઈએ પૂછ્યું,” અમેરિકાથી નકુલ સાથે બીજું કોઈ નથી આવ્યું?

યશવંતે કહ્યું,”ના,અને પછી કહ્યું ,ભાઈ તો બહુજ ઉદાસ છે ખાધું પણ નથી અને આખી રાત ઘેર પણ આવ્યા નથી. હું તો જાગતો રહીને રાહ જોતો બેસી રહ્યો છું.” સારું કહી,ભાઈએ તરત ફોન મૂકી દીધો અને સીધો મને મોબાઈલ પર ફોન કર્યો. ભાઈનો ફોન આવતાં જ, હું ખૂબ ઢીલો થઈ ગયો. ભાઈ તો અંદરથી એકદમ ખુશ હતા. તેમને મારો સફીદે સાથેનો સંબંધ ,તેમજ તેના માતાપિતાને મુંબઈ લાવવાનાં વિચાર ,સાથે તે જરાપણ મંજૂર નહતા.મોર્ડન વિચારસરણી ધરાવતાં ,દેશ -વિદેશ ફરેલા ભાઈ,મારાં ઈરાની છોકરી સાથે લગ્ન કરવાનાં વિચાર સાથે જરાપણ સંમંત નહતા. તેથી તેમને તો એ લોકો અહીં ન આવ્યા ,તે વાતથી જ તેમનાં અવાજમાં ખુશીનો રણકો હતો.મને સાવ ભાંગી પડેલ સાંભળી,તેમણે પણ મને જીવનની ફૂલસૂફી સમજાવતી વાતો કરી ,હિંમત ન હારવા અને ખૂબ હિંમત આપતા જીવનમાં જે પણ પરિસ્થિતિ આવે તેમાં સ્થિતપ્રજ્ઞ રહી કેવીરીતે આગળ વધી જવું તેમાં જ કુશળતા છે ,તે તેમના જીવનનાં દાખલા આપી સમજાવ્યું.નાની ઉંમરમાં ગુમાવેલ પિતા,પિતા સમાન મામાની વિરુધ્ધ જઈ નાટકની કેરિયર બનાવવી,૪૫ વર્ષે બહેનનું દુનિયા છોડી ચાલ્યા જવું ,વિગેરે …વાત સાંભળી મેં સ્વસ્થ થવા કોશિશ કરી.ઘેર પહોંચ્યો.મને જોઈ યશવંત ખૂબ ખુશ થઈ ગયો.નાહીને થોડો નાસ્તો કર્યો.

ભાઈ સવાર સાંજ મને ફોન કરતાં,અઠવાડિયા પછી એક દિવસ તેમણે મને ફોન કરી ઈમીગ્રેશન કન્સલટન્ટ રાવસાહેબ, ભાઈનાં મિત્રએ મને H1 વાળા વિદ્યાર્થીઓ મોકલવાનાં ધંધામાં પાર્ટનરશીપ કરવા ભાઈને ભલામણ કરતો ફોન કર્યો હતો તેની વાત કરી. રાવસાહેબે ભાઈને કહ્યું હતું કે,” તમારો દિકરો આટલો કુશળ અને મહેનતું છે ,એ મને મુંબઈથી મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતનાં છોકરાઓને તૈયાર કરી અમેરિકા મોકલે તો મારી પાસે અમેરિકાની સારી અને મધ્યમ બધી કોલેજોનાં ડિરેક્ટર જોડે ઓળખાણ છે. દસ્તાવેજ તૈયાર કરાવી મને મોકલે તો હું છોકરાની હોંશિયારી પ્રમાણેની કોલેજમાં તેને એડમીશન અપાવી દઉં . આ ધંધામાં બહુ જ પૈસા છે. આઈ.ટી.નાં વધતાં જતાં વેવને કારણે ગવર્મે્ન્ટે સ્ટુન્ડન્ટ વિઝાનો કોટા ખૂબ વધારી દીધો છે ,તો ખૂબ પૈસા પણ મળશે. હું પાનપરાગ અને સોપારીનો ધંધો કરતો ત્યારે રાવસાહેબને મળેલો પણ ત્યારે મને ભારત આવી જવાનો વિચાર નહોતો.હવે મેં રાવસાહેબ સાથે વાત કરી ધંધાનું સેટીંગ કરી દીધું.હવે મારી કંપનીએ મહીને દસ છોકરાને અમેરિકા મોકલવા માંડ્યા હતા.ધંધો સારો ચાલતો. પણ હું હજુ સફીદેથી બહાર આવી શકતો નહોતો.ધંધાનાં નુકસાનને હું પહોંચી વળતો. પરતું હું એટલો લાગણીશીલ માણસ હતો કે પ્રેમને ભૂલવો મારે માટે મુશ્કેલ કામ હતું.

