દ્રષ્ટિકોણ 29: પુસ્તક ઉપર પ્રતિબંધ – દર્શના

પુસ્તક પરત્વેનો પ્રશ્ન

મારા, દર્શના વારિયા નાડકર્ણી તરફથી શનિવારે પ્રકાશિત થતી “દ્રષ્ટિકોણ” કોલમ ઉપર તમારું સ્વાગત છે. થોડા સમય પહેલા આપણે “પુસ્તક ના પ્રભાવ” વિષે વાત કરેલી http://bit.ly/2oV0SsE .  આપણે બ્રોનટે બહેનો ના અંગ્રેજી સાહિત્ય ઉપરના પુસ્તકોની પણ  વાત કરેલી http://bit.ly/2Ttldmy . તે સમયે માત્ર પુરુષો લખતા અને તે સામાજિક ધોરણો ને અવગણીને તે લેખિકા બહેનોએ અદભુત પુસ્તકો લખ્યા છે. આજે પુસ્તક ના પ્રભાવ ને જુદા દ્રષ્ટિકોણ થી જાણીએ। આજે આપણે “પુસ્તક ઉપર પ્રતિબંધ” “Book Censorship” વિષે વાત કરીએ. ક્યારેક પુસ્તકો લોકોમાં એવી માન્યતા ઉજાગર કરવાની તાકાત ધરાવે છે. તેવી ફ્લિમ પણ બનતી હોય છે.  ફિલ્મ ઉપર ની મારી કોલમ આ લિંક http://bit.ly/2W2Xuez ઉપર મળશે। તો અમુક સામાજિક ધોરણો ની તમે વિરુદ્ધ હો અને તો તેવા પુસ્તકો અથવા ફિલ્મ ઉપર પ્રતિબંધ મુકવો જરૂરી છે કે તેવો પ્રતિબંધ ક્યારેય નહિ મુકવો અને લોકોની સમજણ ઉપર વિશ્વાસ રાખવો? તમારું શું માનવું છે?

મિત્રો આજે ફરી ઇતિહાસ માં ડૂબકી મારીએ।  આ ઘટના બનેલી 1958 માં મોન્ટગોમરી અલાબામા માં. મોન્ટગોમરી અલાબામા કોન્ફેડરેસી ના પારણાં તરીકે ઓળખાય છે. એટલે કે ત્યાં જ કોન્ફેડરેસી ની શરૂઆત થયેલી.  1958 માં આફ્રિકન અમેરિકન વિરોધી લાગણીઓ જોરદાર હતી. અને આ  બાજુ તેમને સમાન હક માટે ચળવળ પણ શરુ થઇ ગયેલી. તે સમયે ગાર્થ વિલિયમ્સ નામના લેખક દ્વારા લખાયેલ એક બાળવાર્તા પ્રકાશિત થઇ અને તેનું નામ હતું “સસલાના લગ્ન”. તે બાળવાર્તામાં ઘણા પશુઓ અને પ્રાણીઓ એકત્રિત થયેલા અને આખરે એક કાળા સસલાના લગ્ન એક ધોળા સસલા સાથે થયા. બસ આવી નાની એવી વાર્તાએ ઉહાપોહ મચાવી દીધો. સ્ટેટ સેનેટર થી લઈને બધાજ નેતાઓ મંત્રણા કરવા ભેગા થયા અને આખરે એવો નિર્ણય લેવાયો કે સ્ટેટ લાઈબ્રેરી માંથી તે પુસ્તક હટાવી લેવું. તે પુસ્તક ધોળા અને કાળા રેસ નું મિશ્રણ થવા માટે લોકોને પ્રેરિત કરે છે અને તે કારણસર તે પુસ્તક હટાવી લેવાનો આદેશ અપાયો।

તે સમયે સ્ટેટ લાઈબ્રેરીના મુખ્ય સંચાલક એમિલી રીડ કરીને એક બહેન હતા. તેમણે દલીલ કરી કે પુસ્તકો પ્રભાવશાળી યુવા વય માટે શિક્ષણનો મહત્વપૂર્ણ માર્ગ છે. યુવા વય ના છોકરા છોકરીઓને બધીજ માહિતી ઉપલબ્ધ થવી જોઈએ જેથી તેઓ પોતાની જાતે પોતાના નિર્ણયો કરી શકે. સેનેટરે તેની દલીલ ના માન્ય રાખી અને આદેશ આપ્યો કે પુસ્તક ને જનરલ સર્ક્યુલેશન માંથી હટાવી દેવું. એમિલી બહેને તેમની વાત માન્ય રાખીને પુસ્તક ને જનરલ સર્ક્યુલેશન માંથી હટાવી અને રિઝર્વ સર્ક્યુલેશન માં મૂકી દીધું જેથી કરીને તે પુસ્તક હંમેશા ઉપલબ્ધ રહે.

આ સત્ય હકીકત નું મુખ્ય બિંદુ શું છે? આ એક સરળ સત્ય હકીકત છે કે જે બતાવે છે કે દરેક ઇતિહાસ માં એવી ઘણી નાની નાની ઘટના બનતી રહે છે જે ઇતિહાસ માં મોટા અક્ષરે લખાયેલ ન હોય પણ સામાન્ય લોકોની તેમાં કસોટી થતી હોય છે.  એમિલી રીડ ને ત્યાંના નેતાઓનો એક નજીવા પુસ્તક બાબતે જબ્બર સામનો કરવો પડેલો. એમીલીબહેન સહેલાઈથી તે પુસ્તકને સર્ક્યુલેશન માં થી હટાવી શકતે. પરંતુ તેમણે કહ્યું કે આ પુસ્તકમાં કોઈના માટે ખરાબ સંકેત હતો નહિ. આ માત્ર નિર્દોષ બાળવાર્તા હતી અને તેને હટાવવાની કોઈજ જરૂર હતી નહિ. એક વર્ષ બાદ લેખક ગાર્થ નો ઇન્ટરવ્યૂ લેવામાં આવેલો. ત્યારે લેખકે કહ્યું કે આ માત્ર બાળવાર્તા હતી અને તેમાં કોઈ છુપાયેલ સંદેશ હતો નહિ અને સફેદ અને કાળી રુવાંટી વાળા પશુઓ તો કાયમ મળતા હોય છે અને પશુની દુનિયા માં તેવો કોઈ બાધ નથી.

પણ શું લેખક નો ગૂઢ હેતુ હોઈ શકે, રેસ મિશ્રણ અપનાવવા માટે લોકોને પ્રેરિત કરવા માટેનો? તમને શું લાગે છે? આજ વાર્તા જો ભારત માં લખાણી હોય અને તેમાં એક સસલું એક ધર્મ માં માનતું હોય જેમાં તે મૂર્તિઓની પૂજા કરતુ હોય અને બીજું સસલું નીચે ચટાઈ ઉપર ગોઠણ ટેકવી આકાશ તરફ આગળના પંજા ઉઠાવી ખુદા પાસે દુઆ માંગતું હોય તો શું તે વાર્તા ઉપર ભારતમાં પ્રતિબંધ મુકવો જોઈએ કે ચાલવા દેવી જોઈએ? અથવા એક સસલો હોય અને સસલી ની જગ્યાએ બીજો પણ સસલો હોય તો તે ચોપડી ઉપર પ્રતિબંધ મુકવો જોઈએ કે તેવી બાળવાર્તા ને સર્ક્યુલેશન માં રાખવી જોઈએ? તમારું શું માનવું છે?

આજના નિબંધ માં જવાબ નથી, માત્ર પ્રશ્ન છે. મન થાય તો તમારો મત જણાવશો.