Garage Sale:ગેરેજ વેચવું છે -સાંસ્કૃતિક સંઘર્ષ(કલ્ચરલ કૉન્ફ્લિક્ટ)-(૧૧)-ગીતાબેન ભટ્ટ

બે સંસ્કૃતિ વચ્ચેની  વિષમતાનો અનુભવ: Garage Sale:ગેરેજ વેચવું છે by Geeta Bhatt

મેં સૌથી પહેલી વાર પ્લેનમાં મુસાફરી ક્યારે કરી? જયારે અમે અમદાવાદથી અમેરિકા જવાં નીકળ્યાં ત્યારે !  બે સંસ્કૃતિ વચ્ચેની  વિષમતાનો અનુભવ ત્યાંથી જ શરૂ થઇ ગયો. એરહોસ્ટેસે  પ્લેનમાં ચા  આપી  પણ મસાલો  નહીં  અને દૂધ પણ નહીં !  આવી ચા કોઈ પીતું હોય એનો ખ્યાલ આ કૂવાના દેડકાને ક્યાંથી હોય ? થોડાં હળવે હૈયે, જરા રમૂજ કલમે  રજુ કરું છું  અમારી આ બે સંસ્કૃતિની  અથડામણોની વણઝારમાંની એક ગાથા :

              ગેરેજ વેચવું છે  :  Garage Sale

 

(અમારા પ્રસન્ન દામ્પત્યમાં  ડોકિયું  – encounter with English )

કોઈએ સાચું જ કહ્યું છે our  funniest  moments  are those which tell  our  miseries and  woes !

અરે કોઈએ ય  એવું નથી કહ્યું? ઓકે. તો ચાલો હું કહી દઉં!

વાત છે અમારા એ દિવસોની કે જયારે અમે હજુ અમેરિકામાં નવા નવા જ આવેલા.

જોકે  અમારા પતિદેવ-  સીનેમને  મારી પાસેથી વચન  લીધું છે કે આ વાત હું ક્યારેય કોઈને કહીશ નહીં: તેથી કોઈને કહેવાશે તો નહીં જ. પણ લખવામાં કઈ વાંધો નથી! ને  તેથી જ હું  તમને લખી જણાવું છું :

અમારા પતિદેવ અંગ્રેજી મીડિયમમાં  ભણેલા એટલે પહેલેથી જ બધાને એમના માટે ગર્વ હતો. ગામ આખામાં અંગ્રેજીમાં વાત કરનાર પણ એ એકલા જ!  એટલે એ જે બોલે તે બધા આશ્ચર્યથી સાંભળ્યા કરે. મેં કોઈને પૂછ્યું,  “શું  બોલે છે? ”

“બહુ સરસ બોલે છે!”  એમણે કહ્યું.

” હની !” પતિ ઉવાચ, ” મને તો  અમેરિકામાં કાંઈ તકલીફ નહીં પડે, પણ તારે જરૂર મુશ્કેલી પડશે. ”

“અરે હોતું હશે? મારે શેની મુશ્કેલી? એમ તો સીનેમન, હું યે ઈંગ્લીશ મીડિયમમાં ભણી છું!” મેં  મધની મીઠાશથી તજના તરખટિયાને જવાબ આપ્યો .”પણ તેંતો ગુજરાતી ભાષામાં M. A. કર્યું છે”

“હા, પણ અંગ્રેજી માધ્યમમાં ગુજરાતી ભણી છું.” મેં ઝીંકયું! એણે મારી સામે શંકાથી જોયું

“કેમ, ગુજરાતી  માધ્યમમાં જો અંગ્રેજી શીખવાડે  તો અંગ્રેજી માધ્યમમાં ગુજરાતી કેમ ના શીખવાડે? મને અમેરિકામાં કાંઈ તકલીફ નહીં પડે!”

થોડાજ  સમયમાં અમે અમેરિકા તો નિરાંતે  આવીગયા.

ઓહોહોહો ! શિકાગોનું એરપોર્ટ એટલે કહેવું જ શું? જાણે કે કોઈ બીજી જ દુનિયામાં આવી  ગયાં!

Rest Room મેં અંગ્રેજીમાં વાંચ્યું.