એવામાં એક સાંજે મારે ત્યાં મારો એક મિત્ર આવ્યો. મને આમ ઉદાસ જોઈ,મને કહે ચાલ તૈયાર થઈ જા ,તને ખુશ કરી દઉં આજે તો. તે મને ટોપાઝ ડાન્સબારમાં લઈ ગયો. ડાન્સબારનું ઝાકમઝોળ વાતાવરણ ,સેક્સી સંગીત,મેકઅપથી રુપાળી લાગતી અને સેક્સી નૃત્ય સાથે પુરુષોનાં પોરુષત્વને ઉપસાવતી રૂપલલનાઓ,તેમનાં અંગપ્રદર્શન અને નખરાંથી આકર્ષતી તેમની અંગભંગીઓ,ચિક્કાર પીરસાતો દારુ- આ બધામાં પૈસાની કોથળીઓ ભરી આવેલ ઘરાક ન ખંખેરાય તો જ નવાઈ!
બીજી બાજુ મને H1 નાં વિધ્યાર્થીઓને અમેરિકા મોકલવાનાં ધંધામાં ખૂબ પૈસા મળતાં. હું હવે ડાન્સબારની લતે ચઢી ગયો હતો. ટોપાઝ મુંબઈનો મોટો ડાન્સબાર હતો. જ્યાં ઘરાકોનાં લાખો રૂપિયા રોજના ખંખેરાતા.એકવાર ત્યાં આવેલ લોકલ ઘરાક રોજ ત્યાં જવા પ્રેરાતો અને છેલ્લે ખુવાર થઈ જતો.હું ક્યારેક ગ્રાન્ટરોડનાં ‘ગોલ્ડન ગુઝ’બારમાં પણ જતો.તો ક્યારેક ‘દિલબર’માં.

હવે હું સફીદેને ફોન કરતો તો ફોન લાગતો નહોતો. મેં ટોનીને ફોન કર્યો સફીદે અંગે જાણવા,તો તેણે કહ્યું કે સફીદે અને તેના માતાપિતા લોસએંજલસ છોડીને ક્યાંક જતા રહ્યાં છે. અકબર રેસ્ટોરન્ટનાં પટેલ અને પંજાબી પાર્ટનરનાં મોટા ઝઘડા થતાં રેસ્ટોરન્ટ બંધ થઈ ગઈ છે. ટોનીને પણ મેં સમજાવ્યો કે ,”તું ભારતમાં આટલી મોટી રેસ્ટોરન્ટનો માલિક છે ભારત કાયમ માટે આવી જા. તારા પિતાની પણ એજ ઈચ્છા છે.”તે સમજી ગયો ,આમ પણ અકબર બંધ થવાથી એને ફરીથી એકડો જ ઘુંટવાનો હતો.

