એક સિક્કો – બે બાજુ :7) હોમિયોપથી અને એલોપથી !

રાતે વહેલાં જે સૂએ , વહેલાં ઉઠે વીર!
બળ ને બુદ્ધિ ને ધન વધે , સુખમાં રહે શરીર !
નાનાં હતાં ત્યારે આ કવિતા આપણે સૌએ સાંભળી જ હશે .અમે પણ આ કવિતા સાંભળીને જ મોટાં થયાં છીએ . બા રોજ સવારે એવું ગાતાં ગાતાં અમને જગાડે :
પરોઢિયે નિત ઉઠીને લેવું ઈશ્વર નામ , દાતણ કરી નાહ્યા પછી , કરવાં કામ તમામ !
અને એ જ કવિતા વર્ષો બાદ , મેં પણ અમેરિકામાં અમારાં સંતાનોને ગાઈ સંભળાવી .
મને એમ કે હવે એ લોકો પણ વહેલાં ઉઠવાની ટેવ પાડશે … મેં એમને કહ્યું , અલબત્ત , અંગ્રેજીમાં કે Early birds get the worms ! જુઓ , પંખીઓ વહેલાં ઉઠે છે એટલે એમને જરૂરી ખોરાક ( અળસિયાં કે ઝીણા જંતુઓ ) સવારે સૂરજ ઉગ્યા પહેલાં જ મળી જાય છે !
આ સવારે વહેલા ઉઠવાના ફાયદા છે .
પણ મને સ્વપ્નેય કલ્પના ક્યાં હતી કે દરેક વાતને , દરેક હકીકતને , એટલે કે દરેક સિક્કાને બીજી બાજુએ હોય છે ?
છોકરાઓએ તો મને સામો પ્રશ્ર્ન કર્યો ; “ પંખીઓને તો એમનું ચણ મળી જાય , પણ જે અળસિયાં એમની મમ્મીનું કહ્યું કરીને વહેલાં નીક્યાં હોય એ તો બિચારાં પંખીઓનું ભોજન જ બની જાય ને ? એના કરતાં સૂર્ય ઉગ્યા પછી નિરાંતે બહાર નીકળ્યા હોય તો બચી જાય ને ?
હું તો સ્તબ્ધ થઈને સાંભળી રહી !!
પણ દર વખતની જેમ સુભાષને પણ આ ચર્ચા સાંભળવાની મઝા આવી ગઈ . કહે , “ છોકરાંઓ સાચું કહે છે : બળ બુદ્ધિ ને ધન વધારવા વહેલા ઊઠવાને બદલે ‘ જાગ્યાં ત્યારથી સવાર સમજીને , ગમે ત્યારે ઉઠીયે , ગમે ત્યારે બ્રશ કરીને , ખાઈ પીને પછી કસરત કરીને નિરાંતે નાહી ધોઈને કામ કરીએ તો આ બધુંયે – બળ , બુદ્ધિ અને ધન -પ્રાપ્ત થાય જ !”
“ હા , પણ ;” મેં કહ્યું; “ આ આપણી સંસ્કૃતિ છે , આયુર્વેદમાં કહ્યું છે કે સવારે વહેલાં ઉઠવું જોઈએ , પછી દેહ ધાર્મિક ક્રિયાઓ કર્યો બાદ દિવસની શરૂઆત કરવી જોઈએ . આપણે તંદુરસ્ત રહેવું હોય તો આયુર્વેદ કહે છે તેમ ; “ ઉનું ખાય, ઉઘાડે સૂએ , એની નાડ વૈદ નવ જુએ ! આ બધા નિયમોને અનુસરવું જોઈએ ! વ્યવસ્થિત નીતિ નિયમ વાળું જીવન જીવી શકાય આયુર્વેદમાં , અને નિયમ વિનાનું બધું મનસ્વી જીવન એટલે એલોપથીની દવાઓ !” મેં ત્યારે કહ્યું હતું .
“ અને , આયુર્વેદ ચરી પાડવાની વાત કરે , આમ કરો , આમ ના કરો ; ફલાણું ખવાય ઢીંકણું ના ખવાય , એમાં પ્રાણાયમ ને મેડિટેશન એ બધુંયે દવા બનીને આવે ! એમાં વનસ્પતિ એનાં પાંદડાં, મૂળિયાં અને ડાળીઓ બધુંયે કાઢા ઉકાળા બનીને પીવાની , કોગળા કરવાની એવી બધી વાતો આવે .” સુભાષે કહ્યું ; “ એટલો બધો ટાઈમ કોની પાસે હોય છે આજના જમાનામાં ?”
