રવિવારનો દિવસ . અમદાવાદ ના લાલ દરવાજા નજીક ત્રણ દરવાજા પાસે ફેરિયાઓ રસ્તો સાંકડો બનાવી ને એવા ગોઠવાઈ જાય કે ચાલનારા એક બીજા સાથે અથડાય .ઓછી મૂડીથી નાનો વેપાર કરી ને જીવનારા નાના ધંધાર્થી ઓ માટે આ વિસ્તાર આશીર્વાદ રૂપ ગણાય . આખા દિવસ માં લગભગ દરેક ને આઠસો થી હજાર નો વકરો થઇ જાય એટલે ખર્ચ કાઢતાં બસો થી અઢીસો રૂપિયા ની કમાણી થાય .
કેટલાય શ્રીમંતો પણ આ વિસ્તાર માં ખરીદી ની મઝા માણવા તથા રકઝક કરી ને ભાવ તાલ કરવામાં પોતાની નિપુણતા સાબિત કરી આત્મસંતોષ માણવા અહીં આવે અને ના જોઈતી વસ્તુ ઓ ની ખરીદી કરે . આવી ખરીદી ની પણ કંઈક મજા છે .
એક રવિવારે આવી ખરીદી નો આનંદ માણવા હું અને મારી પત્ની જયા આ વિસ્તાર માં ફરતા હતા ત્યાં જ અચાનક લગભગ ચાલીસેક વર્ષની સિંધી યુવતી સામે મળી અને અમે કંઈક સમજીએ તે પહેલા નીચે નમીને અમને પગે લાગી . સાથે દસેક વર્ષ નો દીકરો હતો . દીકરા ને કહે કે દાદા ને પગે લાગ. હું અને મારી પત્ની આશ્ચર્ય થી હેબતાઈ ગયા . કહ્યું કે બહેન અમે તમને ઓળખતા નથી છતાંય પગે લાગ્યા માટે આશીર્વાદ . ભગવાન ભલું કરે .
એ યુવતી કહે , સાહેબ હું અર્ચના . અને તેજોમલ ની દીકરી . મેં ખુબ વિચાર કર્યો અને તેજોમલ નામની વ્યક્તિ ને યાદ કરવા પ્રયત્ન કર્યો પણ યાદ ના આવ્યું .તેણી એ કહ્યું સાહેબ હું તમને યાદ અપાવું. મારા પિતાજી ડુંગરપુર (રાજસ્થાન )માં શાકભાજી ની નાની લારી ચલાવતા અને આપ ત્યાં ની બેંક માં સાહેબ હતા .અને મને આખી ઘટના યાદ આવી ગઈ .મેં કહ્યું બેટા કેમ ચાલે છે? અર્ચના કહે ,સાહેબ આપની દયાથી ખુબ સુખી છું .મારા પતિ નો કાપડનો વ્યવસાય છે .અમારું મકાન છે .બે દીકરા છે .આ મોટો છે . તેણી એ ઘર નું સરનામું આપ્યું અને આવવાના ખુબ આગ્રહ સાથે અમે છુટા પડ્યા .
હવે તો બેંક માં થી નિવૃત્ત થઇ ગયો છું . આ તો બહુ જૂની વાત છે .ડુંગરપુર બેંક માં હું લોન અધિકારી તરીકે ફરજ બજાવતો હતો .નોકરી માં રહ્યા ને માંડ દોઢ વરસ થયું હશે .એક શનિવારે સવારે લગભગ ૮-૩૦ વાગે આ ભાઈ તેજોમલ મારે ઘરે આવેલા . હું ઓળખતો નહીં પણ નાનકડું ગામ અને શાક લેવા જઈએ ત્યારે મને અને મારી પત્ની ને નમસ્કાર કરે .
ભાઈ તેજોમલ ને ખાસ ઓળખાણ વગર પણ આવકાર આપ્યો કારણ આ જ અતિથી ધર્મ છે .તે કંઈક પણ બોલ્યા વગર મારા પગ પાસે બેસી ને ખુબ રડ્યો . આગંતુક , અચાનક આવી ને કંઈક પણ કહ્યા વગર ખુબ રડે એટલે અમે મૂંઝાઈ ગયા . પત્ની ને થયું કે તમે નક્કી બેંક માં આ ભાઈ ને કશું કહ્યું હશે.
અમે પાણી આપી ને તેને સ્વસ્થ કર્યો અને જે કોઈ તકલીફ હોય તે વિના સંકોચે કહેવા ની ધીરજ આપી .તેણે કહ્યું કે સાહેબ અમે સિંધી છીએ .આજે મારી મોટી દીકરી ને જોવા માટે છોકરા વાળા આવવાના છે. બંને એકબીજા ને પસંદ કરે તો અમારે તાત્કાલિક રૂપિયા દસ હજાર આપવા પડે .નહિ તો વિવાહ થાય નહીં અને દીકરી વગોવાય કે બાપ ભિખારી છે . મારી પાસે કઈ જ નથી .તમે મને મદદ કરો .