ટોની ભારત આવતાં તેને ખબર પડી કે હું ડાન્સબારની લતે ચડી ગયો છું. તે મારો ખૂબ હિતેચ્છુ મિત્ર હતો. ડાન્સબારની અંદરની બધી વાત તે જાણતો હતો ,કારણ ટોપાઝનો માલિક જેણે ડાન્સબારની મુંબઈમાં શરુઆત કરી હતી તે પરવેઝ તેનો બાળપણનો મિત્ર હતો.તે મને પરવેઝ પાસે લઈ ગયો અને ટોનીએ કહ્યું,” આ મારો જીગરી દોસ્ત છે,તું ડાન્સબારની સચ્ચાઈ બતાવી તેને ડાન્સબાર અને દારુની લત છોડાવ.પરવેઝે મને ચાર પાંચ સવાલ પૂછ્યાં કે,” તને ડાન્સબારની છોકરીએ ડાન્સ કરતાં કરતાં તારો ફોન નંબર લીધેલો?બીજે દિવસે ‘શીતલ સ્ટોર’ પાસે બોલાવી તેને એક ગમતો ડ્રેસ અપાવવા કીધેલ? ,ત્રીજે દિવસે તેના ભાઈનું કે,માનું કે પિતાનું ઓપરેશન છે કહી પૈસા માંગેલ?,ડાન્સબારનાં ત્રીજા પેગ પછી શં થયું તે તને યાદ નહીં હોય સાચી વાત? કારણ પછી દારુ વિદેશી બોટલમાં,બીજો દારુ ભરી પિરસાય છે.ઘરાકનું ભાન જતું રહે એટલે બારગર્લ તેના બધાં પૈસા ખંખેરી લે છે. અને આ બધાં પૈસામાં બારગર્લ અને ડાન્સબાર માલિકનો અડધો અડધો ભાગ હોય છે એટલે તો ટોપાઝ જેવા ડાન્સબાર અને બારગર્લની આવક રોજની લાખોમાં હોય છે.”દિવસનાં સમયે પરવેઝે મને સાદા કપડાંમાં, સંગીત અને લાઇટોની ઝાકમઝોળ વગર ,મેકઅપનાં થપેડા વગરની કદરુપી,ડાન્સબારની છોકરીઓ બતાવી ,મને છોકરીઓનું સાચું રૂપ બતાવ્યું.અને વિલાયતી દારુની બોટલમાં ભરાતો fake દારુ પણ બતાવ્યો. ડાન્સબારનાં માલિક પરવેઝ દ્વારા રજૂ કરેલ સત્ય હકીકત જાણી હું પણ બઘવાઈ ગયો. આમ સચ્ચાઈ જણાવી ટોનીએ મને ડાન્સબારની લત છોડાવી દીધી.

બીજીબાજુ,રેસકોર્સનાં કન્સલ્ટન્ટ તરીકેનું મારું ગૃપ દિવસે દિવસે વધતું જતું હતું. પૂરા ભારતમાંથી મારાં રેસકોર્સનાં ગૃપમાં લોકો જોડાવવા અને મને ફોલો કરી જાણવા કોશિશ કરી રહ્યાં હતાં.એવામાં એક દિવસ એક અપર્ણા નામની અજાણી છોકરીનો મારા પર ફોન આવ્યો.તેને ઘોડા વિશે ખૂબ જાણકારી અને તે ,મારા જેટલોજ ઘોડાને પ્રેમ કરતી અને ઘોડાને સમજતી એવું તેની એક કલાક મારી સાથેની વાતચીતથી મને લાગ્યું . પૂનામાં રહેતી પણ હવે કલકત્તા જઈ સેટ થવા માંગતી આ છોકરીએ મને પૂનાની મોટી રેસમાં અનેક લોકો સાથે ઘેરાએલ જોયેલો. તેણે મારી તપાસ કરી કોઈ બીજા ડમી નામથી મારાં ગૃપમાં જોડાઈ હતી. છેલ્લી રેસમાં બહુ પૈસા મારી ટીપ્સથી કમાઈ હોવાથી મારી સાથે દોસ્તી કરવા માંગતી હતી પણ હવે હું છોકરીઓથી દૂર રહેવા માંગતો હતો પણ તે મને છોડે તો ને? રોજ કોઈ અવનવા પ્લાન અને બહાના સાથે તે મને ફોન કરતી.હવે મારે કરવું શું?

