અભિવ્યક્તિ -૧૯-‘તિથિ તોરણ’માં તારીખ!

 

‘તિથિ તોરણ’માં તારીખ!

મારી બેડરૂમના સ્વિચબોર્ડ પર એક ‘તિથિ’તોરણ લટકે છે. હું રોજ સવારે ઊઠું ત્યારે મારું ધ્યાન એ ‘તિથિતોરણ’ પર અચૂક પડે છે. મારું પહેલું ધ્યાન તારીખ પર પડે છે, તિથિની મને પડી નથી હોતી. વર્ષો પહેલાં અમારા ઘરની પરસાળમાં એક પૂઠાંનું કેલેન્ડર લટકતું રહેતું. એ કેલેન્ડર પર ચાર-પાંચ વર્ષ માતાજી, ચાર-પાંચ વર્ષ શંકર ભગવાન તો ચાર-પાંચ વર્ષ રામનો રાજ્યાભિષેક અમારા પર કૃપા દ્રષ્ટિ કરતો. એ કેલેન્ડરમાં વચ્ચે પીન કરેલો ડટ્ટો રોજ સવારે અમને તારીખ-તિથિ-વારનું ભાન કરાવતો. મારા પિતાજી સવારે ઊઠીને પહેલું કામ એ ડટ્ટામાંથી બાજુ-બાજુમાં તારીખ અને તિથિ છાપેલ ‘તારીખિયા’નું એક પાનું ફાડતા.

કૃષ્ણ ભગવાન શ્રાવણ વદ આઠમને દિ’ કારાવાસમાં જન્મ્યા’તા. ત્યારે નહોતાં ઢોલ-ત્રાંસા વગડ્યાં કે નહોતાં ટોડલે તોરણ બંધાયાં. બધું છાનુંમાનું પાર પડ્યું હોવાનું આપણે વાંચ્યું છે. કૃષ્ણ ચોક્કસ તિથિએ જન્મ્યા પણ તારીખ કઈ? મને રહી રહીને ઉત્સુકતા વધી એટલે હું ગુગલ મહારાજને શરણે ગયો. ત્યાં મારા જ્ઞાનમાં સાચો-ખોટો વધારો થયો કે કાનુડો 27July, 3112 BCEના રોજ જન્મ્યો’તો!

મારા ભાઈનો બાંસઠમો જન્મ દિવસ 23 March ના રોજ કેક-ઈડલી-ગુલાબ જામુનથી રંગેચંગે ઉજવાયો’તો. સવારથી ‘હેપી બર્થ ડે’ની હેલી ચઢી’તી. બર્થ ડે પતી ગઈ અને ભૂલાઈ પણ ગઈ. પાંચ દિ’ પછી એમણે વહેલી સવારે હજી ‘તારીખિચા’નું પાનું નહોતું ફાડયું ત્યાં મોબાઈલ રણક્યો, “હેલો…” સામેથી માસીનો ઉમળકાભેર અવાજ આવ્યો, “તને જન્મ દિવસના આશીર્વાદ છે…! તિથિ લેખે આજે તારી ‘જમોસ’ છે ને?” ભાઈએ દિવાલ પર લટકતા કેલેન્ડર સામે ઝીણી આંખે જોયું. તારીખના ખાનામાં તિથિ વાંચી એ બબડ્યો, ‘ઠીક આજે મારો છાનો જન્મ દિવસ છે, તિથિ લેખે!’

તમને ખબર છે તમારો તિથિ લેખે જન્મ દિવસ ક્યારે છે? તમને તમારી લગ્ન તારીખ જરૂર યાદ હશે પણ લગ્નતિથિ યાદ છે? તમને તમારાં વડિલોની મૃત્યુતારીખ યાદ હશે, એમની મૃત્યુતિથિ કેટલાને યાદ છે? ઘરમાં લગ્ન, વેવિશાળ, એનિવર્સરી કે બીજા કોઈ પણ શુભ પ્રસંગની તારીખ સાથે તિથિ કઈ છે એ જાણવા ‘તિથિ’તોરણ જોવું પડતું હશે.