મેં કહ્યું કે ભાઈ શાકભાજી ના ધંધા માટે બેંક વધારે માં વધારે એક હજાર ની લોન આપે. વધારે આપું તો મારે પણ ઉપર જવાબ આપવો પડે .અને તમે અરજી કરો ,એની સ્ક્રુટીની થાય,ડોક્યુમેન્ટ થાય, જામીન ની સહી થાય પછી જ લોન મળે .એણે કહ્યું કે સાહેબ હું પૈસા દુધે ધોઈ ને ભરી દઈશ પણ મારી લાજ રાખો .અને કોણ જાણે મને ક્યાંથી હિંમત આવી કે સ્ફૂરણા થઇ , એને મેં કહ્યું કે એક દીકરી નો સવાલ છે તો તમે બેંક ખુલે એટલે દસ વાગે આવી જાવ .
હું બેંક માં વહેલો પહોંચ્યો .કોઈ પણ જાત ની અરજી વગર ,ડોક્યુમેન્ટ વગર મેં એને દસ હજાર નો ચેક આપી દીધો .અને કેશિયર ને કહ્યું કે આને દસ હજાર આપી દો .કેશિયર ને પણ નવાઈ લાગી .પાછળ થી થોડો બબડાટ પણ થયો .પણ મને સંતોષ હતો કે મેં ખોટું કર્યું નથી .
મેં મારા મેનેજર ને વાત કરી તો કહે કે તારી જવાબદારી છે . ઓડીટ માં આવે તો તારે જવાબ
આપવાનો.
ખેર ! સાંજે એણે ઘરે આવી ને કહ્યું કે સાહેબ વિવાહ થઇ ગયો તમારી દયા થી મારી દીકરી નું કામ પતી ગયું ..તમે મારી લાજ રાખી . ભગવાન તમારું ભલું કરશે . બેંક ના પૈસા , બેંક નું જોખમ , મેં તો માત્ર કોઈક ને મદદ કરવા નિયમ બહાર જોખમ લીધું હતું .કોઈક ને કપરા સંજોગો માં હાથ આપ્યો હતો .
સોમવારે આવીને એણે અરજીપત્રક ભર્યું . અન્ય કાગળો થયા , જામીન ની સહી થઇ અને બેંક ની નિયમ મુજબ ની બધી જ પ્રક્રિયા પાછલી તારીખ માં પૂર્ણ કરી .લોન મંજુર કર્યા ના સહી સિક્કા
પણ પાછલી તારીખ માં થયા .ખેર ! બેંક ની લોન છ જ મહિના માં ભરપાઈ થઇ ગઈ .જેથી મારે ચિંતા નું કોઈ કારણ રહ્યું નહીં .પણ એક વાત નો આજે સંતોષ થયો જયારે અર્ચના એ આટલા જુના પ્રસંગ ને યાદ કરી ને મારા સદભાવ અને સહયોગ ને જાહેર માં રસ્તા વચ્ચે પ્રણામ કરી ને મારા ઋણ ને યાદ કર્યું
એક સજ્જન વ્યક્તિ જો , એના જીવન માં કોઈકે કરેલા ઉપકાર ને ત્રીસ વર્ષે પછી પણ ભૂલી શકતો ના હોય તો ઈશ્વર આપણા સત્કર્મો ને કેવી રીતે ભૂલે.?
હેમંત વિ ઉપાધ્યાય
"બેઠક" Bethak 
બહુ જ સરસ અનુભવ. અમારે વિજ્ઞાનના પહેલા વર્ષમાં ‘ All about a dog’ – A.G. Gardiner ની આવી જ એક સત્યકથા ભણવામાં આવતી હતી – તે યાદ આવી ગઈ. સદભાગ્યે એ નેટ ઉપરથી ખાંખાં ખોળાં કરતાં મળી ગઈ….
—–
It was a bitterly cold night, and even at the far end of the bus the east wind that raved along the street cut like a knife. The bus stopped, and two women and a man got in together and filled the vacant places. The younger woman was dressed in sealskin, and carried one of those little Pekinese dogs that women in sealskin like to carry in their laps. The conductor came in and took the fares. Then his eye rested with cold malice on the beady eyed toy dog. I saw trouble brewing. This was the opportunity for which he had been waiting, and he intended to make the most of it. I had marked him as the type of what Mr. Wells has called the Resentful Employee, the man with a general vague grievance against everything and a particular grievance against passengers who came and sat in his seat while he shivered at the door.
You must take that dog out,’ he said with sour venom.
I shall certainly do nothing of the kind. You can take my name and address,’ said the woman, who had evidently expected the challenge and knew the reply.
‘You must take that dog out-that’s my orders.’
‘I won’t go on the top in such weather, It would kill me,’ said the woman.
‘Certainly not.’ said her lady companion. ‘You’ve got a cough as it is.’
‘It’s nonsense.’ said her male companion.