જિગીષા દિલીપ

સમુદ્ર -એક સિકકો બે બાજુ-પ્રવિણા કડકિયા

“સમુદ્ર ” એટલે દરિયો એક કુદરતની કૃપા 

આખોં બંધ કરીને યાદ કરો કે તમને સૌથી વધારે શું ગમે?
જવાબ આવ્યો કે સમુદ્ર

દરિયાએટલે  વિરાટતા  દરિયો એટલે ગહનતા,

એની એકલતાને સમજવી, એના પ્રેમને ફીલ કરવો,

એનાં મોજાંઓને જોઈ હૃદયમાં ઉમંગ-તરંગનું ફેલાઈ જવું

સમુદ્રની વિશાળતા, તેની ભવ્યતા, તેનું આંખ ઠરે એવું સ્વરૂપ કોને પસંદ ન આવે? તેને કિનારે બેઠા હોઈએ તો મન, આંખ અને અંતર ત્રણે પરમ શાંતિનો અનુભવ પામે. કુદરત પર આફરીન થઈ જવાય  ,તેની વિશાળતા જોઈને ત્યારે શબ્દો સરી પડે 

“ભલે તેનું પાણી ખારું છતા લાગે ન્યારું.”

સમુદ્ર પણ કેવો ?ખજાનાથી છલકાતો છતાં સંયમી.

“ઉઘડે ઉઘડે રે જળ માછલી,છલકે મોજા રે છોળો મારતા,

દરિયો ડોલે રે માઝમ રાતનો, યાદ આવે ને આ પંક્તિ …..

અનેક જીવ તેમાં આશરો પામે છે તેની કલ્પના કરવી પણ અશક્ય છે. તેની અંદર કિંમતી ખજાનો , એનું મોલ તો મરજીવા પણ ન કરી શકે.સર્જનનો સોનેરી સમુદ્ર કેટલો વિશાળ-ગાઢ?!

તેમાં સહેલ કરવાની મજા જેને માણી હોય તે કદી વિસારે ન પાડી શકે. તે શાંત હોય  અને છતાં પોતાની મોજમાં રહે. ઉછળતા મોજાની મોજ કરાવે છે. તેની મસ્તી માણવી અને નિહાળવી કોને ન ગમે ?સમુદ્ર કિનારે મોટી થઈ છું. તેનું વર્ણન કરતાં થાક નહીં લાગે.

“ઓરો આવ તું આઘો જા પગની પાની પલાળતો જા

ઠંડી હવાની લહેરખી માં દિલના તાર તું છેડતો જા

જો તારો મારો સંગ હોય મિલનનો એ આનંદ હોય

જાની એ મસ્તીમાં મુજને તું પલાળતો જા ”

“સમુદ્ર કિનારે રેતીમાં નામ લખવાની,મજા

પછી રાહ જોવાની કે કોઈ લહેર આવે ..

દરિયે કેટકેટલી ઝંખનાઓ મોજાની જેમ આકાર આપે 

આવો છે સમુદ્ર અને તેની સાથે જોડાયેલી અનેક  કહાની

 દરિયો જોઇને જ તેમાં છબછબિયા કરવાનું અને વારાફરતી કિનારે ધસી આવતા મોજા પર સવાર થવાની ઇચ્છા થયા વગર ન રહે પરંતુ તરતા ન આવડતું હોય તો ? એવા લોકોએ પોતાની ઇચ્છા પર કાબુ રાખીને પણ દરિયામાં આગળ સુધી જવાની ઇચ્છા દબાવી રાખવી પડે છે ને !

ધરતીના લગભગ દરેક ખૂણાને જીવન વડે ધબકતી કરનાર પ્રકૃત્તિએ કેટલીક એવી જગ્યાઓ પણ રાખી છે જ્યાં ભય પણ છે

હવે યાદ કરો પેલું લોક ગીત

“હાજી કાસમ, તારી વીજળી રે મધદરિયે વેરણ થઇ

શેઠ કાસમ, તારી વીજળી રે સમદરિયે વેરણ થઇ”

ઘણા વર્ષો પહેલાં ઈ.સ. ૧૮૮૮ની ૮મી નવેમ્બરે મોડીરાત્રે સૌરાષ્ટ્રના માંગરોળ બંદરેથી પચીસેક કિ.મી. દૂર દરિયામાં વેરણ થયેલી ‘વીજળી‘ નામની આગબોટ વિશે આપણે વર્ષોથી રોમાંચક વાતો દંતકથાઓ લોકગીતો વગેરે સાંભળતાં આવ્યાં છીએ. સૌરાષ્ટ્રના લોકડાયરાઓમાં જ્યારે આ લોકગીત ગવાય છે ત્યારે ગાનાર અને સાંભળનાર બંનેની આંખો આજે પણ ભીંજાયા વિના રહેતી નથી. દરિયા છોરુંઓનાં હૈયાંમાં દર્દનાં મહાકાય મોજાં ઊછળવા માંડે છે. વીજળી ડૂબ્યાને આજકાલ કરતાં ૧૩૦ વર્ષથી વધુ  થવા આવ્યાં છતાં તેનો વિયોગ યથાવત્ છે.

