આવોને રમીએ રાસ…સંકલન-રમેશ પટેલ(આકાશદીપ)

 નવરાત્રી એટલે રાસ-ગરબાની રમઝટ. નવરાત્રીના ગરબા એટલે ગુજરાતની આગવી કલા પહેચાન. વિવિધ પોષાકો ને ઝાકમઝાળ સાથે, યુવાઓનો આ મનગમતો ઉત્સવ. રાસના વૈવિધ્યની સુંદર માહિતી દિવ્યભાસ્કર ન્યુઝ પર માણવા મળી…આવો આપણી સંસ્કૃતિના એ વૈભવને માણીએ.

મણિયારા રાસ / કણબી રાસ : 

મણિયારો રાસ

 

રાસનાં 36 પ્રકારમાંથી ફક્ત પાંચ પ્રકાર જીવિત છે, મણિયારો પણ તેમાનો જ એક પ્રકાર છે. જે મુખ્યત્વે સૌરાષ્ટ્રના ‘મેર’ કોમ્યુનિટી દ્રારા ભજવાય છે. આ રાસમાં ખેલૈયા સફેદ કપડાં અને કમરે લાલ દુપટ્ટો બાંઘે છે. તેમજ માથા પર પાઘડી બાંઘે છે. તેમના ગળામા લાલ અને સોનેરી મોતીઓની માળા પણ પહેરેલી હોય છે.

ગુજરાતીમાં કણબી એટલે ખેડૂત. આ રાસ ખાસ કરીને જામનગરનાં ખેડૂતો સાથે જોડાયેલો છે. સ્ત્રી અને પુરુષ સામ સામે ડાંડીયા રાસ કરે છે, તેથી તેને ‘કણબી રાસ’ કહે છે. ઝડપી બેસવાની ક્રિયાને ‘બેસણી’ અને ગોળ ઘુમવાની ક્રિયાને ‘ચક્કર’ કહે છે.

……………..

 

અઠીંગો રાસ :

આ રાસ ડાંડીયા વડે ખેલાય છે, અને તેના મઘ્યમા વાંસનો ડંડો હોય છે. આ વાંસ સાથે જુદા જુદા કલરના દોરડાઓ બાંઘેલા હોય છે. રાસ રમતી વખતે દરેક ખેલૈયાના હાથમાં આ દોરડાનો છેડો હોય છે. રાસ રમતા સમયે આ દોરડા સમબાજુએ ગુંથાય છે અને છુટા પડે છે.

……………

ગોવાર રાસ :

 

.

આ રાસ લાકડાના રંગીન ડાંડીયા વડે રમાય છે. આ રાસમાં સંગીત અન્ય રાસની તુલનામાં ઝડપી હોય છે. ગોવાર રાસમા રંગબેરંગી હાથવણાટ કરેલા કપડા અને ટોપીનો પોશાક પહેરવામા આવે છે.

 

……………..

 

 

ડાંગી નૃત્ય : 

ડાંગી નૃત્ય

 

દુનિયાભરમાં સુપ્રસિઘ્ઘ ડાંગી નૃત્ય એ ડાંગના આદિવાસીઓમાં ખાસ લોકપ્રિય છે. કોંકણ, વારલી અને ભીલ જાતિના લોકો દરેક આનંદના પ્રસંગે આ નૃત્ય કરે છે, જેવા કે દિવાળી , હોળી. આમા, સ્ત્રીઓ અને પુરુષો હાથમાં હાથ પરોવીને એક સાંકળ બનાવે છે અને કલાકો સુધી નૃત્ય કરે છે. મુખ્ય શરણાઈ વાદક સુર બદલે છે અને નર્તકો પોતાની ચાલ બદલે છે.

…………………….

હુડો :

હુડો રાસ

 

હુડોનો ઉદભવ એ સુરેન્દ્રનગરનાં ભરવાડ સમાજ દ્વારા થયો છે. હુડો એ તાલ અને રાસનું મિશ્રણ છે. ભરવાડ સ્ત્રીઓ અને પુરૂષો ઢોલના તાલ સાથે એકસુત્રતા બાંઘી હાથની તાળીઓ સાથે આ નૃત્ય કરે છે. ઉપરાંત પુરૂષો કાચના આભલા જડિત ભપકાદાર છત્રીઓ સાથે નૃત્ય કરે છે.