“સીનેમન, આ જો, લાંબી જર્નીનો થાક લાગ્યો હોય તેને માટે ખાસ રેસ્ટ કરવાની વ્યવસ્થા પણ છે, Rest Room! પાછું લેડીઝ અને જેન્ટ્સને અલગ અલગ આરામ કરવાનો!”

પણ એણે પગ પછાડયા  એટલે મને સમજાયું કે એને થાક લાગ્યો નહોતો  ને હું એને નાહકની આરામ કરવા કહેતી હતી!

“મહેરબાની કરીને તું અંગ્રેજી ના વાંચતી, હની. તારે થોડા આરામની જરૂર છે.” સીનેમને મને કહ્યું.

અને પછી અમે અમારા મોટા મોટા બેગબિસ્તરા અને પેટીપટારા સાથે અમેરિકાની ભૂમિ પર જીવન શરૂ કર્યું.

વાહ અમેરિકા! આતો ગજબનું કહેવાય ! આટલી બધી ગાડીઓ દેખાય, પણ એકેય  માણસ દેખાય નહીં!  થોડા મહિનામાં જ અમને સમજાઈ ગયું કે  અહીં લોકોને  ચાલવાનો કંટાળો  આવે છે.

“હની!” રવિવારની એક સવારે સીનેમને મને કહ્યું, “ચાલ, આજે તો આપણે લટાર મારવા નીકળીએ.”

આમ તો  અમે દેશમાં રવિવારની સવાર ગાંઠિયા અને મસાલા ચાથી શરૂ કરતાં. સીનેમન ગરમાગરમ ગાંઠિયા, ચણાના લોટની ચટણી અને ઝાઝું બધું પપૈયાનું ખમણ ને મસ્ત ભાવનગરી મરચાં લઈને ઘેર આવે ત્યાં સુધીમાં મેં આદુ એલચીની મઘમઘાટ  મીઠી ચા તૈયાર રાખી હોય. ક્યારેક પડોશી ભવ્યા અને કિરણ પણ ભળે ને અડધો કપ મુન્નીને માટે પણ હોય. તે વાસણ માંજી ગાંઠિયા સાથે લઇ લે. પણ અહીં તો – અહીંની તો વાત જ ન્યારી .

હવે જો આ ન્યારી વાતની ખબર મને  એટલે કે  અમને તે દિવસે હોત તો  આ વાત બની જ ના  હોત અને અમે અમારી જાતને  આટલા હાસ્યસ્પદ  પણ બનાવી ન હોત. ને તો આ દામ્પત્યની  પ્રસન્નતા પણ  કેવી રીતે  ટકી હોત?  થોડી  ભૂલો-થોડા ભરમ, થોડા બ્લુપર્સ, થોડા બન્ડલ્સ ! ત્યારે તો બને છે funniest  moments !

” સીનેમન !” મેં ઘરથી ચારએક બ્લોક દૂર  બે મુખ્ય રસ્તાઓના ક્રોસિંગ પાસે ઊભા રહેતા કહ્યું ,” સીનેમન, આ જો!  આ જો, શું  લખ્યું  છે?   Garage Sale!

What garage sale means?” મેં મૂંઝાઈને પૂછ્યું. “કોઈને ગેરેજ વેચવું છે? પણ કેમ ? ”

આજથી  પાંત્રીસ  વર્ષ પહેલાં, હજુ ગુગલ દેવનો જન્મ થયો નહોતો, મા જ્ઞાનેશ્વરી  ઇન્ટરનેટ માતાની પધરામણી થઈ નહોતી. એ અંધાર યુગ  હતો .

તજ જેવા તમતમાટ ને મન જેનું ધમધમાટ એવા સીનેમને સહેજ વિચારીને જવાબ આપ્યો, “હની, તને તો ખબર છે ને શિકાગોમાં કેટલી સખત ઠંડી  ને ભયકંર સ્નો પડે છે?  ઘણાં ઘરડાં લોકો ગાડી  ચલાવી  શકે નહીં., પછી. ગેરેજ રાખીને  શું કરે ? એટલે પછી આવી રીતે ઉનાળામાં વેચી દે!”

“ગેરેજ? ગેરેજ વેચી  દે?”

“હં! બરાબર  છે!” મેં ગર્વથી સર્વજ્ઞ, બુદ્ધિમાન પતિદેવ તરફ નજર કરી. “I am so proud of you !  You know everything!” મેં કહ્યું.