કુદરતની વિવિધતા અને ક્રૂરતા તો જોવો…. એક તરફ મહાસાગર સમૃદ્ધિથી સભર છે. જીવનમાં આવતા હર્ષ-શોક, આનંદ -ઉલ્લાસ, પ્રસન્નતા અને ગાંભીર્ય બધુ જ તેની પાસે છે અને બીજી તરફ મોત,ન ભૂલી શકાય તેવી કરુણાંતિકા.

દરિયાકિનારે પગ પલાળતા  આપણે સૌ સાંજના સૂર્યાસ્તનો આનંદ લેતા હોઈએ અને અત્યંત અસામાન્ય અને ભયંકર સંજોગો ઊભા થાય, દરિયો તોફાને ચડે મધદરિયે ભયાનક તોફાન ઊઠે અને માણસોને ભરખી જાય, દરિયાના પેટાળમાં સૌ કોઈ ગરક થઈ જાય જે ત્યારે .. કલ્પના પણ ન કરી શકાય અને સર્જાય મોજામાં એક વિરાટ પ્રશ્નચિહ્ન,

એક કરુણાંતિકા, સમુદ્ર અને મૃત્યુ એક રહસ્ય બનીને રહી જાય. 

આ દરિયો અને સિક્કાની બીજી બાજુ  …આજ  વાસ્તવિક્તા

૩૬-વાર્તા અલકમલકની- રાજુલ કૌશિક

‘વરના મિયાં રાહત ભી આદમી થે કામ કે’

આમ તો લોકો મને કવિ માને છે, એ એમની ભૂલ છે. હું પણ મારી જાતને કવિ માનતો હતો, એ મારી પણ ભૂલ હતી. હું જ્યાં સુધી મિયાં રાહતને મળ્યો નહોતો ત્યાં સુધી હું પણ મને કવિ માનવાની ભૂલ કરતો રહ્યો.  

ભલે  મિયાં રાહતની ઝાઝી નામના નથી. એમની કોઈ રચના આજ સુધી પ્રકાશિત નથી થઈ અને ક્યારેય પ્રકાશિત થશે પણ નહીં. એ ક્યારેય કોઈ મુશાયરામાં નથી જતા.  એક વાર એમણે મુશાયરામાં પોતાની ગઝલ વાંચી. અને એવી તો દાદ મળી કે એ પોતે ગભરાઈ ગયા, અને ત્યારથી મુશાયરામાં ગઝલ ન વાંચવાની કસમ ખાધી. પણ મિયાં રાહત વાસ્તવમાં સાચા અર્થમાં અનોખા કવિ છે.

ઊંચા-પહોળા ચાલીસ-પચાસની ઉંમરે પહોંચેલા ગોળમટોળ ચહેરા પર શીતળાના ડાઘ, સુરમો આંજેલી મોટી મોટી આંખો, ફાંદ સુધી પહોંચે એવી દાઢી, ચિકનનો કુરતો, જાડા કપડાંનો પહોળો પાયજામો પહેરેલા કોઈ માણસને મારા વરંડામાં બેઠેલા જુઓ તો સમજી જજો કે એ મિયાં રાહત છે.

તમે આવશો તો એ ઊભા થઈને તમને સલામ ભરશે. અદબભેર તમારું નામ પૂછશે, ખુરશી પર બેસાડીને તમારા આવ્યાની મને જાણ કરશે. પણ એથી કરીને એમને મારા નોકર સમજી લેવાની જરાય જરૂર નથી. હું પણ એમની સાથે માલિક જેવો વ્યહવાર નથી રાખતો.  વયોવૃદ્ધ એવા એ મિંયા રાહત માટે મને ખૂબ માન છે.