હા , એ વાત થઇ આયુર્વેદની ! અને એલોપથીમાં જે તે તત્વોમાં , બીજાં રસાયણો ઉમેરીને એનું બીજું જ કોઈ રસાયણ બનાવીને એની દવાઓ બનાવવામાં આવે છે .” સુભાષે કહ્યું ; “પણ હોમિયોપથી તો આ બંનેથી સાવ જુદીજ માન્યતાઓ ઉપર રચાયેલ ઔષધ વિજ્ઞાન છે .”
“ હોમિયોપથી ?એમાં શું હોય છે ?” મેં જિજ્ઞાસાથી પૂછ્યું . હોમિયોપથી વિષે મેં ક્યાંક વાંચ્યું હતું પણ બરાબર ખ્યાલ નહોતો.
સુભાષે કહ્યું , “ હોમિયોપથી આમ તો મૂળ ગ્રીક શબ્દ છે , જેનો અર્થ થાય છે સરખું દુઃખ . પણ હોમિયોપથીની શોધ કરનાર હતા મૂળ જર્મનીના Dr. Samuel Hahnemann ડો . સેમ્યુઅલ હાહેનમન . ઓગણીસમી સદીમાં એમને થયું કે રોગની પ્રતિકાર શક્તિ જો લોહીમાં જ ભેળવી દઈએ તો રોગ એની જાતે મટી જાય !
એની ફિલોસોફી આયુર્વેદ અને એલોપથી બંને કરતાં સાવ અલગ છે .
દા. ત . આપણને તાવ આવ્યો હોય એમ લાગે તો આયુર્વેદના વૈદ સૌથી પહેલાં આપણી નાડી તપાસે . એમને દર્દીનાં સર્વ દર્દના મૂળોમાં પેટનો બગાડ લાગે તો પહેલાં પેટ ચોખ્ખું કરવા જુલાબ આપે .
એલોપથીનો ડોક્ટર દર્દીને સ્ટેથેસ્કોપથી હ્ર્દયના ધબકારે તપાસે અને તાવ ઉતારવાની દવા આપી દે ; એ રોગના મૂળ સુધી પહોંચવાનો પ્રયાસ ના કરે , પહેલાં તો દુઃખ દૂર કરવા પ્રયાસ કરે .
પણ હોમિયોપેથીનો તબીબ દવા આપતા પહેલાં દર્દીની આખી વાત વિસ્તાર પૂર્વક સાંભળે . એની શરીરની બધી પ્રક્રિયાઓનું એનાં બધાં અવયવો વગેરેનું ઊંડાણથી અવલોકન નિરીક્ષણ કરે . ત્યાર બાદ એ એનાં શરીરમાં ધરમૂળથી ફેરફાર કરવા માટેની દવા આપે … એટલે કે એવી દવા જે સીધી લોહીમાં ભળી જાય , લોહ તત્વ જેવા રસાયણોનો અર્ક જે ખુબ જ સ્ટ્રોંગ હોય તે આ હોમિયોપથી થેરાપીમાં વપરાય છે . વળી આ દવા આયુર્વેદના ઓસડિયાં નહીં કે એલોપથીના કેમિકલ રસાયણો નહીં પણ પૃથ્વી ઉપરના મૂળતત્વો – રસાયણોના અર્કને લઈને બનતી હોવાથી એ દવાઓ ખુબ જ પાણી જેવા પ્રવાહી માં , મંદ , ડાયલેટ કરીને ખુબ જ ઝીણી માત્રામાં દર્દીના લોહીમાં ભળી જાય એ રીતે આપવામાં આવે છે . જે રોગ હોય એજ રોગના જંતુઓ શરીરમાં ભળી અને ધીમે ધીમે પ્રતિકાર શક્તિ ઉભી કરે !” સુભાષે સમજાવ્યું .
જો કે મેં હોમિયોપથી વિષે થોડું નકારાત્મક પણ સાંભળેલું .