પણ એ કોઈ વિચારમાં  ખોવાયેલ  હતો. ખરેખર  એવું  હોઈ શકે? કોઈ એકલું ગેરેજ વેચે ખરું ? પણ “મને નથી  ખબર” એમ બોલે તો  એ આપણો  ગુજરાતી મર્દ  શાનો ?

સહેજ આગળ વધ્યાં. હવે કોઈ રોડ તો ક્રોસ  કરવાનો  નહોતો. લાઈટના એક થાંભલા  પર  મોટા  અક્ષરે  લખ્યું હતું  Yard Sale !

ઓત્તારી ! Yard Sale  શું હશે ?

“સીનેમન!”  મેં હળવેથી પૂછ્યું, ” યાર્ડને ગુજરાતીમાં શું કહેવાય ?કમ્પાઉન્ડ ? હા, કમ્પાઉન્ડ, એટલે કે ફળિયું. હં, ફળિયું. હેં ને?”

“હની, આપણે રોડ ક્રોસ કરી  સામે જઈએ.”  એણે મારો હાથ  પકડી કહ્યું.

“હા સીનેમન, પણ આ થાંભલા પર શું લખ્યું  છે તે તો જો!  જો વાંચ Yard Sale.

એણે કતરાતી આંખે  મારી સામે જોયું. “શી  જરૂર  છે જ્યાં  ત્યાં જે  તે વાંચવાની ?”  તે ખીજાઈને બોલ્યો. “તું તારું  ગુજરાતી મીડિયમનું અંગ્રેજીનું જ્ઞાન અહીં એપ્લાય  ના કરે તો સારું. ”

“લે કર વાત!  અંગ્રેજી તો બધે સરખું જ  હોય ને? આ લખ્યું છે:  Lost Dog  એટલે કે કોઈનું કૂતરું  ખોવાયું  છે. ને ત્યાં  લખ્યું છે Found Kitten એટલે કે કોઈને બિલાડીનું  બચ્ચું  મળ્યું છે. ને  પેલી  સાઈન છે  Cash for your House એટલે કે………..”

” બસ બસ.”

” બસ બસ, વાંચ તારે જેવાંચવું હોય તે” એ ખિજાઈ ને બોલ્યો.

“પણ સીનેમન આ જો!”

જ્યાં યાર્ડસાલે ની સાઈન મુકેલી એ યાર્ડ આગળ જ અમે ઊભેલાં.

કોઈફર્નિચર -ટેબલ ખુરશી , ગાદલાં ઓશિકા, વર્ગણી ઉપર ટીંગાડેલા કપડાં જ્યાં ત્યાં જે તે પડયાતાં.

હાય હાય! માંકડ થતાં હશે એટલે બધું રાચરચીલું બહાર મૂક્યું લાગે છે ! ” મેં બળાપો કર્યો

કદાચ એટલેજ ફળિયાની જમીન વેચી દેતા હશે!

” હની, તેં જોયું ને. અહીં કેટલો બધો સ્નો પડે છે! એટલા મોટા યાર્ડ માંથી સ્નો કાઢવોય ઘણા ને ના પોષાય . એટલેજ યાર્ડ સેલ કરતાં હશે!

અમે બન્નેએ વિચાર્યું : દેશમાં તો કમ્પાઉન્ડ માં ધોબી કે દરજી કે શાકવાળો કે છેવટે કોઈ મોચી કે હજામ દુકાન માંડીને બેસતાં . ક્યારેક મોકાની જગમાં પાનનો. ગલ્લો કે સોડા શોપ પણ. હોય . પણ – પણ – એવું તો હજુ સુધી અહીં કયાંય જોયું નહોતું .

અમેમૂંઝાયા . પણ ” નથી જાણતા એ કહેવા માટે. ઘણું જાણવું. પડે છે” સીનેમને ચૂપ રહેવાનું ઉચિત માન્યું !

નેકોઈને પૂછવાની હિંમત નહોતી . અહીં કોની પાસે ગન હોય તે કહેવાય નહીં ! ક્યાંક એ ઊંધું સમજે ને ઉડાડી દે તો ? અમે જીવ બચાવીને ભાગ્યાં.