મિયાં રાહતને હું ઘણાં સમયથી જાણતો હતો પણ એમની ખરી ઓળખ ત્રણ વર્ષ પહેલાં થઈ. અલ્હાબાદના સ્ટેનલી રોડ અને કૈનિંગ રોડના ચાર રસ્તા પર ખાકી વર્દી અને લાલ પાઘડી પહેરીને, ત્યાંથી પસાર થતાં સવારોને રસ્તો બતાવતા એમને મેં જોયા છે. એક્કાવાળા એમને સલામ કરતા અને એમનું ક્ષેમ-કુશળ પૂછતા. સાવ સરળ એવા મિયાં સૌને હસીને જવાબ આપતા.

હા, ક્યારેક સવારોને એમના ભાગ્યના ભરોસે છોડીને ચાર રસ્તાના એક ખૂણા પર બેઠેલા મિયાંને એમની નોટબુકમાં કંઈક ટપકાવતાય જોયા છે. પહેલાં તો એવું માની લીધું કે એ કોઈનું ચલાન ભરતા હશે. પણ લખવાની સાથે એમને ગણગણતા સાંભળ્યા ત્યારે  મને એ શું લખતા હશે એ સમજાઈ ગયું.

એ દિવસે સાંજનો સમય હતો. અલ્હાબાદના શોખીન અમીરો પોતાની મોટરો લઈને ફરવા નીકળી પડ્યા હતા. હું પણ સ્ટેનલી રોડ અને કૈનિંગ રોડના એ ચાર રસ્તા પર પહોંચ્યો. જોયું તો રસ્તાની એક ધાર પર મિયાં કાગળ પર કંઈક ટપકાવતા હતા. બસ, એ સમયે ચાર રસ્તાની જમણી બાજુએથી એક કારને સડસડાટ આવતી મેં જોઈ, જે લગભગ મિંયાને પોતાની અડફટમાં લેવાની જ હતી ને મારા મ્હોંમાંથી રાડ નીકળી ગઈ, “મિયાં, ભાગો…નહીં તો જાન ગઈ સમજો.”

મિયાં ચમક્યા, “લાહૌલ વિલા કુવત” બોલીને ઉછળીને રસ્તાની કોરાણે તો ખસ્યા પણ તેમ છતાં એ કારના ધક્કાથી એ રસ્તા પર  પછડાયા અને એમના ઘૂંટણ અને કોણી તો છોલાયાં જ. માથા પરથી રગડી ગયેલી પાઘડી અને વર્દી પરની ધૂળ ખંખેરીને એ ઊભા થયા.

કાર આગળ જઈને ઊભી રહી. એમાંથી એક ચોવીસ-પચ્ચીસ વર્ષની એક સુંદર યુવતી ઊતરીને મિયાં પાસે આવી. જરા હસીને પૂછ્યું, “વાગ્યુ તો નથી ને?”

મિયાં એની તરફ તાકીને બોલ્યા,

“ના ખાસ નથી વાગ્યુ, પણ જરા જોઈ સંભાળીને કાર ચલાવો તો ઠીક.”

યુવતીએ પાંચ રૂપિયાની નોટ મિયાંને આપી,

“હવે ધ્યાન રાખીશ. તમારા બચવાની ખુશીમાં ખેરાત કરજો.”

હવે મિયાંએ મ્હોં ફેરવીને કહી દીધું,

“તમારી ખુશનસીબી કે અહીં હું છું, આ રૂપિયાની ખેરાત તમે જ કરી દેજો.”

યુવતી ચાલી ગઈ. મને જરા તાજુબ્બી થઈ,

“કેમ મિયાં, એનુમ ચલાન કેમ ના ભર્યુ?”

“શું કરું સાહેબ, દિલ ના માન્યું. આવી સૌંદર્યમૂર્તિઓની તો ઉપાસના હોય  તમે ચલાન ભરવાની વાત ક્યાં કરો છો?”

કહીને મિયાં વળી પાછા પોતાની નોટ-બુક અને પેન્સિલ લઈને એક ખૂણામાં ગોઠવાઈ ગયા. મેં  પણ ત્યાંથી ચાલવાની પેરવી કરી. જતાં જતાં મને બે પંક્તિઓ સંભળાઈ જે મિયાં રાહતે એ જ સમયે નોટબુકમાં લખી હશે.