આહા! એક સમય હતો જ્યારે કેલેન્ડરોથી ઘરની દિવાલો શોભતી! કોઈને કોઈ કંપની તરફથી ગિફ્ટમાં આવેલું અને આપણને રી-ગિફ્ટ તરીકે મળેલું ‘કુદરતી દ્રશ્યો’ના ૧૨ પેજ વાળું કેલેન્ડર ડ્રોઈંગ રૂમમાં એમ.એફ. હૂસેનનું પેઇંટિન્ગની ગરજ સારતું. ક્યાંક રામ-લક્ષ્મણ-જાનકી-હનુમાનજીના ચિત્રવાળું એક કેલેન્ડર દસ વરસ સુધી મોંઘા પોર્ટરેટની અદામાં લટકતું રહેતું અને એના પર પ્રતિ વર્ષ માત્ર ‘ડટ્ટા’ બદલાતા રહેતા.

અલબત્ત, હવે તો કેલેન્ડરની જગ્યાએ વારલી પેઈંટિન્ગ અને અવનવી ટેક્સચર્ડ વોલ ઈફેક્ટ માભો પાડે છે. તારીખ સાથે બે-ત્રણ ધર્મોની તિથિઓ છાપેલ ‘તિથિ’તોરણ પૂજારૂમમાં કે પછી બેડરૂમના સ્વિચ બોર્ડ પર લટકતાં થયાં.

અપણે એટલા સુધરી ગયા છીએ કે આપણને તારીખની ગુલામી વધુ અનુકૂળ આવે છે. તો પછી છતાં આપણે તિથિને સમૂળગી તિલાંજલિ કેમ નથી આપી શકતા? સીધી વાત એમ સીધી ગળે ન ઊતરે. હકીકતમાં, અપણે ધર્મભીરૂ છીએ. આપણને શાસ્ત્રોથી છેડો ફાડતાં ડર લાગે છે.

ઊંડા મનોમંથનને અંતે મને તારીખ અને તિથિની ભેળસેળ ગમવા લાગી છે. માણસ એક જ વાર જન્મે છે અને એક જ વાર મૃત્યુ પામે છે છતાં વરસમાં બે વાર જન્મ દિન ઉજવાય કે બે નિર્વાણ દિન મનાવાય તો એમાં ખોટું શું છે? એક જ વાર પરણ્યા હોવા છતાં તારીખ અને તિથિ એમ બે વખત મેરેજ એનિવર્સરી ઉજવી શકાય એ કેવું મજાનું? હું તો કહું છું કે શાસ્ત્રો અને સંશોધાકોના તારણને માન આપીને કૃષ્ણજન્મ દર વર્ષે ગોકુલઅષ્ટમી ઉપરાંત તારીખ પ્રમાણે દર 27, July પર પણ કેમ ન ઉજવવો? હૃદયથી નજીક હોય એવો કોઈ પ્રસંગ કે ઘટનાની તારીખ સાંભરે પણ તિથિ વિસરાઈ જાય તો આપણો જીવ બળવો જોઈએ. મારો જીવ તો બળે છે.

માત્ર તારીખના ગુલામો કમનસીબ છે કે એ લોકો પોતાનો જન્મ વર્ષમાં એક જ વખત ઉજવી શકે છે અને દિવંગત વડીલને વર્ષમાં એક જ વખત યાદ કરે છે. હું ઈચ્છું કે હું રોજ સવારે કેલેન્ડર કે ‘ડટ્ટા’માં તારીખ અને તિથિ બંને જોઉં અને બંનેનો એકસરખો આદર કરતો રહું. હા, હું મારા મા-બાપના ફોટા પાસે દીવા-અગરબત્તી કરી આંખો બંધ કરી દિવંગતોને વર્ષમાં બે-બે વખત યાદ કરું છું. ચાલો, રામલલ્લાની જન્મ તારીખ શોધી કાઢીએ અને ભગવાનના જન્મની ‘પંજરી’નો પ્રસાદ વરસમાં બે વાર વહેંચીએ! Anupam Buch