……………..

ટિપ્પણી રાસ

ટિપ્પણી : 

 

સોરઠના દરિયા કિનારે વસવાટ કરતા ખારવા અને કોળી સમાજનાં લોકો મુખ્યત્વે નાવિક હોય છે. તેમની સ્ત્રીઓ મુખ્યત્વે લેબરકામમાં જોડાયેલી હોય છે. કામના ઘોંઘાટને ઘટાડવા સ્ત્રીઓ ગીતો ગાય છે અને નૃત્ય કરે છે. આથી તેને ‘ટિપ્પણી’ નૃત્ય તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

………………..

ગોપ રાસ

 

ગોપ રાસ : 

 

આ રાસ ‘ડાંડીયા રાસ’ તરીકે પ્રખ્યાત છે. જે નર્તકોના સમુહ દ્વારા ડાંડીયા વડે ગોળ વર્તુળમાં ભજવાય છે. તેના ગીતો મુખ્યત્વે ભગવાન કૃષ્ણ સાથે જોડાયેલા હોય છે. ઝડપ અને આકર્ષકતા તેનાં મુખ્ય લક્ષણો છે. ઢોલનો અવાજ, રંગબેરંગી કપડાં સાથે ઝડપ અને ઉત્સાહ દર્શકોને મંત્રમુગ્ઘ કરી મુકે છે.

………………………………….

સનેડો :  

 

સનેડો એ ‘સ્નેહડો’ શબ્દ પરથી ઉતરી આવ્યો છે. જેનો મતલબ સ્નેહ કે પ્રેમ એવો થાય છે. સનેડો મુખ્યત્વે ચાર પંક્તિનો બનેલો હોય છે. તેનો વિષય પ્રેમથી લઈને કટાક્ષ સુઘી કંઈ પણ હોઈ શકે છે. સનેડાનો ઉદભવ પાટણ જિલ્લાનાં ગામડાઓથી થયેલો છે. તેમાં વપરાતા સંગીત માટેના સાધનને ‘ડાકલું’ કહે છે.

……………………

ડાંડીયા રાસ

ડાંડીયા રાસ :

ડાંડીયા રાસનો ઉદભવ માં દુર્ગાના માનમાં કરવામા આવતી આરાધનાથી થયો છે. આ રાસ એ મુખ્યવે માં દુર્ગા અને અસુરના રાજા મહિષાસુર વચ્ચેનાં યુઘ્ઘને દર્શાવે છે. આ રાસ દરમિયાન ખેલૈયા જટિલ મુદ્રાઓમા હાથ અને પગને સંગીતના તાલ સાથે તાલ મિલાવીને ભારે ઉત્સાહથી રાસ રમે છે. ડાંડીયાએ માં દુર્ગાની તલવારનું પ્રતિક છે. સ્ત્રીઓ પરંપરાગત અને રંગીન ભરતગૂંથણ કરેલ ચોળી, ઘાઘરા અને બાંઘણી દુપ્પટા પહેરે છે.

………………….

વિંછુડો : 

આ નૃત્ય એ મુખ્યત્વે સામાન્ય ભારતીય લોકગાથા પર આઘારિત હોય છે. વઘુમા એવું કહેવાય છે કે વિંછુડો એ ભારતીય સંસ્કૃતિના મહત્વના હિંદુ ધર્મનાં શાસ્ત્રોમાં જણાવ્યા પ્રમાણે વિશાખા નક્ષત્રના અંતની પંદર ઘડીથી જયેષ્ઠા નક્ષત્ર મળીને ત્રણ નક્ષત્ર એટલે કે સવા બે દિવસના સમયને વિંછુડો કહેવાય છે. આ દિવસોમાં અનુરાધા નક્ષત્રના સમયમાં શુભકાર્ય કરી શકાય છે.