“કોઈ હસીનાની મોટર નીચે દબાઈને મરવાનો,

આનંદ એ યાર, અમારા નસીબમાં નહોતો.”

કોણ જાણે કેમ પણ એ દિવસથી મારા દિલમાં મિયાં માટે અજાણી શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થઈ. મિયાં મારા ઘરે આવતા અને કલાકો સુધી એમની કવિતા સંભળાવતા. એમની કવિતા સમજીને હું એમને દાદ પણ આપતો.

પેલી ઘટનાને ઘણો સમય પસાર થઈ ગયો હતો. સત્યાગ્રહ સંગ્રામ જોરશોરથી ચાલી રહ્યો હતો. એક સાંજે મિયાં મારા ઘરે આવ્યા. પીળો પડી ગયેલો ચહેરો, આંખોમાં પાણી, લડખડાતી ચાલ. એમને જોઈને હું ગભરાઈ ગયો.

એમની ખૈરિયત વિશે પૃચ્છા કરતાં જાણવા મળ્યું કે, એ દિવસે જેમની મોટર નીચે મરતા બચ્યા હતા એ મેમસાબ કોંગ્રેસની કાર્યકર હતી. સુશીલાદેવી એમનુ નામ.  આજે  એમની ધરપકડ થઈ હતી. કમનસીબે એમની ધરપકડ કરવા થાણેદારની જોડે મિયાંને જવું પડ્યું હતું. જે મિયાંને અકારું લાગ્યું હતું.  મિયાંનું કહેવું હતું કે સરકારી નોકરી સાવ નકામી. થોડા રૂપિયા માટે થઈને આત્મા વેચવાના દિવસ આવે છે.

“જાણો છો સાહેબ આજે મેં મારી આત્માનો અવાજ દબાવીને બહુ મોટો ગુનો કર્યો”

“હશે મિયાં, તમે એક નોકર છો, તમે તો માત્ર તમારી ફરજ બજાવી છે અને એના માટે તો તમને પગાર મળે છે.” આશ્વાસન આપતા મેં કહ્યું.

“મારે આવી નોકરી કે આવો પગાર નથી જોઈતો સાહેબ, આવી ગુલામીથી હું ત્રાસી ગયો છું.” મિયાં ચિત્કારી ઊઠ્યા.

“અરે ભાઈ, તમારી બીબી છે, બચ્ચાં છે. એમનું પેટ ભરવાનીય તમારી ફરજ છે. ક્યારેય એમને પૂછ્યું છે કે એમને શું જોઈએ છે? જાવ , તમારું કામ કરો.”

બીબી અને બચ્ચાંની વાત આવતા મિયાં થોડા ટાઢા પડ્યા. એક ઊંડો શ્વાસ લીધો. આંખમાંથી આંસુ સરી પડ્યાં.

બીજા દિવસે કામ પરથી પાછા આવતા રસ્તામાં મિયાંના ઘર પાસેથી પસાર થયો અને જે દૃશ્ય જોયું એ તો હું જીવનભર નહી ભૂલી શકું.

મિયાં રાહત નત મસ્તકે બેઠ હતા. મિયાંની બીબી રોતા રોતા કહી રહી હતી,

“નિગોડા, કાળમુખા, નોકરી છોડીને આવ્યો. આ લે નોકરી છોડવા માટે, આ લે અમને ભૂખ્યા મારવા માટે. આ લે નોકરી છોડવાની મઝા ચખાડું તને.” અને મિયાંના માથા પર તડાતડ તડાતડ ચંપલ મારી રહી હતી.

મિયાં રાહતની આંખોમાંથી ટપ-ટપ આંસુ સરતાં હતાં અને સાથે મોઢેથી શેરના સૂર નીકળતા હતા.

“ઇશ્કને હમકો નિકમ્મા કર દિયા,

 વરના હમ ભી આદમી થે કામ કે.”

ભગવતીચરણ વર્મા લિખિત વાર્તા- ‘વરના હમ ભી આદમી થે કામ કે’ પર આધારિત ભાવાનુવાદ.

Rajul Kaushik
http://www.rajul54.wordpress.com