The conductor pulled the bell and the bus stopped. This bus doesn’t go on until that dog is brought out. And he stepped on to the pavement and waited. It was his moment of triumph. He had the law on his side and a whole bus full of angry people under the harrow. His embittered soul was having a real holiday.
The storm inside rose high. ‘Shameful’; ‘He’s no better than a German’; ‘Why isn’t he in the army?’ ‘Call the police’. ‘Let’s all report him’ Let us make him give us our fares back’; Yes. That’s it; let’s make him give us our fares back.’ For everybody was on the side of the lady and the dog.
That little animal sat blinking at the dim lights in happy unconsciousness of the rumpus of which he was the cause.
The conductor came to the door. ‘What’s your number?’ said one, taking out a pocket-book with a gesture of terrible things. There’s my number.’ said the conductor imperturbably. ‘Give us our fares back. You’re engaged to carry us. You can’t leave us here all night.’ ‘No fares back,’ said the conductor.
Two or three passengers got out and disappeared into the night. The conductor took another turn on the pavement, then went and had a talk with the driver. Another bus, the last on the road, sailed by indifferent to the shouts of the passengers to stop. They stick by each other – the villain was the comment.
Someone pulled the bell violently. That brought the driver round to the door. ‘Who’s conductor of this bus?’ he said, and paused for a reply. None coming, he returned to his seat and resumed beating his arms across his chest. There was no hope in that quarter. A policeman strolled up and looked in at the door. An avalanche of indignant protests and appeals burst on him. ‘Well, he’s got his rules, you know,’ he said genially. Give your name and address’, That’s what he’s been offered, and he won’t take it.’ ‘Oh,’ said the policeman, and he went away and took his stand a few yards down the street, where he was joined by two more constables.
And still the little dog blinked at the lights, and the conductor walked to and fro on the pavement, like a captain on the quarterdeck in the hour of victory. A young woman, whose voice had risen high above the gale inside, descended on him with an air of threatening and slaughter. He was immovable as cold as the night and as hard as the pavement. She passed on in a fury of impotence to the three policemen, who stood like a group of statuary up the street watching the drama. Then she came back, Imperiously beckoned to her ‘Young man’ who had sat as a silent witness of her rage, and vanished. Others followed. The bus was emptying. ‘Even the dashing young fellow who had demanded the number, and who had declared he would see this thing through if he sat there all night, had taken an opportunity to slip away.
Meanwhile the Pekinese party was passing through every stage of resistance to abject surrender I’ll go on the top,’ said the sealskin lady at last. You mustn’t.’ I will’. You’ll have pneumonia.’ ‘Let me take it.’ (This from the man) ‘Certainly not. She would die with her dog. When she had disappeared up the stairs, the conductor came, back, pulled the bell, and the bus went on. He stood sourly triumphant while his conduct was savagely discussed in his face by the remnant of the party.
Then the engine struck work, and the conductor went to the help of the driver. It was a long job, and presently the lady with the dog stole down the stairs and re-entered the bus.
When the engine was put right the conductor came back and pulled the bell. Then his eye fell on the dog, and his hand went to the bell-rope again. The driver looked around, the conductor pointed to the dog, the bus stopped, and the struggle recommenced with all the original features, the conductor walking the pavement, the driver smacking his arms on the box, the little dog blinking at the lights, the sealskin lady declaring that she would not go on the top – and finally going.
I’ve got my rules,’ said the conductor to me when I was the last passenger left behind. He had won this victory, but felt that he would like to justify himself to somebody.
‘Rules,’ I said, ‘are necessary things, but there are rules and rules. Some are hard and fast rules, like the rule of the road, which cannot be broken without danger to life and limb. But some are only rules for your guidance, which you can apply or wink at, a commonsense dictates like that rule about the dogs. They are not a whip put in your band to scourge your passengers with, but an authority for an emergency. They are meant to be observed in the spirit, not in the letter, for the comfort and not the discomfort of the passengers. You have kept the rule and broken its spirit. You may mix your rules with a little goodwill and good temper.’
He took it very well, and when I got off the bus he said ‘Good night’ quite amiably.
સાભાર –
https://groups.google.com/forum/#!topic/paulites-of-belgaum-worldwide-alumni-of-st-pauls-belgaum/8Gp2DDy4BHo
LikeLiked by 1 person
આભાર આપના મોકલેલા દરેક શબ્દ વાંચવા ગમે છે અને વધુ વાંચવાની પ્રેરણા આપે છે.
LikeLike
પ્રસંગની રજૂઆત ખૂબ જ સરસ રીતે કરી છે, કોઈ પણ જાતની લાટ લપેટ વગર.
LikeLike
ખુબ સરસ.
LikeLike
હેમંતભાઈ ઘણા વખત પછી આપે વાર્તા મોકલી પણ ખુબ આનંદ થયો મોકલતા લેજો
LikeLike
really touching and daring story
only you could do that
LikeLike
jivni sfrni suyad khub gmi.
LikeLike