અમેરિકા અને અન્ય દેશોમાં આ શાખાની બધી દવાઓને માન્યતા નથી મળી . એક ઘરગથ્થુ રેમિડી – ડોસી વૈદું જેમ વૈકલ્પિક દવાઓ -તરીકે એ વેચાય છે . અને ક્યારેક એ લોહીમાં એવી રીતે ભળી જાય છે કે એની આડ અસરો પણ થાય છે . ક્યારેક એ જીવલેણ પણ બને ! અને જાપાનમાં એક વખત એલોપથીની બદલે આવા વૈકલ્પિક દવા વપરાશમાં અનેક બાળકો મૃત્યુ પામ્યાં હતાં.. કારણ કે એ દવા સીધી ઇમ્યુન સિસ્ટમ – રોગ પ્રતિકાર શક્તિ પર અસર કરે છે . કેટલાંક લોકો એમ પણ કહે છે કે એ એટલી નબળી માત્રામાં હોય છે કે જરાયે અસર કરતી નથી !
જે હોય તે ! પણ આરોગ્યની દ્રષ્ટિએ , રોગ જયારે વધી ગયો હોય ત્યારે એલોપથી દવા જ આપણે કામમાં આવે છે ને ? મેં વિચાર્યું ; “એની આડ અસરો છતાં એ જ વિશ્વમાં વપરાય છે .”
“ જો કે દવાઓની વાત કરીએ તો કૈરોપ્રેક્ટરને પણ યાદ કરવા જ પડે , હોં!” સુભાષે કહ્યું ; “ કમરના અસાધ્ય દુખાવો કે હાડકાંના ઘણાં દુખાવાને કુશળ કૈરોપ્રેક્ટર એક ક્ષણમાં ગાયબ કરી દે છે !”
એમ તો ચાઈનીઝ રમીડીઝ – ફલાણી ચા કે ફલાણો સૂપ પીવાથી જે તે રોગ નાબૂદ થઇ શકે છે ; એમ ચાઈનીઝ મેડિસિન વિજ્ઞાન કહે છે ને ? પણ આખરે તો જ્યાં સુધી લેબોરેટરી – પ્રયોગશાળા માં પુરવાર ના થાય ત્યાં સુધી બધું નકામું !” મેં કહ્યું.
“તો તું ખાત્રીથી કહી શકે છે કે પ્રયોગ શાળામાં પુરવાર થયેલ દવા જ સાચી છે ?લેબોરેટરીમાં સફળ થયેલ દવાઓ સો ટકા અસર કરે છે , એવું તું કહી શકે છે ?” સુભાષે પૂછ્યું .
ના હોં ! આપણે ગમે તેટલું રીસર્ચ – સંશોધન કરીએ , પણ લોહીના એક ટીપાંને પણ પૂરું ઓળખી શકીશું નહીં : આજે , કાલે કે આજથી સો વર્ષ બાદ પણ , લોહીના એક ટીપામાં રહેલ બધી જિનેટિકલ માહિતીઓ – કે જે આજે આપણે સમજવા પર્યટન કરીએ છીએ – કે અમુક રોગ દર બીજી કે ત્રીજી પેઢીએ આવે છે – દ. ત. બ્રેસ્ટ કેન્સર , કે ડાયાબિટીસ વગેરે – આ બધું શું છે , કેમ છે , શા માટે અમુકને થાય છે , અમુકનો ચમત્કારિક રીતે ઈલાજ થી જાય છે વગેરે વગેરે પ્રશ્નો અનઉત્તર જ રહેવાના! તમે ગમે તે શાખાથી વિજ્ઞાને તપાસો – પણ માત્ર એટલું જ કહી શકાય :
બ્ર્હમાંડમાં ભટકી રહી , અંતે મતિ અટકી ગઈ !કારણકે ભગવાનનો પાર પામવો આપણા હાથમાં નથી . પુષ્પાદનતે પણ શિવ મહિમ્નમાં ગયું છે :
તવ ઐશ્વર્યમ યતનાદ યદ્વય અપી વિરંચી હરિ હ્રદ્ય
પરિચ્છેતું યાતા વનલ મનલ સ્કન્ધ વપુષઃ !
અર્થાત , તમારા ઐશ્વર્યનો તાગ મેળવવા બ્રહ્મા આકાશ તરફ અને વિષ્ણુ પાતાળમાં ગયા ; પરંતુ હે પરમાત્મા ! કોઈને પણ આપની લીલાનો આદિ કે અંત પ્રાપ્ત ના થયાં!
તો આપણે તો પામર માનવી ! કેવી રીતે એ અનંતે જાણી શકીએ ? પણ અહીં સિક્કાની બે બાજુઓ માધ્યમથી વિજ્ઞાનો આછેરો ખ્યાલ આપવા પ્રયત્ન કર્યો છે . આખરે તો સુખી અને સન્તોષી જીવન એ જ તો આપણું અંતિમ ધ્યેય છે ને ? અસ્તુ!