આ બધા કન્ફ્યુઝનમાં મારો કાંઈ વાંક હોય તેમ સીનેમને ઘેર આવીને જાહેર કર્યું : ” હની, don’t take me wrong , પણ let’s see, what’s our goal ? આપણે અહીં પૈસા કમાવા આવ્યાં છીએ ને બસ એજ આપણો ગોલ હોવો જોઈએ . જેને જે વેચવું હોય તે વેચે ! આપણે શું ફર્ક પડે છે? ”

પણ મેં જોયું કે એ ઘવાયેલા સાવજ જેવો સોફામાં પડ્યો હતો .

બીજું બધું પોષાય પણ સીનેમનને આમ ભાંગી પડેલો ના જોઈ શકાય .આખરે આ દેશમાં અમારું છેય કોણ ?

દેશ છોડીને આટલે દૂર પરદેશમાં અમારું કોણ છે? અમારાં બન્નેનાં મા – બાપ , ભાઈ બેન , સ્નેહી મિત્રો સૌને છોડીને આટલે દૂર અમે એક મેક ના સહારે જ તો આવ્યાં હતાં! આજે આ ગરાજસેલ ને યાર્ડ સેલ કાંઈ સમજમાં આવતાં ન્હોતાં.

દેશમાં ક્યારેક જુનાં કપડાં , સાડલા ચાદર ઘસાયેલાં આપીને સ્ટીલનો ડબ્બો લીધો હોય કે ભંગારમાં ઘરવખરી આપ્યાનું યાદ છે પણ – પણ આટલાં બધાં કપડાં ને ઘરવખરી બહાર યાર્ડમાં પડ્યાં હતાં તેનું રહસ્ય સમજાતું નહોતું. ગામના તળાવની બે માછલીઓ જેવાં અમે બે વિશાળ દરિયામાં અમારું અસ્તિત્વ ટકાવી રાખવા મથી રહ્યાં હતાં. આંખમાં આવેલાં ઝળઝળિયા મેં સંતાડવા કોશિશ કરી ….

સરસ મઝાની ચ્હા અને ગરમાગરમ મેથીના ગોટા નો ઘાણવો લઈને હું ઘવાયેલ સાવજની પાટાપિંડી કરવા લિવિંગ રૂમમાં ગઈ ;” લે આ તારું મન ગમતું , ભાવતું એપિટાઈઝર . And wait for the grand dinner ! તું જરા આ છાપું વાંચ ત્યાં ભોજન તૈયાર થઈજશે .

મેં એના ઘવાયેલા ઈગોને પ્રેમથી સંભાળ્યો ;” હવે એ ગરાજસેલ નાં વિચાર જ ના કરતો . જે હશે તે . લે , આ છાપું .મેં Chicago Tribune હાથમાં આપ્યું

એ સહેજ બેઠો થયો ને છાપું હાથમાં લઈને એણે વાંચ્યું:Chicago Tribune : પહેલા જ પાને મોટા અક્ષરે લખ્યું હતું : 7 Police Officers Fired ! ” મેં ગભરાઈને સીનેમન સામે જોયું : સાત પોલિશને બાળી મૂક્યાં? ઓહ નો!,

“કઈ જાતની છે આ અંગ્રેજી ભાષા?” મેં મુંઝવણથી કહ્યું આ તો કાંઈ એવું લાગતું નથી

મેં છાપું સ્નતાડવા પ્રયત્ન કર્યો, પણ એને મારા હાથમાંથી છાપું લીધું ને આશ્ચ્ર્યથી મારી સામે જોયું : ” Honey, There is something wrong with me .I don’t understand their English !”

એ સોફામાં ફરી પાછો ફસડાઈ પડ્યો . મીઠી તલાવડીની બે માછલીઓ વિશાળ સાગરમાં અટવાઈ રહીતી ……

બે ચાર વર્ષ પછી જયારે આદેશને થોડો પચાવતાં થયા પછી અમારી આનિખાલશ સ્ટુપિડીટી ના જોક્સ પર પેટ પકડી ને હસતાં ને હસાવતાં… પણ તે દિવસે તો એણે અમને ખુબ રડાવેલ !મુન્ઝ્વનમાં મૂકી અમારી શ્રદ્ધાને ડગાવેલ !અને ડરાવેલ પણ ખરાં!

Yes, our funniest moments are those which tell our mistakes ,misfortunes and more….

Geeta Bhatt, Chicago.